1

2 1 MODEL AD-AS, KRZYWA PHILLIPSA I OCZEKIWANIA INFLACYJNE

3 22 Pamiętasz? 1. BARDZO DŁUGIEGO OKRESU (kilkadziesiąt lat) dotyczy mo- del wzrostu gospodarczego. Opisuje on zmiany produkcji poten- cjalnej, Yp, wywołane zmianami ilości i produktywności zasobów. 2. KRÓTKIEGO OKRESU (1-2 lata?) dotyczy model IS/LM. W krótkim okresie możliwości produkcyjne nie są w pełni wyko- rzystane, więc zagregowany popyt decyduje o wielkości produkcji, Y (i bezrobocia). Jego zmiany powodują, że rzeczywista produkcja, Y, odchyla się od produkcji potencjalnej, Yp. Ceny są stabilne. 3. DŁUGIEGO OKRESU (5-8 lat?) dotyczy model AD/AS. W długim okresie rzeczywista produkcja, Y, odchyla się i powraca do wielkości produkcji potencjalnej, Yp. Ceny się zmieniają, a za- sób czynników produkcji jest stały, więc – zwykle – produkcja po- tencjalna jest stała. Y (PKB) Czas Cykl koniunkturalny Recesja Dno Szczyt Ekspansja Recesja Ekspansja

4 3 Pora na analizę dotyczącego długiego okresu MODELU KRZY- WEJ PHILLIPSA. Modele: AD/AS i KRZYWEJ PHILLIPSA opisują waha- nia rzeczywistej produkcji, Y, wokół produkcji potencjalnej, Yp. Tym fluktuacjom towarzyszą zmiany poziomu BEZROBOCIA i tempa INFLACJI.

5 4 Zacznijmy od krótkiego przypomnienia sposobu działania gospodarki opisywanej modelem AD/AS…

6 5 MODEL AD/AS Oto znana nam z wykładu podstaw ekonomii graficzna wersja modelu AD/AS: Y P LAS AD 2 1 E 2 E 1 SAS 1 2 A 0 Y P B 1. LINIA ZAGREGOWANEGO POPYTU, AD, JEST UJEMNIE NACHYLONA. 2. LINIA ZAGREGOWANEJ PODAŻY KRÓTKOOKRESOWEJ, SAS, JEST DODATNIO NACHYLONA I PŁASKA. 3. LINIA ZAGREGOWANEJ PODAŻY DŁUGOOKRESOWEJ, LAS, JEST PIONOWA.

7 6 UJEMNIE NACHYLONE LINIE ZAGREGOWANEGO POPY- TU, AD 1. Zmiany średniego poziomu cen w gospodarce, P, zmieniają zagregowane wydatki, AE PL, poprzez „efekt stopy procentowej”. Y P LAS AD 2 1 E 2 E 1 SAS 1 2 A 0 Y P B

8 7 1. Zmiany średniego poziomu cen w gospodarce, P, zmieniają zagregowane wydatki, AE PL, poprzez „efekt stopy procentowej”. 2. Zmiany średniego poziomu cen, P, zmieniają zagregowane wydatki, AE PL, poprzez „efekt majątkowy”. Y P LAS AD 2 1 E 2 E 1 SAS 1 2 A 0 Y P B

9 8 1. Zmiany średniego poziomu cen w gospodarce, P, zmieniają zagregowane wydatki, AE PL, poprzez „efekt stopy procentowej”. 2. Zmiany średniego poziomu cen, P, zmieniają zagregowane wydatki, AE PL, poprzez „efekt majątkowy”. 3. Zmiany średniego poziomu cen, P, zmieniają zagregowane wydatki, AE PL, poprzez wpływ na opłacalność eksportu, X, i importu, Z. Y P LAS AD 2 1 E 2 E 1 SAS 1 2 A 0 Y P B

10 9 PŁASKIE LINIE ZAGREGOWANEJ PODAŻY KRÓTKOOK- RESOWEJ, SAS W krótkim okresie na zmiany zapotrzebowania firmy reagują raczej zmianą wielkości produkcji, a nie zmianą cen. Y P LAS AD 2 1 E 2 E 1 SAS 1 2 A 0 Y P B Y P* P 1

11 10 Po pierwsze, nawet, gdy produkcja jest bliska potencjalnej, w krótkim okresie można ją zwiększyć, intensywnie eksploatując zasoby.

12 11 Po drugie, płace nominalne są „lepkie”, a w warunkach konku- rencji „lepkość płac” powoduje „lepkość” cen: a.Umowy o pracę są długoterminowe i zdecentralizowane.

13 12 Po drugie, płace nominalne są „lepkie”, a w warunkach konku- rencji „lepkość płac” powoduje „lepkość” cen: a. Umowy o pracę są długoterminowe i zdecentralizowane. b. Niektóre firmy w trosce o wydajność pracy i stabilność zatrud- nienia oferują wysokie i stabilne płace (ang. efficiency wages).

14 13 Po drugie, płace nominalne są „lepkie”, a w warunkach konku- rencji „lepkość płac” powoduje „lepkość” cen: a. Umowy o pracę są długoterminowe i zdecentralizowane. b. Niektóre firmy w trosce o wydajność pracy i stabilność zatrud- nienia oferują wysokie i stabilne płace (ang. efficiency wages). c. Konkurencja na rynku pracy jest słaba: koszty zwalniania i rekrutowania pracowników są wysokie; to zatrudnieni insiders (a nie bezrobotni outsiders) biorą udział w negocjacjach płacowych. Utrudnia to spadek płac pod presją bezrobocia.

15 14 Po drugie, płace nominalne są „lepkie”, a w warunkach konku- rencji „lepkość płac” powoduje „lepkość” cen: a. Umowy o pracę są długoterminowe i zdecentralizowane. b. Niektóre firmy w trosce o wydajność pracy i stabilność zatrud- nienia oferują wysokie i stabilne płace (ang. efficiency wages). c. Konkurencja na rynku pracy jest słaba: koszty zwalniania i rekrutowania pracowników są wysokie; to zatrudnieni insiders (a nie bezrobotni outsiders) biorą udział w negocjacjach płacowych. Utrudnia to spadek płac pod presją bezrobocia. d. Normy kulturowe czynią płace „lepkimi”.

16 15 Ceny są „lepkie” także dlatego, że: a.Występuje „problem koordynacji”.

17 16 Ceny są „lepkie” także dlatego, że: a. Występuje „problem koordynacji”. b. Niektóre firmy wolno zmieniają ceny, ponieważ koszty zmie- nianych jadłospisów (ang. menu costs) są wysokie.

18 17 W efekcie linie zagregowanej podaży krótkookresowej, SAS, są płaskie… W krótkim okresie na zmiany zapotrzebowania firmy reagują raczej zmianą wielkości produkcji, Y, a nie zmianą cen, P. Y P LAS AD 2 1 E 2 E 1 SAS 1 2 A 0 Y P B Y P* P 1

19 PIONOWA LINIA ZAGREGOWANEJ PODAŻY DŁUGOOK- RESOWEJ, LAS Kiedy wszystkie ceny, w tym ceny czynników produkcji, są „gięt- kie”, na rynkach czynników panuje stale równowaga. W efekcie - przy danym położeniu linii popytu i podaży na rynkach czyn- ników i danej produktywności czynników – rzeczywista produk- cja, Y, równa się stałej produkcji potencjalnej, Yp. Y P LAS AD 2 1 E 2 E 1 SAS 1 2 A 0 Y P B

20 19 Zmiany wielkości produkcji potencjalnej, Yp, (czyli przesunięcia linii LAS) następują na skutek: 1. Zmian produktywności czynników (np. postęp techniczny). Y P LAS AD 2 1 E 2 E 1 SAS 1 2 A 0 Y P B

21 20 Zmiany wielkości produkcji potencjalnej, Yp, (czyli przesunięcia linii LAS) następują na skutek: 1. Zmian produktywności czynników (np. postęp techniczny). 2. Szoków popytowych i podażowych na rynkach czynników (np. skutki wyżu demograficznego na rynku pracy). Y P LAS AD 2 1 E 2 E 1 SAS 1 2 A 0 Y P B

22 21 PRZYKŁADY ANALIZY GOSPODARKI ZA POMOCĄ MODE- LU AD/AS Oto jedna z głównych idei „ekonomistów podażowych” (ang. sup- ply side economics): Wysokie podatki osłabiają motywację do efektywnego gospodaro- wania, zmniejszając płace i zyski, co zniechęca ludzi do pracy, oszczędzania, inwestowania i wdrażania innowacji. W efekcie po- datki hamują wzrost produkcji potencjalnej, Yp. CZĘŚĆ zwolenników ekonomii podażowej sądzi/sądziła, że ob- niżka podatków tak znacznie zwiększy zagregowaną podaż, że w efekcie wpływy budżetu z opodatkowania raczej SIĘ ZWIĘK- SZĄ, NIE ZMALEJĄ (np.: „krzywa Laffera”).

23 22 Kiedy przeciętna stopa opodatkowania, , wynosi 0, podatkowe do- chody budżetu też są równe 0 (zob. rysunek). (Przecież podatek nie jest pobierany). Kiedy przeciętna stopa opodatkowania, , wynosi 100%, znowu wy- noszą one 0. (Nikt nie chce pracować, kiedy państwo zabiera wszyst- kie owoce pracy). Linia na rysunku to KRZYWA LAFFERA, która ukazuje zależność wpływów do budżetu i wysokości przeciętnej stopy opodatkowania. Krzywa Laffera 0  Wpływy do budżetu 100% KRZYWA LAFFERA

24 23 Krzywa Laffera Wpływy do budżetu Obniżenie podatków spowoduje silny wzrost produkcji i docho- dów, a więc podstawy opodatkowania. Nawet przy niższych staw- kach podatków wywoła to wzrost dochodów budżetu. Produkcja się zwiększy, ponieważ: 1. Obniżenie podatków sprawi, że ludziom będzie się opłacać więcej pracować. (Przecież państwo zostawi im większą część owoców pra- cy). (Wzrosną nakłady pracy w gospodarce). 2. Sektor prywatny efektywniej wykorzysta zasoby uwolnione przez – zmuszony obniżką podatków do zmniejszenia wydatków - sektor publiczny. (Wzrośnie produktywność pracy w gospodarce).

25 24 CZĘŚĆ zwolenników ekonomii podażowej sądzi/sądziła, że obniżka podatków tak znacznie zwiększy zagregowaną po- daż, że w efekcie wpływy budżetu z opodatkowania raczej się zwiększą, a nie zmaleją. (np.: „krzywa Laffera”). Jak piszą Dornbusch, Fischer, Startz: „Nawet polityczni sojusznicy tych zwolenników ekonomii podażowej (np. George Bush (ojciec) nim został prezydentem) nazywają ten (skądinąd bardzo popularny w Polsce – B.Cz.) pogląd «EKONOMIĄ VOODOO»”. (D. Begg, S. Fischer, R. Dornbusch, Makroekonomia 2003, PWE, Warszawa, s. 106-107).

26 25 Czy obniżenie podatków zwiększa podaż pracy w gospodarce? WIELKA BRYTANIA: „(...) rząd Margaret Thatcher zapocząt- kował realizację wielkiego programu obniżek podatków (...). Re- alna wartość ulg i odliczeń zmniejszających podstawę opodatko- wania dochodów osobistych wzrosła o 25%. Podstawowa stopa podatku dochodowego została obniżona z 33% do 25%, zaś sto- pa najwyższa – z 83% do 40%. (...). Wyniki (...) ocenił C. V. Brown w pracy: The 1988 Tax Cuts, Work Incentives and Revenue, „Fiscal Studies” 1988. Brown stwierdził, że znaczne zwiększenie ulg podatkowych spo- wodowało wzrost podaży pracy o mniej niż pół procenta. Obni- żenie podstawowej stopy podatku dochodowego nie miało na po- daż pracy żadnego zauważalnego wpływu. Drastyczna obniżka krańcowej stopy płaconego podatku (...) w niewielkim stopniu pobudziła wzrost oferowanej przez nich (pracowników – B. Cz.) podaży pracy”. (D. Begg, S. Fischer, R. Dornbusch, Makroekonomia 2003, PWE, Warszawa, s. 224). STANY ZJEDNOCZONE: W latach 1981-1983 (za prezydentu- ry Ronalda Reagana) próbowano wykorzystać recepty radykal- nych zwolenników ekonomii podażowej (np. Arthura Laffera). Np. w USA krańcowa stopa opodatkowania podatkiem docho- dowym spadła z 50% do 28%). Wynikiem był – przede wszyst- kim - wielki deficyt budżetowy.

27 26 W USA skutkiem obniżki podatków okazał się znaczny wzrost zagregowanego popytu, AD, jednak produkcja i dochody (a zatem również podstawa opodatkowania) wzrosły umiarkowanie. Stało się to przyczyną dużego deficytu budżetowego. Pojawiła się inflacja. (Zob. rysunek). YpYp LAS LAS 1 AD 2 1 E 0 Y P Y p1 E2E2 E1E1

28 27 Jednak część zaleceń zwolenników „ekonomii podażowej” okazała się słuszna. Np. w latach 80. XX w. w USA w wyniku tzw. DERE- GULACJI, czyli po „uwolnieniu” cen i „otwarciu” rynków, obni- żyły się ceny m. in. lotniczych przewozów pasażerskich, transportu kolejowego i samochodowego, usług telekomunikacyjnych.

29 28 Jak wiadomo, „zarządzanie popytem” jest skuteczne jedynie krótkookresowo. W długim okresie produkcja powraca do wiel- kości potencjalnej. Od „zarządzania popytem” wielu woli zatem „podażo- we” instrumenty polityki gospodarczej. Jednak – inaczej niż zwolennicy ekonomii voodoo - nie wierząc w ich nadzwyczajną skutecznośc - ekonomiści ci obok obniżania podatków zalecają jednoczesne zmniejszanie wydatków państwa. Ich zdaniem, w efekcie takiej polityki gospodarczej wpływy z podatków zmniejszyłyby się, lecz zmalałyby również wydatki państwa, a więc łączny wpływ tych zdarzeń na deficyt budżetowy okazałby się neutralny.

30 29 „W efekcie takiej polityki gospodarczej wpływy z podatków zmniej- szyłyby się, lecz zmalałyby również wydatki państwa, a więc łączny wpływ tych zdarzeń na deficyt budżetowy okazałby się neutralny”. Oto obraz takiej sytuacji: YpYp LAS LAS 1 AD 2 1 E 0 Y P Y p1 E1E1

31 30 Obrońcy ekonomii podażowej podkreślają celowość prowadzenia dotyczącego wielu lat PEŁNEGO rachunku szkód i korzyści towa- rzyszących obniżce podatków. Powinien on uwzględniać DŁUGO- OKRESOWE skutki reform (ang. dynamic scoring). Sceptycy odpowiadają, że dynamic scoring nie zmienia ne- gatywnej oceny tez radykalnych zwolenników ekonomii podażowej. Wpływ obniżki podatków na wielkość produkcji jest po prostu bar- dzo słaby. Wskazują także praktyczne przeszkody, utrudniające od- powiednie symulacje (np. nie da się oszacować długookresowych skutków obniżki podatków z powodu nieznajomości przyszłej poli- tyki gospodarczej państwa).

32 31 Długookresowe zmiany zagregowanego popytu i podaży (USA) MODEL AD/AS W DZIAŁANIU; cd... Oto zachowanie gospodarki amerykańskiej po 1970 r. opisane za pomocą modelu AD/AS… Wzrostowi produkcji odpowiadają przesunięcia długookresowej linii podaży, LAS. W latach 90. były one nieco większe niż w latach 70. XX w. Natomiast linia zagregowanego popytu, AD, wędrowała szybciej w górę w latach 70., co było przyczyną wysokiej inflacji... Za: R. Dornbusch, S. Fischer, R. Startz, Macroeconomics, s. 108.

33 32 ZADANIE W gospodarce Hipotecji (keynesowskiej w krótkim, a klasycznej w długim okresie) panuje równowaga. Produkcja potencjalna wynosi 1000, linię AD opisuje równanie: P = -0.003  Y + 4.0 a linię SAS równanie: P = 1. Produkcja potencjalna maleje o 10%. a) Narysuj tę sytuację. Podaj wielkość produkcji i cen w krótkim okresie.

34 33 ZADANIE W gospodarce Hipotecji (keynesowskiej w krótkim, a klasycznej w długim okresie) panuje równowaga. Produkcja potencjalna wynosi 1000, linię AD opisuje równanie: P=-0.003  Y+ 4.0 a linię SAS równanie: P=1. Produkcja potencjalna maleje o 10%. a) Narysuj tę sytuację. Podaj wielkość produkcji i cen w krótkim okresie. Zob. rysunek. Y=1000; P=1. 900 1000 P Y LAS’ LAS AD 1,3 1 E E’

35 34 ZADANIE W gospodarce Hipotecji (keynesowskiej w krótkim, a klasycznej w długim okresie) panuje równowaga. Produkcja potencjalna wynosi 1000, linię AD opisuje równanie: P=-0.003  Y+ 4.0 a linię SAS równanie: P=1. Produkcja potencjalna maleje o 10%. a) Narysuj tę sytuację. Podaj wielkość produkcji i cen w krótkim okresie. Zob. rysunek. Y=1000; P=1. b) Podaj wielkość produkcji i cen po długim okresie. 900 1000 P Y LAS’ LAS AD 1,3 1 E E’

36 35 ZADANIE W gospodarce Hipotecji (keynesowskiej w krótkim, a klasycznej w długim okresie) panuje równowaga. Produkcja potencjalna wynosi 1000, linię AD opisuje równanie: P = -0.003  Y + 4.0 a linię SAS równanie: P = 1. Produkcja potencjalna maleje o 10%. a) Narysuj tę sytuację. Podaj wielkość produkcji i cen w krótkim okresie. Zob. rysunek. Y=1000; P=1. b) Podaj wielkość produkcji i cen po długim okresie. Y=900; P=1,3. 900 1000 P Y LAS’ LAS AD 1,3 1 E E’

37 36 ZADANIE W gospodarce Hipotecji (keynesowskiej w krótkim, a klasycznej w długim okresie) panuje równowaga. Produkcja potencjalna wynosi 1000, linię AD opisuje równanie: P = -0.003  Y + 4.0 a linię SAS równanie: P = 1. Produkcja potencjalna maleje o 10%. a) Narysuj tę sytuację. Podaj wielkość produkcji i cen w krótkim okresie. Zob. rysunek. Y=1000; P=1. b) Podaj wielkość produkcji i cen po długim okresie. Y=900; P=1,3. c) Stała nominalna podaż pieniądza, M SN jest równa 130, a realny popyt na pieniądz to: M D = 0,5  Y – 1000  i. O ile punktów procen- towych zmieni się stopa procentowa, i, po upływie długiego okresu? 900 1000 P Y LAS’ LAS AD 1,3 1 E E’

38 37 ZADANIE W gospodarce Hipotecji (keynesowskiej w krótkim, a klasycznej w długim okresie) panuje równowaga. Produkcja potencjalna wynosi 1000, linię AD opisuje równanie: P = -0.003  Y + 4.0 a linię SAS równanie: P = 1. Produkcja potencjalna maleje o 10%. a) Narysuj tę sytuację. Podaj wielkość produkcji i cen w krótkim okresie. Zob. rysunek. Y=1000; P=1. b) Podaj wielkość produkcji i cen po długim okresie. Y=900; P=1,3. c) Stała nominalna podaż pieniądza, M SN jest równa 130, a realny popyt na pieniądz to: M D = 0,5  Y – 1000  i. O ile p. proc. zmieni się stopa procentowa, i, po upływie długiego okresu? 130/1= 0,5  1000 – 1000  i 1 130/1,3= 0,5  900 – 1000  i 2 O 2 p. proc. 900 1000 P Y LAS’ LAS AD 1,3 1 E E’

39 38 KRZYWA PHILLIPSA KRZYWA PHILLIPSA stanowi rozwinięcie modelu AD/AS i po- kazuje związek stóp inflacji (π) i bezrobocia (U) w gospodarce. Wyprowadżmy wzór krzywej Phillipsa.

40 39 Nominalny poziom płac w gospodarce, W, zależy od stopy bezro- bocia, U, na rynku pracy. W szczególności: W t+1 = W t - α(U - U*)W t, gdzie α to dodatni parametr opisujący wrażliwość nominalnych wynagrodzeń, W, na zmiany odchylenia stopy bezrobocia, U, od naturalnej stopy bezrobocia, U*.

41 40 W t+1 = W t - α(U - U*)W t, Zauważmy, że: U W t. Aby płace zaczęły ROSNĄĆ (W t+1 >W t ), rzeczywista stopa bezrobo- cia, U, musi spaść poniżej naturalnej stopy bezrobocia, U*. Wszak kiedy U W t. W TAKIEJ SYTUACJI NIEDOBÓR RĄK DO PRACY NA RYNKU PRACY POWODUJE STOPNIOWY WZROST PŁAC.

42 41 W t+1 = W t - α(U - U*)W t, Zauważmy, że: U > U* to W t+1 < W t. Aby płace zaczęły SPADAĆ ( W t+1 U*, wyrażenie (U-U*) jest dodatnie i - przy dodatnim pa- rametrze α - W t+1

43 42 Skoro: (1) W t+1 =W t - α(U-U*)W t = W t[1-α(U-U*)] i (2) π W =(W t+1 -W t )/W t, to: π W =(W t+1 –W t )/W t ={W t[1–α(U-U*)]–W t }/W t = 1-α(U-U*)– 1=-α(U-U*). (3) π W = -α(U-U*) (czyli π W = -αU+αU*). Wyprowadziliśmy oto wzór takiej KRZYWEJ PHILLIPSA, KTÓRA DOTYCZY ZMIAN POZIOMU PŁAC, CZYLI INFLACJI PŁACOWEJ, π W.

44 43 A zatem: (3) π W = -α(U-U*). Ceny zmieniają się tak jak koszty. Koszty zmieniają się tak jak płace, bo głównym składnikiem kosztów są płace. Zatem CENY ZMIENIAJĄ SIĘ TAK JAK PŁACE. Więc: π W = π, gdzie π W to stopa inflacji płacowej, a π to stopa inflacji cenowej. π W =π π W =-α(U-U*) (4) π=-α(U-U*) (czyli π = -αU+αU*). Wyprowadziliśmy oto wzór takiej KRZYWEJ PHILLIPSA, KTÓRA DOTYCZY INFLACJI CENOWEJ, π.  π=-α(U-U*).

45 44 π=-α(U-U*) Jak widać, warunkiem pojawienia się INFLACJI, π>0, jest spadek rzeczywistej stopy bezrobocia, U, poniżej naturalnej stopy bezrobo- cia, U*. π>0  U

46 45 π=-α(U-U*) Natomiast warunkiem pojawienia się DEFLACJI, π

47 46 Skonfrontujmy „prostą” krzywą Phillipsa [π=-α(U-U*)] z wyni- kami obserwacji. Inflacja i bezrobocie w USA w latach 1961-1969 Krzywa Phillipsa Za: R. Dornbusch, S. Fischer, R. Startz, Macroeconomics, s. 119. π=-α(U-U*) (czyli π = -αU+αU*)

48 47 Inflacja i bezrobocie w USA w latach 1961-1969 Te dane empiryczne tylko DO PEWNEGO STOPNIA potwierdza- ją nasze ustalenia... Na rysunku widzimy, że w USA w 6. dekadzie XX w. (na- turalna stopa bezrobocia, U*, wynosiła wtedy ok. 5%) zmniejsze- nie się rzeczywistej stopy bezrobocia do poziomu U U* powodował SPADEK TEMPA INFLACJI, π (A NIE SPADEK POZIOMU CEN, P, CZYLI DE- FLACJĘ). Krzywa Phillipsa Za: R. Dornbusch, S. Fischer, R. Startz, Macroeconomics, s. 119. π=-α(U-U*) (czyli π = -αU+αU*)

49 48 Inflacja i bezrobocie w USA w latach 1961-1969 Niemniej, obserwatorom gospodarki USA u schyłku lat 60. XX w. wydawało się, że za pomocą stabilizacyjnej polityki gospodarczej można wybrać jedną z wielu dostępnych kombinacji poziomu stopy bezrobocia i stopy inflacji, czyli punktów na krzywej Phillipsa. Np. na rysunku stopie bezrobocia równej ok. 3.5% towa- rzyszy inflacja równa ok. 5,0%... Krzywa Phillipsa

50 49 Inflacja i bezrobocie w USA w latach 1961-1969 Np. na rysunku stopie bezrobocia równej ok. 3.5% towarzyszy inflacja równa ok. 5,0%..., a stopie bezrobocia 7.0% towarzyszy inflacja 1,0%. Krzywa Phillipsa

51 50 Inflacja i bezrobocie w USA w latach 1961-2002 Jednak w latach 1970-2002 wyraźna regularność zmian tempa inflacji i stopy bezrobocia w USA zanikła... Za: R. Dornbusch, S. Fischer, R. Startz, Macroeconomics, s. 121. Innymi słowy negatywne wyniki testu empirycznego zmuszały do odrzucenia lub zmiany modelu prostej krzywej Phillipsa.

52 51 DYGRESJA O ewolucji wiedzy… KONIEC DYGRESJI

53 52 W obliczu empirycznego zaprzeczenia twierdzenia Phillipsa, chcąc pogodzić krzywą Phillipsa z rzeczywistym obrazem gospodarki, ekonomiści uzupełnili teorię opisującą związki produkcji, bezrobo- cia i cen o hipotezę „oczekiwań inflacyjnych”, a w szczególności „ADAPTACYJNYCH OCZEKIWAŃ INFLACYJNYCH”. KRZYWA PHILLIPSA I ADAPTACYJNE OCZEKIWANIA IN- FLACYJNE

54 53 Ludzie mają „ADAPTACYJNE OCZEKIWANIA INFLACYJ- NE”, jeśli sądzą, że TEMPO INFLACJI W PRZYSZŁOŚCI (π e ) BĘDZIE PODOBNE DO OBECNEGO TEMPA INFLACJI (π). Zmiana obecnego tempa inflacji, π, powoduje wtedy POWOLNĄ zmianę oczekiwanego tempa inflacji, π e.

55 54 Teorię krzywej Phillipsa uzupełniono o hipotezę „oczekiwań infla- cyjnych”, w szczególności zaś: „adaptacyjnych oczekiwań inflacyj- nych”. Powstała w ten sposób KRZYWA PHILLIPSA UZUPEŁ- NIONA O OCZEKIWANIA INFLACYJNE (ang. inflation expecta- tions augmented Phillips curve).

56 55 Mianowicie: skoro ludzie zdają sobie sprawę z istnienia infla- cji, a nawet mają konkretne oczekiwania inflacyjne, W CZASIE NEGOCJACJI PŁACOWYCH DĄŻĄ DO USTA- LENIA POZIOMU REALNEJ, NIE NOMINALNEJ, POD- WYŻKI PŁAC. To ona zależy od skali odchylenia rzeczywistej stopy bezrobocia, U, od naturalnej stopy bezrobocia, U*. Jest nie tak: π w =-α W(U-U*), czyli nie tak: π = -α(U-U*), a tak: (π w –π e )=-α(U-U*), czyli tak: (π–π e )=-α(U-U*).

57 56 (π–π e )=-α(U-U*) WNIOSKI: 1. Jeśli zatem rzeczywista stopa bezrobocia, U, spadnie po- niżej stopy naturalnej, U 0, więc π>π e, czyli ceny zaczną rosnąć SZYBCIEJ NIŻ SIĘ SPODZIEWANO. Tak dzieje się w przypadku EKSPANSYWNEJ polityki gos- podarczej.

58 57 (π–π e )=-α(U-U*) WNIOSKI: 2. Natomiast jeśli U>U*, to (π–π e )< 0, więc π

59 58 (π–π e )=-α(U-U*) ZAUWAŻMY: Inaczej niż proste modele: AD-AS i krzywej Phillipsa model krzywej Phillipsa uzupełnionej o adaptacyjne oczekiwania inflacyjne przepowiada, że: skutkiem ekspansywnej i restrykcyjnej polityki gospodarczej nie będzie – odpowiednio – inflacja i deflacja, lecz – odpo- wiednio – wzrost rzeczywistego tempa inflacji powyżej tempa oczekiwanego (π>π e ) oraz spadek rzeczywistego tempa in- flacji poniżej tempa oczekiwanego (π

60 59 Pamiętasz? Pozytywny szok popytowy przesuwa linię AD w prawo. W krótkim okresie punktem równowagi okazuje się E 1. W długim okresie następuje powrót produkcji do poziomu Y P, możliwy m. in. dzięki wymuszonemu przez niedobór czynników produkcji wzrostowi płac i cen. YPYP LAS AD’ AD E0E0 E1E1 SAS 1 SAS 0 0 Y P P1P0P1P0 P2P2 E2E2 Y1Y1 Inflacja!

61 60 Pamiętasz? Negatywny szok popytowy przesuwa linię AD w lewo. W krótkim okresie punktem równowagi okazuje się E 1. W długim okresie następuje powrót produkcji do poziomu Y P, możliwy m. in. dzięki wymuszonej przez bezrobocie obniżce płac i cen. YPYP LAS AD AD’ E0E0 E1E1 SAS 1 SAS 0 0 Y P P0P1P0P1 E2E2 P2P2 Y1Y1 Deflacja!

62 61 W przypadku „zmodernizowanej” krzywej Phillipsa uzupełnionej o adaptacyjne oczekiwania inflacyjne dane empiryczne dość dobrze potwierdzają teorię. Powiedzmy, że: π e t = π t-1. Wtedy: π t – π e t = -α(U t -U*) π e t = π t-1  (π t – π t-1 ) = -α(U t -U*).

63 62 Tym razem obserwacja dość dobrze potwierdza teorię... π t – π t-1 = -α(U t -U*) = Δπ t =-αU t +αU* Za: R. Dornbusch, S. Fischer, R. Startz, Macroeconomics, s. 124. Inflacja i bezrobocie w USA w latach 1961-2002

64 63 WNIOSKI: 1.Parametr α kontroluje m. in. nachylenie krzywej Phillipsa. π U U=U* PC 2 PC 1 E π=πeπ=πe 0 π=π e -α(U-U*) π=π e -α(U-U*), to π=-αU+(π e +αU*).

65 64 WNIOSKI: 2. Wzrost oczekiwanej inflacji, π e, o 1 p.proc. podnosi rze- czywistą inflację, π, o 1 p. proc. Krzywa Phillipsa przesuwa się w górę, z położenia PC 1 do położenia PC 2. π U U=U* PC 2 PC 1 E π=πeπ=πe 0 π=π e -α(U-U*) π=π e -α(U-U*), to π=-αU+(π e +αU*).

66 65 WNIOSKI: 3. Rzeczywista stopa bezrobocia, U, zrównuje się ze stopą naturalną, U*, kiedy rzeczywista inflacja, π, zrównuje się z oczekiwaną inflacją, π e. Skoro π–π e =-α(U-U*), to U=U*  π–π e =0. Innymi słowy krzywa Phillipsa przecina pionową linię wyznaczoną przez U* (czyli: U=U*) pod warunkiem, że: π=π e (dla π≠π e U≠U*). Np. w punkcie E na rysunku π=π e, więc U=U*. π U U=U* PC 2 PC 1 E π=πeπ=πe 0 π=π e -α(U-U*)

67 66 4. Adaptacyjne oczekiwania inflacyjne sprawiają, że INFLACJA ŁATWO SIĘ UTRWALA. Np., kiedy po szoku popytowym gospodarka przesuwa się w górę po krzywej Phillipsa (np. z punktu E 1 do A), rośnie inflacja (z π 1 do π 2 ). Zgodnie z teorią adaptacyjnych oczekiwań inflacyjnych PO PEWNYM CZASIE wzrost tempa inflacji, π (z π 1 do π 2 ) powoduje wzrost oczekiwań inflacyjnych, π e (z π e 1 =π 1 do π e 2 =π 2 ). Krzywa Phillipsa przesuwa się wtedy w górę. Przecież: π=π e -α(U-U*). Utrwalanie się inflacji U* A 0 π E2E2 E1E1 U π2π2 π1π1 WNIOSKI:

68 67 Ostatecznie, w punkcie, odpowiadającym nowemu stanowi długo- okresowej równowagi, E 2, tempo inflacji wynosi: π 2 =π e 2 -α(U-U*). W punkcie E 2 skoro U=U*, to π 2 =π e 2. Utrwalanie się inflacji U* A 0 π E2E2 E1E1 U π2π2 π1π1

69 68 WNIOSKI: 5. Pamiętasz? Negatywny makroekonomiczny szok podażowy (ropa drożeje…) przesuwa linię krótkookresowej podaży zagregowanej, SAS, do góry. W krótkim okresie punktem równowagi jest E 1. (To jest STAGFLACJA!). W długim okresie może być różnie: np. spadek płac może spowodować powrót krzywej krótkookresowej podaży zagregowanej, SAS 1, do pierwotnego położenia. YPYP LAS AD E1E1 SAS 0 SAS 1 0 Y P P1P1 P0P0 E0E0 Y1Y1

70 69 Teraz okazuje się, że stagflacja może być wynikiem nie tylko nega- tywnego szoku podażowego, lecz także kombinacji wysokich ocze- kiwań inflacyjnych i negatywnego szoku popytowego (punkt S na rysunku). Np. inflacja może być wysoka z powodu wysokich oczeki- wań inflacyjnych, π e [wszak: π=π e -α (U-U*) ]. W takiej sytua- cji na skutek negatywnego szoku popytowego może się dodatkowo pojawić bezrobocie. Oczekiwania inflacyjne i stagflacja U U* PC E π*π* 0 π S

71 70

72 71 KRZYWA PHILLIPSA I RACJONALNE OCZEKIWANIA IN- FLACYJNE W wyniku REWOLUCJI RACJONALNYCH OCZEKIWAŃ IN- FLACYJNYCH hipoteza adaptacyjnych oczekiwań inflacyjnych zyskała konkurentkę w postaci HIPOTEZY RACJONALNYCH OCZEKIWAŃ INFLACYJNYCH. Oto jej WERSJA RADYKALNA…

73 72 Ludzie są racjonalni i formując swoje oczekiwania inflacyj- ne NATYCHMIAST wykorzystują WSZELKIE dostępne informacje na temat przyszłej inflacji. Zastąpienie hipotezy adaptacyjnych oczekiwań inflacyjnych hipotezą racjonalnych oczekiwań inflacyjnych ma nieocze- kiwane konsekwencje...

74 73 Powiedzmy, że w stanie równowagi, kiedy: π=π e -α(U-U*), w gospodarce trwa „autonomiczna” inflacja, a jej tempo, π, jest równe oczekiwaniom inflacyjnym, π e. Oznacza to, że tempo wzrostu nominalnej podaży pienią- dza, M SN, w gospodarce również wynosi około π…

75 74 π=π e -α(U-U*) W TEJ SYTUACJI BANK CENTRALNY DECYDUJE SIĘ NA EKSPANSYWNĄ POLITYKĘ PIENIĘŻNĄ. EFEKTEM JEST WZROST TEMPA WZROSTU NOMI- NALNEJ PODAŻY PIENIĄDZA, M SN.

76 75 Rzeczywista stopa bezrobocia, U, odchyla się wtedy w dół od natu- ralnej stopy bezrobocia, U* (U π e. Przecież: π–π e =-α(U-U*).

77 76 Jednakże w takiej sytuacji, znający ekonomię ludzie są w stanie, dzięki równaniu: π=π e -α(U-U*), NATYCHMIAST po wzroście tempa wzrostu nominalnej podaży pieniądza, M SN, przewidzieć ten nowy, przyszły poziom inflacji, π! Jeśli tylko ludzie mają racjonalne oczekiwania inflacyjne - NIE MA BŁĘDNYCH OCZEKIWAŃ INFLACYJNYCH!

78 77 DYGRESJA Oto tzw. KRYTYKA LUCASA (ang. Lucas critique): Kiedy informacje o modelu makroekonomicznym i o wartościach występujących w nim zmiennych i parametrów są powszechnie dostępne, WARTOŚCI OCZEKIWANE W TYM MODELU (NP. π e ) POWINNY BYĆ TAKIE SAME, JAK WARTOŚCI WYNI- KAJĄCE Z TEGO MODELU (NP. π = π e ).

79 78 KONIEC DYGRESJI

80 79 SKUTKI „KRYTYKI LUCASA” Skutki braku błędnych oczekiwań inflacyjnych są zaskakujące. Po wzroście tempa wzrostu nominalnej podaży pieniądza, M SN, NO- WE oczekiwania inflacyjne, π e, zrównają się z przewidywanym nowym tempem inflacji π N (π e =π). Powoduje to, że rzeczywiste tempo inflacji, π, wzrasta. Wszak: π = π e -α(U-U*).

81 80 Zgodnie z RADYKALNĄ WERSJĄ rozumowana Lucasa tempo inflacji NATYCHMIAST osiąga nowy poziom, π, zrównując się z nowymi, wyższymi, oczekiwaniami inflacyjnymi, π e =π. Kiedy rosną inflacyjne oczekiwania, pracownicy, chcąc zachować niezmieniony poziom swoich płac realnych, wymuszają na pracodawcach odpowiednio szybsze tempo wzrostu płac nominalnych, więc wzrasta także tempo wzrostu cen, rzeczywiście osiągając poziom π = π e.

82 81 Skoro: π e =π i π = π e -α(U-U*), to: U=U*. Zatem - mimo wzrostu tempa wzrostu nominalnej podaży pienią- dza, M SN – rzeczywista stopa bezrobocia, U, nie odchyla się od natu- ralnej stopy bezrobocia, U = U* (przecież: π e = π). Oznacza to, że REALNA PODAŻ PIENIĄDZA, M S, SIĘ NIE ZMIENIA. Nominalna podaż pieniądza, M SN, i poziom cen w gospo- darce, P, zmieniają się tak samo: M S = M SN /P = constans. U* A 0 π E2E2 E1E1 U π2π2 π1π1

83 82 Ustaliliśmy właśnie, że po spowodowanym przez bank centralny pozytywnym makroekonomicznym szoku popytowym WZROST TEMPA INFLACJI, π, DOKŁADNIE KOMPENSUJE WZROST TEMPA WZROSTU NOMINALNEJ PODAŻY PIENIĄDZA, M SN. Jak widać, KIEDY OCZEKIWANIA INFLACYJNE SĄ RACJONALNE, POLITYKA PIENIĘŻNA TRACI SKUTECZ- NOŚĆ.* ---- *Pamiętajmy, że ta analiza dotyczy sytuacji, w której roszczenia płacowe powodują NATYCHMIASTOWY wzrost płac, kosztów produkcji i cen.

84 83 Wcześniej, zakładając adaptacyjność oczekiwań inflacyjnych, ten sam proces gospodarczy ilustrowaliśmy takim rysunkiem: Pisaliśmy wtedy, że w takiej sytuacji PO PEWNYM CZASIE krót- kookresowa krzywa Phillipsa przesuwa się w górę... Otóż tym razem gospodarka przechodzi nie z punktu E 1 do punktu A, a następnie do punktu E 2, lecz bezpośrednio, NATYCHMIAST, z punktu E 1 do punktu E 2. U* A 0 π E2E2 E1E1 U π2π2 π1π1

85 84 Dochodzimy oto do następującego wniosku. Kiedy tempo wzrostu nominalnej podaży pieniądza roś- nie, np. z (  M SN /M SN ) = 0 do (  M SN /M SN ) 1 = 5%, racjonalne oczeki- wania inflacyjne od razu osiągają nowy poziom π e = 5%, co od razu powoduje wzrost tempa inflacji z 0 do π e = (  M SN /M SN ) 1 = 5%.

86 85 W efekcie, niezależnie od tego, jaką politykę pieniężną prowadzi państwo – gospodarka znajduje się w jednym z punktów: E 1, E 2, E 3... itd. na rysunku. Na osi poziomej temu punktowi odpowiada naturalna stopa bezrobocia, U*, a na osi pionowej poziom inflacji, π = π e, równy tempu wzrostu nominalnej podaży pieniądza, M SN, w gospo- darce. U U* E 3 E 2 E 1 0 π (  M SN /M SN ) 3 = π e 3 =π 3 (  M SN /M SN ) 2 = π e 2 =π 2 (  M SN /M SN ) 1 = π e 1 =π 1

87 86 Oznacza to, że w opisywanej sytuacji NIE ISTNIEJE KRÓTKO- OKRESOWA KRZYWA PHILLIPSA, PC 1 ! Przecież w takiej sytuacji nieustannie: (π e =π i U=U*), co oznacza, że – mimo ZMIAN TEMPA ZMIANY NOMINALNEJ PODAŻY PIENIĄDZA, M SN - NIE DOCHODZI DO SKIEROWA- NYCH ODWROTNIE ZMIAN STOPY BEZROBOCIA, U, I STO- PY INFLACJI, π. U U* E 3 E 2 E 1 0 π (  M SN /M SN ) 3 = π e 3 =π 3 (  M SN /M SN ) 2 = π e 2 =π 2 (  M SN /M SN ) 1 = π e 1 =π 1

88 87 Zreasumujmy... Zgodnie z RADYKALNĄ wersją hipotezy o racjonalnych oczeki- waniach nie istnieje tzw. KRÓTKOOKRESOWA KRZYWA PHIL- LIPSA (ang. short run Phillips curve, SPC). Istnieje tylko pionowa linia, której punkty odpowiadają naturalnej stopie bezrobocia, U*, i różnym tempom inflacji, π (zob. rysunek). [tzw. DŁUGOOKRESOWA KRZYWA PHILLIPSA (ang. long run Phillips curve, LPC)]. Kiedy na trwałe zmienia się tempo wzrostu nominalnej podaży pieniądza, M SN, a w efekcie również tempo in- flacji, π (np. z π 2 do π 1 na rysunku), gospodarka przesuwa się po tej linii w górę i w dół. LPC U U* E 3 E 2 E 1 0 π π3π2π1π3π2π1

89 LPC U U* E 3 E 2 E 1 0 π π3π2π1π3π2π1 Jednakże dane obserwacyjne zaprzeczają opinii o braku krótkook- resowej krzywej Phillipsa A. Sprawia to, że przeciwnicy radykalnej wersji hipotezy o racjonalnych oczekiwaniach wątpią w prawdzi- wość tej opinii. -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- A „Christina Romer i David Romer wskazali sześć okresów, kiedy celem polityki pieniężnej (w USA – B.Cz.) było zahamowanie inflacji. Wedle ich ustaleń po każdym z tych przypadków restryk- cyjnej polityki pieniężnej następowała recesja” (DFS, Macroecono- mics, s. 551) (zob. Ch.D.Romer, D.Romer, Does Monetary Policy Matter? A New Test in the Spirit of Friedman and Schwartz, NBER Macroeconomics Annual, 1989).

90 89 DYGRESJA „Brzytwa Ockhama” (ang. Occam’s razor), czyli postulat prostoty w nauce Wilhelm Ockham; ok. 1280-1349 franciszkanin, od 1318 roku wykładowca uniwersytetu w Oksfordzie

91 KONIEC DYGRESJI W skład teorii powinny wchodzić tylko takie pojęcia, których ist- nienie jest niezbędne dla powstania ODPOWIADAJĄCYCH RZECZYWISTOŚCI hipotez (łac. non sunt multiplicanda entia preater necessitatem). DYGRESJA cd.

92 91 ZRÓB TO SAM! Tak czy nie? 1. Adaptacyjne oczekiwania inflacyjne to inaczej racjonalne oczekiwania inflacyjne. Nie. Definicje tych dwóch rodzajów oczekiwań inflacyjnych są różne. 2. Racjonalne oczekiwania powodują, że polityka pieniężna państ- wa traci skuteczność. Tak. Skoro (π–π e )=-α(U-U*) oraz nieustannie π e =π, to U-U*=0, więc U=U*, co oznacza właśnie, że polityka pieniężna traci skuteczność. 3. „Krytyka Lucasa” (ang. Lucas critique) jest bezpośrednią kon- sekwencją zaakceptowania hipotezy racjonalnych oczekiwań. Tak. Skoro ludzie mają racjonalne oczekiwania, czyli natychmiast wykorzystują całą dostępną wiedzę o gospodarce, przewidywane przez nich poziomy zmiennych makroekonomicznych są równe wynikom, uzyskiwanym przez makroekonomistów. W swoich modelach makroekonomiści powinni zatem zakładać, że oczekiwany poziom zmiennych makrooekonomicznych jest równy poziomowi zmiennych wyjaśnianych. 4. Po szoku popytowym w gospodarce z adaptacyjnymi oczekiwa- niami inflacyjnymi w krótkim okresie tempo inflacji wzrosło z π do π 1. Po długim okresie sprawi to, że tempo inflacji ustabilizuje się na poziomie π 1. Tak. Przy adaptacyjnych oczekiwaniach inflacyjnych po długim okresie π e =π 1. Jednocześnie po długim okresie π e =π (wszak po długim okresie: U=U*). Wynika stąd, że po długim okresie π =π 1.

93 92 ZADANIA 1. Co powinien zrobić bank centralny w następujących sytuacjach: a) Ceny ropy nafto- wej silnie spadły (załóż, ze celem banku jest stabilizacja wielkości produkcji na pozio- mie potencjalnym i zwalczanie inflacji). b) Związki zawodowe wymusiły wysokie pod- wyżki wynagrodzeń (tym razem celem jest tylko zahamowanie inflacji). c) W obliczu recesji i nadwyżki budżetowej rząd zdecydował się na ekspansywną politykę budżeto- wą (załóż, że władzy monetarnej bardzo zależy na ograniczeniu bezrobocia). d) Rząd zdecydował się na prowadzenie restrykcyjnej polityki budżetowej (bank centralny chce przyśpieszyć wzrost gospodarczy). Za każdym razem zilustruj sytuację za pomo- cą modelu AD/AS. a) W takiej sytuacji dla skompensowania skutków pozytywnego makroekonomicznego szoku poda- żowego niezbędna jest restrykcyjna polityka pieniężna. Na rysunku obok widzimy, że jej efektem będzie powrót rzeczywistej wielkości produkcji do wielkości produkcji potencjalnej i – spadek cen. b) Aby skompensować ten negatywny makroeko- nomiczny szok podażowy bank centralny po- winien prowadzić neutralną lub nawet restryk- cyjną politykę pieniężną. c) Pożądana jest neutralna lub nawet ekspansyw- na polityka pieniężna banku centralnego. d) W takiej sytuacji, być może, bank centralny powinien zdecydować się na ekspansywną po- litykę pieniężną. Niezależnie od efektów krót- kookresowych skutkiem takiej policy mix bę- dzie obniżka stóp procentowych, która sprzyja inwestycjom i wzrostowi gospodarczemu. Y P LAS AD E 2 E 1 SAS 1 2 0 Y P A Y P LAS AD E 1 E 2 SAS 2 1 0 Y P A Y P LAS AD’ E 2 E 1 SAS 1 0 Y A P AD Y P LAS AD’ E 2 E 1 SAS 1 0 Y A P AD

94 2. Ropa podrożała o 20% i w krótkim okresie doszło do negatywne- go makroekonomicznego szoku podażowego. a) Za pomocą modelu AD/AS przedstaw tę sytuację. W długim okresie pod wpływem bezrobocia płace nominalne spadły i wystąpił efekt substytucji ropy innymi czynnikami. b) Jak zmieniły się koszty produkcji i położenie linii SAS 2 (wykonaj rysunek)? c) Jak zmieniła się produktywność pracy i położenie linii LAS [uzupełnij rysunek z podpunktu (b)]. a) b) Y P LAS AD E 2 E 1 SAS 1 2 0 Y P A Y P LAS AD E 2 E 1 SAS 1 2 0 Y P A Spadek płac nominalnych oznacza obniżkę przeciętnych kosztów produkcji. Efektem jest przesunięcie się linii SAS 2 w dół. Y P LAS AD E 2 E 1 0 Y P A LAS’ SAS 3 1 2 3 Na skutek zastępowania ropy pracą zmalała produkcyjność pracy co spowodowało prze- sunięcie się linii LAS w lewo. c)

95 94 3. W gospodarce Hipotecji („keynesowskiej” w krótkim, a „klasycznej” w długim okresie) panowała równowaga. Produkcja potencjalna i naturalna stopa bezrobocia wynosiły Yp=1000 i U*=7%, linie AD i SAS opisywały równania: P=-0.005Y+6,0 i P=1. Pod wpływem ekspansywnej polityki pieniężnej, linia AD przesunęła się do położenia AD 1 : P=-0.005Y+6,5. a) Narysuj tę sytuację. Zaznacz punkty równowagi gospodarki po krótkim i długim okresie. b) Ile wynoszą produkcja i ceny po krótkim okresie? c) O ile zmieni się stopa bezrobocia po krótkim okresie (działa „prawo Okuna”)? d) Ile wynoszą produkcja i ceny po długim okresie? e) Dlaczego linia SAS przesuwa się w górę? f) Stała nominalna podaż pieniądza, M SN wynosi 450, a realny popyt na pieniądz to: M D =0,5Y-1000i. O ile wzrośnie stopa procentowa, i, po długim okresie? g) Co wspólnego mają ze sobą odpowiedzi na pytania (d) i (f)? a) Zob. punkty A i E 1 na rysunku poniżej. b) A: Y=1100, P=1. c) Kiedy rzeczywista wielkość produkcji odchyla się w górę od wielkości produkcji poten-cjalnej (1100>1000) o 10%, zgodnie z „prawem Okuna” z poziomu 7% stopa bezrobocia maleje o 5-4 p. proc., czyli do około 2%-3%. d) E 1 : Y=1000, P=1,5. e) Kiedy rzeczywista wielkość produkcji odchyla się w górę od wielkości produkcji potencjalnej (1100>1000), na rynku pracy i innych czynników produkcji powstają niedobory, które powodują wzrost cen czynników, wzrost kosztów produkcji i – wzrost cen na rynku gotowych dóbr. Te same ilości dóbr, Y, są teraz oferowane po wyższych cenach, P. f) Stopa procentowa, i, zwiększa się z poziomu 5% (450/1=0,51000-1000i 1 ) do poziomu 20% (450/1,5=0,51000-1000i 2 ). g) W długim okresie produkcja maleje, powracając do wielkości potencjalnej, m. in. na skutek wzrostu stopy procentowej (chodzi o „efekt stopy procentowej”). Z kolei stopa procentowa rosnie, ponieważ podnoszą się ceny, P (z 1 do 1,5). LAS SAS SAS 1   A   0 P Y Y P =1000 E1E1 AD AD 1 P=1 E

96 95 4. W gospodarce panuje równowaga. Bank centralny zmniejszył no- minalną podaż pieniądza, M SN. a) Za pomocą rysunku z modelem AD/AS pokaż, jak zmienią się ceny po upływie długiego okresu. b) Za pomocą krzywej Phillipsa uzupełnionej o (adaptacyjne) ocze- kiwania inflacyjne, π–π e =-α(U-U*), pokaż, jak zmienią się ceny po upływie długiego okresu. c) Którą z tych prognoz uważasz za bar- dziej realistyczną? Dlaczego? a) Ceny obniżą się z poziomu P 2 do poziomu P 1. b) π–π e =-α(U-U*), czyli π=-α(U-U*)+π e. W wyniku negatywnego szoku popytowego spowodowa- nego spadkiem nominalnej podaży pieniądza w krótkim okresie U>U*, więc tempo inflacji, π, spada poniżej oczekiwań inflacyjnych, π e. W długim okresie powoduje to obniżenie się oczekiwań inflacyjnych, π e, a zatem również trwały spadek tempa inflacji, π. c) Oczywiście bardziej realistyczna jest prognoza (b). We współ- czesnych gospodarkach deflacja jest bardzo rzadkim zjawiskiem. Y P LAS AD 2 1 E 2 E 1 SAS 1 2 0 Y P B P1P1 P2P2

97 96 5. a) Jaka jest treść hipotez o adaptacyjnych i o racjonalych oczeki- waniach inflacyjnych? b) Jakie oczekiwania inflacyjne mają – Twoim zdaniem – Polacy? Odpowiedź uzasadnij. c) Jak sądzisz, czy w Polsce po 1990 r. oczekiwania inflacyjne przyczyniały się do trwania inflacji? Dlaczego? a) Zgodnie z hipotezą o adaptacyjnych oczekiwaniach inflacyjnych ludzie sądzą, że poziom inflacji w przyszłości będzie taki sam, jak obecny poziom inflacji. W takiej sytuacji, zmiana tempa inflacji powoduje powolną dostosowawczą zmianę oczekiwanego tempa in- flacji. Natomiast zgodnie z hipotezą o racjonalnych oczekiwa- niach inflacyjnych ludzie bez zwłoki wykorzystują wszystkie do- stępne informacje o stanie gospodarki, na ich podstawie przewidu- jąc przyszłe tempo inflacji. b) Moim zdaniem inflacyjne oczekiwania Polaków odpowiadają ra- czej hipotezie o adaptacyjnych oczekiwaniach inflacyjnych. Sądzę, że przeciętny Polak nie interesuje się sposobem działania gospodar- ki i nie zna ekonomii. (Zauważ jednak, że nie dotyczy to jednak np. związków zawodowych i ich doradców). c) Tak. Moim zdaniem w Polsce po 1990 r. wysokie oczekiwania in- flacyjne przyczyniały się do trwania inflacji. Polacy usiłowali bro- nić się przed spowodowanym nieustannym wzrostem cen spadkiem realnych dochodów, podnosząc te ceny, na które mieli wpływ. Zachowania takie mogły np. przyjmować formę roszczeń płaco- wych, powodujących wzrost kosztów produkcji i – dalszy wzrost cen (jest to tzw. spirala płac i cen).

98 97 6. Oczekiwania inflacyjne są adaptacyjne. a) Za pomocą krzywej Phillipsa: (i) Pokaż skutki wzrostu oczekiwań inflacyjnych. (ii) Wyjaśnij zjawisko stagflacji. b) Czy to prawda, że „rzeczywista stopa bezrobocia, U, zrównuje się ze stopą naturalną, U*, kiedy rzeczywista inflacja, π, zrównuje się z oczekiwaną inflacją, π e ? Odpowiedź uzasadnij. c) Czy to prawda, że inflacja ma tendencje do samoutrwalania się? Odpowiedź uzasadnij. a) (i) Oto wzór takiej krzywej Phillipsa: (π–π e )=-α(U-U*). Przekształ- ciwszy go, otrzymujemy: π=-α(U-U*)+π e. A zatem, wzrost oczeki- wań inflacyjnych, π e, powoduje taki sam wzrost tempa inflacji, π. (ii) Kiedy oczekiwania inflacyjne, π e, są wysokie, wysoka jest także rzeczywista inflacja, π [π=-α(U-U*)+π e ]. W takiej sytuacji np. negatywny makroekonomiczny szok popytowy może spowodować dodatkowo wzrost stopy bezrobocia, skutkując stagflacją. b) Tak; π–π e =-α(U-U*), więc jeśli π=π e, to U=U*. Zatem, rzeczywista stopa bezrobocia, U, zrównuje się ze stopą naturalną, U*, kiedy rzeczywista inflacja, π, zrównuje się z oczekiwaną inflacją, π e. c) Tak, to prawda. Przy adaptacyjnych oczekiwaniach inflacyjnych przejściowy wzrost tempa inflacji, π, po pewnym czasie powoduje wzrost oczekiwań inflacyjnych, π e. To z kolei powoduje trwały wzrost tempa inflacji, π [przecież: π=-α(U-U*)+π e ].

99 98 7. Tempo wzrostu nominalnej podaży pieniądza w gospodarce,  M SN /M SN, zwiększa się z (  M SN /M SN ) 1 = π 1 do (  M SN /M SN ) 2 = π 2. a) Jakiego tempa inflacji zaczną się spodziewać RACJONALNI mieszkańcy tego kraju? Dlaczego? b) Dlaczego ZGODNIE Z RA- DYKALNĄ wersją rozumowania Lucasa rzeczywiste tempo wzrostu cen natychmiast osiągnie ten poziom? c) Jak wpłynie to na poziom rzeczywistej stopy bezrobocia, U, w tej gospodarce? Dla- czego? d) Zilustruj te zdarzenie stosownym rysunkiem. Wskaż na nim początkowe i końcowe poziomy: rzeczywistej stopy bezrobo- cia, U, i rzeczywistego tempa inflacji, π. a) Racjonalni mieszkańcy tego kraju zaczną się spodziewać inflacji o wysokości π 2. b) Ponieważ pracownicy natychmiast wymuszą odpowiednie wzrosty wynagrodzeń: π w =π 2. Spowoduje to natychmiastowe przyśpieszenie tempa wzrostu cen: π=π w =π 2. c) Rzeczywista stopa bezrobocia, U, się nie zmienia (U=U*). Skoro π e =π, to U=U*. d) Zob. rysunek niżej: U U* E 2 E 1 0 π (  M SN /M SN ) 2 = π 2 =π e 2 (  M SN /M SN ) 1 = π 1 =π e 1

100 99 Test (Plusami i minusami zaznacz prawdziwe i fałszywe odpowiedzi) 1. Zgodnie z radykalną wersją „krytyki Lucasa” makroekonomiści powinni uznać, że: A. Oczekiwany poziom zmiennych makroekonomicznych w ich modelach jest równy rzeczywistemu poziomowi zmiennych ma- kroekonomicznych. B. Ludzie mają racjonalne oczekiwania inflacyjne. C. Rzeczywisty poziom zmiennych makroekonomicznych w ich modelach jest równy oczekiwanemu poziomowi zmiennych ma- kroekonomicznych. D. Ludzie mają adaptacyjne oczekiwania inflacyjne. A. TAK. B. TAK. C. TAK. D. NIE. 2. W przypadku krzywej Phillipsa uzupełnionej o adaptacyjne oczekiwania inflacyjne: A. Wzrost oczekiwań inflacyjnych przesuwa krzywą Phillipsa w dół. B. Stagflacja może być skutkiem wysokich oczekiwań inflacyj- nych i pozytywnego makroekonomicznego szoku popytowego. C. Inflacja ma tendencję do samoistnego wygasania. D. Naturalna stopa inflacji zrównuje się z oczekiwaną stopą in- flacji, kiedy rzeczywista stopa bezrobocia zrównuje się z oczeki- waną stopą bezrobocia. A. NIE. B. NIE. C. NIE. D. NIE.

101 100 3. Prawdą jest, że: A. Adaptacyjne oczekiwania inflacyjne oznaczają, iż ludzie szyb- ko wykorzystują wszystkie dostępne informacje o gospodarce. B. Racjonalne oczekiwania inflacyjne oznaczają, iż ludzie powoli dostosowują swoje oczekiwania inflacyjne do rzeczywistego tempa inflacji. C. Przy adaptacyjnych oczekiwaniach inflacyjnych nie istnieje krótkookresowa krzywa Phillipsa. D. Przy racjonalnych oczekiwaniach inflacyjnych polityka pieniężna jest bardzo skuteczna. A. NIE. B. NIE. C. NIE. D. NIE. 4. Po szoku popytowym w gospodarce z adaptacyjnymi oczekiwa- niami inflacyjnymi w krótkim okresie tempo inflacji wzrosło z π>0 do π 1. Po długim okresie sprawi to, że: A. Oczekiwania inflacyjne, π e, wzrosną do π 1. B. Rzeczywiste tempo inflacji, π, zrówna się z oczekiwaniami inflacyjnymi, π e. C. Rzeczywiste tempo inflacji, π, zrówna się z π 1. D. Tempo inflacji się zwiększy. A. TAK. B. TAK. (Wszak po długim okresie w tej gospodarce U=U*). C. TAK. (To wynika z odpowiedzi na pytania A i B). D. TAK. (Wszak wzrost π e. Przesuwa w górę krótkookresową krzywą Phillipsa).