1 2.16. Przegląd sposobów rozmnażania się organizmówOpracowała Bożena Smolik Konsultant Arleta Poręba-Konopczyńska

2 Co to jest rozmnażanie? Rozmnażanie się jest to czynność życiowa,prowadząca do powiększenia liczby osobników danej grupy organizmów. Jest ona warunkiem przetrwania gatunku.

3 Sposoby rozmnażania

4 Rozmnażanie bezpłciowe płciowePowstałe osobniki są identyczne genetycznie z organizmem macierzystym. Odbywa się : na drodze wegetatywnej: podział komórki- np. pantofelek, ameba pączkowanie- np. stułbia, drożdże, fragmentację – grzyby, glony, gąbki, przez zarodniki- grzyby, rośliny. Powstawanie potomstwa w wyniku łączenia się komórek rozrodczych (gamet), pochodzących od dwóch osobników odmiennych płci. Osobniki potomne różnią się pod względem genetycznym od osobników rodzicielskich. W wyniku zapłodnienia powstaje komórka, zwana zygotą. Pierwsza faza rozwoju niektórych roślin i zwierząt, powstająca w wyniku podziałów zygoty to zarodek.

5 Porównanie sposobów rozmnażaniaW wyniku rozmnażania bezpłciowego powstają osobniki identyczne, wszystkie informacje o czynnościach życiowych przekazywane są bez zmian. W wyniku rozmnażania płciowego osobniki potomne różnią się od rodzicielskich, ale także różnią się między sobą. Każdy osobnik ma inne cechy (z wyjątkiem bliźniaków jednojajowych). _sprzyjające_rozmnażaniu_bezpłciowemu.html

6 Rozmnażanie wegetatywneNowy organizm w świecie roślin może powstać ze zmodyfikowanego organu, wytwarzanego przez roślinę macierzystą. Do tych organów zalicza się: rozłogi - u truskawki, poziomki, rozmnóżki - u lilii, zielistki, bulwy – u dalii, ziemniaka, kłącza – u paproci, konwalii, kosaćca, cebule – u tulipana, narcyza.

7

8 Rozmnażanie płciowe Osobniki rodzicielskie wytwarzają komórki płciowe, męskie i żeńskie, służące do rozmnażania. Istotą rozmnażania płciowego jest połączenie się komórek rozrodczych w procesie zapłodnienia. Płciowo rozmnażają się wszystkie rośliny i zwierzęta. U wszystkich roślin i niektórych zwierząt występuje tzw. przemiana pokoleń, czyli następowanie po sobie kolejno rozmnażania bezpłciowego i płciowego.

9 Rozmnażanie płciowe u zwierzątkomórka jajowa plemnik zapłodnienie zygota +   Zapłodnienie zewnętrzne ma miejsce w wodzie i polega na składani jaj i plemników bezpośrednio do wody. Zapłodnienie wewnętrzne ma miejsce wówczas, gdy plemniki są doprowadzane bezpośrednio do komórki jajowej, znajdującej się wewnątrz organizmu osobnika żeńskiego.

10 Rozmnażanie płciowe u zwierzątRozdzielnopłciowość Występowanie osobników dwóch, płci: męskiego i żeńskiego. Jeżeli osobniki różnych płci różnią się między sobą wyglądem zewnętrznym to mówimy wtedy o dymorfizmie płciowym. Obupłciowość Występowanie osobników wytwarzających zarówno komórki płciowe męskie jak i żeńskie. Wówczas może dojść do samozapłodnienia. Najczęściej jednak dochodzi do zapłodnienia krzyżowego, w którym komórka jajowa i plemnik pochodzą od dwóch różnych organizmów ources/animacja_płcie_u_kręgowców.html

11 Rozmnażanie płciowe u zwierząt - obojnactwoDżdżownica jest obojnakiem – zwierzęciem obupłciowym, które wytwarza zarówno plemniki, jak i komórki jajowe. Zbliżenie dwóch osobników daje więc szansę na krzyżowe (wzajemne) zapłodnienie. Z zapłodnionych jaj wykluwają się później młode osobniki . Podobnie jest u ślimaków. Tasiemiec też jest obojnakiem, ale w jego środowisku życia trudno znaleźć partnera do rozrodu. Następuje więc samozapłodnienie. Tasiemiec rekompensuje sobie to ogromną ilością składanych jaj.

12 Rozmnażanie płciowe u zwierząt - partenogeneza (dzieworództwo)U u niektórych zwierząt, rozmnażających się płciowo, nowy organizm może rozwijać się z niezapłodnionej komórki jajowej. Ttak mogą się rozmnażać niektóre skorupiaki, np. dafnie lub niektóre owady np. mszyce, patyczaki.

13 Rozwój organizmu Rozwój prosty Rozwój złożonyZygota  zarodek  osobnik młodociany podobny do postaci dorosłej Rozwój złożony Zygota  zarodek  larwa  kolejne przeobrażenia larwy  osobnik podobny do postaci dorosłej

14 Rozwój złożony u owadówRozwój złożony z przeobrażeniem niezupełnym Zygota  larwa  imago (osobnik dorosły) Rozwój złożony z przeobrażeniem zupełnym Zygota  larwa  poczwarka  imago Występuje tutaj dodatkowo postać poczwarki. W tym stadium rozwojowym dochodzi u larwy do głębokich przemian budowy ciała i powstania osobnika dorosłego. Larwy owadów są ruchliwe i intensywnie się odżywiają. Poczwarka jest nieruchliwa i nie odżywia się.

15 Przemiana pokoleń chełbi modrejChełbia modra Przemiana pokoleń chełbi modrej

16 Rozmnażanie się kręgowców - bezowodniowcówWszystkie kręgowce rozmnażają się płciowo. Rozmnażanie ryb i płazów jest ściśle związane ze środowiskiem wodnym. Występuje u nich w większości zapłodnienie zewnętrzne.

17 Ryby Ikra- to komórki jajowe, składane do wody przez samicę w ogromnych ilościach. Tarło – to czas składania ikry. Tarlisko – to miejsce składania ikry – w tym celu wiele gatunków ryb przepływa czasami duże odległości (węgorz do Morza Sargassowego), czasami z mórz wędrują w górę rzeki (np. łosoś). Z jaj wykluwają się larwy (narybek), podobne do osobników dorosłych, ale zaopatrzone w woreczki zółtkowe. Niektóre gatunki ryb są jajożyworodne – czyli zapłodnione jaja rozwijają się w ciele samicy (rekin, molinezja)

18 Płazy Rozmnażanie płazów związane jest z wodą, a więc na okres godowy wszystkie płazy wędrują do zbiorników wodnych (jeziora, stawy). Skrzek to komórki jajowe składane przez samice i zapładniane przez samca w wodzie. Wszystkie płazy przechodzą rozwój złożony, czyli występuje postać larwalna – u żaby zwana kijanką. Kijanka ma skrzela zewnętrzne i ogon, odżywia się glonami w wodzie. Z czasem wyrastają kończyny, skrzela zanikają a ogon odpada.

19 Owodniowce kosmówka - chroni i umożliwia wymianę gazową,Rozwój wszystkich gadów, ptaków i ssaków związany jest z wytworzeniem przez zarodki błon płodowych. Wytwarzanie błon płodowych jest pierwszorzędnym przystosowaniem tych organizmów do warunków lądowych. Błony płodowe to: kosmówka - chroni i umożliwia wymianę gazową, owodnia - otacza zarodek i tworzy jego wodne środowisko, omocznia - gromadzi szkodliwe produkty przemiany materii. Nazwa owodniowce pochodzi od jednej z tych błon płodowych. Ryby i płazy są więc bezowodniowcami.

20 Gady Gady składają na lądzie zapłodnione już jaja, otoczone skórzastą osłonką. Nieliczne gatunki są jajożyworodne (jaszczurka żyworódka, żmija zygzakowata). W jajach gadów znajduje się duża ilość żółtka i białko, które stanowią materiał zapasowy, wystarczający do rozwoju zarodka. Rozwój gadów jest prosty, to znaczy, że nie występuje postać larwalna.

21 Rozmnażanie się ptakówWszystkie ptaki są jajorodne (jest to ważne przystosowanie do lotu). Zapłodnienie jest wewnętrzne. Zapłodniona komórka jajowa zostaje otoczona osłonami jajowymi. Jaja ptaków mają mocne, wapienne skorupki, ponieważ muszą być wysiadywane – zarodki potrzebują do rozwoju odpowiedniej temperatury. Zajmują się tym oboje rodzice lub jedno z nich. Samica składa zapłodnione jaja w specjalnie przygotowanym w tym celu gnieździe. Liczba jaj, ich wielkość, kolor, kształt są cechą gatunkową ptaków. W zależności od poziomu samodzielności wykluwających się piskląt wszystkie ptaki dzielimy na gniazdowniki i zagniazdowniki.

22 Badaniem zachowania zwierząt zajmuje się nauka – etologia.Zaloty U wielu ptaków okres składania jaj jest poprzedzony zalotami. Samce eksponują swoje walory, stroszą piękne pióra i starają się przypodobać samicy. U niektórych gatunków zaloty są bardzo widowiskowe. Samce wykonują rytualne tańce, wydają niezwykłe dźwięki, a nawet składają podarunki. Takie zachowania nazywamy tokami (na zdjęciu toki u żurawi). Ptaki łączą się w pary na okres rozrodczy albo na dłużej, czasami na całe życie. Przed złożeniem jaj przygotowują gniazdo, którego budowa jest charakterystyczna dla danego gatunku. Zdecydowana większość ptaków wysiaduje jaja. Prawie wszystkie ptaki opiekują się swoim potomstwem. Badaniem zachowania zwierząt zajmuje się nauka – etologia.

23 Ptaki gniazdowniki Pisklęta:są ślepe, nagie, nie potrafią zdobyć sobie pożywienia, muszą być otoczone opieką rodziców w gnieździe. Przykłady: ptaki drapieżne, wróblowate, jaskółki, dzięcioły, gołębie.

24 Ptaki zagniazdowniki Pisklęta:są pokryte piórami i widzą tuż po wykluciu, pomimo znacznie większej samodzielności ich rodzice także opiekują się nimi. Ich gniazda służą tylko do wysiadywania jaj, są więc zbudowane mniej misternie. Przykłady: kaczki, gęsi, kury.

25 Ssaki Prawie wszystkie ssaki są żyworodne.wyjątek stanowią stekowce - dziobak i kolczatka, które składają jaja. Zdecydowana większość ssaków w rozwoju zarodkowym wytwarza łożysko, które umożliwia wymianę gazową, dostarcza substancji odżywczych i usuwa szkodliwe produkty przemiany materii. Łożyska nie posiadają torbacze (np. kangur). Okres rozwoju zarodkowego ssaków (ciąża) trwa od kilku tygodni do kilkunastu miesięcy. Samice wszystkich ssaków mają gruczoły mleczne i swoje potomstwo karmią mlekiem.

26 Rozmnażanie się roślinZe względu na sposób rozmnażania się rośliny dzielimy na zarodnikowe i nasienne. Do roślin zarodnikowych należą mszaki i paprotniki. Roślinny nasienne dzielimy na nagonasienne i okrytonasienne. Rośliny nasienne są roślinami kwiatowymi.

27 Zarodniki służą do rozmnażania bezpłciowego

28 Kwiaty służą do rozmnażaniaBudowa kwiatów, ich rodzaje i ogromna różnorodność będzie tematem naszego oddzielnego spotkania. U roślin do zapłodnienia dochodzi w wyniku zapylenia. W wyniku zapłodnienia powstają nasiona. W nasionach znajduje się zarodek nowej rośliny. Niektóre z nasion ukryte są w owocach. Niektóre owoce są źródłem pożywienia.

29 Różnorodność kwiatów 3 1 4 2 obupłciowe i rozdzielnopłciowe.wiatropylne i owadopylne. pojedyncze i kwiatostany: główka, koszyczek, grono, kłos, wiecha, baldach. 3 1 4 2

30 Z czego powstaje owoc Owoc (łac. fructus) - w znaczeniu botanicznym występujący u okrytozalążkowych organ powstający z zalążni, słupka i ewentualnie dna kwiatowego, zawierający w swym wnętrzu nasiona, osłaniający je i ułatwiający rozsiewanie. Kluczowym składnikiem owoców ze względu na ich funkcję są nasiona, będące właściwymi organami rozmnażania i rozprzestrzeniania roślin. Budowa owoców służy usprawnieniu różnych metod rozsiewania. Owoce mięsiste roznoszone są przez zwierzęta, dla których stanowią pokarm, owoce suche rozprzestrzeniane są przez wiatr, wodę lub zwierzęta. Gdy w jednym kwiecie występuje większa liczba słupków wolnych, wtedy powstają z nich samodzielne owocki, które tworzą owoc zbiorowy na wspólnym dnie kwiatowym (malina, truskawka). Są one często mylone z owocostanami, które powstają z kilku kwiatów zebranych w skupiony kwiatostan (morwa, kłębek buraka, figowiec, ananas).

31 Różnorodność owoców Pojedyncze Zbiorowe: u truskawki, maliny.suche: pękające: strąk (groch), torebka (mak) niepękające: orzech (leszczyna), mięsiste: pestkowiec (śliwka), jagoda (pomidor). Zbiorowe: u truskawki, maliny.

32

33 Owoc pozorny (rzekomy, szupinkowy)organ roślin okrytonasiennych zawierający nasiona, który w odróżnieniu od owoców właściwych nie powstaje wyłącznie ze ścian zalążni słupka, lecz także innej części kwiatu. Najczęściej wykształca się z rozrośniętego, mięsistego dna kwiatowego, rzadziej okwiatu lub przysadki. Jeden owoc pozorny wywodzi się z jednego wielozalążniowego kwiatu. u truskawki lub poziomki jest to wieloorzeszkowiec zawierający liczne i drobne owoce właściwe (orzeszki) osadzone na wypukłym soczystym dnie kwiatowym; u maliny owocem rzekomym jest wielopestkowiec powstały przez zrośnięcie się licznych drobnych pestkowców osadzonych na wspólnym, również zmięśniałym dnie kwiatowym; u dębów na owoc pozorny (żołądź) składa się nasienie wraz z miseczką powstającą ze zrosłych, zdrewniałych przysadek.

34 Owoce zbiorowe dzielą się na:Owoce zbiorowe – owoce powstające z zalążni kilku słupków nie zrastających się ze sobą. Z zalążni tych rozwijają się odrębne owoce, które w czasie dojrzewania nie odpadają jednak oddzielnie lecz w całości. Owoce zbiorowe dzielą się na: wielomieszkowe, jabłkowe (np. owoce jabłoni, gruszy, jarząbu pospolitego), wieloorzeszkowe (np. truskawka, poziomka), wielopestkowcowe - z poszczególnych zalążni wielosłupkowego kwiatu powstają drobne pestkowce, które zrastają się mięsistymi częściami owocni i osadzone są na jednej wspólnej osi, powstałej z dna kwiatowego (np. malina, jeżyna).

35 Owocostany Owocostan, owoc złożony — owoce powstające z przeobrażenia całych kwiatostanów. Przy ich tworzeniu może brać udział (oprócz słupka) dno kwiatowe, okwiat, liście przykwiatowe i oś kwiatostanu. Owocostany po dojrzeniu w całości odpadają od rośliny. W zależności od sposobu wykształcenia owocu dzieli się je na: owocostan jagodowy, jagodostan (np. ananas) — jagodostan poprzedzielany mięsistymi przysadkami, osadzony na mięsistej osi, owocostan orzeszkowy (np. morwa) — połączone owoce pojedyncze, powstałe z drobnych kwiatów, skupionych w kwiatostanach. Owoce połączone są przez listki okwiatu, które stają się mięsiste w miarę dojrzewania, owocostan pestkowcowy (np. figa) — w mięsistej, pogrubiałej osi kwiatostanu umieszczone są liczne, drobne pestkowce.

36 Zadania Wymień grupy zwierząt, zaliczanych do owodniowców.Wyjaśnij, na czym polega „przemiana pokoleń”. Wymień 4 organizmy rozmnażające się przez zarodniki. Przyjrzyj się uważnie owocom na zamieszczonym zdjęciu w tle i podaj cechę wspólną wszystkich przedstawionych owoców. Wymień dwa przystosowania roślin do rozsiewania przez wiatr.

37 Źródła J. Loritz-Dobrowolska i wsp.,Biologia 1,Operon,2009r.E. Kłos i wsp., Ciekawa biologia1,WSiP, 2002r. E.Pyłka-Gutowska,E.Jastrzębska, Bliżej biologii 1, WSiP, 2009r B.Klimuszko, Żak, 2009r. B.Klimuszko, Żak,2001r. H.Lach,J.Ślósarczyk, Nowa Era, 1994r. W.Lewiński,J.Prokop, Biologia 2, Operon, 2004r. Z.Sendecka i wsp., Vademecum, Operon, 2008r.. D.Cichy,I.Żeber-Dzikowska, Biologia 1, DEBIT, 1999r. B.Potocka,W.Górski, Biologia 1, MAC Edukacja S.A.,2002r.