1

2 1 Witam Państwa na wykładzie z Makroekonomii II, :)…

3 2 Plan zajęć z Makroekonomii II do końca semestru jesienno-zimowego 2015/2016 LP.DATAWYKŁAD/TEMATĆWICZENIA/TEMAT 1.16.11.15Model ISLM 2.23.11.2015 Odwołuję wykład i ćwiczenia z Makroekonomii II w poniedziałek 23 listopada 2015 r. Zajęcia te odbędą się 11 stycznia 2016 r. (o miejscu ćwiczeń poinformuję osobno). 3.30.11.2015 Model ISLM/ Model ADAS/Krzywe Phillipsa 4.07.12.2015 Model ADAS/Krzywe Phillipsa Model ISLM/ Model ADAS/Krzywe Phillipsa 5.14.12.2015 Teoria parytetu siły nabywczej 6.21.12.2015 Polityka gospodarcza w gospodarce otwartej I Teoria parytetu siły nabywczej/ Polityka gospodarcza w gospodarce otwartej I 7.11.01.2016 Polityka gospodarcza w gospodarce otwartej II Polityka gospodarcza w gospodarce otwartej I/ Polityka gospodarcza w gospodarce otwartej II 8. 12-15. 01.2015 Kolokwium zaliczeniowe (o dokładnym terminie i miejscu kolokwium poinformuję osobno).

4 3 MODEL IS-LM

5 4 Y (PKB) Czas Cykl koniunkturalny Recesja Dno Szczyt Ekspansja Recesja Ekspansja Pamiętasz?? BARDZO DŁUGIEGO OKRESU (kilkadziesiąt i więcej lat) doty- czy model wzrostu gospodarczego. Opisuje on zmiany produkcji potencjalnej, Yp, spowodowane zmianami ilości i produkcyjności zasobów. 2. KRÓTKIEGO OKRESU (rok-dwa lata?) dotyczy model IS/LM. W krótkim okresie możliwości produkcyjne nie są w pełni wyko- rzystane, więc zagregowany popyt decyduje o wielkości produkcji, Y (i bezrobocia). Jego zmiany powodują, że rzeczywista produkcja, Y, odchyla się od produkcji potencjalnej, Yp. Ceny są stabilne. 3. DŁUGIEGO OKRESU (2-10 lat?) dotyczy model AD/AS. W długim okresie rzeczywista produkcja, Y, odchyla się i powraca do wielkości produkcji potencjalnej, Yp. Ceny się zmieniają, a za- sób czynników produkcji jest stały, więc – zwykle – produkcja po- tencjalna jest stała. Ekspansja

6 5 Badamy wpływ wahań zagregowanych wydatków, AE PL, na wielkość produkcji W KRÓTKIM OKRESIE. Przyczyną tych wahań mogą być m.in. DZIAŁANIA PAŃSTWA (np. polityka budżetowa i pieniężna, czyli – polityka stabilizacyjna*, a także zachowania konsumentów i inwestorów. Zakładamy, co odpowiada rzeczywistości, że w krótkim okresie gospodarka jest „keynesowska” (istnieją wolne moce produkcyjne, ceny są stabilne). W tej sytuacji o poziomie produkcji w gospodarce decyduje właśnie wielkość planowanych wydatków zagregowanych, AE PL. ------- *Celem polityki stabilizacyjnej jest minimalizowanie odchyleń rzeczywistej wielkości produkcji, Y E, od wielkości produkcji potencjalnej, Y P. 1. KRÓTKOKRESOWE WAHANIA PRODUKCJI. POLITYKA STABILIZACYJNA.

7 6 DYGRESJA: ZAŁOŻENIA MODELU IS-LM. Ekonomiści zakładają zwykle, że w krótkim okresie zwiększenie się globalnego popytu spowoduje raczej wzrost produkcji, niż cen. Aby tak się stało, w gospodarce muszą istnieć WOLNE MOCE PRO- DUKCYJNE, a ceny muszą być STABILNE. A. Wolne moce produkcyjne. Założenie o nie w pełni wykorzystanych mocach wytwórczych dob- rze odpowiada rzeczywistości. Nawet wtedy, gdy produkcja jest bliska produkcji poten- cjalnej, NA PRZECIĄG KRÓTKIEGO OKRESU firmy mogą zwiększyć produkcję, odpowiednio intensywnie wykorzystując czynniki produkcji (np. praca ludzi i maszyn w godzinach nad- liczbowych).

8 7 DYGRESJA: ZAŁOŻENIA MODELU IS-LM; CD. B. Stabilność cen Oto przyczyny stabilności cen w krótkim okresie (one się uzu- pełniają). a) Nominalne płace często są ustalane raz na długi czas w trakcie zdecentralizowanych (toczonych gałąź po gałęzi, a nie naraz w całej gospodarce) negocjacji. W efekcie ŚREDNI poziom płac w gospo- darce zmienia się wolno. b) Stabilność płac nominalnych, tzn. jednostkowych kosztów oso- bowych, które są główną częścią jednostkowych kosztów produkcji, sprawia, że ceny też są stabilne. Przecież zmiany cen powodowa- łyby nadzwyczajne zyski i straty, co – jak wiemy - w warunkach konkurencji nie jest prawdopodobne. W dodatku ten producent, który - korzystając ze wzrostu popytu - pierwszy podnosi ceny, ryzykuje utratą części udziału w rynku. (Jego konkurenci mogą nie podnieść cen). Powstrzymuje to firmy przed podniesieniem ceny. (Zauważmy, że w takiej sytuacji monopol podniósłby cenę. Jednakze na konkurencyjnym rynku nikt nie koordynuje działań pojedynczych producentów. To się nazywa problem koordynacji)...* ------ Jest więcej powodów „lepkości” płac i cen. Bardziej szczegółowo opisuję je, analizując model AD/AS. KONIEC DYGRESJI

9 8 Celem polityki stabilizacyjnej jest minimalizowanie odchyleń rze- czywistej wielkości produkcji, Y E, od wielkości produkcji poten- cjalnej, Y P. Jednak, paradoksalnie, nieumiejętna polityka stabiliza- cyjna zamiast stabilizować, może destabilizować gospodarkę, po- większając amplitudę wahań cyklicznych, czyli odchylenia rzeczy- wistej wielkości produkcji, Y E, od wielkości produkcji potencjalnej, Y P. Zgodnie z tzw. KRYTYTKĄ FRIEDMANA przyczyną tych kłopotów są m. in. OPÓŹNIENIA REAKCJI PAŃSTWA, co dotyczy: DOSTRZEŻENIA PROBLEMU (ang. recognition lag); DECYZJI (ang. decision lag); DZIAŁANIA (ang. action lag).

10 9 OPÓŹNIENIE DOSTRZEŻENIA PROBLEMU (ang. recogni- tion lag) Chodzi o zwłokę pomiędzy powstaniem makroekonomicznego szoku, a momentem, w którym politycy gospodarczy uznają, że potrzebne jest przeciwdziałanie. (Przyczyną jest np. niedoskona- łość systemu informacji statystycznej o gospodarce).

11 10 OPÓŹNIENIE DECYZJI (ang. decision lag) – zwłoka pomiędzy momentem, w którym politycy uznają, że potrzebne jest przeciw- działanie, a momentem podjęcia decyzji o konkretnym sposobie przeciwdziałania.

12 11 OPÓŹNIENIE DZIAŁANIA (ang. action lag) - zwłoka pomiędzy momentem podjęcia decyzji o konkretnym sposobie działania, a momentem podjęcia takiego działania. Zwlaszcza w przypadku polityki budżetowej z powodów instytucjonalnych (np. czasochłonne procedury parlamentarne) opóźnienie decyzji i opóźnienie działania są (w porównaniu z polityką pieniężną) znaczne.

13 12 Oto możliwe skutki takich opóźnień. Bez interwencji państwa powstała w momencie t 1 dodatnia luka PKB (zob. rysunek) samoczynnie zaniknęłaby po okresie t 1 t 4. Rozpoczęta w momencie t 2, czyli zbyt późno, restrykcyjna polityka stabilizacyjna co prawda przyśpiesza zamknięcie tej luki PKB, które następuje już w momencie t 3, lecz „przy okazji” powstaje jeszcze większa ujemna luka PKB. t 1 t 2 t 3 t 4 Y (PKB) Czas Produkcja potencjalna, Yp Produkcja rzeczywista, Y, po interwencji pań- stwa rozpoczętej w momencie t 2 Hipoczna produkcja rzeczywista, Y, bez in- terwentetycji państwa

14 13 Narzędziem, którym posłużymy się, analizując krótkookresowe wahania wielkości zagregowanych wydatków, AE PL, i poziomu produkcji, Y, w gospodarce jest model IS-LM. Jego częściami są linia IS i linia LM (zob. rysunek). Opiszemy je po kolei. 2. MODEL IS-LM Y*Y* LM 0 Y IS E i*i* i Oznaczenia: i – stopa procentowa. Y – wielkość produkcji. AE PL – wielkość zagregowanych wydatków.

15 14 Y1Y1 0 Y IS E1E1 i1i1 i i2i2 Y2Y2 E2E2 Linia IS składa się z punktów, czyli kombinacji stopy procen- towej, i, oraz poziomu produkcji, Y, przy których RYNEK DÓBR pozostaje w równowadze (planowane wydatki, AE PL, są równe wielkości produkcji, Y). W zamkniętej gospodarce bez państwa („dwusektorowej”) w sta- nie równowagi krótkookresowej inwestycje są równe oszczędnoś- ciom: I=S... 2. 1. LINIA IS

16 15 Y1Y1 0 Y IS E1E1 i1i1 i i2i2 Y2Y2 E2E2 Na rysunku widzimy, że zależność poziomu stopy procentowej i poziomu produkcji jest odwrotna. Co jest przyczyną tej odwrotnej zależności?

17 16 Otóż ważny składnik zagregowanych wydatków, czyli inwestycje, I, zmieniają się w odwrotnym kierunku niż stopa procentowa, i. I = I A - bi. b > 0, gdzie: I – inwestycje planowane. I A – autonomiczna część planowanych inwestycji. b – współczynnik, który mierzy wrażliwość planowanych wydat- ków inwestycyjnych na zmiany stopy procentowej. i – stopa procentowa.

18 17 I = I A - b i. b > 0, Współczynnik „b” i inwestycje autonomiczne, I A, a linia IS... Inwestycje a poziom stopy procentowej 1. Współczynnik „b” określa wrażliwość wydatków inwestycyjnych, I, na zmiany stopy procentowej, i (nachylenie wykresu funkcji inwestycji). 2. Wielkość inwestycji autonomicznych, I A, nie zależy od stopy procentowej, i, Decyduje ona o położeniu wykresu, I, wewnątrz układu współrzędnych. 0 I I i Przyjrzyjmy się nieco dokładniej wydatkom inwestycyjnym...

19 18 Co się tyczy planowanych wydatków konsumpcyjnych, C PL, to opisując je, posłużę się standardową funkcją konsumpcji: C PL = C A + KSK(1 – t)Y, gdzie: KSK to krańcowa skłonność do konsumpcji (z PKB), t to stopa opodatkowania netto [(Td-B)/Y] (Td to podatki bezpoś- rednie, a B to zasiłki; zakładamy, że podatki pośrednie, T E, a także dochody państwa z własności wynoszą zero). Pamiętamy, że Y stanowi – jednocześnie – wielkość produkcji (Y 1 ) i dochody gospodarstw domowych (właścicieli czynników produkcji) (Y 2 ) (Y 1 =Y 2 ).

20 19 WYPROWADZAMY WZÓR LINII IS: AE PL = Y AE PL = C + I + G + NX. AE PL = Y AE PL = C A + KSK(1 – t) Y + (I A – bi) + G A + NX Y = C A + KSK(1 – t)Y + (I A – bi) + G A + NX

21 20 WYPROWADZAMY WZÓR LINII IS cd...: A zatem: Y = C A +KSK(1–t)Y+(I A –bi)+G A +NX.  Y = C A +KSK(1–t)Y+(I A –bi)+G A +X A -KSIY.*  Y = C A +I A +G A +X A +[KSK(1–t)Y–KSIY]–bi.  Y = C A +I A +G A +X A +Y[KSK(1–t)–KSI]–bi.  Y = A + KSK”Y - bi, gdzie A to wszystkie planowane wydatki AUTONOMICZNE w gospodarce, a KSK” = [KSK(1 – t) – KSI]. A zatem: Y (1 – KSK”) = A – bi. Mnożąc to równanie stronami przez mnożnik dla gospodarki otwartej [M” = 1/(1-KSK”)], dostajemy szukane równanie li- nii IS: Y = M”A–M”bi. ----- * Zakładamy, że importowane są tylko dobra konsumpcyjne; KSI to stała tzw. krańcowa skłonność do importu (ΔZ/ΔY = Z/Y=KSI, gdzie Z to import).

22 21 IS: Y = M”A–M”bi, Interpretacja wykresu: rola parametrów A, b, M”. 1. PARAMETR „b” OKREŚLA NACHYLENIE LINII IS. - Wrażliwość wydatków inwestycyjnych na zmiany stopy procentowej decyduje o nachyleniu linii IS. 2. PARAMETR „A” DECYDUJE O POŁOŻENIU LINII IS. - Zmiany wielkości wydatków autonomicznych w gospodarce przesuwają linię IS. 3. PARAMETR M” (KSK”) OKREŚLA JEDNOCZEŚNIE I NACHYLENIE I POZYCJĘ LINII IS. - Zmiany mnożnika przesuwają i zmieniają nachylenie linii IS. Y1Y1 0 Y IS E1E1 i1i1 i i2i2 Y2Y2 E2E2

23 22 Linia LM składa się z punktów, czyli kombinacji stopy pro- centowej, i, i poziomu produkcji, Y, przy których RYNEK PIE- NIĄDZA pozostaje w równowadze (REALNY popyt na pieniądz jest równy REALNEJ podaży pieniądza; M D = M S ). 2.2. LINIA LM Inaczej: w stanie krótkookresowej równowagi L=M, gdzie L to realny popyt na pieniądz, a M to realna podaż pieniądza...). i 0 LM Y

24 23 Dlaczego poziom stopy procentowej, i, zmienia się w tę samą stronę, co wielkość zagregowanych wydatków w gospodarce, AE PL, a więc także (w gospodarce „keynesowskiej” ) wielkość produkcji, Y? i 0 LM Y E2E2 E1E1 i1i1 i2i2 Y1Y1 Y2Y2

25 24 Otóż realny popyt na pieniądz, L, nie jest autonomiczny i zależy od wielkości produkcji, Y. M D = kY – hi k, h > 0. gdzie: M D – realny popyt na pieniądz. k – współczynnik opisujący wrażliwość realnego popytu na pie- niądz na zmiany wielkości produkcji. Y – wielkość produkcji. h - współczynnik opisujący wrażliwość realnego popytu na pie- niądz na zmiany stopy procentowej. i – stopa procentowa. W efekcie, im większa produkcja, Y, tym większy popyt na pie- niądz, M D, i – ceteris paribus - tym wyższa stopa procentowa, i. i 0 LM Y E2E2 E1E1 i1i1 i2i2 Y1Y1 Y2Y2

26 25 M D = kY – hi Realny popyt na pieniądz a stopa procentowa i realna wielkość produkcji 1. Zmiany stopy procentowej przesuwają nas po linii realnego po- pytu na pieniądz (np. i 1 →i 2  E 1 →E 2 ). 2. Natomiast zmiany realnej wielkości produkcji przesuwają całą linię realnego popytu na pieniądz (np. przy i=i 1, Y 1 →Y 2  M D1 →M D2 ). Przyjrzyjmy się nieco dokładniej realnemu popytowi na pieniądz... MDMD i M D 1 =kY 1 –hi. M D 2 =kY 2 –hi. 0 k (Y 2 -Y 1 ) E2E2 i2i2 i1i1 E1E1 M D2 M D1

27 26 REALNA PODAŻ PIENIĄDZA: M S = M/P, gdzie: M – nominalna podaż pieniądza. P – poziom cen w gospodarce (np. CPI; ang. Consumer Price Index). A teraz przyjrzyjmy się realnej podaży pieniądza...

28 27 WYPROWADZAMY WZÓR LINII LM: Oto warunek równowagi na rynku pieniądza: M/P = kY – hi. A zatem szukane równanie linii LM wygląda następująco: i = (1/h) (kY - M/P) gdzie: k – współczynnik opisujący wrażliwość realnego popytu na pie- niądz na zmiany wielkości produkcji. h - współczynnik opisujący wrażliwość realnego popytu na pie- niądz na zmiany stopy procentowej.

29 28 LM: i = (1/h)(kY - M/P) i 0 LM Y INTERPRETACJA WYKRESU: ROLA PARAMETRÓW h, k, M/P. 1. PARAMETR „k” DECYDUJE O NACHYLENIU LINII LM. - Zmiany wrażliwości realnego popytu na pieniądz na zmiany wielkości produkcji zmieniają nachylenie linii LM. 2. PARAMETR „M/P” OKREŚLA POZYCJĘ LINII LM. - Zmiany realnej podaży pieniądza w gospodarce przesuwają linię LM. 3. PARAMETR „h” DECYDUJE O NACHYLENIU I POŁOŻE- NIU LINII LM. - Zmiany wrażliwości realnego popytu na pieniądz na zmiany stopy procentowej zmieniają nachylenie i przesuwają linię LM.

30 29 Równowaga na rynku dóbr i rynku pieniądza 2.3. KOMPLETNY MODEL IS-LM IS: Y = M”A–M”bi LM: i = (1/h)(kY - M/P) Y*Y* LM 0 Y IS E i* i Podsumujmy: oto kompletny model IS-LM, ilustrujący równowagę na rynku dóbr i pieniądza.

31 30 Równowaga na rynku dóbr i rynku pieniądza Y = M”A–M”bi i = (1/h)(kY - M/P) Tylko dla stopy procentowej i wielkości produkcji odpowiadających punktowi przecięcia linii IS i LM (i*, Y * ) oba rynki (gotowych dóbr i pieniądza) pozostają – JEDNOCZEŚNIE - w równowadze. Y*Y* LM 0 Y IS E i* i

32 31 Równowaga na rynku dóbr i rynku pieniądza Y = M”A–M”bi i = (1/h)(kY - M/P) Y*Y* LM 0 Y IS E i* i GOSPODARKA DĄŻY DO TAKIEGO STANU.

33 32 ZADANIE Dla punktów A, B, C, D odpowiedz na py- tania (wypełnij polecenie): a) Czy na ry- sunku obok w gospodarce panuje rów- nowaga? b) Jeśli nie, z jakim rodzajem nierównowagi mamy do czynienia? c) Opisz proces, który doprowadzi do odzys- kania równowagi przez tę gospodarkę. Y 0 IS LM i E AB C D i C/D i A/B

34 33 ZADANIE Dla punktów A, B, C, D odpowiedz na py- tania (wypełnij polecenie): a) Czy na ry- sunku obok w gospodarce panuje rów- nowaga? b) Jeśli nie, z jakim rodzajem nierównowagi mamy do czynienia? c) Opisz proces, który doprowadzi do odzys- kania równowagi przez tę gospodarkę. Y 0 IS LM i E AB C D i C/D i A/B PUNKT A a) Nie. Rynek pieniądza nie jest zrównoważony; przecież A nie leży na linii LM. b) Dla stopy procentowej i A/B rynek pieniądza byłby w równo- wadze przy większej produkcji, Y, czyli przy większym popycie na pieniądz, M D. Wynika stąd, że w punkcie A na rynku pieniądza: M S >M D. c) Stopa procentowa na rynku pieniądza spadnie, wzrośnie pro- dukcja (A→E).

35 34 ZADANIE Dla punktów A, B, C, D odpowiedz na py- tania (wypełnij polecenie): a) Czy na ry- sunku obok w gospodarce panuje rów- nowaga? b) Jeśli nie, z jakim rodzajem nierównowagi mamy do czynienia? c) Opisz proces, który doprowadzi do odzys- kania równowagi przez tę gospodarkę. Y 0 IS LM i E AB C D i C/D i A/B PUNKT B a) Nie. Rynek dóbr nie jest zrównoważony; przecież B nie leży na linii IS. b) Dla danej stopy procentowej i A/B rynek dóbr byłby w równo- wadze przy mniejszej produkcji, Y. Wynika stąd, że w punkcie B na rynku dóbr Y>AE PL. c) Na skutek nieplanowanego wzrostu zapasów firmy zmniejszą produkcję (B→E).

36 35 ZADANIE Dla punktów A, B, C, D odpowiedz na py- tania (wypełnij polecenie): a) Czy na ry- sunku obok w gospodarce panuje rów- nowaga? b) Jeśli nie, z jakim rodzajem nierównowagi mamy do czynienia? c) Opisz proces, który doprowadzi do odzys- kania równowagi przez tę gospodarkę. Y 0 IS LM i E AB C D i C/D i A/B PUNKT C a) Nie. Rynek dóbr nie jest zrównoważony; przecież C nie leży na linii IS. b) Dla stopy procentowej i C/D rynek dóbr byłby w równowadze przy większej produkcji, Y. Wynika stąd, że w punkcie C na rynku dóbr : Y

37 36 ZADANIE Dla punktów A, B, C, D odpowiedz na py- tania (wypełnij polecenie): a) Czy na ry- sunku obok w gospodarce panuje rów- nowaga? b) Jeśli nie, z jakim rodzajem nierównowagi mamy do czynienia? c) Opisz proces, który doprowadzi do odzys- kania równowagi przez tę gospodarkę. Y 0 IS LM i E AB C D i C/D i A/B PUNKT D a) Nie. Rynek pieniądza nie jest zrównoważony; przecież D nie leży na linii LM. b) Dla stopy procentowej i C/D rynek pieniądza byłby w równo- wadze przy mniejszej produkcji, Y, czyli przy mniejszym popycie na pieniądz, M D. Wynika stąd, że w punkcie D na rynku pie- niądza: M D >M S. c) Stopa procentowa na rynku pieniądza wzrośnie, zmaleje pro- dukcja (D→E).

38 37 Wielkość produkcji i poziom stopy procentowej odpowiadających równowadze na rynku dóbr i rynku pieniądza. Rozwiązujemy układ równań IS-LM: Y = M”A–M”bi. i = (1/h)(kY-M/P). Okazuje się, że: Y = γA + γ(b/h)(M/P) i = γAk/h - [1/(h+kbM”)](M/P) gdzie: γ = M”/[1+(kM”b)/h]. γ – gr. gamma. 3. ZASTOSOWANIA MODELU IS-LM

39 38 Otóż wzrost wydatków autonomicznych, A, przesuwa w prawo linię IS (zob. równanie linii IS). Zwiększają się: produkcja, Y, i stopa procentowa, i. Kiedy zwiększają się (autonomiczne) wydatki państwa, G, ten wzrost stopy procentowej, i, powoduje spadek („wypieranie”) wydatków prywatnych. (Prywatne inwestycje zależą odwrotnie od stopy procentowej). IS: Y = M”A–M”bi LM: i = (1/h)(kY - M/P) Jak na wielkość produkcji, Y, i stopę procentową, i, wpłynie wzrost autonomicznych wydatków, A, w gospodarce? Y0Y0 LM 0 Y=AE PL IS E i0i0 i IS 1 Y1Y1 i1i1 E1E1

40 39 Wzrost realnej podaży pieniądza, M/P, przesuwa w prawo linię LM (zob. równanie linii LM). Zwiększa się produkcja, Y; maleje stopa procentowa, i. IS: Y = M”A–M”bi LM: i = (1/h)(kY - M/P) Jak na wielkość produkcji, Y, i stopę procentową, i, wpłynie wzrost realnej podaży pieniądza, M/P, w gospodarce? Y0Y0 LM 0 Y=AE PL IS E i0i0 i Y1Y1 i1i1 E1E1 LM 1

41 40 Oto pogłębiona analiza wpływu zmian autonomicznych wydatków, A, oraz realnej podaży pieniądza, M/P, na wielkość produkcji, Y, oraz poziom stopy procentowej, i…

42 41 Ustalilismy, że: Y = γ A + γ(b/h)( M/P ) i = γAk/h - [1/(h+kbM”)](M/P) gdzie: γ = M”/[1+(kM”b)/h]. Jak na wielkość produkcji w gospodarce, Y, wpływają zmiany poli- tyki fiskalnej (wielkości autonomicznych wydatków, A ), a także realnej podaży pieniądza, M/P ?

43 42 MNOŻNIK POLITYKI FISKALNEJ (ang. fiscal policy multiplier) Jak wiemy: (1) Y = γA + γ(b/h)(M/P) (2)i = γAk/h - [1/(h+kbM”)](M/P), gdzie: γ = M”/[1+(kM”b)/h]. Otóż: M F =  Y/  G =  Y/  A = γ, gdzie M F to mnożnik polityki fiskalnej. Mnożnik polityki fiskalnej, M F, informuje, o ile zmieni się Y pod wpływem danej zmiany A.

44 43 MNOŻNIK POLITYKI PIENIĘŻNEJ (ang. monetary policy multiplier) Jak wiemy: (1)Y = γA + γ(b/h)(M/P) (2)i = γAk/h - [1/(h+kbM”)](M/P), gdzie: γ = M”/[1+(kM”b)/h]. Otóż: M M =  Y/  (M/P) = (b/h)γ, gdzie M M to mnożnik polityki pieniężnej. Mnożnik polityki pieniężnej, M P, informuje, o ile zmieni się Y pod wpływem danej zmiany M/P.

45 44 Zauważ! „Y” jest liniową funkcją „A” oraz „M/P”: Y = γA + γ(b/h)(M/P). Skoro tak, to pochodne cząstkowe tej funkcji względem A oraz względem M/P są stałe. Stanowią one tangensy kąta nachylenia linii Y = γA + γ(b/h)(M/P) w stosunku do poziomej osi układu współrzędnych. Y = γA + γ(b/h)(M/P) A tgα=ΔY/ΔA=γ α ΔAΔA ΔY ΔY Y = γA + γ(b/h)(M/P) M/P tgα=ΔY/ΔA= (b/h)γ α Δ(M/P) ΔY ΔY

46 ZADANIE W Hipotecji, której zamknięta gospodarka jest „keynesowska”, konsum- pcja równa się: C = 50/P + 0,7  Y, gdzie Y to PKB. Inwestycje wynoszą I = 200 - 750  i, wydatki państwa, G, są równe 200. Popyt na pieniądz równa się M D = 0,8  Y - 2000  i; podaż pieniądza wynosi M S = 800. Ceny, P, są równe 1. a) Wyprowadź równania linii IS i LM. Ustal poziom produkcji, Y, i stopy procentowej, i, odpowiadające równowadze na obu rynkach (wykonaj rysunek). b) O ile wzrosłaby produkcja po zwiększeniu wydatków państwa, G, o 100 (M S się nie zmienia!)? Wykorzystaj mnożnik polityki fiskalnej. Wykonaj rysunek. c) Ile i czego zostało wyparte? a) Y=C+I+G=50+0,7  Y+200–750  i+200 = 450 + 0,7  Y – 750  i. Zatem: Y = 1500 –2500  i (IS). 0,1 1250Y IS LM i 0 E

47 ZADANIE W Hipotecji, której zamknięta gospodarka jest „keynesowska”, konsum- pcja równa się: C = 50/P + 0,7  Y, gdzie Y to PKB. Inwestycje wynoszą I = 200 - 750  i, wydatki państwa, G, są równe 200. Popyt na pieniądz równa się M D = 0,8  Y - 2000  i; podaż pieniądza wynosi M S = 800. Ceny, P, są równe 1. a) Wyprowadź równania linii IS i LM. Ustal poziom produkcji, Y, i stopy procentowej, i, odpowiadające równowadze na obu rynkach (wykonaj rysunek). b) O ile wzrosłaby produkcja po zwiększeniu wydatków państwa, G, o 100 (M S się nie zmienia!)? Wykorzystaj mnożnik polityki fiskalnej. Wykonaj rysunek. c) Ile i czego zostało wyparte? a) Y=C+I+G=50+0,7  Y+200–750  i+200 = 450 + 0,7  Y – 750  i. Zatem: Y = 1500 –2500  i (IS). M S =M D =800 = 0,8  Y–2000  i. Zatem: Y= 1000 + 2500  i (LM). 0,1 1250Y IS LM i 0 E

48 ZADANIE W Hipotecji, której zamknięta gospodarka jest „keynesowska”, konsum- pcja równa się: C = 50/P + 0,7  Y, gdzie Y to PKB. Inwestycje wynoszą I = 200 - 750  i, wydatki państwa, G, są równe 200. Popyt na pieniądz równa się M D = 0,8  Y - 2000  i; podaż pieniądza wynosi M S = 800. Ceny, P, są równe 1. a) Wyprowadź równania linii IS i LM. Ustal poziom produkcji, Y, i stopy procentowej, i, odpowiadające równowadze na obu rynkach (wykonaj rysunek). b) O ile wzrosłaby produkcja po zwiększeniu wydatków państwa, G, o 100 (M S się nie zmienia!)? Wykorzystaj mnożnik polityki fiskalnej. Wykonaj rysunek. c) Ile i czego zostało wyparte? a) Y=C+I+G=50+0,7  Y+200–750  i+200 = 450 + 0,7  Y – 750  i. Zatem: Y = 1500 –2500  i (IS). M S =M D =800 = 0,8  Y–2000  i. Zatem: Y= 1000 + 2500  i (LM). Y=1500–2500  i (IS) i Y=1000+2500  i (LM), to: Y=1250 oraz i=0,1 (10%) (zob. rysunek). 0,1 1250Y IS LM i 0 E

49 ZADANIE W Hipotecji, której zamknięta gospodarka jest „keynesowska”, konsum- pcja równa się: C = 50/P + 0,7  Y, gdzie Y to PKB. Inwestycje wynoszą I = 200 - 750  i, wydatki państwa, G, są równe 200. Popyt na pieniądz równa się M D = 0,8  Y - 2000  i; podaż pieniądza wynosi M S = 800. Ceny, P, są równe 1. a) Wyprowadź równania linii IS i LM. Ustal poziom produkcji, Y, i stopy procentowej, i, odpowiadające równowadze na obu rynkach (wykonaj rysunek). b) O ile wzrosłaby produkcja po zwiększeniu wydatków państwa, G, o 100 (M S się nie zmienia!)? Wykorzystaj mnożnik polityki fiskalnej. Wykonaj rysunek. c) Ile i czego zostało wyparte? a) Y=C+I+G=50+0,7  Y+200–750  i+200 = 450 + 0,7  Y – 750  i. Zatem: Y = 1500 –2500  i (IS). M S =M D =800 = 0,8  Y–2000  i. Zatem: Y= 1000 + 2500  i (LM). Y=1500–2500  i (IS) i Y=1000+2500  i (LM), to: Y=1250 oraz i=0,1 (10%) (zob. rysunek). 0,1 1250Y IS LM i 0 E b) Linia IS przesunie się w prawo, a linia LM pozostanie w pierwotnym położeniu. Y IS’ 0 i LM IS 0,1(6) 0,1 1250 1416,(6)

50 ZADANIE W Hipotecji, której zamknięta gospodarka jest „keynesowska”, konsum- pcja równa się: C = 50/P + 0,7  Y, gdzie Y to PKB. Inwestycje wynoszą I = 200 - 750  i, wydatki państwa, G, są równe 200. Popyt na pieniądz równa się M D = 0,8  Y - 2000  i; podaż pieniądza wynosi M S = 800. Ceny, P, są równe 1. a) Wyprowadź równania linii IS i LM. Ustal poziom produkcji, Y, i stopy procentowej, i, odpowiadające równowadze na obu rynkach (wykonaj rysunek). b) O ile wzrosłaby produkcja po zwiększeniu wydatków państwa, G, o 100 (M S się nie zmienia!)? Wykorzystaj mnożnik polityki fiskalnej. Wykonaj rysunek. c) Ile i czego zostało wyparte? a) Y=C+I+G=50+0,7  Y+200–750  i+200 = 450 + 0,7  Y – 750  i. Zatem: Y = 1500 –2500  i (IS). M S =M D =800 = 0,8  Y–2000  i. Zatem: Y= 1000 + 2500  i (LM). Y=1500–2500  i (IS) i Y=1000+2500  i (LM), to: Y=1250 oraz i=0,1 (10%) (zob. rysunek). 0,1 1250Y IS LM i 0 E b) Linia IS przesunie się w prawo, a linia LM pozostanie w pierwotnym położeniu. 1. Oto rozwiązanie układu równań, odpo- wiadających nowej linii IS’ (Y =1833,(3)- 2500  i) i nie zmienionej linii LM (Y=1000+ 2500  i): i = 0,1(6) oraz Y = 1416,(6). Pod wpływem wzrostu wydatków państwa, G, o  G = 100 wielkość produkcji, Y, zwiększyła się o (1416,(6) – 1250) = 166,(6). Y IS’ 0 i LM IS 0,1(6) 0,1 1250 1416,(6)

51 ZADANIE W Hipotecji, której zamknięta gospodarka jest „keynesowska”, konsum- pcja równa się: C = 50/P + 0,7  Y, gdzie Y to PKB. Inwestycje wynoszą I = 200 - 750  i, wydatki państwa, G, są równe 200. Popyt na pieniądz równa się M D = 0,8  Y - 2000  i; podaż pieniądza wynosi M S = 800. Ceny, P, są równe 1. a) Wyprowadź równania linii IS i LM. Ustal poziom produkcji, Y, i stopy procentowej, i, odpowiadające równowadze na obu rynkach (wykonaj rysunek). b) O ile wzrosłaby produkcja po zwiększeniu wydatków państwa, G, o 100 (M S się nie zmienia!)? Wykorzystaj mnożnik polityki fiskalnej. Wykonaj rysunek. c) Ile i czego zostało wyparte? a) Y=C+I+G=50+0,7  Y+200–750  i+200 = 450 + 0,7  Y – 750  i. Zatem: Y = 1500 –2500  i (IS). M S =M D =800 = 0,8  Y–2000  i. Zatem: Y= 1000 + 2500  i (LM). Y=1500–2500  i (IS) i Y=1000+2500  i (LM), to: Y=1250 oraz i=0,1 (10%) (zob. rysunek). 0,1 1250Y IS LM i 0 E b) Linia IS przesunie się w prawo, a linia LM pozostanie w pierwotnym położeniu. 1. Oto rozwiązanie układu równań, odpo- wiadających nowej linii IS’ (Y =1833,(3)- 2500  i) i nie zmienionej linii LM (Y=1000+ 2500  i): i = 0,1(6) oraz Y = 1416,(6). Pod wpływem wzrostu wydatków państwa, G, o  G = 100 wielkość produkcji, Y, zwiększyła się o (1416,(6) – 1250) = 166,(6). Y IS’ 0 i LM IS 0,1(6) 0,1 1250 1416,(6) 2. Teraz odwołamy się do M F : γ=M”/[1+(kM”b)/h]=10/3  [1+(8/10  10/3  750)/2000]=1,(6). 1,(6)  100=166,(6).

52 ZADANIE W Hipotecji, której zamknięta gospodarka jest „keynesowska”, konsum- pcja równa się: C = 50/P + 0,7  Y, gdzie Y to PKB. Inwestycje wynoszą I = 200 - 750  i, wydatki państwa, G, są równe 200. Popyt na pieniądz równa się M D = 0,8  Y - 2000  i; podaż pieniądza wynosi M S = 800. Ceny, P, są równe 1. a) Wyprowadź równania linii IS i LM. Ustal poziom produkcji, Y, i stopy procentowej, i, odpowiadające równowadze na obu rynkach (wykonaj rysunek). b) O ile wzrosłaby produkcja po zwiększeniu wydatków państwa, G, o 100 (M S się nie zmienia!)? Wykorzystaj mnożnik polityki fiskalnej. Wykonaj rysunek. c) Ile i czego zostało wyparte? a) Y=C+I+G=50+0,7  Y+200–750  i+200 = 450 + 0,7  Y – 750  i. Zatem: Y = 1500 –2500  i (IS). M S =M D =800 = 0,8  Y–2000  i. Zatem: Y= 1000 + 2500  i (LM). Y=1500–2500  i (IS) i Y=1000+2500  i (LM), to: Y=1250 oraz i=0,1 (10%) (zob. rysunek). 0,1 1250Y IS LM i 0 E b) Linia IS przesunie się w prawo, a linia LM pozostanie w pierwotnym położeniu. 1. Oto rozwiązanie układu równań, odpo- wiadających nowej linii IS’ (Y =1833,(3)- 2500  i) i nie zmienionej linii LM (Y=1000+ 2500  i): i = 0,1(6) oraz Y = 1416,(6). Pod wpływem wzrostu wydatków państwa, G, o  G = 100 wielkość produkcji, Y, zwiększyła się o (1416,(6) – 1250) = 166,(6). Y IS’ 0 i LM IS 0,1(6) 0,1 1250 1416,(6) 2. Teraz odwołamy się do M F : γ=M”/[1+(kM”b)/h]=10/3  [1+(8/10  10/3  750)/2000]=1,(6). 1,(6)  100=166,(6). c) Gdyby nie rynek pieniądza,  G=100 wywołałby wzrost Y o  Y=M’  100 = 333,(3). [Mnożnik w tej zamkniętej gospodarce wynosi M’=3,(3)].

53 ZADANIE W Hipotecji, której zamknięta gospodarka jest „keynesowska”, konsum- pcja równa się: C = 50/P + 0,7  Y, gdzie Y to PKB. Inwestycje wynoszą I = 200 - 750  i, wydatki państwa, G, są równe 200. Popyt na pieniądz równa się M D = 0,8  Y - 2000  i; podaż pieniądza wynosi M S = 800. Ceny, P, są równe 1. a) Wyprowadź równania linii IS i LM. Ustal poziom produkcji, Y, i stopy procentowej, i, odpowiadające równowadze na obu rynkach (wykonaj rysunek). b) O ile wzrosłaby produkcja po zwiększeniu wydatków państwa, G, o 100 (M S się nie zmienia!)? Wykorzystaj mnożnik polityki fiskalnej. Wykonaj rysunek. c) Ile i czego zostało wyparte? a) Y=C+I+G=50+0,7  Y+200–750  i+200 = 450 + 0,7  Y – 750  i. Zatem: Y = 1500 –2500  i (IS). M S =M D =800 = 0,8  Y–2000  i. Zatem: Y= 1000 + 2500  i (LM). Y=1500–2500  i (IS) i Y=1000+2500  i (LM), to: Y=1250 oraz i=0,1 (10%) (zob. rysunek). 0,1 1250Y IS LM i 0 E b) Linia IS przesunie się w prawo, a linia LM pozostanie w pierwotnym położeniu. 1. Oto rozwiązanie układu równań, odpo- wiadających nowej linii IS’ (Y =1833,(3)- 2500  i) i nie zmienionej linii LM (Y=1000+ 2500  i): i = 0,1(6) oraz Y = 1416,(6). Pod wpływem wzrostu wydatków państwa, G, o  G = 100 wielkość produkcji, Y, zwiększyła się o (1416,(6) – 1250) = 166,(6). Y IS’ 0 i LM IS 0,1(6) 0,1 1250 1416,(6) 2. Teraz odwołamy się do M F : γ=M”/[1+(kM”b)/h]=10/3  [1+(8/10  10/3  750)/2000]=1,(6). 1,(6)  100=166,(6). c) Gdyby nie rynek pieniądza,  G=100 wywołałby wzrost Y o  Y=M’  100 = 333,(3). [Mnożnik w tej zamkniętej gospodarce wynosi M’=3,(3)]. Okazuje się, że wzrost G,o  G=100 zwiększa produkcję, Y, tylko o 166,(6). Wyższa stopa procentowa, i, spowoduje zatem wyparcie inwestycji na kwotę równą  I, gdzie  I  M’=  I  3,(3)=333,(3)–166,(6)=166,(6).  I=50. (W tej gos- podarce konsumpcja nie zależy (wprost) od stopy procentowej, i).

54 53 4. PUŁAPKA PŁYNNOŚCI I PRZYPADEK KLASYCZNY. Najpierw opiszemy dwie specyficzne sytuacje w gospodarce: PU- ŁAPKĘ PŁYNNOŚCI (ang. liquidity trap) i PRZYPADEK KLA- SYCZNY (ang. classical case). Następnie zbadamy skuteczność polityki pieniężnej i polityki fiskal- nej w tych sytuacjach. Potem za pomocą modelu IS-LM opiszemy różne warianty polityki gospodarczej (różne rodzaje „policy mix”).

55 54 Aby to zrozumieć, pomyśl o linii LM, która jest prawie pozioma (LM’). Aby stopa procentowa, i, zmieniła się zauważalnie (np. o CD na rysunku), produkcja, Y, musi zmienić się bardzo znacznie (o AB). Pozioma linia LM oznacza skrajny wariant takiej sytuacji. i 0 LM Y 4.1. PUŁAPKA PŁYNNOŚCI Wyobraźmy sobie POZIOMĄ linię LM. Co oznacza jej nietypowe położenie? CDCD B A Pozioma linia LM LM’ Mała zmiana stopy procentowej, i, (CD). Bardzo duża zmiana wiel- kości produkcji, Y (AB).

56 55 LM: i=(1/h)(kY-M/P) Pozioma jest linia LM NP. wtedy, gdy parametr h we wzorze linii LM, opisujący wrażliwość popytu na pieniądz na zmiany stopy procentowej, jest BARDZO DUŻY (h→∞) (przy „normalnym” poziomie parametru „k”). Przecież skoro: i=(1/h)(kY-M/P), a h→∞, to dla spowodowania choćby małej zmiany stopy procentowej, i, niezbędna jest bardzo duża zmiana produkcji, Y. i 0 LM Y Pozioma linia LM

57 56 A zatem w opisywanej sytuacji (h→ ∞) wrażliwość popytu na pieniądz, M D, na zmiany stopy procentowej, i, jest bardzo duża... Bardzo małe zmiany stopy procentowej, i, kompensują wtedy zmiany popytu na pieniądz, M D, spowodowane wielkimi zmianami produkcji, Y. Taka sytuacja nosi nazwę PUŁAPKI PŁYNNOŚCI (ang. liquidity trap). i 0 LM Y Pułapka płynności

58 57 4.2. PRZYPADEK KLASYCZNY. A teraz pomyśl o pionowej linii LM. Co oznacza taka sytuacja? Pomyśl o linii LM, która jest prawie pionowa (LM’). Już bardzo małe zmiany wielkości produkcji, Y, (np. o AB na rysunku) powodują duże zmiany stopy procentowej, i (o CD). Pionowa linia LM oznacza skrajny wariant takiej sytuacji. i 0 LM Y Bardzo mała zmiana wiel- kości produkcji, Y (AB). C D Duża zmiana sto- py procentowej, i, (CD). Pionowa linia LM A B LM’

59 58 i 0 LM Y Pionowa linia LM LM: i=(1/h)(kY-M/P) Z pionową linią LM mamy do czynienia NP. wtedy, gdy h we wzorze linii LM, jest bardzo mały (przy „normalnym poziomie parametru „k”) (h→0). Skoro: i=(1/h)(kY-M/P), a h→0, to już małe zmiany, Y, skutkują dużą zmianą, i. Tylko taka zmiana i pozwala wtedy skompensować skutki wywołanej zmianą Y zmiany popytu na pie- niądz.

60 59 i 0 LM Y Przypadek klasyczny A zatem w opisywanej sytuacji (h→0 ) wrażliwość popytu na pieniądz, M D, na zmiany stopy procentowej, i, jest bardzo mała. Aby skompensować zmiany popytu na pieniądz, M D, spowodowane bardzo małymi wahaniami produkcji, Y, niezbędne są wielkie zmiany stopy procentowej, i. Taka sytuacja nosi nazwę PRZY- PADKU KLASYCZNEGO (ang. classical case).

61 60 Najmniejsza choćby obniżka i skutkuje tak dużym wzrostem popytu na pieniądz (h→ ∞), że wzrost realnej podaży pieniądza zostaje zaabsorbowany. Więc po wzroście podaży pieniądza i prawie się nie zmienia, NIE WPŁYWAJĄC NA WIELKOŚĆ Y. 5.1. POLITYKA PIENIĘŻNA: PUŁAPKA PŁYNNOŚCI i 0 LM Y Pułapka płynności 5. POLITYKA GOSPODARCZA : PUŁAPKA PŁYNNOSCI I PRZYPADEK KLASYCZNY.

62 61 Najmniejsza choćby obniżka i skutkuje tak dużym wzrostem popytu na pieniądz (h→ ∞), że wzrost realnej podaży pieniądza zostaje zaabsorbowany. Więc po wzroście podaży pieniądza i prawie się nie zmienia, NIE WPŁYWAJĄC NA WIELKOŚĆ Y. Kiedy linia LM jest pozioma i występuje pułapka płynności, przy danym położeniu linii IS (zakładam, że nie jest ona prawie pozioma), polityka pieniężna traci skuteczność. Zmiany podaży pieniądza nie wpływają na popyt na rynku dóbr, ponieważ nie powodują zmian stopy procentowej. i 0 LM Y Pułapka płynności

63 62 Analiza graficzna potwierdza taki wniosek. Przy h→ ∞ i prawie poziomej linii LM nawet znaczny wzrost realnej podaży pieniądza, M/P (zob. odcinek AB na rysunku), skutkuje tylko bardzo małą zmianą stopy procentowej, i, a więc praktycznie nie ma wpływu na wielkość zagregowanych wydatków i produkcję, Y (zob. odcinek CD na rysunku). i 0 LM Y= AE PL LM’ IS A B Odcinek CD

64 63 DYGRESJA W praktyce sytuacja podobna do pułapki płynności występuje skrajnie rzadko, więc polityka pieniężna okazuje się - mniej lub bardziej - skuteczna... Zauważ jednak, że jeśliby realna stopa procentowa w gospodarce spadła do zera, wzrost podaży pieniądza nie byłby w stanie obniżyć jej jeszcze bardziej. Przecież np. przy realnej stopie procentowej równej –3% pożyczający 100 zwraca tylko 97, więc opłaca się pożyczyć jak najwięcej. Oznacza to, że kiedy stopa procentowa spada do zera, wrażliwość popytu na pieniądz na obniżki stopy procentowej okazuje się nieskończenie duża i stopa procentowa nie obniża się pod wpływem wzrostu podaży pieniądza. Wystarczy już obniżenie się stopy procentowej w okolice 0%, aby popyt na pieniądz stał się bardzo wrażliwy na jej zmiany. Alternatywny koszt trzymania środka płatniczego zmniejsza się wtedy gwałtownie; rośnie liczba projektów inwestycyjnych, zapewniających minimalny akceptowalny (przewyższający stopę procentową) poziom stopy zysku.

65 64 To dlatego, np. wtedy kiedy na przełomie XX w. i XXI w. realna stopa procentowa w Japonii spadła w okolice zera, niektórzy ekonomiści (np. Paul Krugman) mówili o pułapce płynności, w którą wpadła Japonia. KONIEC DYGRESJI

66 65 W przypadku klasycznym zwiększenie realnej podaży pieniądza powoduje znaczny spadek i oraz wzrost Y. Obniżka i skutkuje na tyle małym wzrostem popytu na pieniądz (h→0 ), że dopiero duży spadek i sprawia, że ów wzrost realnej podaży pieniądza zostaje skompensowany. W efekcie, kiedy linia LM jest pionowa, przy normalnym położeniu linii IS, polityka pieniężna okazuje się bardzo skuteczna. Zmiana realnej podaży pieniądza, M S, wymusza znaczną zmianę i, bo dopiero wtedy popyt na pieniądz, M D, zmienia się wystarczająco, aby rynek pieniądza odzyskał równowagę! (Wszak h→0, więc M D słabo reaguje na zmiany i!). 5. 2. POLITYKA PIENIĘŻNA: PRZYPADEK KLASYCZNY i 0 LM Y= AE PL Przypadek klasyczny

67 66 Kiedy linia LM jest pionowa, przy danym położeniu linii IS, poli- tyka pieniężna okazuje się bardzo skuteczna. Analiza graficzna potwierdza taki wniosek. Przy prawie pionowej linii LM dany wzrost realnej podaży pieniądza, M/P skutkuje stosunkowo znaczną zmianą stopy procentowej, i, i (lub) wielkości zagregowanych wydatków i produkcji, Y (por. rysunki A i B). i 0 LM Y= AE PL IS LM ’ i 0 LM Y= AE PL LM’ IS B A

68 67 W takiej sytuacji polityka fiskalna jest bardzo skuteczna, ponieważ efekt wypierania nie występuje. i 0 LM Y= AE PL IS IS’ Np., przy prawie poziomej linii LM wzrost wydatków państwa, który przesuwa linię IS, powoduje bardzo małą zmianą stopy procentowej, i, a więc znaczny wzrost produkcji, Y (wzrostu tego nie zmniejsza bardzo słaby efekt wypierania). 5.3. POLITYKA FISKALNA: PUŁAPKA PŁYNNOSCI Y = M”A–M”bi. Już mała zmiana stopy procentowej, i, powoduje tak dużą zmianę popytu na pieniądz, ΔM D, że zmiana popytu na pieniądz, ΔM D, wy- wołana przez zmianę wielkości produkcji, Y, zostaje skompenso- wana. W takiej sytuacji produkcja, Y, może wzrosnąć aż o M”ΔA (prawie nie dochodzi do wypierania; M”bi ≈ 0).

69 68 Kiedy gospodarka tkwi w pułapce płynności, polityka fiskalna jest bardzo skuteczna, ponieważ efekt wypierania nie występuje... i 0 LM Y= AE PL IS IS’ Otóż do podobnej sytuacji dochodzi w przypadku MONETYZA- CJI DEFICYTU BUDŻETOWEGO. Monetyzacja deficytu bud- żetowego polega na finansowaniu deficytu budżetu przez bank centralny za pomocą emisji pieniądza.

70 69 W obu przypadkach przyczyną dużej zmiany produkcji, Y, jest mała zmiana stopy procentowej, i. Jednak za każdym razem przy- czyny tej słabej reakcji stopy procentowej na zmiany wielkości produkcji są inne. Za pierwszym razem chodzi o bardzo silną wrażliwość popytu na pieniądz na zmiany stopy procentowej (por. rysunek A). Za drugim razem mała zmiana stopy procentowej jest spowo- dowana zwiększeniem realnej podaży pieniądza (por. rysunek A). i 0 LM Y=AE PL IS IS’ i 0 LM Y= AE PL IS IS’ LM’ i* YBYB YAYA A B

71 70 W przypadku klasycznym polityka fiskalna traci skuteczność. Przesunięcia linii IS prawie nie zmieniają wielkości produkcji w gospodarce. Przyczyną jest bardzo silny efekt wypierania. Już małe zmiany wielkości produkcji, Y, powodują bardzo dużą zmianę stopy procentowej, i. i 0 LM Y=AE PL IS IS’ 5.4. POLITYKA FISKALNA: PRZYPADEK KLASYCZNY

72 71 Do podobnej sytuacji dochodzi w przypadku pełnego wykorzys- tania mocy produkcyjnych i „giętkich” cen w gospodarce. i 0 LM Y=AE PL IS IS’ Ekspansywna polityka fiskalna i wzrost AE PL powoduje wtedy jedynie wzrost cen, P. Rosnące ceny, P, redukują realną podaż pie- niądza, M/P. To podbija stopę procentową i skutkuje wyparciem wydatków prywatnych [  C i(lub)  I]. W takiej sytuacji wypie- ranie okazuje się „pełne” [  G  =  C +  I  ]. Przecież jakakol- wiek nadwyżka AE PL >Y P powoduje dalszy wzrost „giętkich” cen... Jednak w rozpatrywanym tu przypadku klasycznym przyczyną silnej reakcji stopy procentowej, i, na zmianę wielkości produkcji jest niewrażliwość popytu na pieniądz na zmiany stopy procentowej (h→0). W gospodarce „klasycznej” przyczyną po- dobnego zjawiska było pełne wykorzystanie możliwości produk- cyjnych i „giętkość” cen, P.

73 72 * PODSUMUJMY: Kiedy gospodarka tkwi w pułapce płynności, zawodzi polityka pieniężna, a skuteczna jest polityka fiskalna. W przypadku klasycznym jest odwrotnie: polityka pieniężna okazuje się skuteczna, nieskuteczna jest polityka fiskalna. Jednakże skrajności pułapki płynności i przypadku kla- sycznego bardzo rzadko odpowiadają gospodarczej rzeczywistości. Naszym wnioskom wygodnie jest zatem nadać taką oto formę: IM BA RDZIEJ PŁASKA JEST LINIA LM (CZYLI IM BAR- DZIEJ WRAŻ LIWY NA ZMIANY STOPY PROCENTOWEJ JEST POPYT NA PIENIĄDZ), TYM MNIEJ SKUTECZNA JEST POLITYKA PIENIĘŻNA I TYM BARDZIEJ SKUTECZNA JEST POLITYKA FISKALNA.

74 73 6. MODEL IS-LM: WARIANTY „POLICY MIX”. 6.1. LINIE IS I LM A ODMIANY POLITYKI PIENIĘŻ- NEJ I FISKALNEJ. Model IS/LM jest wygodnym narzędziem opisu różnych odmian polityki stabilizacyjnej państwa, czyli różnych kombinacji eks- pansywnej, neutralnej i restrykcyjnej polityki pieniężnej i poli- tyki fiskalnej (ang. policy mix).

75 74 EKSPANSYWNA jest polityka gospodarcza, której celem jest zwiększenie zagregowanych wydatków, AE PL, w gospodarce. RESTRYKCYJNA jest polityka gospodarcza, której celem jest zmniejszenie zagregowanych wydatków, AE PL, w gospodarce. NEUTRALNA jest polityka gospodarcza, kiedy państwo nie próbuje zmienić wielkości zagregowanych wydatków, AE PL, w gospodarce.

76 75 EKSPANSYWNA POLITYKA PIENIĘŻNA PRZESUWA LINIĘ LM W PRAWO (LM→LM’). (Dla poszczególnych poziomów stopy procentowej rośnie wielkość produkcji, przy której rynek pieniądza jest w równowadze). RESTRYKCYJNA POLITYKA PIENIĘŻNA PRZESUWA LINIĘ LM W LEWO (LM→LM’’). (Dla poszczególnych poziomów stopy procentowej maleje wielkość produkcji, przy której rynek pieniądza jest w równowadze). W EFEKCIE NEUTRALNEJ POLITYKI PIENIĘŻNEJ LINIA LM NIE ZMIENIA POŁOŻENIA. LM 0 Y=AE PL i LM’ LM’’ LM: i=(1/h)(kY-M/P )

77 76 EKSPANSYWNA POLITYKA FISKALNA PRZESUWA LINIĘ IS W PRAWO (IS→IS’). (Dla poszczególnych poziomów stopy procen- towej rośnie wielkość produkcji, przy której rynek dóbr jest w rów- nowadze). RESTRYKCYJNA POLITYKA FISKALNA PRZESUWA LINIĘ IS W LEWO (IS→IS’’). (Dla poszczególnych poziomów stopy procen- towej maleje wielkość produkcji, przy której rynek dóbr pozostaje w równowadze). W EFEKCIE NEUTRALNEJ POLITYKI FISKALNEJ LINIA IS NIE ZMIENIA POŁOŻENIA. IS 0 Y=AE PL i IS’ IS’’ IS: Y=AM”- M”bi

78 77 Początkowo gospodarka znajduje się w stanie krótkookresowej równowagi w punkcie E (Y=AE PL ). Przyczyną zmian produkcji, Y, oraz stopy procentowej, i, jest ekspansywna i (lub) neutralna i (lub) restrykcyjna polityka fiskalna i (lub) pieniężna. W gospo- darce powstają wtedy sytuacje E 1,..., E 8... LM IS i2i2 i1i1 E2E2 E1E1 i AE PL =Y 0 YEYE i* E4E4 E5E5 E7E7 E8E8 IS’ LM’ LM’’ IS’’ E3E3 E6E6 E YPYP Model IS/LM jest wygodnym narzędziem opisu różnych odmian polityki stabilizacyjnej państwa. 6.2. WARIANTY „POLICY MIX”.

79 78 Niektóre z tych sytuacji przeanalizujemy bardziej szczegółowo. Na przykład: E 1 – ekspansywna polityka fiskalna plus restrykcyjna polityka pieniężna. (Może, obawiając się inflacji, bank centralny „studzi” koniunkturę „rozgrzaną” przez rząd). E 3 – ekspansywna polityka fiskalna plus ekspansywna polityka pieniężna. (Może - z powodu recesji - rząd i bank centralny agresywnie „nakręcają” koniunkturę). E 5 – restrykcyjna polityka fiskalna plus ekspansywna polityka pieniężna. (Może, ostrożna polityka rządu umożliwiła bankowi centralnemu obniżenie stopy procentowej). E 7 – restrykcyjna polityka fiskalna plus restrykcyjna polityka pieniężna. (Może rząd i bank uznały, że gospodarce grozi „przegrzanie” koniunktury. LM IS i2i2 i1i1 E2E2 E1E1 i AE PL =Y 0 YEYE i* E4E4 E5E5 E7E7 E8E8 IS’ LM’ LM’’ IS’’ E3E3 E6E6 E YPYP

80 6.3. WYBRANE WARIANTY „POLICY MIX”; ANALI- ZA SZCZEGÓŁOWA. Ekspansywna polityka gospodarcza a struktura PKB Powiedzmy, że prowadząc politykę stabilizacyjną, państwo chce zwiększyć rzeczywistą produkcję i doprowadzić do jej zrównania się z produkcją potencjalną. Zależnie od tego, czy przyczyną wzrostu produkcji, Y, jest ekspansywna polityka fiskalna czy też ekspansywna polityka pieniężna, powstaje sytuacja E 2 lub sytuacja E 4. Rozpatrzymy je po kolei. LM’ LM IS’ IS i2i2 E E2E2 E4E4 Y Yp YEYE 0 i* i1i1 i

81 80 Ekspansywna polityka gospodarcza a struktura PKB Przy stałej realnej podaży pieniądza skutkiem ekspansji budżeto- wej jest zawsze wzrost produkcji i stopy procentowej. LM’ LM IS’ IS i2i2 E E2E2 E4E4 Y Yp YEYE 0 i* i1i1 i EKSPANSYWNA POLITYKA FISKALNA (SYTUACJA E 2 )

82 81 Ekspansywna polityka gospodarcza a struktura PKB Nakręcanie koniunktury (lub hamowanie ekspansji) za pomocą polityki fiskalnej oznacza obniżki (lub podwyżki) podatków i zwiększanie (lub zmniejszanie) wydatków państwa. Ekonomiści rożnią się poglądami na pożądany kształt tej policy mix... LM’ LM IS’ IS i2i2 E E2E2 E4E4 Y Yp YEYE 0 i* i1i1 i

83 82 Ekspansywna polityka gospodarcza a struktura PKB Na przykład, prowadząc politykę fiskalną można zmniejszyć lub zwiększyć udział państwa w tworzeniu PKB... Chcąc ograniczać rolę państwa w gospodarce, KON- SERWATYŚCI (inaczej niż POSTKEYNESIŚCI) preferują ob- niżki podatków i zmniejszanie wydatków państwa) jako metodę, odpowiednio, nakręcania i studzenia koniunktury. LM’ LM IS’ IS i2i2 E E2E2 E4E4 Y Yp YEYE 0 i* i1i1 i

84 83 Ekspansywna polityka gospodarcza a struktura PKB Zauważmy, że – poza różnicą poglądów na rolę państwa w gos- podarce - w grę wchodzą tu również różnice materialnych inte- resów... Rozkład korzyści z ekspansywnej polityki budżetowej zależy od tego, CO państwo kupuje oraz KOMU podwyższa za- siłki i (lub) obniża) podatki. LM’ LM IS’ IS i2i2 E E2E2 E4E4 Y Yp YEYE 0 i* i1i1 i

85 84 Ekspansywna polityka gospodarcza a struktura PKB Na przykład: a) Obniżka podatku dochodowego bezpośrednio zwiększa kon- sumpcję, C. b) Ulgi inwestycyjne zwiększają wydatki na inwestycje, I, i – pośrednio – konsumpcję, C. c) Zwiększenie przez państwo wydatków podnosi udział zakupów państwa, G i konsumpcji, C, w PKB. W każdym z tych przypadków korzystają inne grupy producentów... LM’ LM IS’ IS i2i2 E E2E2 E4E4 Y Yp YEYE 0 i* i1i1 i

86 85 Ekspansywna polityka gospodarcza a struktura PKB. Przy niezmienionej polityce fiskalnej skutkiem ekspansywnej polityki pieniężnej jest zawsze wzrost produkcji i spadek stopy procentowej. LM’ LM IS’ IS i2i2 E E2E2 E4E4 Y Yp YEYE 0 i* i1i1 i EKSPANSYWNA POLITYKA PIENIĘŻNA (SYTUACJA E 4 )

87 86 Ekspansywna polityka gospodarcza a struktura PKB Skoro ekspansywna polityka pieniężna powoduje spadek stopy procentowej, to jej efektem jest wzrost inwestycji. Ekspansywną politykę pieniężną popierają zatem zwolennicy wspierania wzrostu. Zwykle ekspansję przeżywa budownictwo mieszkanio- we. (Koniunktura w tym sektorze gospodarki jest bardzo wraż- liwa na zmiany stopy procentowej...). Zatem, w wyniku ekspan- sywnej polityki pieniężnej zyskuje zwłaszcza „lobby budowlane”. LM’ LM IS’ IS i2i2 E E2E2 E4E4 Y Yp YEYE 0 i* i1i1 i

88 87 Jak pamiętamy z wykładu podstaw ekonomii, prowadząc polity- kę pieniężną, bank centralny za pomocą operacji otwartego ryn- ku, stopy dyskontowej i stopy rezerw minimalnych steruje nomi- nalną podażą pieniądza, M S. ANEKS: MODEL IS-LM A POLITYKA BANKU CENTRALNEGO Jednakże bywa, że bank centralny kontroluje nie nomi- nalną podaż pieniądza, M S, lecz – bezpośrednio – stopę procen- tową, i, wykorzystując w tym celu operacje otwartego rynku. Model IS/LM ułatwia zrozumienie, dlaczego bank centralny niekiedy decyduje się na sterowanie podażą pieniądza, M S, niekiedy zaś na kontrolowanie stopy procentowej, i.

89 88 Kiedy bank centralny bezpośrednio kontroluje stopę procentową, w grę wchodzą dwa sposoby działania: 1. Jeśli rynkowa stopa procentowa, i, przewyższa pożądany poziom i* (i>i*), bank centralny na wielką skalę oferuje na rynku tańszy kredyt krótkoterminowy oprocentowany na poziomie i*. Powoduje to, że rynkowa stopa procentowa, i, spada do poziomu i*. 2. Jeśli zaś rynkowa stopa procentowa, i, spada poniżej pożądanego poziomu i* (i

90 89 Powiedzmy, że zmieniając podaż pieniądza, za pomocą operacji otwartego rynku bank centralny nie dopuszcza do odchylenia się rynkowej stopy procentowej, i, od pożądanego poziomu i*.* W efekcie linia LM na rysunku z modelem IS-LM jest pozioma [zob. linia LM(i) na rysunku poniżej]. Kiedy popyt na pieniądz, M D, się zmienia, co może spowodować zmianę stopy procentowej, „i”, bank centralny zmienia „M S ”, uniemożliwiając zmianę „i”; więc „i” się nie zmienia. ------ * Krytycy wskazują, że w długim okresie takie działania banku central- nego grożą utratą kontroli nad podażą pieniądza i przyśpieszeniem inflacji. LM(i) i i* Y 0 Oznaczenia: i – stopa procentowa. Y – wielkość produkcji. LM(i) – linia LM, odpowiadająca danej stopie procentowej, i, określonej przez bank centralny.

91 90 PRZEANALIZUJMY DWIE SYTUACJE... Sytuacja 1 Kształt polityki fiskalnej jest zmienny i niepewny, a bank cent- ralny chce - mimo wszystko - prowadzić skuteczną politykę stabili- zacyjną, czyli minimalizować odchylenia rzeczywistej wielkości produkcji, Y E, od potencjalnej wielkości produkcji, Y*.

92 91 Zmiany „i” zmniejszają skutki ekspansywnej i restryk- cyjnej polityki fiskalnej. ZMIENNA POLITYKA FISKALNA Wniosek: przy zmiennej polityce fiskalnej kontrola nominalnej podaży pieniądza jest LEPSZYM narzędziem polityki stabiliza- cyjnej (CD < AB na rysunku). (Zauważ: kiedy kontrolowana jest podaż pieniądza, zmiany stopy procentowej tłumią skutki eks- pansywnej i restrykcyjnej polityki fiskalnej). Y LM(i) LM(M) Y’ 1 Y 1 Y*Y 2 Y’ 2 i i* IS 1 IS 2 A B C D Oznaczenia: LM(M) – linia LM, odpowiadająca danej podaży pieniądza, M, określo- nej przez bank centralny. LM(i) – linia LM, odpowiadająca da- nej stopie procentowej, i, określonej przez bank centralny. IS 1 i IS 2 – możliwe skrajne pozycje li- nii IS.

93 92 Sytuacja 2 Popyt na pieniądz jest bardzo zmienny, a bank centralny – znowu - chce prowadzić skuteczną politykę stabilizacyjną.

94 93 ZMIENNY POPYT NA PIENIĄDZ Wniosek: przy zmiennym popycie na pieniądz kontrola stopy procentowej, a nie podaży pieniądza, jest lepszym narzędziem polityki stabilizacyjnej. Y LM(i) LM 1 Y 1 Y* Y 2 i i* LM 2 IS Oznaczenia: LM 1 i LM 2 – skrajne położenia li- nii LM, odpowiadającej danej po- daży pieniądza, M, i przesuwają- cej się na skutek nieprzewidywal- nych zmian popytu na pieniądz. LM(i) – linia LM, odpowiadająca danej stopie procentowej, i, okreś- lonej przez bank centralny. IS – linia IS w tej gospodarce.

95 94 ZRÓB TO SAM! Tak czy nie? 1. Przyczyną ujemnego nachylenia linii IS jest odwrotna zależność prywatnych inwestycji i stopy procentowej. Tak. Np. wzrost stopy procentowej zmniejsza prywatne inwestycje, więc zagregowane wydatki planowane maleją i zmniejsza się produkcja. 2. Przyczyną dodatniego nachylenia linii LM jest odwrotna zależność produkcji i real- nego popytu na pieniądz. Nie. Tą przyczyną jest dodatnia zależność produkcji i realnego popytu na pieniądz. 3. Linia LM zmienia nachylenie na skutek zmiany wielkości realnej podaży pieniądza. Nie. Zmiany wielkości realnej podaży pieniądza równolegle przesuwają linię LM. 4. Linia IS zmienia nachylenie na skutek spadku stopy opodatkowania netto. Tak. Oto równanie linii IS: Y=MA-Mbi. Zmiana stopy opodatkowania netto zmienia poziom KSK”, a zate także poziom mnożnika. 5. W gospodarce otwartej mnożnik polityki fiskalnej, M f, jest mniejszy od mnożnika. Tak. W odrożnieniu od mnożnika mnożnik polityki fiskalnej uwzględnia „wypieranie”. 6. W gospodarce otwartej mnożnik polityki pieniężnej informuje, jak zmieni się stopa procentowa na skutek zmiany realnej podaży pieniądza. Nie. Mnożnik polityki pieniężnej informuje, jak na skutek zmiany realnej podaży pieniądza zmieni się wielkość produkcji, a nie stopa procentowa. 7. W zamkniętej gospodarce „keynesowskiej”, która tkwi w pułapce płynności, polityka fiskalna jest podobnie skuteczna jak w gospodarce „klasycznej”. Nie. W pierwszym przypadku polityka fiskalna okazuje się bardzo skuteczna („wypieranie” jest bardzo słabe), a w drugim zupełnie nieskuteczna („efekt wypierania” jest bardzo silny).

96 95 8. Kiedy konserwatyści decydują się na prowadzenie polityki stabilizacyjnej, „nakręcając” koniunkturę, chcą obniżać podatki, a „studząc” koniunkturę, chcą zmniejszać wydatki państwa. Tak. Przecież taka polityka sprzyja ograniczaniu roli państwa w gospodarce. 9. Kiedy bank centralny kontroluje ilość pieniądza (a nie bezpośrednio stopę procentową) w gospodarce, zmiany zagregowanych wydatków względnie słabo wpływają na wielkość produkcji. Tak. Zmiany zagregowanych wydatków są wtedy tłumione przez zmiany stopy procentowej, bo stopa procentowa się zmienia pod wpływem zmian zagregowanych wydatków.

97 96 Zrób to sam! Zadania. 1. W krótkim okresie ceny są w gospodarce względnie stabilne. Co wspólnego mają z tym: a) Strajki i lokauty? b) Zdecentralizowany sposób prowadzenia negocjacji pła- cowych? c) Problem koordynacji? d) Inne przyczyny (podaj przykłady)? a) Możliwość strajków i lokautów czyni negocjacje płacowe ryzykownymi i kosztownymi zarówno dla pracodawców, jak i dla pracobiorców. W efekcie obie strony są zainteresowane tym, aby negocjacje płacowe nie odbywały się zbyt często. Wynikiem jest „lepkość” płac i stabilność jednostkowych kosztów osobowych, a więc także – w warunkach konkurencji - stabilność cen. b) Zdecentralizowany sposób prowadzenia negocjacji płacowych powoduje – znowu - że średni poziom płac w gospodarce zmienia się wolno. Jeśli nawet płace w jednej gałęzi wzrosną, stosunkowo słabo wpływa to na przeciętny poziom wynagrodzeń w całej gospodarce. „Lepkość” płac jest z kolei – w warunkach konkurencji - przyczyną „lepkości” cen. c) W warunkach intensywnej konkurencji producenci boją się jako pierwsi podnieść ceny wytwarzanych wyrobów. Grozi to utratą części udziału w rynku (konkurenci mogą nie podnieść cen!). W efekcie, np. po wzroście zagregowanego popytu w gospodarce, ceny zmieniają się powoli i na zmienione warunki gospodarowania firmy reagują raczej zmianą wytwarzanej ilości dóbr. d) Inne przyczyny (znamy je ze studiów podstaw ekonomii) (np. normy kulturowe, płace efektywnościowe (ang. efficienty wages), rywalizacja insiders z outsiders) także przyczyniają się do „usztywnienia” nominalnych płac, a przez to również cen. W dodatku wiele cen jest regulowanych przez państwo, a urzędnicy często z opóźnieniem reagują na zmiany sytuacji rynkowej.

98 97 2. W zamkniętej gospodarce konsumpcja opisana jest równaniem: C=100/P+0,5·Y, gdzie Y to PKB. Inwestycje wynoszą I=900–2000·i, wydatki państwa, G, są równe 1000. Po- pyt na pieniądz opisuje równanie M D =0,75·Y–1500, podaż pieniądza M s wynosi 750. Ceny są stałe i równe 1. a) Podaj równania linii IS i LM. b) Wykonaj rysunek z linia- mi IS i LM. Oblicz i zaznacz poziom produkcji, Y, oraz stopę procentową, i, odpowia- dające równowadze na obu rynkach. (Pamiętaj o oznaczeniach!). c) O ile spadnie pro- dukcja po zmniejszeniu wydatków państwa, G, o 300 (M S się nie zmienia)? Pokaż tę sytuację na rysunku. d) Zinterpretuj kształt linii LM (wskaż możliwe powody tego kształtu). a) IS: Y=4000-4000i. LM: Y=3000. b) Y 0 i LM IS 0,25 3000 Y=4000-4000i. Y=3000. i=0,25. ← c) Produkcja się nie zmieni. 0 i LM IS 3000 IS IS’ d) Linia LM jest bardzo stroma (pionowa). To oznacza, że już małe zmiany wielkości produkcji powodują duże zmiany realnego popytu na pieniądz i - również duże – zmiany stopy procentowej.

99 98 a) Y = C + I + G = 50 + 0,7  Y + 200 – 750  i + 200 = 450 + 0,7  Y – 750  i. Zatem: Y = 1500 – 2500  i (IS). M S = M D = 800 = 0,8  Y – 2000  i. Zatem: Y = 1000 + 2500  i (LM). Y = 1500 – 2500  i (IS) i Y = 1000 + 2500  i (LM), to: Y = 1250 oraz i = 0,1 (10%) (zob. rysunek). 0,1 1250Y IS LM i 0 E b) Linia IS przesunie się w prawo, a linia LM pozostanie w pierwotnym położeniu. 1. Oto rozwiązanie układu równań, odpowiadających nowej linii IS’ (Y =1833,(3)- 2500  i) i nie zmienionej linii LM (Y=1000+2500  i): i = 0,1(6) oraz Y = 1416,(6). Pod wpływem wzrostu wydatków państwa, G, o  G = 100 wielkość produkcji, Y, zwiększyła się o (1416,(6) – 1250) = 166,(6). Y IS’ 0 i LM IS 0,1(6) 0,1 1250 1416,(6) 2. A teraz odwołajmy się do mnożnika polityki fiskalnej: γ=M”/[1+(kM”b)/h] = 10/3  [1+ +(8/10  10/3  750)/2000]=1,(6). 1,(6)  100=166,(6). c) Gdybyśmy nie rynek pieniądza, wzrost wydatków państwa o  G= 100 wywołałby wzrost PKB o  Y=M’  100=333,(3). [Mnożnik w tej zamkniętej gospodarce wynosi M’=3,(3)]. Uwzględnienie rynku pieniądza zmusza do wzięcia pod uwagę efektu wypierania. Okazuje się wtedy, że wzrost wydatków państwa, G, o  G=100 zwiększa produkcję, Y, tylko o 166,(6). Wyższa stopa procentowa, i, spowoduje zatem wyparcie inwestycji na kwotę równą  I, gdzie  I  M’=  I  3,(3)=333,(3)–166,(6)=166,(6).  I=50. (W tej gospodarce konsumpcja gospodarstw domowych nie zależy (wprost) od stopy procentowej, i). 3. W Hipotecji, której zamknięta gospodarka jest „keynesowska”, konsumpcja równa się: C = 50/P + 0,7  Y, gdzie Y to PKB. Inwestycje wynoszą I = 200 - 750  i, wydatki państwa, G, są równe 200. Popyt na pieniądz równa się M D = 0,8  Y - 2000  i; podaż pieniądza wynosi M S = 800. Ceny, P, są równe 1. a) Wyprowadź równania linii IS i LM. Ustal poziom produkcji, Y, i stopy procentowej, i, odpowiadające równowadze na obu rynkach (wykonaj rysunek). b) O ile wzrosłaby produkcja po zwiększeniu wydatków państwa, G, o 100 (M S się nie zmienia!)? Wykorzystaj mnożnik polityki fiskalnej. Wykonaj rysunek. c) Ile i czego zostało wyparte?

100 99 4. Dla każdego z punktów A, B, C, D odpowiedz na następujące pytania (wypełnij polecenie): a) Czy na rysunku obok w gospodarce panuje równowaga? b) Jeśli nie, z jakim rodzajem nierównowagi mamy do czynienia? c) Opisz proces dostosowawczy, który doprowadzi do odzyskania równowagi przez tę gos- podarkę. Y IS LM i 0 E AB C D i C/D i A/B PUNKT A a) Nie. Rynek pieniądza nie jest zrównoważony; przecież A nie leży na linii LM. b) Dla stopy procentowej i A/B rynek pieniądza byłby w równowadze przy większej produkcji, Y, czyli przy większym popycie na pieniądz, M D. Wynika stąd, że w punkcie A na rynku pieniądza: M S >M D. c) Stopa procentowa na rynku pieniądza spadnie, wzrośnie produkcja (A→E). PUNKT B a) Nie. Rynek dóbr nie jest zrównoważony; przecież B nie leży na linii IS. b) Dla danej stopy procentowej i A/B rynek dóbr byłby w równowadze przy mniejszej produkcji, Y. Wynika stąd, że w punkcie B na rynku dóbr Y>AE PL. c) Na skutek nie planowanego wzrostu zapasów firmy zmniejszą produkcję (B→E). PUNKT C a) Nie. Rynek dóbr nie jest zrównoważony; przecież C nie leży na linii IS. b) Dla stopy procentowej i C/D rynek dóbr byłby w równowadze przy większej produkcji, Y. Wynika stąd, że w punkcie C na rynku dóbr : YM S. c) Stopa procentowa na rynku pieniądza wzrośnie, zmaleje produkcja (D→E).

101 100 5. a) Za pomocą modelu IS/LM wyjaśnij następujące zdarzenia; wykonaj odpowiedni rysunek: (i) Jednoczesny spadek produkcji i stopy procentowej w gospodarce. (ii) Jednoczesny wzrost produkcji i spadek stopy procentowej w gospodarce. (iii) Jedno- czesny spadek produkcji i wzrost stopy procentowej w gospodarce. (iv) Jednoczesny wzrost produkcji i stopy procentowej w gospodarce. b) Za każdym razem opisz proces, który doprowadził do tych zdarzeń. a) b) Y IS LM i 0 E E1E1 IS 1 (i) Linia IS przesunęła się w lewo. Przyczyną mogło być np. zmniejszenie się prywatnych wydatków konsum- pcyjnych, C. Spadek produkcji zmniejszył popyt na pieniądz, obniżyła się stopa procentowa. (ii) Linia LM przesunęła się w prawo. Być może bank centralny zwiększył podaż pieniądza. Mimo wzrostu produkcji i zwiększenia się popytu na pieniądz stopa procentowa się obniżyła. Y IS LM i 0 E E1E1 LM 1 (iii) Tym razem linia LM przesunęła się w lewo. Być może zwiększył się popyt na pieniądz (zauważ, że dla tych samych wielkości produkcji, Y, stopa procentowa się podniosła. Ten wzrost stopy procentowej spowodował zmniejszenie się produkcji. Y IS LM i 0 E E1E1 LM 1 (iv) Linia IS powędrowała w prawo. Być może prywatni inwestorzy zwiększyli wydatki na inwestycje. Zwiększenie się zagregowanych wydatków i produkcji spowodowało wzrost popytu na pieniądz i podwyżkę stopy procentowej. Y IS LM i 0 E E1E1 IS 1

102 101 6. a) Wyjaśnij, w jaki sposób na nachylenie linii IS wpłynie: (i) Zwiększenie się mnoż- nika. (ii) Zmniejszenie się wrażliwości inwestycji na zmiany stopy procentowej. b) A teraz podaj wzór linii IS i wykorzystaj go dla sprawdzenia poprawności swoich wnio- sków. c) Wyjaśnij, w jaki sposób na nachylenie linii LM wpłynie: (i) Zwiększenie się wrażliwości popytu na pieniądz na zmiany wielkości produkcji. (ii) Zmniejszenie się wrażliwości popytu na pieniądz na zmiany stopy procentowej. d) A teraz podaj wzór linii LM i wykorzystaj go dla sprawdzenia poprawności swoich wniosków. a) (i) Wzrost wartości mnożnika sprawia, że zmianie wielkości inwestycji, spowodowanej przez daną zmianę stopy procentowej, i, odpowiadają większe zmiany produkcji, Y. W efekcie linia IS okazuje się bardziej płaska. (ii) Zmniejszenie się wrażliwości inwestycji, I, na zmiany stopy procentowej, i, sprawi, że dane zmiany stopy procentowej, i, powodować będą mniejsze zmiany produkcji, Y. Linia IS stanie się bardziej stroma. b) Oto ten wzór. IS: Y = M”A–M”bi. (i) Rzeczywiście, zwiększenie się mnożnika, M”, czyni linię IS bardziej płaską. (ii) Rzeczywiście, zmniejszenie się parametru „b” w tym wzorze czyni linię IS bardziej stromą. c) (i) Zwiększenie się wrażliwości popytu na pieniądz, M D, na zmiany wielkości produkcji, Y, sprawi, że danym zmianom produkcji, Y, odpowiadają większe zmiany stopy procentowej, i. W efekcie linia LM okazuje się bardziej stroma. (ii) Zmniejszenie się wrażliwości popytu na pieniądz, M D, na zmiany stopy procentowej, i, spowoduje, że skompensowanie zmian popytu na pieniądz spowodowanych zmianami wielkości produkcji wymagać będzie większej zmiany stopy procentowej. Uczyni to linię LM bardziej stromą. d) Oto ten wzór. LM: i = (1/h)(kY - M/P). (i) Rzeczywiście, zwiększenie się wrażliwości popytu na pieniądz, M D, na zmiany wielkości produkcji, Y (chodzi o parametr k), czyni linię LM bardziej stromą. (ii) Rzeczywiście, zmniejsznie się wrażliwości popytu na pieniądz, M D, na zmiany stopy procentowej, i (chodzi o parametr h), czyni linię LM bardziej stromą.

103 102 7. Analizując odmiany policy mix przedstawione na rysunkach a, b, c, d,spróbuj wyjaśnić konkretną sytuacją gospodarczą. W tym celu opisz możliwe motywy działa- nia odpowiedzialnych za politykę fiskalną i pieniężną podmiotów gospodarczych. Y i 0 E E1E1 E2E2 Y i 0 E E1E1 E2E2 Y i 0 E E2E2 E1E1 Y i 0 E E1E1 E2E2 b) a) c) d) a) Mamy do czynienia ze zgodnym „nakręcaniem” koniunktury przez współdziałające ze sobą rząd i bank centralny. b) Może być, że rząd prowadził nieodpowiedzialną politykę fiskalną, co skłoniło obawiający się inflacji bank centralny do zacieśnienia polityki monetarnej. c) Restrykcyjna polityka fiskalna rządu umozliwiła bankowi centralnemu zwiększenie podaży pieniądza i obniżenie stopy procentowej w gospodarce. d) Rząd i bank centralny zgodnie „studzą” „przegrzaną” koniunkturę.

104 103 8. „Kiedy realna stopa procentowa spada w okolice zera, opłaca się zaciągać kredyty, więc w gospodarce pojawia się pułapka płynności.” a) Czy to prawda? b) Dlaczego? a)Tak. b)Przy stopie procentowej bardzo bliskiej zeru zaczyna się opłacać trzymać praktycznie nieograniczoną ilość pieniądza. Dla najmniejszych choćby spadków oprocentowania wrażliwość popytu na pieniądz na zmiany stopy procentowej okazuje się nieskończenie duża (h→∞).

105 104 9. Jakich zmian struktury PKB w gospodarce zamkniętej spodziewasz się jako wyniku tych zdarzeń? Dlaczego? a) Bank centralny na masową skalę sprzedaje krótkotermi- nowe papiery wartościowe, natomiast polityka fiskalna rządu się nie zmieniła. b) Ra- da Ministrów prowadzi ekspansywną politykę fiskalną w duchu keynesowskim, cze- mu towarzyszy neutralna polityka pieniężna NBP. c) Na skutek działań Fed stopa procentowa na rynku międzybankowym ostro poszła w górę. Natomiast rząd konsek- wentnie prowadzi ekspansywną politykę fiskalną w duchu konserwatywnym. d) Wzrosły podatki, zmniejszyły się wydatki państwa na zakup dóbr, a bank centralny na masową skalę skupuje krótkoterminowe papiery wartościowe. a) Kredyt podrożeje, więc udział inwestycji, I, w PKB=C+I+G spadnie. Zapewne zmniejszy się także udział wydatków konsumpcyjnych, C, w PKB (mnożnik!). Zwiększy się udział wydatków państwa na zakup dóbr, G, w PKB. b) Znowu, zapewne udziały G i C w PKB się zwiększą kosztem I. c) Wzrośnie udział C w PKB; zmaleje udział I oraz G (?). d) Nie wiadomo, jak zmieni się udział C w PKB, udział I wzrośnie, a udział G zmaleje.

106 105 10. a) Zagregowane wydatki zmieniają się w trudny do przewidzenia sposób. Czy w takiej sy- tuacji lepszym rozwiązaniem jest kontrolowanie przez bank centralny podaży pieniądza w gospodarce, czy też kontrolowanie poziomu stopy procentowej? Dlaczego? b) A teraz problemem są nieprzewidywalne zmiany popytu na pieniądz. Jaki rodzaj poli- tyki pieniężnej jest lepszy tym razem? Dlaczego? a) Lepszym rozwiązaniem jest kontrolowanie przez bank centralny ilości pieniądza w gospodarce. Przy stałej podaży pieniądza zmiany zagregowanych wydatków i produkcji powodują wtedy zmiany stopy procentowej, które tłumią te zmiany zagregowanych wydatków. W efekcie wahania rzeczywistej wielkości produkcji wokół poziomu produkcji potencjalnej okazują się względnie małe. b) Jeśli bank centralny kontroluje podaż pieniądza, na odpowiednim rysunku zmiany popytu na pieniądz równolegle przesuwają linię LM. Powoduje to wahania rzeczywistej wielkości produkcji wokół jej poziomu potencjalnego. Natomiast ustabilizowanie stopy procentowej na wybranym przez bank centralny poziomie powoduje, że przy stałych zagregowanych wydatkach w gospodarce – mimo wahań popytu na pieniądz - rzeczywista wielkość produkcji się nie zmienia. Sprzyja to sukcesowi polityki stabilizacyjnej państwa.

107 106 Test (Plusami i minusami zaznacz prawdziwe i fałszywe odpowiedzi) A. TAK. B. NIE. C. NIE. D. NIE. 2. Linia IS przesuwa się równolegle w prawo pod wpływem: A. Zwiększenia się konsumpcji autonomicznej. B. Zmniejszenia się wrażliwości wydatków inwestycyjnych na zmiany poziomu stopy procentowej. C. Zmniejszenia się krańcowej skłonności do importu. D. Zwiększenia się stopy opodatkowania netto. A. TAK. B. NIE. C. NIE. D. NIE. Y IS LM i 0 E YAYA iAiA 1. W sytuacji przedstawionej na rysunku obok w punkcie A: A. Y>AE PL i M D >M S. B. Y>AE PL i M D

108 107 3. Linia LM przesuwa się równolegle w lewo pod wpływem: A. Wzrostu poziomu cen w gospodarce. B. Zmniejszenia się wrażliwości popytu na pieniądz na zmiany wielkości produkcji. C. Zwiększenia się wrażliwości popytu na pieniądz na zmiany stopy procentowej. D. Spadku nominalnej podaży pieniądza w gospodarce. A. TAK. B. NIE. C. NIE. D. TAK. 4. Po wzroście wydatków państwa produkcja w gospodarce opisywanej modelem IS/LM zwiększa się tym bardziej: A. Im bardziej wrażliwy jest popyt na pieniądz na zmiany stopy procentowej. B. Im bardziej wrażliwe są wydatki inwestycyjne na zmiany stopy procentowej. C. Im bardziej wrażliwy jest popyt na pieniądz na zmiany wielkości produkcji. D. Im większa jest krańcowa skłonność do oszczędzania. A. TAK. B. NIE. C. NIE. D. NIE. 5. Po wzroście podaży pieniądza produkcja w gospodarce opisywanej modelem IS/LM zwiększa się tym bardziej: A. Im mniej wrażliwy jest popyt na pieniądz na zmiany stopy procentowej. B. Im bardziej wrażliwe są wydatki inwestycyjne na zmiany stopy procentowej. C. Im mniej wrażliwy jest popyt na pieniądz na zmiany wielkości produkcji. D. Im większa jest krańcowa skłonność do konsumpcji. A. TAK. B. TAK. C. NIE. D. TAK.

109 108 7. Ekspansywna polityka fiskalna: A. Zwykle powoduje jednoczesny spadek produkcji i wzrost stopy procentowej. B. Jest rodzajem polityki gospodarczej. C. Bywa rodzajem polityki stabilizacyjnej. D. Powoduje jednoczesny wzrost produkcji i wzrost stopy procentowej. A. NIE. B. TAK. C. TAK. D. TAK. 8. Skutkiem restrykcyjnej polityki fiskalnej połączonej z neutralną polityką pieniężną jest: A. Jednoczesny spadek produkcji i spadek stopy procentowej. B. Jednoczesny wzrost produkcji i spadek stopy procentowej. C. Jednoczesny spadek produkcji i wzrost stopy procentowej. D. Jednoczesny wzrost produkcji i wzrost stopy procentowej. A. TAK. B. NIE. C. NIE. D. NIE. 9. Przyczyną skoncentrowania się przez Fed w latach 90. XX w. raczej na kontroli stopy procentowej niż podaży pieniądza mogły być: A. Rozprzestrzenienie się „innowacji finansowych”. B. Zmienna polityka fiskalna rządu. C. Pułapka płynności. D. Wahania poziomu popytu na pieniądz. A. TAK. B. NIE. C. NIE. D. TAK. 6. W krótkim okresie w zamkniętej gospodarce: A. Polityka pieniężna jest nieskuteczna w przypadku pułapki płynności. B. Polityka fiskalna jest skuteczna w przypadku klasycznym.. C. Polityka pieniężna jest skuteczna w przypadku klasycznym. D. Polityka fiskalna jest nieskuteczna w przypadku pułapki płynności. A. TAK. B. NIE. C. TAK. D. NIE.