1 1 Rozwiązania na rzecz rodziny w ubezpieczeniach społecznych w wybranych krajach europejskich Dorota Dzienisiuk 26.10.2012 1

2 2 Uwarunkowania Różnorodność systemów Czynniki kulturowo-religijno-polityczne Zmiany:  w rodzinie i rolach społecznych związanych z płcią  na rynku pracy  w koncepcji państwa opiekuńczego Element szeroko pojętej polityki rodzinnej

3 3 Kierunki rozwiązań na rzecz rodziny Objęcie ubezpieczeniami osób z obciążeniami rodzinnymi / potencjalnymi rodzinami Zapewnienie świadczeń w okresie natężenia obowiązków rodzinnych i uwzględnienie takich okresów w ustalaniu uprawnień do innych rodzajów świadczeń (np. uwzględnianie dla celów emerytalnych) Świadczenia dla osób objętych ubezpieczeniem po zrealizowaniu się określonego ryzyka, np. tradycyjne ryzyko śmierci żywiciela

4 4 Wykorzystanie szczególnych rozwiązań na rzecz rodziny w ramach ubezpieczeń społecznych – np. kryteria ustalania wysokości świadczeń poza ubezpieczeniami społecznymi, np.:  zachęcanie do zatrudniania/podjęcia zatrudnienia  łagodzenie atmosfery wokół pracowników z dziećmi (przejęcie kosztów związanych z nieobecnością pracownika)

5 5 Objęcie ubezpieczeniem Wyłączanie z ubezpieczenia ze względu na podstawę zatrudnienia, wymiar czasu pracy, wysokość wynagrodzenia, itp. (pomoc w podjęciu pracy) – Niemcy, Norwegia Obejmowanie ubezpieczeniem nawet przy bardzo małym wkładzie – Szwecja, Finlandia Problem powiązania z prawem do świadczeń zdrowotnych Uprawnienia związane z objęciem ubezpieczeniem, np. ulgi podatkowe na dziecko poniżej 3 lat - Hiszpania

6 6 Składki Subsydiowanie składek Powiązanie/brak powiązania prawa do świadczeń z opłacaniem składek

7 7 Ślub Włochy: Zasiłek za okres urlopu z okazji ślubu: 7-8 dni dla niektórych pracowników

8 8 Ciąża Urlop i zasiłek macierzyński przed porodem Zasiłek w związku ze zwolnieniem od pracy pracownicy (kobieta w ciąży, matka karmiąca) w sytuacji niemożności zapewnienia przez pracodawcę odpowiednich warunków zatrudnienia: Irlandia: pierwsze 21 dni – pracodawca, następnie przysługuje zasiłek z tytułu szkodliwych warunków pracy, wypłacany do rozpoczęcia urlopu macierzyńskiego.  Wysokość uzależniona od zarobków, dodatek na każde dziecko na utrzymaniu  Okres karmienia dziecka piersią, w którym pracownica korzysta ze szczególnej ochrony pod względem bezpiecznych warunków pracy określa się jako do 26 tyg. po urodzeniu dziecka; Włochy: zasiłek macierzyński na okres przewidywanych przerw w pracy, po orzeczeniu lokalnych władz sanitarnych (ciąża zagrożona) lub zatrudnienia (nieodpowiednia praca)

9 9 Macierzyństwo Zakres uprawnionych  Bezrobotni, wykonujący prace domowe - Włochy  Matka/ojciec; podział Okres wyczekiwania: długość, moment oceny spełnienia warunku (Francja – 10 mies. ubezpieczenia na przewidywaną datę porodu; Wielka Brytania – SMP: 26 tyg. u danego pracodawcy; Norwegia) Przed / po porodzie (Włochy- przed: 2 miesiące + dodatkowe okresy) Uwzględnianie opieki zdrowotnej (Francja: matka musi ujawnić stan ciąży w pierwszych 14 tygodniach; musi poddać się obowiązkowym badaniom prenatalnym i postnatalnym, pod sankcją redukcji dziennego zasiłku) Praca:  Zaprzestanie pracy - Francja: pod warunkiem całkowitego zaprzestania pracy, okres zasiłkowy dłuższy od bardziej ograniczonego okresu obowiązkowego urlopu: 8 tyg. obejmujących poród, 2 przed i 6 po, w czasie których zakazane jest zatrudnianie ciężarnej kobiety  Keep in Touch - Wielka Brytania: przez 10 dni można pracować i przy ustawowym wynagrodzeniu macierzyńskim (dla pracujących i więcej zarabiających) i przy maternity allowance (bez SMP)

10 10 Macierzyństwo Kryteria ustalania długości (Francja: liczba urodzeń i dzieci pod opieką: pierwsze lub drugie dziecko w gospodarstwie: 16 tyg., w tym 6 tygodni przed przewidywaną datą porodu i 10 tyg. po porodzie) Podział na okres obowiązkowy i dobrowolny (Włochy) Okres powiązany z urlopem macierzyńskim (wyj. Francja, Włochy, Wielka Brytania, Irlandia) Uwzględnianie dodatkowych okoliczności:  Hospitalizacja dziecka  Francja: dodatkowy okres 2 tyg. może być przyznane matce na podstawie wskazań lekarskich  Hiszpania: uwzględnianie porodów przedwczesnych

11 11 Macierzyństwo – wysokość zasiłku Korzystniejsze niż zasiłki chorobowe Limity / bez limitów wysokości Zmiana wysokości podczas pobierania świadczenia (Wielka Brytania) Uzależnienie wysokości zasiłku od:  długości wykorzystanego okresu (Norwegia),  podziału między rodziców (Norwegia: 3 tyg. przed porodem oraz 6 tyg. po porodzie – matka; 10 tyg. – ojciec. Jeśli ojciec nie wykorzysta tej puli – ulega ona przepadkowi),  sposobu podziału między rodziców (np. najwyższy, jeżeli po połowie)

12 12 Ojcowie Podział zasiłku macierzyńskiego Urlop ojcowski

13 13 Urlopy rodzicielskie Dopuszczalność jednoczesnej pracy (Niemcy) Różnicowanie wysokości świadczeń : wyższe przy krótszym okresie urlopu (Niemcy, Norwegia) Wyższe świadczenia dla rodzin, w których rodzice dzielą urlop po równo (propozycja w Szwecji)

14 14 Zasiłki opiekuńcze Powiązanie z prawem do zwolnienia od pracy Dziecko zdrowe, chore, hospitalizowane (Norwegia: od 8 dnia pobytu dziecka w szpitalu. Jeśli opieka nad hospitalizowanym dzieckiem niepełnosprawnym oraz przewlekle chorym – do 18 roku życia. Bez górnej granicy dla dzieci chorych umysłowo. Jeśli dziecko wymaga stałej opieki po wyjściu ze szpitala, rodzice mają prawo do świadczenia również w tym okresie) Okres (np. samotne wychowywanie dziecka: Niemcy dłuższy okres – 20 dni; Norwegia: możliwość dodatkowego przedłużenia - do 20 dni w roku kalendarzowym; 30 dni dla więcej niż jednego dziecka) Norwegia: rekompensata z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej uczestnictwem w szkoleniach, kursach dotyczących sprawowania opieki nad dzieckiem niepełnosprawnym lub przewlekle chorym, bez górnej granicy wieku dziecka, którego dotyczy opieka

15 15 Obowiązki opiekuńcze wobec osób trwale potrzebujących stałej opieki Odrębne ubezpieczenie: Niemcy (środki na pielęgnację podczas wakacji osób sprawujących nieformalną opiekę), Luksemburg Pomoc społeczna na poziomie lokalnym - Wielka Brytania Finansowanie budżetowe – Skandynawia

16 16 Emerytury Uwzględnianie okresów bierności zawodowej - okresy traktowane tak, jakby te osoby pracowały i opłacały składki (Niemcy, Norwegia, Szwecja, Szwajcaria, Francja) Uwzględnianie składek za okresy bierności zawodowej (Włochy) Problem niskich lub zerowych zarobków, np. okresy niskich lub zerowych zarobków pomijane przy obliczaniu wysokości emerytury (Irlandia, Wielka Brytania) Wysokość emerytury:  Uwzględnianie stanu cywilnego (Włochy)  Uwzględnianie osób na utrzymaniu: małżonka, dzieci, niepełnosprawnych członków rodziny (Francja, Norwegia)  Uwzględnianie dochodów osób w gospodarstwie domowym Minimalna emerytura Emerytura „bazowa”

17 17 Niektóre wnioski Silne zróżnicowanie w zależności od kulturowej roli kobiety i modelu zarobkowania w rodzinie - finansowa odpowiedzialność za dzieci i kobiety/rodziców opiekujących się dziećmi spoczywa na:  rodzinie, a zwłaszcza (męskim) żywicielu rodziny (Niemcy + zasada subsydiarności)  państwie (Skandynawia),  samych kobietach lub innych osobach sprawujących opiekę Ocena skuteczności różnych metod finansowania i udzielania świadczeń, m.in. uzależniona od poziomu świadczeń Funkcje właściwe dla ubezpieczeń społecznych:  pomoc ubezpieczonym w konkretnych sytuacjach związanych z przejściową utratą dochodu  pomoc/odciążenie pracodawców w obowiązkach związanych z pracownikami opiekującymi się dziećmi ? transfer środków finansowych dla rodziny (redystrybucja)