1 1.38. Budowa i funkcje skóry Opracowała Bożena Smolik Konsultant Arleta Poręba-Konopczyńska

2 Skóra jest zewnętrzną powłoką ciała. Oddziela wnętrze organizmu od środowiska zewnętrznego, utrzymując równocześnie kontakt z tym środowiskiem.

3 Funkcje skóry ochrona ciała przed urazami mechanicznymi ochrona przed wnikaniem zarazków (pot, łój, kwaśny odczyn) ochrona przed działaniem czynników atmosferycznych ochrona przed działaniem promieni ultrafioletowych (melanina) regulacja gospodarki mineralnej i wodnej poprzez wydzielanie potu wydalanie mocznika, nadmiaru wody i soli mineralnych wydzielanie łoju, mleka, zapachu termoregulacja (przegrzanie – gruczoły potowe, ochłodzenie – naczynia krwionośne skóry właściwej) wytwarzanie witaminy D3 z prowitaminy D pod wpływem promieniowania ultrafioletowego wymiana gazowa odbieranie bodźców: dotyku, bólu, zimna, ciepła

4 Budowa wewnętrzna skóry Główne warstwy skóry: A. naskórek B. skóra właściwa C. tkanka podskórna 1 warstwa rozrodcza naskórka 2 mięsień włosa 3 gruczoł łojowy 4 włos 5 naczynia krwionośne 6 komórki tłuszczowe 7 tętnice i żyły skóry 8 gruczoł potowy 9 mieszek włosowy 10 zakończenia receptorów nerwowych

5 Naskórek Naskórek jest zewnętrzną warstwą skóry. Składa się z wielu warstw komórek ściśle przylegających do siebie. Dzięki temu skóra może spełnić funkcję ochronną, ale również ma to wpływ na możliwość zmiany kształtu podczas wykonywania ruchów. W najgłębszej warstwie naskórka komórki nieustannie się dzielą. Nowo powstające komórki wypychają wcześniej powstałe ku powierzchni. Podczas tej biernej wędrówki wytwarzają one coraz więcej białka, zwanego keratyną i dlatego mówimy, że ulegają rogowaceniu. Białko to jest odporne w pewnym stopniu na czynniki chemiczne i nie rozpuszcza się w wodzie, co zapewnia naskórkowi „ wodoszczelność”. Z upływem czasu komórki stopniowo tracą wodę i obumierają. Na samej powierzchni skóry obumarłe komórki naskórka się złuszczają. Biologiczny mechanizm odnowy komórkowej funkcjonuje prawidłowo tylko w młodej i zdrowej skórze. U człowieka wytworami naskórka są włosy, paznokcie oraz gruczoły: potowe, łojowe i mlekowe.

6 Melanina Kolor skóry człowieka uzależniony jest od melaniny, wytwarzanej przez melanocyty, które znajdują się w najgłębszej warstwie naskórka. Melanina jest pigmentem, którego ilość zwiększa się w skórze stopniowo w trakcie opalania, jest to reakcja obronna organizmu przed nadmiarem promieniowania ultrafioletowego. Do zadań melaniny należy ochrona komórek skóry przed promieniami ultrafioletowymi oraz jonizującymi.

7 Gruczoły Gruczoły potowe rozmieszczone są na całej powierzchni skóry. Na 1 cm 2 skóry znajduje się od 50 do 400 gruczołów potowych. Najwięcej jest ich pod pachami i na dłoniach. Na 1 cm 2 skóry znajduje się od 50 do 400 gruczołów potowych. Najwięcej jest ich pod pachami i na dłoniach. Mają kształt kłębuszka z ujściem na powierzchni skóry. Ich wydzieliną jest pot – płyn zawierający wodę, sole mineralne, mocznik. Ich wydzieliną jest pot – płyn zawierający wodę, sole mineralne, mocznik. Ilość wydzielanego potu zwiększa się w czasie wysiłku fizycznego oraz pod wpływem wysokiej temperatury. Pot powoduje ochłodzenie powierzchni skóry. Pot działa septycznie – niszczy zarazki.

8 Gruczoły Gruczoły łojowe występują przede wszystkim skórze głowy oraz na twarzy, plecach i klatce piersiowej. Uchodzą do mieszków włosowych. Wydzielina tych gruczołów – łój, natłuszcza włosy i powierzchnię skóry. Nadaje im to elastyczność. Łój ma również właściwości bakteriobójcze. Łój ma również właściwości bakteriobójcze. Gruczoły mleczne występują u kobiet. Wydzielają mleko, które stanowi pokarm dla dziecka w pierwszym okresie życia. Gruczoły zapachowe u człowieka prawie zanikły. Wydzielają specjalne feromony odbierane przez osobników przeciwnej płci.

9 Włosy Włosy są to giętkie włókna zrogowaciałe, które powstają z komórek naskórka. Włosy są to twory martwe i po całkowitym wykształceniu nie podlegają już wpływom fizjologicznym. Na wzrost włosów wpływają: wiek człowieka, klimat, temperatura, stan zdrowia, czynniki chemiczne, uwarunkowania genetyczne oraz dieta (rodzaj odżywiania). Przeciętny wzrost włosów na głowie w ciągu doby wynosi około 0,35 mm. Przez okres około sześciu lat włosy stale rosną, potem zatrzymują się, odpoczywają i w końcu wypadają. Gdy włosy wypadną to na ich miejscu pojawiają się nowe włosy. Jeśli włosy nie są zastąpione wtedy mamy do czynienia z łysieniem. Włosy na głowie są w różnych fazach wzrostu. Niektóre aktywnie rosną a inne w tym czasie już odpoczywają.

10 Paznokcie Do wytworów naskórka zaliczamy też paznokcie, które są charakterystyczne tylko dla człowieka i innych ssaków naczelnych. Paznokcie chronią opuszkę palców przed urazami. Lekarze wykorzystują badanie paznokci ( i włosów) jako pomocnicze przy diagnozie niektórych chorób. 1. Płytka paznokciowa 2. Obłączek 3. Wały paznokcia: boczny i tylny 4. Skórka 5. Obrąbek naskórkowy paznokcia 6. Brzeg wolny 7. Obrąbek naskórkowy podpaznokciowy 8. Korzeń 9. Macierz

11 Skóra właściwa Skóra właściwa zbudowana jest z mocnej tkanki łącznej poprzetykanej włosowatymi naczyniami krwionośnymi. Zawiera również włókna, na przykład włókna sprężyste, które są bardzo rozciągliwe (do 50%) i odpowiadają za rozciągliwość i sprężystość skóry. Innymi włóknami skóry właściwej są włókna kolagenowe (kolagen to białko). Od kondycji tych włókien zależy wygląd zewnętrzny skóry. Wraz z wiekiem, a także pod wpływem czynników środowiskowych (m. in. promieniowania ultrafioletowego) włókna te stają się kruche. Przejawia się to utrata jędrności skóry i młodzieńczego wyglądu. W obrębie skóry właściwej znajdują się gruczoły potowe i łojowe (omówione przy wytworach naskórka). W skórze właściwej rozmieszczone są liczne zakończenia nerwowe, tak zwane receptory. Najwięcej jest ich na dłoniach, twarzy i w obrębie narządów płciowych. Odpowiadają one za odczuwanie bólu, temperatury, ucisku, drgań i dotyku.

12 Dotyk Dotyk to jedno z podstawowych narzędzi komunikacji człowieka. Nie jest to zmysł skupiony wokół jednego narządu, a do tego na samo odczucie dotyku składają się różnorodne wrażenia (ciepło, zimno, ból, ucisk). Rozmieszczenie receptorów czuciowych w skórze jest bardzo różne. Dlatego różne okolice skóry wykazują inną wrażliwość na ucisk. Najbardziej są wrażliwe opuszki palców i - czubek nosa, oraz wargi. Najmniej - ramiona, uda i grzbiet. Żeby wywołać rekcję w skórze czubka nosa wystarczy ucisnąć ją z minimalna siłą wynoszącą jedynie 2g/mm 2. Aby spowodować podobny efekt na skórze ramion, trzeba ją ucisnąć niemal 20-krotnie mocniej.

13 Alfabet Braile'a Dzięki zakończeniom nerwowym na dłoniach ludzie niewidomi potrafią orientować się w otoczeniu, wykorzystując zmysł dotyku. Mogą także czytać teksty zapisane specjalnym kodem, złożonym z 6 kropek, płaskich lub wypukłych. Ten alfabet wymyślił w 1835 roku Louis Braille, który sam był niewidomy. Obecnie w alfabet Braille'a wyposaża się maszyny do pisania i klawiatury komputerów.

14 Tkanka podskórna Tkanka podskórna zbudowana jest głównie z komórek tłuszczowych różnej wielkości. Znajdują się tutaj liczne naczynia krwionośne i chłonne, oraz włókna nerwowe. Podstawową funkcją tej tkanki jest ochrona przed urazami mechanicznymi. Tkanka podskórna stanowi również magazyn energetyczny organizmu. Grubość tkanki podskórnej jest zróżnicowana w poszczególnych częściach ciała, a w niektórych nie występuje wcale, np. na powiekach.

15 Skóra nastolatków Najczęściej gnębi ją trądzik, który najmocniej atakuje w okresie dojrzewania. Organizm nastolatków gwałtownie zwiększa produkcję hormonów, przede wszystkim androgenów, które występują także u kobiet. Stąd trądzik dotyczy obu płci. Hormony sprawiają, że gruczoły łojowe powiększają się i produkują więcej tłuszczu. Jednocześnie trwa proces rogowacenia naskórka. Jeżeli martwe komórki nie zostaną usunięte z powierzchni skóry, zatkają ujścia mieszków włosowych, czyli pory. Zalegający tłuszcz i martwe komórki staną się pożywką dla bakterii beztlenowych, które zaczną się rozmnażać w błyskawicznym tempie. Podrażnią skórę i wywołają stan zapalny. Kiedy osłabione infekcją ścianki mieszków włosowych nie wytrzymają naporu rozkładającego się pod wpływem bakterii sebum - pękają i dochodzi do ostrego zapalenia. Na skórze widoczne są duże zaczerwienione torbiele z ropą. Jeśli nie zostaną wyleczone, pozostawią ślady w postaci trudnych do zlikwidowania blizn. Hormony sprawiają, że gruczoły łojowe powiększają się i produkują więcej tłuszczu. Jednocześnie trwa proces rogowacenia naskórka. Jeżeli martwe komórki nie zostaną usunięte z powierzchni skóry, zatkają ujścia mieszków włosowych, czyli pory. Zalegający tłuszcz i martwe komórki staną się pożywką dla bakterii beztlenowych, które zaczną się rozmnażać w błyskawicznym tempie. Podrażnią skórę i wywołają stan zapalny. Kiedy osłabione infekcją ścianki mieszków włosowych nie wytrzymają naporu rozkładającego się pod wpływem bakterii sebum - pękają i dochodzi do ostrego zapalenia. Na skórze widoczne są duże zaczerwienione torbiele z ropą. Jeśli nie zostaną wyleczone, pozostawią ślady w postaci trudnych do zlikwidowania blizn.

16 Łupież Łupież- krępujaca doleglowość skóry głowy, dotyczy ok. 3 mln Polaków. Głównym winowajcą jest Pityrosporum ovale - grzyb drożdżopodobny żyjący na skórze głowy. Ponieważ żywi się on łojem, ma dogodne warunki do rozwoju, jeżeli skóra ma tendencję do przetłuszczania się. A im więcej grzybów, tym więcej wytwarzanych przez nie metabolitów i większe ryzyko rozwoju stanu zapalnego. Pojawia się zaczerwienienie i swędzenie, po czym dochodzi do złuszczenia naskórka. W ten sposób powstaje łupież tłusty. Suchy łupież dotyczy osób, które nie mają łojotoku, ale ich skóra jest wyjątkowo wrażliwa na Pityrosporum ovale i już jego niewielkie ilości powodują stan zapalny. Przyczyną suchego łupieżu bywają źle dobrane kosmetyki. Mogą one prowadzić do podrażnienia skóry, kontaktowego zapalenia i złuszczania pozapalnego. Suchy łupież dotyczy osób, które nie mają łojotoku, ale ich skóra jest wyjątkowo wrażliwa na Pityrosporum ovale i już jego niewielkie ilości powodują stan zapalny. Przyczyną suchego łupieżu bywają źle dobrane kosmetyki. Mogą one prowadzić do podrażnienia skóry, kontaktowego zapalenia i złuszczania pozapalnego.

17 Jak dbać o wzrost i ładny wygląd paznokci Ponieważ miejscem wzrostu paznokcia jest korzeń, ogromnie ważne jest dbanie o tę jego część. Pobudzanie korzenia przez regularne masowanie go przy użyciu kremu lub oliwy może korzystnie wpłynąć na płytkę paznokciową. Warto też wpuszczać kroplę oliwy pod wolny brzeg paznokci, gdyż dzięki temu nie wysychają. Na wzmocnienie lub osłabienie paznokci wpływa także sposób ich piłowania bądź obcinania. Zaleca się piłowanie od brzegu ku środkowi. Pamiętaj, że spiłowanie kącików paznokcia również go osłabi. Przybierze on kształt spiczasty, a taki jest najsłabszy, gdyż nie ma oparcia z boku. Chcąc mieć mocne krótkie paznokcie, trzeba pozwolić, żeby rosły prosto mniej więcej do półtora milimetra po bokach, po czym nadać im pilnikiem owalny kształt opuszki palca.

18 c.d. Jak dbać o wzrost i ładny wygląd paznokci Zdaniem specjalistów nigdy nie należy czyścić paznokci ostrym narzędziem. Może ono uszkodzić obrąbek naskórkowy podpaznokciowy, tkankę pod wolnym brzegiem, która szczelnie zabezpiecza spód paznokcia. Naruszenie jej grozi nawet odłączeniem paznokcia od macierzy i infekcją. Do czyszczenia paznokci używaj miękkiej szczoteczki. Mocne i zdrowe paznokcie do pewnego stopnia są dziedziczne. Właśnie dlatego u jednych bywają mocne i elastyczne, a u drugich suche lub łamliwe. Ale bez względu na to, w jakim stanie są twoje, możesz poprawić ich wygląd nieprzesadnymi, regularnymi zabiegami. Pomoże ci w tym znajomość budowy i roli paznokci oraz sposobów właściwej pielęgnacji. Mądre wykorzystanie tych wiadomości przyniesie dobre wyniki.

19 Warto wiedzieć, że… Przez nieprawidłowe obcinanie paznokci u stóp należy rozumieć ich nadmiernie krótkie przycinanie, obcinanie "na okrągło", a zwłaszcza głębokie, okrągłe "podcinanie" bocznych rogów paznokcia. Łatwiej zrozumiemy, dlaczego podcinanie paznokci "na okrągło" jest pierwotną przyczyną ich wrastania, jeśli zapamiętamy zasadę, iż płytka paznokciowa rośnie w zasadzie w kierunku prostopadłym do kierunku jej obcinania. Jeśli obetniemy ja prosto - wyrośnie "do przodu". Jeśli spróbujemy obciąć ją w kształcie łuku - to spójrzmy na rysunek i wykreślmy sobie prostopadłe do łuku. Po tej powtórce z geometrii wiemy już prawie wszystko! Oczywiście doraźnym podcinaniem paznokcia coraz głębiej - możemy sobie na jakiś czas pomóc. Jednak jest to efekt chwilowy - w końcu nie będziemy mogli podciąć zbyt głęboko, gdyż będzie to po prostu bolało. A paznokieć będzie dalej rósł na boki, w kształcie, który w chirurgii określamy jako "papuzi dziób".

20 To też ważne… Prawidłowe obcinanie paznokci u nóg. Obcinamy prosto, paznokieć rośnie prostopadle do kierunku obcinania i nie wrasta. Nieprawidłowe obcinanie paznokci u nóg - 'na okrągło'. Ponieważ paznokieć rośnie prostopadle do kierunku obcinania - będzie rósł na boki (prostopadłe do okręgu)

21 Zasady higieny skóry Ze względu na ogromne znaczenie skóry należy o nią szczególnie dbać przez całe życie. Oto zasady, których warto przestrzegać w całości: regularne mycie ciała ciepłą wodą z mydłem, dostęp świeżego powietrza do skóry – stosowanie odpowiednich, przewiewnych ubrań, właściwe odżywianie, dostarczające witamin i soli mineralnych, hartowanie skóry poprzez naprzemienny zimny i ciepły prysznic, odpowiedni ubiór - nie przegrzewać i nie ochładzać nadmiernie skóry, rozsądne korzystanie z promieni słonecznych, aby nie doprowadzić do oparzeń skóry, używanie własnych przyborów toaletowych, bielizny, ubrań, stosowanie kosmetyków pielęgnacyjnych dostosowanych do wieku i potrzeb skóry np. antyalergicznych dla skóry wrażliwej. Najwięcej zależy od nas samych, od codziennej pielęgnacji, doboru odpowiednich preparatów kosmetycznych, diety i trybu życia. A gdy skóra choruje - od sumiennego przestrzegania zaleceń lekarskich.

22 Zadania 1. Wymień wszystkie wytwory naskórka. 2. Podaj składnik skóry, zapewniający jej elastyczność i młody wygląd. 3. Opracuj dekalog : „Dbaj o swoją skórę” (10 zasad w trybie rozkazującym ) (3 pkt.) (10 zasad w trybie rozkazującym ) (3 pkt.)

23 Źródła W.Lewiński,J.Prokop, Biologia1, OPERON 2004r. B.Klimuszko, Biologia I, ŻAK,2000r. D.Cichy,I.Żeber-Dzikowska,DEBIT 2000r. B.Potocka,W.Górski, Biologia, MAC Edukacja 2003r. J.Loritz-Dobrowolska i wsp., Biologia, OPERON 2007r. Z.Sendecka i wsp., Vademecum, Operon, 2008r. materiały „Puls życia 2”, Nowa Era 2009r. www.szkolnictwo.pl