1
2 1 Witam Państwa na wykładzie z MAKROEKONOMII II, :)…
3 2 R Y N E K P I E N I Ą D Z A
4 3 1. RODZAJE PIENIĄDZA Pieniądz definiujemy jako ŚRODEK WYMIANY, ŚRODEK OSZCZĘDZANIA, MIERNIK WARTOŚCI. Jednakże w praktyce granice oddzielające „pieniądz” od „niepieniądza” i poszczególne funkcje spełniane przez pie- niądz są trudne do wytyczenia.
5 4 Kiedyś za pieniądz uważano środek wymiany, który nie daje odsetek, lecz jest płynny (M1). W latach 80. XX w. wkłady czekowe zaczęły jednak dawać oprocentowanie. Podobnie, możliwe stało się czerpa- nie płynnej gotówki z wkładów oszczędnościowych (M3) bez straty odsetek. W efekcie dziś nie jest jasne, co mają kontrolować banki centralne, chcąc wpływać na poziom zagregowanych wydatków w gospodarce.
6 5 W USA w końcu 2002 r. rozróżniano cztery rodzaje podaży pieniądza: M 1, M 2, M 3, L. (Łatwo dostrzec, że rekompensatą za ich coraz mniejszą płynność jest ich coraz wyższe opro- centowanie). M 1 – zasoby wysoce płynnego środka płatniczego (gotówka* plus np. różne nieoprocentowane i oprocentowane wkłady czekowe). (M 1 : 4 190$/os.). ---------- * Zgodnie z danymi FED w 1995 r. w USA na osobę przypadało prawie 1400$ gotówki; badania pokazywały, że w rzeczywistości przeciętny Amerykanin trzymał ok. 100$ gotówki (wielkie ilości gotówki obsługiwały zatem płatności w „szarej strefie” i za gra- nicą).
7 6 M 2 – ten agregat DODATKOWO obejmuje PEWNE MNIEJ PŁYNNE AKTYWA, np. wkłady oszczędnościowe (trzeba zawiadomić bank o zamiarze ich transferu na rachunek cze- kowy), małe (do 100 000$) wkłady terminowe (ich wycofanie przed uzgodnionym terminem jest karane obniżką odsetek); udziały w funduszach inwestycyjnych rynku pieniądza (cze- ki wystawiane przez ich właścicieli muszą mieć pewną mini- malną wysokość); (M 2 : 20 080$/os.). M 3 – DODATKOWO obejmuje np. DUŻE WKŁADY TER- MINOWE I DUŻE WKŁADY BANKOWE DOKONYWA- NE NA INDYWIDUALNYCH WARUNKACH; (M 3 : 29480$/os.). L – dodatkowo obejmuje aktywa, które nie są pieniądzem, lecz jego bliskim substytutem (np. obligacje rządu USA dla „małych ciułaczy”; bony skarbowe „krótsze” niż 12 miesięcy).
8 7 2. POPYT NA PIENIĄDZ A Popyt na środek płatniczy powstaje, gdy gospodarstwa do- mowe i firmy rezygnują z trzymania części swojego ma- jątku w formie np. nieruchomości, obligacji i wkładów osz- czędnościowych i trzymają gotowy do użytku środek płat- niczy (KASĘ TRANSAKCYJNĄ). Pieniądz jest ŚRODKIEM WYMIANY, MIERNI- KIEM WARTOŚCI, ŚRODKIEM OSZCZĘDZANIA. Lu- dzie trzymają (realne!) zasoby pieniądza ze względu na je- go pierwszą i trzecią funkcję. PRZECIEŻ USTALAĆ, CO ILE KOSZTUJE, MOŻNA, NIE MAJĄC PIENIĘDZY.
9 8 Są różne teorie popytu na pieniądz. TEORIE PORTFELOWE (ang. portfolio theories) podkreś- lają rolę pieniądza jako środka przechowywania wartości. TEORIE TRANSAKCYJNE (ang. transactions theories) podkreślają rolę pieniądza jako środka ułatwiającego wy- mianę dóbr.
10 9 TEORIE PORTFELOWE (ang. portfolio theories) Zgodnie z tymi teoriami ludzie trzymają pieniądz NIE DLA JEGO PŁYNNOŚCI, LECZ Z POWODU SPECYFICZNEJ KOMBINACJI ZYSKOWNOŚCI I RYZYKOWNOŚCI je- go posiadania w porównaniu z innymi aktywami.
11 10 Zgodnie z teoriami portfelowymi popyt na pieniądz zależy od zyskowności i ryzykowności trzymania pieniądza, w po- równaniu z innymi aktywami, a także od całkowitego ma- jątku ludzi. Oto ogólna forma takiej funkcji popytu na pie- niądz: (M/P) d = L(r s, r b, π e, W), gdzie: (M/P) d – popyt na pieniądz. r s - oczekiwana realna stopa zysku z inwestycji w zakup ak- cji. r b - oczekiwana realna stopa zysku z inwestycji w zakup ob- ligacji. π e - oczekiwana stopa inflacji. W – realna wartość majątku.
12 11 Zauważmy, że najwęższe miary pieniądza, takie jak M 1, obejmują jedynie gotówkę i depozyty czekowe. Zyskowność ich trzymania jest bliska zeru (lub po prostu niska). Na rynku pieniądza są dostępne inne aktywa (np. wkłady oszczędnościowe, bony skarbowe), które - PRZY TYM SAMYM RYZYKU - zapewniają wyższą stopę zysku.
13 12 Ekonomiści nazywają zatem pieniądz (M 1 ) ZDOMINOWA- NYM RODZAJEM AKTYWÓW; „zdominowanym”, bo na rynku są dostępne inne aktywa, które równie dobrze jak pie- niądz pełnią funkcję środka przechowywania oszczędności (są równie mało ryzykowne), a jednocześnie są lepsze od pie- niądza, ponieważ są bardziej zyskowne. Trzymanie pieniądza w portfelu aktywów NIE JEST zatem rozwiązaniem optymalnym...
14 13 Wynika stąd, że portfelowe teorie popytu na pieniądz NIE WYJAŚNIAJĄ zadowalająco popytu na pieniądz (M 1 ). Natomiast teorie PORTFELOWE SĄ UŻYTECZ- NE JAKO WYJAŚNIENIE POPYTU NA SZERSZE RO- DZAJE PIENIĄDZA. W przypadku M 2 i M 3 analiza zyskowności i ryzy- kowności składników portfela inwestycyjnego wyjaśnia, dla- czego ludzie trzymają zasoby np. raczej w formie wkładów oszczędnościowych niż w formie udziałów w funduszach in- westycyjnych.
15 14 TEORIE TRANSAKCYJNE (ang. transactions theories) Zwolennicy teorii transakcyjnych uznają pieniądz za zdo- minowany składnik aktywów, podkreślając, że LUDZIE TRZYMAJĄ PIENIĄDZ, NIE ZE WZGLĘDU NA ZYSK, LECZ ABY OBNIŻYĆ KOSZTY WYMIANY DÓBR. W odróżnieniu od innych aktywów pieniądzem można bo- wiem łatwo płacić, zawierając transakcje kupna/sprzedaży.
16 15 W efekcie transakcyjne teorie popytu na pieniądz wyjaś- niają popyt na środek płatniczy, M 1, odwołując się do BILANSU STRAT (utracony zysk z trzymania innych niż pieniądz aktywów) i KORZYŚCI (wygoda płacenia pienią- dzem, a nie innymi aktywami), związanych z posiadaniem zasobu pieniądza. Najbardziej znanym przykładem transakcyjnej teorii pieniądza jest MODEL BAUMOLA-TOBINA.
17 16 MODEL BAUMOLA-TOBINA Oto ktoś ma roczny dochód równy Y i w ciągu roku chce stopniowo wydać tę sumę. JAKĄ CZĘŚĆ TEJ KWOTY KTOŚ TAKI POWI- NIEN TRZYMAĆ PRZECIĘTNIE W CIĄGU ROKU W FORMIE GOTÓWKI, NIE LOKUJĄC JEJ W BANKU I TRACĄC OPROCENTOWANIE?
18 17 Oto niektóre z możliwych odpowiedzi (zachowań tej osoby): 1. Od początku roku ta osoba będzie trzymać w formie go- tówki całą kwotę Y, stopniowo i w równym tempie wydając ją, aż jej wielkość spadnie do 0 w końcu roku. Trzymany zasób pieniądza czas przeciętny zasób= Y/2 Y 1
19 18 1. cd. W takiej sytuacji przeciętna ilość gotówki trzymana w ciągu roku wynosi: (Y+0)/2 = Y/2. Przecież na początku roku trzymano Y, a na końcu – 0 go- tówki. PRZECIĘTNIE W TYCH DWÓCH MOMENTACH trzymano zatem (Y+0)/2 gotówki. Trzymany zasób pieniądza czas przeciętny zasób= Y/2 Y 1
20 19 1. cd. Kiedy zwiększamy liczbę analizowanych momentów, wynik się nie zmienia. Uwzględnijmy dodatkowo np. początek lute- go i początek grudnia… Na początku lutego trzymano (Y-1/12Y), a na początku grudnia (Y-11/12Y) gotówki. Jednakże [Y+(Y-1/12Y)+(Y- 11/12Y)+0]/4 nadal równa się 2Y/4=Y/2! Trzymany zasób pieniądza czas przeciętny zasób= Y/2 Y 1
21 20 JAKĄ CZĘŚĆ Y POWINIEN TRZYMAĆ PRZECIĘTNIE W CIĄGU ROKU, TRACĄC ODSETKI? Oto niektóre z możliwych odpowiedzi; cd.: 2. Ta osoba będzie na początku roku trzymać Y/2, resztę – dla oprocentowania – lokując w banku. W równym tempie wydawszy tę kwotę, w środku roku ta osoba wyjmie z banku drugie Y/2 i stopniowo wyda je do końca roku. W tej sytuacji przeciętna ilość gotówki trzymana w ciągu ro- ku wynosi (Y/2+0)/2 = Y/4. Przeciętny zasób=Y/4 Trzymany zasób pieniądza Czas ½ 1 Y/2
22 21 O to ujęcie ogólne MODELU BAUMOLA-TOBINA TRAN- SAKCYJNEGO POPYTU NA PIENIADZ: Ta osoba na początku roku będzie trzymać Y/N tej kwoty, resztę – dla odsetek - ulokowawszy w banku. Stopniowo wy- dawszy tę kwotę, po upływie 1/N roku ta osoba wyjmie z banku drugą porcję Y/N, a następnie stopniowo wyda tę go- tówkę do końca drugiej 1/N roku. Itd. Trzymany zasób pieniądza 1 Przeciętny zasób= Y/2N Czas 1/N Y/N
23 22 W takiej sytuacji przeciętna ilość gotówki trzymana w ciągu roku wynosi (Y/N+0)/2 = Y/(2N). Trzymany zasób pieniądza 1 Przeciętny zasób= Y/2N Czas 1/N Y/N
24 23 MODEL BAUMOLA-TOBINA; CD. Jak zoptymalizować wielkość zasobu gotówki trzymaną przeciętnie w ciągu tego roku?
25 24 Otóż należy zminimalizować spowodowany tym koszt całko- wity, TC (ang. total cost). TC = iY/(2N)+FN, gdzie: TC–całkowity koszt trzymania przeciętnego zasobu gotówki Y/(2N) w ciągu roku. i–stopa procentowa. Y–wartość wydatków w ciągu roku. N–liczba wizyt w banku związana z „zarządzaniem gotów- ką”*. F–koszt jednej „wizyty” w banku związanej z „zarządza- niem gotówką”. ---- *Chodzi o „wizyty” (np. „wizyty” telefoniczne w banku w celu zamiany oszczędności na gotówkę).
26 25 Minimalizujemy koszt całkowity: TC = iY/(2N) + FN. Pierwsza pochodna tej funkcji kosztu całkowitego po N równa się zeru dla N=N*=. dTC/dN = -iYN -2 /2 + F = 0 N*=. Oznacza to, że wielkość przeciętnego zasobu gotówki mini- malizująca koszt „zarządzania gotówką” wynosi: M D = Y/(2N*) =.
27 26 M D = Y/(2N) =. Jak widać, transakcyjny popyt na gotówkę jest wprost proporcjonalny do wartości transakcji do obsłużenia, Y, i kosztu jednej wizyty w banku, F, a odwrotnie proporcjonal- ny do poziomu stopy procentowej, i.
28 27 M D = Y/(2N) =. Uznając „i” za różnicę poziomu oprocentowania M 1 i innych rodzajów aktywów (M 2 itd.), „F” za koszt zamiany środka płatniczego, M 1, na te inne aktywa, MODEL BAUMOLA- TOBINA MOŻNA UOGÓLNIĆ, czyniąc zeń model popytu na pieniądz, a nie tylko model popytu na gotówkę. OGÓLNIE, MODEL BAUMOLA-TOBINA STA- NOWI ZATEM MIKROEKONOMICZNĄ PODSTAWĘ FUNKCJI POPYTU NA PIENIĄDZ: M D =L(Y, i).
29 28 M D = Y/(2N) =. Z teorii Baumola-Tobina wynika, że dochodowa elastycz- ność popytu na pieniądz wynosi ½, a elastyczność popytu na pieniądz względem stopy procentowej równa się –½.* Jednakże badania empiryczne pokazują, że docho- dowa elastyczność popytu na pieniądz wynosi nieco więcej niż ½ (np. ¾), a elastyczność popytu na pieniądz względem stopy procentowej równa się nieco więcej niż -½ (np. –¼). ---------------------------------------------------------------------------- *Zob. s. 30.
30 29 Dla wielu osób „N” wydaje się stałe (np. z powodu wysokie- go kosztu transakcyjnego, F), co sprawia, że przeciętny za- sób trzymanego pieniądza, M D, równy Y/(2N*), gdzie N* =, staje się proporcjonalny tylko do „Y”, a nie do „i”. (Zmiany „Y” wpływają wtedy silniej, a zmiany „i” słabiej na popyt całej populacji na pieniądz). Wyniki obserwacji tłumaczy to, że cała populacja składa się po części z ludzi o zmiennym, a po części z ludzi o stałym „N”.
31 30 DYGRESJA Z „pierwiastkowej” teorii transakcyjnego popytu na pieniądz Baumola- Tobina [M D =Y/(2N)= ] wynika, że: 1. Dochodowa elastyczność popytu na pieniądz wynosi ½. 2. Elastyczność popytu na pieniądz względem stopy procentowej równa się -½... Ad. 1. (ΔM D /M D )/(ΔY/Y)=(YΔM D )/ΔYM D )=Y/M D [M D (Y)]’ (1) [M D (Y)]’={[(YF)/(2i)] ½ }’=½[F/(2i)] ½ Y -½ =½{[(FY)/(2i)(1/Y)]} ½ Y -½ = =½M D (1/Y) ½ (1/Y) ½ = ½M D (1/Y). (2) (1) i (2) to (ΔM D /M D )/(ΔY/Y)=½. (3) AD. 2. (ΔM D /M D )/(Δi/i)=(iΔM D )/ΔiM D )=i/M D [M D (i)]’ (4) [M D (i)]’={[(YF)/(2i)] ½ }’={[(YF/2] ½ i -½ ]}’=-½(FY/2) ½ i -3/2 = =-½ [(YF/2i)i] 1/2 i -3/2 =-1/2 M D i ½ i -3/2 =-1/2M D (1/i). (5) (4) i (5) to (ΔM D /M D )/(Δi/i)=-½. (6) KONIEC DYGRESJI
32 31 3. PODAŻ PIENIADZA Jak wiemy, zwykle bank centralny kontroluje ilość pienią- dza, M 1, za pomocą trzech narzędzi: operacji otwartego rynku, stopy dyskontowej i stopy rezerw minimalnych. M 1 =M 0kp=M 0(1+g)/(g+r). Operacje otwartego rynku Stopa dyskontowa Stopa rezerw minimalnych g – parametr określający strukturę M1 (g = C/D). r - stopa rezerw bankowych (r = R/D).
33 32 3.1. OPERACJE OTWARTEGO RYNKU Przykładem może być zakup przez FED bonów skarbo- wych za 1 mln $. Efektem jest wzrost aktywów banku cen- tralnego (państwowych papierów wartościowych) o 1 mln $. Za papiery te FED płaci czekiem adresowanym do siebie samego. Sprzedawca bonów przekazuje czek swojemu ban- kowi komercyjnemu, ten wysyła go do FED, a FED zasila jego rachunek w FED kwotą 1 mln $. W efekcie po stronie pasywów bilansu FED wzrost akty- wów FED zostaje zrównoważony wzrostem wkładów ban- ków komercyjnych w banku centralnym.
34 33 Ponieważ depozyty jednych banków komercyjnych w FED mogą być wykorzystywane w celu dokonywania płatności na rzecz innych banków komercyjnych, a także zamieniane na gotówkę, DOCHODZI TU DO TWORZENIA PRZEZ BANK CENTRALNY M 0.
35 34 Podobne do operacji otwartego rynku są kupno i sprzedaż przez bank centralny złota lub walut (np. w celu interwen- cji na rynku walutowym). Jeśli nie następuje STERYLI- ZACJA* interwencji za pomocą odpowiedniej operacji ot- wartego rynku, M0 zmienia się o równowartość ilości ku- pionej (sprzedanej) waluty, co oznacza, że DOCHODZI DO KREACJI M0. --------- *STERYLIZACJA polega na sprzedaży/kupnie przez bank centralny papierów wartościowych na otwartym rynku na kwotę równą kwocie, która trafiła do obiegu pieniądza (opuściła obieg) w wyniku interwencji walutowej. Celem „sterylizacji” jest skompensowanie wpływu interwencji wa- lutowej na podaż pieniądza krajowego.
36 35 3.2. STOPA DYSKONTOWA Stopa dyskontowa stanowi cenę pożyczek banku central- nego dla banków komercyjnych, cierpiących na chwilowy brak M0. Zwykle w grę wchodzą niewielkie pożyczki (bank centralny odmawia bankom komercyjnym, które chcą zbyt często pożyczać od niego M0). Wyjątkiem są sytuacje, gdy bank centralny jest „kredytodawcą ostatniej instancji” (np. w Stanach w czasie załamania się kursów na giełdzie w 1987 r.). Ogólnie jednak stopa dyskontowa jest dla banku centralnego tylko NARZĘDZIEM SYGNALIZACJI IN- TENCJI innym bankom.
37 36 Z punktu widzenia banków komercyjnych alternatywą dla pożyczek banku centralnego są pożyczki zaciągane w in- nych bankach komercyjnych (na „rynku międzybanko- wym”). W USA ich cena to inaczej „cena funduszy federal- nych” (ang. federal funds rate). Otóż FED wpływa na cenę funduszy federalnych (czyli stopę procentową na rynku międzybankowym) za pomocą operacji otwartego rynku. Chodzi o codzienny handel państwowymi papierami wartościowymi.
38 37 Np., Fed może podnieść cenę funduszy federalnych, zaciąga- jąc na rynku międzybankowym dużo kredytu oprocentowa- nego WYŻEJ od obowiązującej do tej pory stopy procento- wej. Rynkowa presja spowoduje wtedy wzrost ceny wszyst- kich pożyczek na rynku międzybankowym.
39 38 Np., bank centralny zaczyna sprzedawać 14-dniowe bony pieniężne po 50, a nie – jak do tej pory – po 75. [Takie bony są odkupywane przez bank centralny po 14 dniach za 100]. Oznacza to, że oto bank centralny oferuje za udzielany sobie 14-dniowy kredyt 100 od sta [(100-50)/50=100%], a nie 33,(3) od sta [(100-75)/75= 33,(3)%], jak miało to miejsce wcześniej.
40 39 W praktyce w USA stopa dyskontowa, „cena funduszy fe- deralnych” i inne stopy procentowe dotyczące krótkoter- minowych pożyczek [np. stopa oprocentowania krótkoter- minowych (np. 3-miesięcznych) bonów skarbowych (ang. 3- month T-billl rate)] zmieniają się w bardzo podobnie.
41 40 3.3. STOPA REZERW MINIMALNYCH Stopa rezerw minimalnych jest rzadko wykorzystywana przez bank centralny w roli narzędzia sterowania ilością pieniądza w gospodarce. Powodem jest jej silny wpływ na zyski banków komercyjnych. Swoje rezerwy obowiązkowe zmuszone są one trzymać w banku centralnym, który – często - nie płaci im za to żadnych odsetek, co sprawia, że rezerwy te przypominają podatek.
42 41 4. MECHANIZM DZIAŁANIA RYNKU PIENIĄDZA Znamy model rynku pieniądza, na którym bank centralny operacjami otwartego rynku, stopą dyskontową i stopą rezerw minimalnych steruje M 1. W ten sposób – bezpoś- rednio (np. poprzez efekt majątkowy) i pośrednio (np. po- przez efekt stopy procentowej) – wpływa na zagregowane wydatki, AE PL, chroniąc gospodarkę przed inflacją lub bezrobociem. Przypomnijmy sobie te mechanizmy...
43 42 Równowaga na rynku pieniądza FED zmniejsza M1 z M S do M S1 (np. zmalało M0, bo FED sprzedawał papiery wartościowe). Przy dotychczasowym poziomie stopy procentowej, i n 1, ludzie chcą trzymać M 1 pieniądza. Jednakże niektórzy mają go za mało (bo kupili zań papiery banku!), więc na M 1 zamieniają swoje wkłady oszczędnościowe i papiery wartościowe. NA RYNKU KAPITAŁOWYM TANIEJĄ OBLIGACJE (I AKCJE), CZYLI ROŚNIE STOPA PROCENTOWA. TAK- ŻE BANKI PODNOSZĄ OPROCENTOWANIE, USIŁU- JĄC ZAPOBIEC WYCOFYWANIU WKŁADÓW OSZ- CZĘDNOŚCIOWYCH. (M S ↓→i↑) 4.1. „PREFERENCJA PŁYNNOŚCI” A STOPA PROCEN- TOWA 0 i n M D M M 2 M 1 M S M S 1 i n 1 E 2 E 1 i n *
44 43 Równowaga na rynku pieniądza Rośnie podaż M1 (np. zwiększyło się M0, bo bank centralny skupował bony skarbowe). Przy dotychczasowej stopie procentowej, i n 1, ludzie chcą trzymać M 1 pieniądza. Jed- nakże niektórzy mają pieniądza za dużo (M 2 >M 1 ), więc za- mieniają go na papiery wartościowe i wkłady oszczędnoś- ciowe. NA RYNKU KAPITAŁOWYM DROŻEJĄ OBLIGACJE (I AKCJE), CZYLI SPADA STOPA PROCENTOWA. W OBLICZU NAPŁYWU WKŁADÓW OSZCZĘDNOŚCIO- WYCH BANKI OBNIŻAJĄ OPROCENTOWANIE. (M S ↑→i↓) 0 i n M D M M 1 M 2 M S M S 1 i n 1 i n * E 1 E 2
45 44 Równowaga na rynku pieniądza A)B) To jest TEORIA STOPY PROCENTOWEJ, KTÓ- RA ZALEŻY OD PREFERENCJI PŁYNNOŚCI (ang. liquidity preference theory of intrest) lub od struktury majątku (ang. portfolio balance theory of intrest).
46 45 DYGRESJA Opisany mechanizm bynajmniej nie zawsze działa skutecz- nie... Np., w USA na początku lat 90. XX w., walcząc z re- cesją, FED agresywnie obniżał stopy procentowe, co nie po- wodowało odpowiedniego zwiększenia się akcji kredytowej banków komercyjnych. Te, pod wpływem poniesionych wcześniej strat (bessa na rynku nieruchomości!), reagowały LIMITOWANIEM KREDYTU. Kiedy zdesperowany Fed obniżył stopę rezerw minimalnych, banki komercyjne wyko- rzystywały uwolnione dzięki temu zasoby pieniądza wielkiej mocy, INWESTUJĄC W PAŃSTWOWE PAPIERY WAR- TOŚCIOWE, a nie - kredytując firmy produkcyjne. KONIEC DYGRESJI
47 46 4.2. BEZPOŚREDNIA KONTROLA STOPY PROCENTO- WEJ Otóż przedstawiony przed chwilą obraz polityki pieniężnej banku centralnego uległ zasadniczej zmianie na początku lat 90. XX wieku.
48 47 Doszło wtedy do „innowacji finansowych”, czyli usprawnień działania banków i innych instytucji finansowych. W efekcie rozróżnienie środka płatniczego, M 1, i nieśrodka płatniczego, M 2, M 3 itd., przestało być jednoznaczne. 1. Rachunki czekowe, które wcześniej nie były oprocento- wane, zaczęły przynosić wysokie odsetki. (M 1 upodobniło się do M 3 ). 2. Umożliwiono wystawianie czeków właścicielom akcji i obligacji, które nabrały płynności środka płatniczego, więc zaczęły być nazywane niby pieniądzem (ang. near money). (Podobnie, bankomaty zaczęły wypłacać gotówkę z rachun- ków oszczędnościowych, co nie wpływa na oprocentowanie tych lokat). (M 3 upodobniło się do M 1 ).
49 48 M 1, M 2 itd. stały się bliskimi substytutami (można je szyb- ko zamieniać na siebie). Zmiany rodzajów podaży pienią- dza przestały być przewidywalne i kontrolowalne i przesta- ły dobrze informować o zmianach AE PL. (Np., na początku lat 90. różne agregaty pieniężne zmieniały się z zupełnie inną szybkością). „Dochodowa”* szybkość obiegu pieniądza przestała być stabilna (podaż M 1 zmieniała się szybko, więc także iloraz PKB N /M 1 stał się zmienny). Efektem były silne wahania popytu na pieniądz i – przy stałej podaży pieniądza - stóp procentowych, co utrudniało POLITYKĘ STABILIZA- CYJNĄ. ------- *„Dochodowa” szybkość obiegu pieniądza dotyczy transak- cji dobrami wchodzącymi w skład PKB, a nie transakcji wszystkimi dobrami, których dotyczy „transakcyjna” szyb- kość obiegu pieniądza.
50 49 DYGRESJA Obok NISKIEJ INFLACJI i WZROSTU PKB SKUTECZ- NA POLITYKA STABILIZACYJNA jest jednym z GŁÓW- NYCH CELÓW (ang. ultimate targets) polityki pieniężnej (taki cel, osiągnięty, bezpośrednio wpływa na dobrobyt obywateli). CELEM POŚREDNIM (ang. intermediate target), którego osiągnięcie sprzyja realizacji celu głównego, mogą być: wy- znaczona wielkość podaży pieniądza lub poziom stopy pro- centowej. INSTRUMENTY POLITYKI PIENIĘŻNEJ (np. operacje otwartego rynku, stopa dyskontowa, stopa rezerw minimal- nych) służą z kolei realizacji celów pośrednich. KONIEC DYGRESJI
51 50 Reagując na te zjawiska, od 1987 r. FED zaczął sterować M 2 (zamiast M 1 ). Na początku lat 90. XX w. kontroli poddano M 3. To nie rozwiązało problemu. (FED nie ma skutecznych narzędzi, umożliwiających wpływanie na podaż niby pienią- dza; np. wielu rodzajów niby pieniądza nie dotyczą przepisy o rezerwie obowiązkowej). W końcu w 1993 r. kierujący FED Alan Greenspan ogłosił, że FED będzie przykładał mniejszą wagę do podaży pieniądza w gospodarce, próbując raczej BEZPOŚREDNIO ustalać stopę procentową. (Podobne rozwiązania stosowano w USA w latach 50. XX w.).
52 51 A zatem w praktyce współcześnie bank centralny często kontroluje nie nominalną podaż pieniądza, M S, czego skut- kiem ubocznym jest poziom stopy procentowej, lecz – bez- pośrednio – stopę procentową, i, czego skutkiem ubocznym jest podaż pieniądza w gospodarce. Bank centralny wyko- rzystuje w tym celu operacje otwartego rynku. Na czym polega takie działanie banku centralne- go?* --------- *Już wcześniej wspominałem, że bank centralny wpływa na poziom ceny pożyczek na rynku międzybankowym.
53 52 JAK BANK CENTRALNY BEZPOŚREDNIO KONTRO- LUJE STOPĘ PROCENTOWĄ, i? W GRĘ WCHODZĄ DWA SPOSOBY DZIAŁANIA: 1. Kiedy na rynku międzybankowym rynkowa stopa procen- towa, i, przewyższa pożądany poziom i* (i > i*), bank cen- tralny na wielką skalę oferuje na rynku tańszy kredyt krót- koterminowy oprocentowany na poziomie i*. Rynkowa sto- pa procentowa, i, spada wtedy do poziomu i*.
54 53 Bank centralny skupuje (np. od banków komercyjnych) krótkoterminowe papiery wartościowe (np. bony pieniężne). Zgodnie z umową są one następnie odkupywane przez sprzedawców. Różnica ceny kupna i ceny odsprzedaży wy- znacza oprocentowanie takiego „kredytu pod zastaw papie- rów wartościowych”, oferowanego przez bank centralny. Oczywiście, kiedy bank centralny oferuje dowolną ilość taniego kredytu, nikt nie chce zaciągać kredytu po wyższej cenie w innych bankach. W efekcie obniża się stopa procentowa na rynku międzybankowym.
55 54 PRZYKŁAD 14-dniowa stopa procentowa na rynku międzybankowym wynosi 100%. Na masową skalę bank centralny zaczął kupować 14-dniowe bony pieniężne po 75, a nie – jak do tej pory – po 50. (Takie bony są odsprzedawane przez bank centralny po 14 dniach za 100). a) O ile zmieniła się cena kredytu oferowanego przez bank centralny na 14 dni?
56 55 Cd. PRZYKŁAD 14-dniowa stopa procentowa na rynku międzybankowym wynosi 100%. Na masową skalę bank centralny zaczął kupować 14-dniowe bony pieniężne po 75, a nie – jak do tej pory – po 50. (Takie bony są odsprzedawane przez bank centralny po 14 dniach za 100). a) O ile zmieniła się cena kredytu oferowanego przez bank centralny na 14 dni? Za udzielany przez siebie 14-dniowy kredyt bankowy bank centralny żąda teraz 33,(3) % [(100-75)/75], a nie 100% [(100-50)/50] wynagrodzenia. b) Jak zmieni się 14-dniowa stopa procentowa na rynku międzybankowym?
57 56 Cd. PRZYKŁAD 14-dniowa stopa procentowa na rynku międzybankowym wynosi 100%. Na masową skalę bank centralny zaczął kupować 14-dniowe bony pieniężne po 75, a nie – jak do tej pory – po 50. (Takie bony są odsprzedawane przez bank centralny po 14 dniach za 100). a) O ile zmieniła się cena kredytu oferowanego przez bank centralny na 14 dni? Za udzielany przez siebie 14-dniowy kredyt bankowy bank cen-tralny żąda teraz 33,(3) % [(100-75)/75], a nie 100% [(100-50)/50] wynagrodzenia. b) Jak zmieni się 14-dniowa stopa procentowa na rynku międzybankowym? Spadnie z 100% do 33,(3)%. c) Dlaczego?
58 57 Cd. PRZYKŁAD 14-dniowa stopa procentowa na rynku międzybankowym wynosi 100%. Na masową skalę bank centralny zaczął kupować 14-dniowe bony pieniężne po 75, a nie – jak do tej pory – po 50. (Takie bony są odsprzedawane przez bank centralny po 14 dniach za 100). a) O ile zmieniła się cena kredytu oferowanego przez bank centralny na 14 dni? Za udzielany przez siebie 14-dniowy kredyt bankowy bank cen-tralny żąda teraz 33,(3) % [(100-75)/75], a nie 100% [(100-50)/50] wynagrodzenia. b) Jak zmieni się 14-dniowa stopa procentowa na rynku międzybankowym? Spadnie z 100% do 33,(3)%. c) Dlaczego? Jeśli banki nie obniżą stopy procentowej, nikt nie pożyczy od nich pieniędzy, zaciągając pożyczkę od banku centralne- go, bo nie będzie to opłacalne.
59 58 JAK BANK CENTRALNY BEZPOŚREDNIO KONTRO- LUJE STOPĘ PROCENTOWĄ, i? W GRĘ WCHODZĄ DWA SPOSOBY DZIAŁANIA: 2. Kiedy zaś rynkowa stopa procentowa, i, spada poniżej pożą- danego poziomu i* (i < i*), bank centralny zaciąga na rynku na tyle dużo pożyczek, płacąc za nie oprocentowanie i*, aby rynkowa stopa procentowa, i, podniosła się do poziomu i*.
60 59 W praktyce bank centralny sprzedaje zainteresowanym (np. bankom komercyjnym) krótkoterminowe papiery wartościo- we (np. bony skarbowe), zgodnie z umową odkupując je później po odpowiednio wyższej cenie. Różnica ceny kupna i ceny odsprzedaży wyznacza oprocentowanie tego kredytu. (Kiedy bank centralny zaciąga wiele drogiego kredytu, inne banki nie chcą udzielać kredytu po niższej cenie). W efekcie wzrasta stopa procentowa na rynku międzybankowym.
61 60 PRZYKŁAD 14-dniowa stopa procentowa na rynku międzybankowym wynosi 33,(3)%. Na masową skalę bank centralny zaczął sprzedawać 14-dniowe bony pieniężne po 50, a nie – jak do tej pory – po 75. (Takie bony są odkupywane przez bank centralny po 14 dniach za 100). a) O ile zmieniła się cena za oferowany bankowi centralnemu kredyt na 14 dni?
62 61 Cd. PRZYKŁAD 14-dniowa stopa procentowa na rynku międzybankowym wynosi 33,(3)%. Na masową skalę bank centralny zaczął sprzedawać 14-dniowe bony pieniężne po 50, a nie – jak do tej pory – po 75. (Takie bony są odkupywane przez bank centralny po 14 dniach za 100). a) O ile zmieniła się cena za oferowany bankowi centralnemu kredyt na 14 dni? Za udzielany sobie 14-dniowy kredyt bankowy bank cen- tralny oferuje teraz 100%, a nie 33,(3)% wynagrodzenia. b) O ile zmieni się 14-dniowa stopa procentowa na rynku międzybankowym?
63 62 Cd. PRZYKŁAD 14-dniowa stopa procentowa na rynku międzybankowym wynosi 33,(3)%. Na masową skalę bank centralny zaczął sprzedawać 14-dniowe bony pieniężne po 50, a nie – jak do tej pory – po 75. (Takie bony są odkupywane przez bank cen- tralny po 14 dniach za 100). a) O ile zmieniła się cena za ofe- rowany bankowi central-nemu kredyt na 14 dni? Za udzielany sobie 14-dniowy kredyt bankowy bank central- ny oferuje teraz 100%, a nie 33,(3)% wynagrodzenia. b) O ile zmieni się 14-dniowa stopa procentowa na rynku międzybankowym? 14-dniowa stopa procentowa wzrośnie z 33,(3)% do 100%, czyli o prawie 67 p. proc. c) Dlaczego?
64 63 Cd. PRZYKŁAD 14-dniowa stopa procentowa na rynku międzybankowym wynosi 33,(3)%. Na masową skalę bank centralny zaczął sprzedawać 14-dniowe bony pieniężne po 50, a nie – jak do tej pory – po 75. (Takie bony są odkupywane przez bank centralny po 14 dniach za 100). a) O ile zmieniła się cena za oferowany bankowi centralnemu kredyt na 14 dni? Za udzielany sobie 14-dniowy kredyt bankowy bank cen- tralny oferuje teraz 100%, a nie 33,(3)% wynagrodzenia. b) O ile zmieni się 14-dniowa stopa procentowa na rynku międzybankowym? 14-dniowa stopa procentowa wzrośnie z 33,(3)% do 100%, czyli o prawie 67 p. proc. c) Dlaczego? W przeciwnym wypadku nikt nie będzie chciał pożyczać pieniędzy komukolwiek innemu niż bank centralny, gdyż nie będzie to opłacalne.
65 64 4.3. REGUŁA TAYLORA (o „automatyzacji” polityki pie- niężnej)
66 65 Reguła Taylora uzależnia docelowy poziom stopy procento- wej od wielkości luki PKB i wielkości odchylenia rzeczywis- tego tempa inflacji od zakładanego przez bank centralny do- celowego tempa inflacji. W szczególności przy ustalaniu po- ziomu stopy procentowej, r, banki centralne powinny stoso- wać następujący wzór: r = 2% + π + ½(y – y*)/y* + ½ (π – π*), gdzie: π to przeciętna stopa inflacji w ostatnim roku; π* to docelowa dla banku centralnego stopa inflacji; y to rzeczywista realna wielkość produkcji (realny PKB); y* to oszacowana potencjalna wielkość produkcji.
67 66 ZADANIE Oto REGUŁA TAYLORA: r = 2% + π + ½(y – y*)/y* + ½ (π – π*). a)Co to jest: (y – y*)/y*?
68 67 ZADANIE Oto REGUŁA TAYLORA: r = 2% + π + ½(y – y*)/y* + ½ (π – π*). a)Co to jest: (y – y*)/y*? (y – y*)/y* stanowi wyrażone w procentach odchylenie rzeczywistej wielkości produkcji od potencjalnej wielkości produkcji. b) A co to jest: (π – π*)?
69 68 ZADANIE Oto REGUŁA TAYLORA: r = 2% + π + ½(y – y*)/y* + ½ (π – π*). a)Co to jest: (y – y*)/y*? (y – y*)/y* stanowi wyrażone w procentach odchylenie rzeczywistej wielkości produkcji od potencjalnej wielkości produkcji. b) A co to jest: (π – π*)? (π - π*) stanowi wyrażone w procentach odchylenie rzeczywistego tempa inflacji od docelowego dla banku centralnego tempa inflacji. c) Wyjaśnij obecność: (i) pierwszego składnika (π) w regule Taylo- ra.
70 69 ZADANIE Oto REGUŁA TAYLORA: r = 2% + π + ½(y – y*)/y* + ½ (π – π*). a)Co to jest: (y – y*)/y*? (y – y*)/y* stanowi wyrażone w procentach odchylenie rzeczywistej wielkości produkcji od potencjalnej wielkości produkcji. b) A co to jest: (π – π*)? (π - π *) stanowi wyrażone w procentach odchylenie rzeczywistego tempa inflacji od docelowego dla banku centralnego tempa inflacji. c) Wyjaśnij obecność: (i) pierwszego składnika (π) w regule Taylo- ra. Dzięki obecności „π” w sumie nazywanej regułą Taylora stopa pro- centowa jest wyższa od rzeczywistego tempa inflacji. Sprzyja to hamowaniu inflacji. (ii) Drugiego składnika [(y–y*)/y*] w regule Taylora.
71 70 ZADANIE Oto REGUŁA TAYLORA: r = 2% + π + ½(y – y*)/y* + ½ (π – π*). a)Co to jest: (y – y*)/y*? (y – y*)/y* stanowi wyrażone w procentach odchylenie rzeczywistej wielkości produkcji od potencjalnej wielkości produkcji. b) A co to jest: (π – π*)? (π - π *) stanowi wyrażone w procentach odchylenie rzeczywistego tem-pa inflacji od docelowego dla banku centralnego tempa inflacji. c) Wyjaśnij obecność: (i) pierwszego składnika (π) w regule Taylora. Dzięki obecności „π” w sumie będącej regułą Taylora stopa procen- towa jest tym wyższa, im wyższe jest rzeczywiste tempo inflacji. Sprzyja to hamowaniu inflacji. (ii) Drugiego składnika [(y–y*)/y*] w regule Taylora. Dzięki obecności „[(y–y*)/y*]” w sumie będącej regułą Taylora sto- pa procentowa jest tym wyższa (niższa), im większe jest odchylenie rzeczywistej wielkości produkcji w górę (w dół) od potencjalnej wielkości produkcji. Sprzyja to hamowaniu inflacji. (iii) Trzeciego składnika (π–π*) w regule Taylora.
72 71 ZADANIE Oto REGUŁA TAYLORA: r = 2% + π + ½(y – y*)/y* + ½ (π – π*). a)Co to jest: (y – y*)/y*? (y – y*)/y* stanowi wyrażone w procentach odchylenie rzeczywistej wielkości produkcji od potencjalnej wielkości produkcji. b) A co to jest: (π – π*)? (π - π *) stanowi wyrażone w procentach odchylenie rzeczywistego tem-pa inflacji od docelowego dla banku centralnego tempa inflacji. c) Wyjaśnij obecność: (i) pierwszego składnika (π) w regule Taylora. Dzięki obecności „π” w sumie będącej regułą Taylora stopa procen- towa jest tym wyższa, im wyższe jest rzeczywiste tempo inflacji. Sprzyja to hamowaniu inflacji. (ii) Drugiego składnika [(y–y*)/y*] w regule Taylora. Dzięki obecności „[(y–y*)/y*]” w sumie będącej regułą Taylora sto- pa procentowa jest tym wyższa (niższa), im większe jest odchylenie rzeczywistej wielkości produkcji w górę (w dół) od potencjalnej wielkości produkcji. Sprzyja to hamowaniu inflacji. (iii) Trzeciego składnika (π–π*) w regule Taylora. Dzięki obecności „(π –π*)” w sumie będącej regułą Taylora stopa procentowa jest tym wyższa (niższa), im większe jest odchylenie rzeczywistego tempa inflacji w górę (w dół) od docelowego dla ban- ku centralnego tempa inflacji. Sprzyja to hamowaniu inflacji.
73 72 ZADANIE Oto REGUŁA TAYLORA: r = 2% + π + ½(y – y*)/y* + ½ (π – π*). d) Podaj argumenty za i przeciw stosowaniu reguły Taylora. ARGUMENTY „ZA”: reguła Taylora gwarantuje ustalenie stopy procentowej na poziomie, który – zgodnie z wiedzą ekonomiczną – zapewnia zahamowanie inflacji. Zarazem reguła Taylora wyklucza nadużycia władzy i eliminuje wpływ niekompetencji na politykę pieniężną. ARGUMENTY „PRZECIW”: ta reguła nie uwzględnia wszystkich możliwych okoliczności, które powinny mieć wpływ na poziom stopy procentowej ustalanej przez bank centralny (np. poziom kursu wa- lutowego).
74 73 ZADANIE Oto REGUŁA TAYLORA: r = 2% + π + ½(y – y*)/y* + ½ (π – π*). e) Niektórzy ekonomiści uważają, że π i y w regule Taylora powinny być PROGNOZOWANYMI, nie RZECZYWISTYMI wielkościami in- flacji i produkcji. (i) Wskaż zalety takiego rozwiązania. ZALETY: Zwiększyłoby to szybkość reakcji władzy monetarnej na zmiany sy- tuacji w gospodarce. (ii) A jakie są jego wady? WADY: Prognozy bywają zawodne…
75 74 4.4. STRUKTURA CZASOWA STÓP PROCENTOWYCH KRÓTKOTERMINOWĄ, ŚREDNIOTERMINOWĄ i DŁUGOTERMINOWĄ STOPĄ PROCENTOWĄ będę nazywał ZNORMALIZOWANE DO STÓP ROCZNYCH (ZANNUALIZOWANE) stopy procentowe pożyczek udzie- lanych na – odpowiednio – krótki (np. 14 dni), średni (np. 1,5 roku) i długi (np. 30 lat) okres. CO ZNACZY „ZNORMALIZOWANE DO STÓP ROCZ- NYCH (ZANNUALIZOWANE)”??
76 75 Niech dla pewnej pożyczki stopa procentowa wynosi a. ZANNUALIZOWANA STOPA PROCENTOWA dla tej po- życzki to STOPA, KTÓRA W CIĄGU ROKU ZAPEWNIA POŻYCZKODAWCY TAKI SAM ZYSK, jak zysk zapew- niany w ciągu roku przez tę pożyczkę o stopie a (np. wtedy, kiedy ta pożyczka jest powtarzana).
77 76 Np., jeśli półroczna stopa wynosi 10%, to odpowiadająca jej zannualizowana stopa wynosi 21% [w roku mieszczą się 2 półrocza i (1+10%)(1+10%)=(1+21%)].
78 77 Odwrotnie, jeśli stopa dla pożyczki dwuletniej wynosi 21%, to odpowiadająca jej zannualizowana stopa wynosi 10% [na 2 lata składają się 2 okresy roczne i (1+10%)(1+10%) =(1+21%)].
79 78 POWTÓRZMY… Niech dla pewnej pożyczki stopa procentowa wynosi a. ZANNUALIZOWANA STOPA PROCENTOWA dla tej pożyczki to STOPA, KTÓRA W CIĄGU ROKU ZAPEWNIA POŻYCZKO- DAWCY TAKI SAM ZYSK, jak zysk zapewniany w ciągu roku przez tę pożyczkę o stopie a (np. wtedy, kiedy ta pożyczka jest po- wtarzana).
80 79 Relacja poziomów krótkoterminowych, średniotermino- wych i długoterminowych (zannualizowanych) stóp procen- towych to CZASOWA STRUKTURA STÓP PROCENTO- WYCH (ang. term structure of interest). Obserwacja ujawnia, że zwykle: 1. Krótkoterminowe, średnioterminowe i długoterminowe sto- py procentowe ZMIENIAJĄ SIĘ W TYM SAMYM KIE- RUNKU.
81 80 Relacja poziomów krótkoterminowych, średniotermino- wych i długoterminowych stóp procentowymi to CZA- SOWA STRUKTURA STÓP PROCENTOWYCH (ang. term structure of interest). Obserwacja ujawnia, że zwykle: 1. Krótkoterminowe, średnioterminowe i długoterminowe sto- py procentowe ZMIENIAJĄ SIĘ W TYM SAMYM KIE- RUNKU. 2. DŁUGOTERMINOWE stopy procentowe są zwykle O KILKA P. PROC. WYŻSZE od stóp KRÓTKOTERMI- NOWYCH.
82 81 Relacja poziomów krótkoterminowych, średniotermino- wych i długoterminowych stóp procentowymi to CZASO- WA STRUKTURA STÓP PROCENTOWYCH (ang. term structure of interest). Obserwacja ujawnia, że zwykle: 1. Krótkoterminowe, średnioterminowe i długoterminowe stopy procentowe ZMIENIAJĄ SIĘ W TYM SAMYM KIE- RUNKU. 2. DŁUGOTERMINOWE stopy procentowe są zwykle O KILKA P. PROC. WYŻSZE od stóp KRÓTKOTERMI- NOWYCH. 3. RÓŻNICE krótkoterminowych, średnioterminowych i dłu- goterminowych stóp procentowych SIĘ ZMIENIAJĄ.
83 82 Na konkurencyjnym rynku pożyczek: PO PIERWSZE: Za sprawą arbitrażu* długoterminowa stopa procentowa oraz obecna i przyszłe krótkoterminowe stopy procentowe dla serii równoważnych pożyczce długoterminowej pożyczek krótkoterminowych muszą zapewniać równą opłacalność pożyczania pieniędzy. ----- * Niespełnienie tego równania powodowałoby nieopłacalność pożyczania pieniędzy albo na długi albo na krótki termin. W efekcie zmiany popytu i podaży na rynku pożyczek zapew- niają spełnienie tego warunku.
84 83 Np., ustalana w 2007 r. roczna (zannualizowana) stopa procentowa dla 5-letniej pożyczki, 5 i 2007, spełnia równanie: (1 + 5 i 2007 ) 5 = (1 + 1 i 2007 ) (1 + 1 i 2008 ) (1 + 1 i 2009 ) (1 + 1 i 2010 ) (1 + 1 i 2011 ), gdzie stopy 1 i 2007-2011 oznaczają krótkoterminowe (roczne) stopy procentowe w kolejnych pięciu latach okresu 2007- 2011. Zatem: 5 i 2007 = [(1 + 1 i 2007 ) (1 + 1 i 2008 ) (1 + 1 i 2009 ) (1 + 1 i 2010 ) (1 + 1 i 2011 )] 1/5 -1.
85 84 PO DRUGIE: W praktyce z powodu niepewności przyszłe krótkotermino- we stopy procentowe i 2007-2011 nie są znane. Ich miejsce we wzorze (1) zajmują OCZEKIWANE przyszłe krótkotermi- nowe stopy procentowe i e 2008-2011. Na przykład, 5 i 2007 =[(1+ 1 i 2007 )(1+ 1 i e 2008 )(1+ 1 i e 2009 )(1+ 1 i e 2010 )(1+ 1 i e 2011 )] 1/5 -1, gdzie stopy 1 i e 2008-2011 oznaczają OCZEKIWANE krótkoter- minowe (roczne) stopy procentowe w kolejnych czterech la- tach.
86 85 PO TRZECIE: Długookresowe stopy procentowe zawierają dodatkowo PREMIĘ ZA RYZYKO (PZR; w praktyce np. od 0,1 p. proc. dla pożyczki 3-miesięcznej do 2,0 p. proc. dla pożyczki 30- letniej). Przecież prognozy poziomu przyszłych stóp procen- towych obarczone są ryzykiem błędu. To ryzyko, a więc i ta premia, są tym większe, im dłuższy jest wchodzący w grę okres. Np., 5 i 2007 = [(1+ 1 i 2007 )(1+ 1 i e 2008 )(1+ 1 i e 2009 )(1+ 1 i e 2010 )(1+ 1 i e 2011 )] 1/5 -1+PZR
87 86 5 i 2007 = [(1+ 1 i 2007 )(1+ 1 i e 2008 ) (1+ 1 i e 2009 )(1+ 1 i e 2010 )(1+ 1 i e 2011 )] 1/5 -1+PZR Zatem: POZIOM DŁUGOTERMINOWYCH STÓP PROCENTO- WYCH JEST WPROST PROPORCJONALNY DO POZIO- MU KRÓTKTERMINOWYCH STÓP PROCENTOWYCH.
88 87 Ta UWZGLĘDNIAJĄCA OCZEKIWANIA TEORIA CZA- SOWEJ STRUKTURY OPROCENTOWANIA (ang. expecta- tion theory of the interest term structure) uzasadnia następują- cy wniosek: USTALAJĄC KRÓTKOTERMINOWE STOPY PROCEN- TOWE, BANK CENTRALNY WPŁYWA NA WYSOKOŚĆ ŚREDNIOTERMINOWYCH I DŁUGOTERMINOWYCH STÓP PROCENTOWYCH W GOSPODARCE!
89 88 DYGRESJA Dla danego okresu KRZYWA DOCHODOWOŚCI (ang. yield cur- ve) ilustruje relację poziomów krótkoterminowych, średniotermi- nowych i długoterminowych stóp procentowych, czyli ich CZASOWĄ STRUKTURĘ. Krzywa dochodowości zwykle jest nachylona ku górze, choć bywa inaczej (zob. rysunek). Nachylona ku dołowi krzywa dochodowości jest często uznawana za zapowiedź recesji. Źródło: Dornbusch, Fischer, Startz, Macroeconomics, McGraw Hill 2003, s. 439. KONIEC DYGRESJI.
90 89 ZRÓB TO SAM! Tak czy nie? 1. Dochodowa szybkość obiegu pieniądza jest zawsze większa od transakcyjnej szybkości obiegu pieniądza. Nie. Wszak V=PY/M. W przypadku dochodowej szybkości obiegu pieniądza „PY” stanowi nominalną wielkość PKB, a w przypadku transakcyjnej szybkości obiegu pieniądza „PY” stanowi wartość wszystkich transakcji dobrami finalnymi i pośrednimi i aktywami finansowymi w gospodarce, która jest – oczywiście - większa od nominalnego PKB. 2. Jeśli PKB w Hipotecji rośnie w tempie 4% rocznie, zgodnie z mo- delem Baumola-Tobina popyt na pieniądz zwiększa się również w tempie 4% rocznie. Nie. Z modelu Baumola-Tobina wynika, że dochodowa elastycz- ność popytu na pieniądz wynosi około ½. A zatem wzrostowi real- nego PKB, czyli także dochodów, w tempie 4% rocznie powienien towarzyszyć wzrost popytu na pieniądz w tempie około 2% rocz- nie. 3. Innowacje finansowe utrudniły stosowanie równania wymiany Fi- shera jako narzędzia prognozowania inflacji. Tak. Przecież „innowacje finansowe” spowodowały m. in. wahania M 1 w gospodarce, a więc także zmiany szybkości obiegu pieniądza, V (V=PY/M!). W rezultacie (mimo prawdziwości równania wymia- ny: MV=PY) tempo wzrostu cen, P, przestało odpowiadać tempu zmian nominalnej podaży pieniądza, M.
91 90 4. Za pomocą operacji otwartego rynku, stopy dyskontowej i stopy rezerw minimalnych bank centralny może narzucić gospodarce dowolną kombinację poziomu stopy procentowej i wielkości po- daży pieniądza. Nie. Bank centralny może jedynie wybierać spośród kombinacji poziomu stopy procentowej, i, oraz wielkości podaży pieniądza, M S, odpowiadających punktom na linii popytu na pieniądz, M D. 5. Bank centralny może ustalić albo podaż pieniądza, akceptując odpowiadający jej poziom stopy procentowej, albo stopę procen- tową, akceptując odpowiadający jej poziom podaży pieniądza. Tak. 6. Zwykle długoterminowe stopy procentowe są wyższe od krótkoter- minowych stóp procentowych. Tak.
92 91 Zrób to sam! Zadania. 1. a) Czy ważne przez cały miesiąc bony towarowe do sklepu „Geant”, które dano Ci w pracy przed świętami są pieniądzem i powinny zostać włączone do M 1 lub M 2 ? W szczególności, czy takie bony są: (i) Środkiem wymiany? (ii) Środkiem mierzenia wartości? (iii) Środkiem oszczędzania? Dlaczego? b) Powiedzmy, że wszyst- kie sklepy w mieście ustaliły, że przez następny rok będą akcepto- wać zapłatę w tych bonach towarowych. Czy wywrze to jakiś wpływ na treść odpowiedzi na pytania z punktu (a)? 1. a) (i) (ii) (iii) Takie bony pełnią funkcje pieniądza w tym bardziej ograniczonym stopniu, im węższa jest oferta Geanta, a także im krótszy jest okres ich ważności. Być pieniądzem można w większym lub mniejszym stopniu. Nie sądzę, aby takie bony były na tyle bliskim i powszech- nie stosowanym substytutem pieniądza, żeby należało je włączyć do M 1 lub M 2. b) Im więcej sklepów przez coraz dłuższy okres akceptuje takie bony, tym bardziej upodobniają się one do pieniądza...
93 92 2. Zdaniem wielu ekonomistów przestępcy chętniej posługują się gotówką, a nie np. przelewami bankowymi (pieniądzem bezgotów- kowym). a) Dlaczego tak jest? Wymyśl przykład. b) Jak taka sytuacja wpływa na ilość gotówki w obiegu pozabankowym? Dla- czego? c) Dlaczego dla kryminalistów go-tówka może nie być „zdo- minowanym składnikiem aktywów”? d) Czy Twoje rozumowanie wzmacnia, czy osłabia pozycję zwolennikow portfelowej teorii popytu na środek płatniczy? Dlaczego? 2. a) Przelew bankowy nie zapewnia tajności transakcji. Jeśli handlarz narkotyków z Warszawy zapłaci przelewem z banku Citi-Handlo- wy dostawcom w Bogocie (Kolumbia), ułatwi pracę policji. b) Powoduje to wzrost ilości gotówki w obiegu. Dla kryminalistów jest ona wygodnym środkiem płatniczym. c) Ponieważ użycie gotówki wiąże się z mniejszym ryzykiem odkrycia przestępstwa niż np. użycie przelewu bankowego. d) To zjawisko wzmacnia pozycję zwolenników portfelowej teorii popytu na środek płatniczy. Co prawda trzymanie gotówki jest mniej zyskowne niż trzyma-nie oprocentowanych wkładów czeko- wych, jednak zdarza się, że te wkłady czekowe są bardziej ryzy- kowne dla posiadacza. Okazuje się, że w niektórych sytuacjach gotówka nie jest „zdominowanym składnikiem aktywów”.
94 93 3. Czy to prawda, że z modelu Baumola-Tobina wynikają m. in. nastę- pujące tezy: a) Dochodowa szybkość obiegu pieniądza maleje wraz ze wzrostem produkcji i dochodu. (Wskazówka: wykorzystaj równa- nie wymiany Fishera). b) Bogaci zwykle oszczędzają więcej niz bied- ni. (Wskazówka: czy wzrost Y powoduje proporcjonalny wzrost M D ?). 3. a) Nie. Jak pamiętamy, MV = PY. Z formuły Baumola - Tobina [M D = Y/(2N) = ] wynika, że kiedy Y się zwiększa, M D rośnie, lecz wolniej niż Y. Skoro tak, to i podaż pieniądza, M S, rośnie wol- niej od Y. (Na rynku pieniądza panuje równowaga i M D =M S ). A zatem, po prawej stronie równania wymiany, MV=PY, zmienna Y rośnie szybciej niz rośnie zmienna M po lewej stronie równania wymiany. Wynika stąd, że kiedy Y się zwiększa, przy stałych lub ros- nących cenach zwiększać się musi także szybkość obiegu pieniądza, V. b) Nie. Z formuły Baumola-Tobina wynika co prawda, że kiedy Y rośnie, M D rośnie wolniej niż Y. Zatem im ktoś ma większy dochód, tym mniejszą część tego dochodu trzyma w formie środka płat- niczego. Jednak nie wiadomo, co dzieje się z resztą tego dochodu. Być może np. bogaci wydają względnie większą część tej reszty na konsumpcję niż biedni, co sprawia, że oszczędności bogatych w po- równaniu z biednymi są mniejszą częścią ich dochodu.
95 4. Pewna osoba zarabia i wydaje 1200 miesięcznie (te pieniądze wpływają na konto w banku). Oszczędzając w banku, może otrzy- mywać odsetki 1,5% na miesiąc, a koszt zamiany wkładu oszczęd- nościowego na gotówkę wynosi 1. a) Ile wynosi popyt na pieniądz tej osoby? b) Dochód wzrósł do 1400. O ile procent zmieni się po- pyt tej osoby na pieniądz? c) Wracamy do pytania (a). Stopa pro- centowa wzrosła do 2%. O ile procent zmieni się popyt tej osoby na pieniądz? d) Dla sytuacji (b) i (c) wylicz, odpowiednio, przybli- żone wartości dochodowej i cenowej elastyczność popytu na pie- niądz. 4. a) Zgodnie z modelem Baumola-Tobina M D =Y/(2N)=. A zatem: M D =(1200/0,03) 1/2 =200. b) M D =(1400/0,03) 1/2 ≈ 216. Popyt na pieniądz zwiększył się o około 8,0%. c) M D =(1 200/0,04) 1/2 ≈ 173,2. A zatem, popyt na pieniądz, M D, zmalał z 200 do około 173,2, czyli o około 13,4%. d) W sytuacji z podpunktu (b) tego zadania wzrost dochodu z 1200 do 1400, czyli o 16,(6)% spowodował zwiększenie się popytu na pieniądz z 200 do około 216, czyli o około 8,0%. Natomiast w sytuacji z podpunktu (c) wzrost stopy pro- centowej z 1,5% do 2%, czyli o 33,(3)% spowodował spadek po- pytu na pieniądz z 200 do 173,2, czyli o około 13,4%. Wyniki obliczeń potwierdzają, że dochodowa elastycz- ność popytu na pieniądz i elastyczność popytu na pieniądz wzglę- dem stopy procentowej wynosi ½, oraz –½ (zauważ, że w tym za- daniu zmiany zmiennych niezależnych nie były nieskończnie małe).
96 95 5. Banki całkowicie wykorzystują możliwości kreacji pieniądza. Ich rezerwy gotówkowe (R) wynoszą 1000 gb (50% zgromadzonych wkładów, D). Poza bankami znajduje się 1000 gb gotówki (C). a) Oblicz mnożnik kreacji pieniądza. b) Preferencje mieszkańców co do struktury posiadanego M 1 trwale zmieniły się: w rezultacie 400 gb gotówki (C) wycofano z obiegu i złożono w banku w formie depozytów czekowych (D) (pożądana stopa rezerw, r, się nie zmieniła). O ile zmieni się podaż środka płatniczego w tej gospodarce po zakończeniu procesu kreacji pieniądza? c) Wylicz ilość gotówki w bankach komercyjnych (R) po zakończeniu procesu kreacji pieniądza. 5. a) 1,5. b) Wzrośnie z 3000 do 3333,(3). (1) k p ’= (1+g’)/(g’+r’)=(1+600/2400)/(600/2400+0,5)=1,25/0,75=1,(6). (2) M 0 =R+C=1000+1000=2000. M 0 ’=R’+C’=1400+600=2000. Z (1) i (2) wynika, że: M 1 ’=M 0 ’·k p ’=2000·1,(6)=3333,(3). c) 1333,(3). Przecież po zakończeniu procesu kreacji pieniądza umożliwionej dzięki uloko-waniu w bankach dodatkowych 400 jednostek gotówki (zob. pytanie (b)): R/D=0,5 i R+C=2000 i C+D=3333,(3). Po rozwiązaniu tego układu trzech rów-nań przekonujemy się, że R=1333,(3).
97 96 6. Bank centralny kontroluje podaż pieniądza. a) Dlaczego zwięk- szenie się popytu na pieniądz spowoduje wzrost stopy procen- towej? b) A dlaczego zmniejszenie się popytu na pieniądz spo- woduje spadek stopy procentowej? W obu przypadkach odpo- wiedz szczegółowo. Posłuż się teorią stopy procentowej, która zależy od preferencji płynności (ang. liquidity preference theory of intrest) lub od struktury majątku (ang. portfolio balance theory of intrest). 6. a) Wzrost popytu na pieniądz sprawia, że przy dotychczasowej stopie procentowej ludzie chcą trzymać więcej środka płatniczego. W efekcie tanieją papiery wartościowe, a także maleją wkłady osz- czędnościowe. Powoduje wzrost stóp procentowych. b) Spadek popytu na pieniądz sprawia, że przy dotychczasowym poziomie stopy procentowej ludzie chcą trzymać mniej środka płatniczego. W efekcie drożeją papiery wartościowe i rosną wkłady oszczędnościowe. Powoduje spadek stóp procentowych.
98 97 7. 14-dniowa stopa procentowa na rynku międzybankowym wynosi 11,(1)%. a) Co to znaczy? b) Na masową skalę bank centralny zaczął właśnie sprzedawać 14-dniowe bony pieniężne po 80, a nie – jak do tej pory – po 90. (Takie bony są odkupywane przez bank centralny po 14 dniach za 100). O ile zmieniła się cena za oferowany bankowi centralnemu kredyt na 14 dni? c) O ile zmieni się 14-dniowa stopa procentowa na rynku międzybankowym? Dlaczego? 7. a) To znaczy, że za 14-dniową pożyczkę na tym rynku trzeba pożycz- kodawcy zapłacić wynagrodzenie równe 11,(1)% wartości tej po- życzki. b) Za udzielany sobie 14-dniowy kredyt bankowy bank centralny oferuje teraz 25%, a nie 11,(1)% wynagrodzenia. c) 14-dniowa stopa procentowa wzrośnie z 11,(1)% do 25%, czyli o prawie 14 p. proc. Przeciez nikt nie będzie chciał pożyczać pie- niędzy komukolwiek innemu niż bank centralny, ponieważ nie bę- dzie to opłacalne.
99 98 8. 14-dniowa stopa procentowa na rynku międzybankowym wynosi 25%. Na masową skalę bank centralny zaczął właśnie kupować 14- dniowe bony pieniężne po 90, a nie – jak do tej pory – po 80. (Takie bony są odsprzedawane przez bank centralny po 14 dniach za 100). a) O ile zmieniła się cena kredytu oferowanego przez bank centralny na 14 dni? b) Jak zmieni się 14-dniowa stopa procen- towa na rynku międzybankowym? c) Dlaczego? 8. a) Za udzielany przez siebie 14-dniowy kredyt bankowy bank cen- tralny żąda teraz 11,(1) %, a nie 25% wynagrodzenia. b) Spadnie z 25% do 11,(1)%. c) Jeśli stopa procentowa nie spadnie, nikt nie będzie chciał pożyczać pieniędzy od kogokolwiek innego niż bank centralny, ponieważ nie będzie to opłacalne.
100 99 9. a) Czy obniżając stopy procentowe, bank centralny na pewno spo- woduje rozszerzenie akcji kredytowej? (i) Co wspólnego ma z tym „limitowanie kredytu”? (ii) Czym może być spowodowane „li- mitowanie kredytu”? b) Czy obniżając stopę rezerw minimalnych, bank centralny na pewno spowoduje rozszerzenie akcji kredytowej na rzecz prywatnych firm? Co wspólnego ma z tym wzrost długu publicznego i „wypieranie”? 9. a) Nie. (i) „Limitowanie kredytu” przez banki komercyjne może sprawić, że – przy danym poziomie stopy procentowej - chętni nie będą w stanie zaciagnąć tyle kredytu, ile pragną. (ii) Przyczyną „limitowania kredytu” przez banki komercyjne może być ich trud- na sytuacja, wzmagająca ich obawę przed stratami, spowodowany- mi m. in. asymetrią informacji. b) Nie. Na przykład, banki komercyjne mogą inwestowac wolne środki w papiery emitowane przez państwo, które finansuje w ten sposób dług publiczny. Następuje wtedy „wypieranie” wydatków sektora prywatnego przez wydatki sektora publicznego.
101 100 10. Trzem pożyczkom: półrocznej, rocznej i dwuletniej odpowiadają następujące (półroczna, roczna i dwuletnia) stopy procentowe: 10%, 22% i 56,25%. a) Oblicz znormalizowane roczne (zannualizowane) stopy procentowe dla tych pożyczek. b) Sporządź krzywą dochodo- wości. c) Dlaczego długoterminowe stopy zwykle są wyższe od krót- koterminowych stóp? Czy bywa inaczej? Dlaczego? 10. a) Odpowiednio: 21%, 22%, 25%. b) c) Z powodu premii za ryzyko. Bywa. Przyczyną jest np. spadek ocze- kiwanych krótkoterminowych stóp procentowych. Długość pożyczki Stopa procentowa Półroczna Roczna Dwuletnia 25% 22% 21%
102 101 Test Plusami i minusami zaznacz prawdziwe i fałszywe odpowiedzi 1. Zapewne pojawienie się w Stanach Zjednoczonych oprocentowa- nych rachunków czekowych spowodowało: A. Wzrost M 1. B. Zmniejszenie się dochodowej szybkości obiegu M 1. C. Wzrost M 3. D. Zwiększenie się popytu na środek płatniczy. A. TAK. Odsetki zachęcają do otwierania takich rachunków, co powoduje wzrost M 1. (Zakładam, że chodzi o rachunki czekowe wli- czane do M 1 ). B. TAK. C. NIE. Ewentualny zwiększenie się M 1 nie musi oznaczać automa- tycznego wzrostu M 3, lecz może się dokonywać „kosztem” zmniej- szenia się niektórych składników M 3 (np. wkładów oszczędnościo- wych). D. TAK. 2. Zgodnie z modelem popytu na pieniądz Baumola-Tobina: A. Popyt na pieniądz zależy odwrotnie od kosztu zamiany pieniądza na niepieniądz. B. Popyt na pieniądz jest tym większy, im wyższa jest stopa procentowa. C. Popyt na pieniądz zależy odwrotnie od dochodów ludzi. D. Dochodowa elastyczność popytu na pieniądz wynosi (–½). A. NIE. Przecież M D =Y/(2N)=. B. NIE. C. NIE. D. NIE.
103 102 3. Kontrolowanie M 3, a nie M 1, może ułatwić bankowi centralnemu prowadzenie polityki stabilizacyjnej, ponieważ: A. Nie jest to innowacja finansowa. B. Innowacje finansowe ułatwiają transfer środków wewnątrz M 3. C. Jest to innowacja finansowa. D. Innowacje finansowe utrudniają transfer środków wewnątrz M 3. A. NIE. B. TAK. C. NIE. D. NIE. 4. Podaż pieniądza wielkiej mocy w Hipotecji zwiększy się po tych zdarzeniach: A. Broniąc kursu waluty krajowej bank centralny sprzedał 1 mld dolarów na rynku walutowym. B. Sprzedaż bonów pieniężnych przez bank centralny podmiotom prywatnym. C. Kupno 1 mld dolarów na rynku walutowym i „sterylizacja” tej operacji przez bank centralny Hipotecji. D. Bank centralny za pomocą operacji otwartego rynku obniżył stopę procentową na rynku międzybankowym. A. NIE. B. NIE. C. NIE. D.TAK.
104 103 5. Dotycząca nominalnych stóp procentowych krzywa dochodowości: A. Zwykle jest nachylona ku górze. B. Ilustruje czasową strukturę oprocentowania pożyczek o różnej długości. C. Kiedy jest nachylona ku dołowi może zapowiadać recesję. D. Zwykle przesuwa się w dół pod wpływem wzrostu tempa inflacji. A. Tak. B. Tak. C. Tak. D. NIE. (Ona przesunie się w górę). 6. Głównym, a nie pośrednim, celem polityki pieniężnej bywa m. in.: A. Odpowiedni poziom podaży pieniądza w gospodarce. B. Niskie tempo inflacji. C. Szybki wzrost gospodarczy. D. Zapewnienie pełnego zatrudnienia. A. NIE. B. TAK. C. TAK. D. TAK.