1 2.20. Od nasienia do nasienia Opracowała Bożena Smolik Konsultant Arleta Poręba-Konopczyńska

2 Powstawanie nasion Aby powstały nasiona, potrzebne są kwiaty. W zalążni kwiatów znajdują się zalążki. W zalążku dojrzewa komórka jajowa. W wyniku zapłodnienia komórki jajowej z zygoty rozwija się zarodek. Zarodek chroniony jest przez przekształcone osłonki zalążka, tworzące łupinę nasienną – w ten sposób powstaje nasienie. Nasiona znajdują się wewnątrz owocu, który powstaje ze ścian zalążni, które tworzą owocnię. W zależności od gatunku rośliny i różnorodnych przystosowań do warunków życia mamy ogromną różnorodność kwiatów i owoców.

3 JAK POWSTAJĄ NASIONA I OWOCE zapłodnienie zalążek  nasienie Komórka + komórka --------------------  zygota  zarodek  OWOC jajowa plemnikowa ściana zalążni  owocnia

4 Owoce W owocach znajdują się nasiona, które rozsiewane są na różne sposoby. Za pośrednictwem: powietrza wody zwierząt

5 Nasiona pełnią bardzo ważne funkcje. Po wykiełkowaniu dają początek nowej roślinie. Chronią zawarty w nich zarodek przed uszkodzeniem, wyschnięciem, niekorzystną temperaturą. Dostarczają zarodkowi energię i substancje niezbędne podczas kiełkowania. Są organem przetrwalnikowym rośliny – potrafią przetrwać wiele lat, zachowując zarodek w dobrym stanie.

6 Budowa nasion Młode nasienie przeważnie nie jest zdolne do kiełkowania. Składa się z drobnego zarodka, łupiny nasiennej i tkanki odżywczej – bielma. Zarodek przez pewien czas rośnie wewnątrz nasiona, zużywając tkankę odżywczą. W niektórych nasionach przetworzony pokarm gromadzi w liściach zarodkowych, zwanych liścieniami. Zarodek może zużyć cały zapas pokarmu i wtedy łupinę nasienną wypełnia w całości swoimi dużymi liścieniami. Takie nasiona nazywamy bezbielmowymi (fasola, bób)

7 Nasiona bielmowe roślin jedno- i dwuliściennych Budowa nasienia rośliny jednoliściennej i dwuliściennej (bielmowe) A, a) łupina nasienna, B, b) bielmo, C, c) liścienie, D, d) zarodek

8 Wykorzystanie nasion przez człowieka Bielmo pszenicy, kukurydzy, i innych zbóż to surowiec do produkcji mąki. Głównym składnikiem bielma jest skrobia. W nasionach mogą być magazynowane również białka, jak u fasoli, grochu, soi. Dużo tłuszczu zawierają nasiona słonecznika, rzepaku, orzecha włoskiego.

9 Kiełkowanie Do kiełkowania potrzebna jest woda, odpowiednia temperatura oraz tlen. Niektóre nasiona kiełkują tylko w obecności światła (sałata, szczaw), niektóre tylko w ciemności, a dla wielu obecność światła nie ma znaczenia. W pierwszym etapie kiełkowania nasienie chłonie wodę i pęcznieje. W nasionach zachodzi intensywnie proces oddychania. Roślina zużywa dużo tlenu i uwalnia dużo energii. Dzięki energii uwolnionej w procesie oddychania powstają substancje chemiczne potrzebne do wzrostu komórek. W obecności wody w liścieniach zaczynają działać enzymy. Przekształcają one związki organiczne, wypełniające liście zarodkowe w glukozę, która jest surowcem oddychania. Łupina nasienna staje się miękka i zostaje rozerwana przez powiększający się zarodek. Najpierw rośnie korzeń, który przytrzymuje roślinę w ziemi oraz pobiera wodę. Następnie rozwija się pęd z liścieniami. U fasoli liścienie wyrastają nad powierzchnię gleby, u grochu pozostają w glebie. Na łodydze wyrastają liście, które przejmują funkcję odżywiania całej rośliny. Liścienie kurczą się i odpadają. Młoda roślina nosi nazwę siewki.

10 Rośliny jednoroczne Nasiona na wiosnę kiełkują. Następnie rośliny rosną, wytwarzają łodygi, liście i kwiaty. Po zapyleniu, jesienią, pojawiają się owoce i nasiona. Po wydaniu nasion roślina obumiera. Jest to tzw. cykl wegetacyjny, który u roślin jednorocznych trwa jeden sezon (od wiosny do zimy). Rośliny jednoroczne to np. zboża, rzepak, słonecznik.

11 Rośliny dwuletnie Rośliny dwuletnie to rośliny zielne, żyjące przez dwa sezony wegetacyjne. W pierwszym roku nasiona kiełkują i wyrastają ulistnione pędy. Roślina wytwarza substancje zapasowe i gromadzi je w spichrzowych organach podziemnych lub nadziemnych. Przed zimą traci liście. Na wiosnę następnego roku wytwarza ponownie pęd dzięki zgromadzonym zapasom. W drugim roku życia roślina zakwita i wytwarza nasiona, po czym zamiera. Do roślin dwuletnich należą między innymi: kapusta, burak, cebula, marchew.

12 Rośliny wieloletnie Byliny to rośliny zielne, które na zimę tracą części nadziemne, zimują w postaci cebul, kłączy, bulw (tulipan, krokus). Okres niesprzyjający spędzają pod ziemią. Ich procesy życiowe ulegają silnemu spowolnieniu. Drzewa i krzewy mają zdrewniałe łodygi, są roślinami długowiecznymi. Po kilku latach życia zaczynają kwitnąć i owocować.

13 I wszystko zaczyna się od nowa… … roślina kwitnie  w wyniku zapylenia a następnie zapłodnienia powstaje zarodek  kształtuje się nasienie i owoc  w sprzyjających warunkach nasionko kiełkuje  wyrasta siewka  roślina rośnie i rozwija się ….

14 Zadania 1. Posługując się symbolami literowymi ustaw w odpowiedniej kolejności etapy cyklu życiowego rośliny. A. wzrost i rozwój B. zapylenie C. zapłodnienie D. kwitnienie E. owocowanie F. kiełkowanie 2. Z podanych nazw wybierz tylko rośliny jednoroczne: fasola, burak, marchewka, bez, słonecznik, rzepak, cebula, jabłoń. 3. Wymień jedną funkcję pełnioną przez liścienie. 4. Wybierz właściwą odpowiedź: Nasiona fasoli są … A. bielmowe B. bezbielmowe 5. Wymień dwa czynniki warunkujące kiełkowanie.

15 Źródła J. Loritz-Dobrowolska i wsp.,Biologia 1, Operon,2009r. J. Loritz-Dobrowolska i wsp.,Biologia 1, Operon,2009r. E. Kłos i wsp., Ciekawa biologia1,WSiP, 2002r. E. Kłos i wsp., Ciekawa biologia1,WSiP, 2002r. B.Klimuszko, Żak, 2009r. B.Klimuszko, Żak, 2009r. M.Jefimow,M.Sęktas, Puls życia, Nowa Era,2009r. M.Jefimow,M.Sęktas, Puls życia, Nowa Era,2009r. H.Lach,J.Ślósarczyk, Nowa Era, 1994r. H.Lach,J.Ślósarczyk, Nowa Era, 1994r. Z.Sendecka i wsp., Vademecum, Operon, 2008r. Z.Sendecka i wsp., Vademecum, Operon, 2008r.