1

2  Cynk w przyrodzie występuje wyłącznie w formie związanej w postaci minerałów: - ZnS – blenda cynkowa, - ZnCO 3 – smitsonit  Otrzymywanie metalicznego cynku - elektroliza wodnego roztworu ZnSO 4, - redukcja ZnO węglem lub CO ZnO + C  Zn + CO ZnO + CO  Zn + CO 2  Srebrzysto-niebieskawy, błyszczący metal, kruchy, kowalny jest w przedziale 100-150 o C  Cynk w przyrodzie występuje wyłącznie w formie związanej w postaci minerałów: - ZnS – blenda cynkowa, - ZnCO 3 – smitsonit  Otrzymywanie metalicznego cynku - elektroliza wodnego roztworu ZnSO 4, - redukcja ZnO węglem lub CO ZnO + C  Zn + CO ZnO + CO  Zn + CO 2  Srebrzysto-niebieskawy, błyszczący metal, kruchy, kowalny jest w przedziale 100-150 o C

3 Blenda cynkowaCynk metaliczny

4  Pasywacja – w temperaturze pokojowej ulega pasywacji tlenkiem ZnO  W podwyższonej temp. reaguje z tlenem dając tlenek cynku  W obecności pary wodnej (katalizator) reaguje z fluorowcami  W wyniku pasywacji, mimo ujemnego potencjału standardowego nie reaguje z wodą  Pasywacja – w temperaturze pokojowej ulega pasywacji tlenkiem ZnO  W podwyższonej temp. reaguje z tlenem dając tlenek cynku  W obecności pary wodnej (katalizator) reaguje z fluorowcami  W wyniku pasywacji, mimo ujemnego potencjału standardowego nie reaguje z wodą

5  Cynk ulega roztworzeniu w kwasach nieutleniających z wydzieleniem wodoru  W reakcji w kwasami utleniającymi zachowuje się tak jak miedź lub srebro: - ze stężonym H 2 SO 4 redukuje kwas do SO 2, - w reakcji z HNO 3 w zależności od stężenia redukują kwas do NO, NO 2 lub NH 4 +  Cynk reaguje z wodnymi roztworami zasad Zn + 2NaOH + 2H 2 O  Na 2 [Zn(OH) 4 ] + 2H 2 (tetrahydroksocynkanian sodu)  Cynk ulega roztworzeniu w kwasach nieutleniających z wydzieleniem wodoru  W reakcji w kwasami utleniającymi zachowuje się tak jak miedź lub srebro: - ze stężonym H 2 SO 4 redukuje kwas do SO 2, - w reakcji z HNO 3 w zależności od stężenia redukują kwas do NO, NO 2 lub NH 4 +  Cynk reaguje z wodnymi roztworami zasad Zn + 2NaOH + 2H 2 O  Na 2 [Zn(OH) 4 ] + 2H 2 (tetrahydroksocynkanian sodu)

6  Tlenek cynku ZnO – o właściwościach amfoterycznych, barwy białej, w trakcie podgrzewania przyjmuje barwę żółtą  Otrzymywanie tlenku cynku; - Utlenianie siarczku: 2ZnS + 3O 2  2ZnO +2SO 2 -Termiczny rozkład: ZnCO 3  ZnO + CO 2  Wodorotlenek cynku Zn(OH) 2 – ma właściwości amfoteryczne  Otrzymywanie – reakcja wymiany podwójnej – wytrącenie z roztworu Zn 2+ wodnym roztworem zasady Zn 2+ + 2OH -  ↓Zn(OH) 2  Tlenek cynku ZnO – o właściwościach amfoterycznych, barwy białej, w trakcie podgrzewania przyjmuje barwę żółtą  Otrzymywanie tlenku cynku; - Utlenianie siarczku: 2ZnS + 3O 2  2ZnO +2SO 2 -Termiczny rozkład: ZnCO 3  ZnO + CO 2  Wodorotlenek cynku Zn(OH) 2 – ma właściwości amfoteryczne  Otrzymywanie – reakcja wymiany podwójnej – wytrącenie z roztworu Zn 2+ wodnym roztworem zasady Zn 2+ + 2OH -  ↓Zn(OH) 2

7  Występowanie – występuje w stanie rodzimym (wolnym) oraz w postaci minerału HgS – cynober, w związkach przyjmuje stopień utlenienia +I (Hg 2 2+ ) i trwalszy +II  Otrzymywanie rtęci metalicznej - prażenie HgS z dostępem tlenu : HgS + O 2  Hg + SO 2  Srebrzysto-biały metal, obok bromu występujący w stanie ciekłym (T t = -38,84 o C)  Występowanie – występuje w stanie rodzimym (wolnym) oraz w postaci minerału HgS – cynober, w związkach przyjmuje stopień utlenienia +I (Hg 2 2+ ) i trwalszy +II  Otrzymywanie rtęci metalicznej - prażenie HgS z dostępem tlenu : HgS + O 2  Hg + SO 2  Srebrzysto-biały metal, obok bromu występujący w stanie ciekłym (T t = -38,84 o C)

8 GalenaRtęć metaliczna

9  Rtęć podobnie jak woda ma duże napięcie powierzchniowe i rozlana tworzy spłaszczone kuleczki  Z innymi metalami tworzy amalgamaty: Hg/Zn, Hg/Na - stosowane jako reduktory w syntezach chemicznych, Hg/Ag/Sn – dawniej stosowany w stomatologii jako plomby metaliczne, amalgamaty z rtęcią tworzy większość metali z wyjątkiem: Fe, Pt, Ni, Co, Cr  Pary rtęci, związki rozpuszczone w wodzie i związki rtęcioorganiczne są silnymi truciznami – rtęć wiążąc się z siarką w białkach blokuje enzymy i uszkadza układ nerwowy.  Rtęć podobnie jak woda ma duże napięcie powierzchniowe i rozlana tworzy spłaszczone kuleczki  Z innymi metalami tworzy amalgamaty: Hg/Zn, Hg/Na - stosowane jako reduktory w syntezach chemicznych, Hg/Ag/Sn – dawniej stosowany w stomatologii jako plomby metaliczne, amalgamaty z rtęcią tworzy większość metali z wyjątkiem: Fe, Pt, Ni, Co, Cr  Pary rtęci, związki rozpuszczone w wodzie i związki rtęcioorganiczne są silnymi truciznami – rtęć wiążąc się z siarką w białkach blokuje enzymy i uszkadza układ nerwowy.

10  Reaguje w podwyższonej temp. z tlenem, powstaje HgO – tlenek barwy czerwonej, tlenek ma właściwości zasadowe  W temp. pokojowej reaguje z siarką i fluorowcami  Nie reaguje z wodą i zasadami oraz kwasami nieutleniającymi  Reaguje z kwasami utleniającymi: - 6Hg + 8HNO 3(rozc)  3Hg 2 (NO 3 ) 2 + 2NO + 4H 2 O - Hg + 4HNO 3(stęż)  Hg(NO 3 ) 2 + 2NO 2 +2H 2 O - Hg + 2H 2 SO 4(steż)  HgSO 4 + SO 2 + 2H 2 O  Reaguje w podwyższonej temp. z tlenem, powstaje HgO – tlenek barwy czerwonej, tlenek ma właściwości zasadowe  W temp. pokojowej reaguje z siarką i fluorowcami  Nie reaguje z wodą i zasadami oraz kwasami nieutleniającymi  Reaguje z kwasami utleniającymi: - 6Hg + 8HNO 3(rozc)  3Hg 2 (NO 3 ) 2 + 2NO + 4H 2 O - Hg + 4HNO 3(stęż)  Hg(NO 3 ) 2 + 2NO 2 +2H 2 O - Hg + 2H 2 SO 4(steż)  HgSO 4 + SO 2 + 2H 2 O

11  Tlenek rtęci HgO, jest nietrwały, po ogrzaniu przybiera barwę żółtą i ulega rozkładowi : 2HgO  2Hg + O 2  Chlorek rtęci(I) – kalomel Hg 2 Cl 2 : nierozpuszczalna w wodzie biała substancja, stosowany jako pestycyd, budowy elektrod kalomelowych  Chlorek rtęci(II) HgCl 2 : biała, krystaliczna substancja rozpuszczalna w wodzie, silna trucizna, stosowana jako pestycyd, katalizator  Piorunian rtęci(II) Hg(ONC) 2 (kwas piorunowy: H – O – N ≡ C jest izomerem kwasu cyjanowego: H – O – C ≡ N): biała krystaliczna substancja wybuchająca pod wpływem uderzenia, stosowana do produkcji spłonek  Tlenek rtęci HgO, jest nietrwały, po ogrzaniu przybiera barwę żółtą i ulega rozkładowi : 2HgO  2Hg + O 2  Chlorek rtęci(I) – kalomel Hg 2 Cl 2 : nierozpuszczalna w wodzie biała substancja, stosowany jako pestycyd, budowy elektrod kalomelowych  Chlorek rtęci(II) HgCl 2 : biała, krystaliczna substancja rozpuszczalna w wodzie, silna trucizna, stosowana jako pestycyd, katalizator  Piorunian rtęci(II) Hg(ONC) 2 (kwas piorunowy: H – O – N ≡ C jest izomerem kwasu cyjanowego: H – O – C ≡ N): biała krystaliczna substancja wybuchająca pod wpływem uderzenia, stosowana do produkcji spłonek

12 Materiały źródłowe: 1. Adam Bielański – Chemia ogólna i nieorganiczna 2. M. Grębosz, S. Zapotoczny – Słownik szkolny – Chemia 3. A. Bogdańska Zarembina, E. I. Matusewicz, J. Matusewicz – Chemia dla szkół średnich 4. R. Hassa, A. Mrzigod, J. Mrzigod, W. Sułkowski – Chemia – podręcznik i zbiór zadań w jednym 5. M. Litwin, S. Styka – Wlazło, J. Szymońska – Chemia ogólna i nieorganiczna 6. J. Sawicka, A. Janich-Kilian, W. Cejner-Mania, G. Urbańczyk – Tablice chemiczne 7. K. M. Pazdro – Chemia podręcznik do kształcenia rozszerzonego w liceach Materiał zdjęciowy: 1. Wikipedia 2. Zdjęcia własne