1 2.38. Skóra strażnikiem organizmu i oknem na światOpracowała Bożena Smolik Konsultant Arleta Poręba-Konopczyńska

2 Skóra stanowi granicę pomiędzy światem zewnętrznym a wewnętrznym.Skóra stanowi granicę dwóch różnych środowisk (woda i ląd). Skóra jest granicą, która posiada mechanizmy samoregulacyjne.

3 Budowa wewnętrzna skóryGłówne warstwy skóry: naskórek skóra właściwa tkanka podskórna 1 warstwa rozrodcza naskórka 2 mięsień włosa 3 gruczoł łojowy 4 włos 5 naczynia krwionośne 6 komórki tłuszczowe 7 tętnice i żyły skóry 8 gruczoł potowy 9 mieszek włosowy 10 zakończenia receptorów nerwowych

4 Ochronna funkcja skóryochrona ciała przed urazami mechanicznymi, ochrona przed wnikaniem bakterii, wirusów, grzybów, ochrona przed przegrzaniem organizmu, ochrona przed utratą ciepła, ochrona przed działaniem promieni ultrafioletowych, ochrona przed wyparowaniem wody.

5 Ochrona ciała Skóra może spełnić funkcję ochronną dzięki temu, że składa się z wielu warstw komórek, ściśle przylegających do siebie. W najgłębszej warstwie naskórka komórki nieustannie się dzielą. Nowo powstające komórki wypychają wcześniej powstałe ku powierzchni. Podczas tej biernej wędrówki wytwarzają one coraz więcej białka, zwanego keratyną i dlatego mówimy, że ulegają rogowaceniu. Białko to jest odporne w pewnym stopniu na czynniki chemiczne i nie rozpuszcza się w wodzie, co zapewnia naskórkowi „ wodoszczelność”. Z upływem czasu komórki stopniowo tracą wodę i obumierają. Na samej powierzchni skóry obumarłe komórki naskórka się złuszczają. Wiele warstw (nawet 20) martwych komórek skutecznie chroni przed otarciem - czyli uszkodzeniem mechanicznym głębiej położonych warstw i przed utrata wody. Funkcją tkanki podskórnej jest ochrona przed urazami mechanicznymi. Grubość tkanki podskórnej jest zróżnicowana w poszczególnych częściach ciała, a w niektórych nie występuje wcale, np. na powiekach.

6 Ochrona przed przegrzaniem organizmuGruczoły potowe, które występują w skórze właściwej, odgrywają bardzo ważną rolę w termoregulacji. W czasie upałów mogą wydzielać nawet do 13,5 l potu dziennie. Pot chroni organizm przed przegrzaniem. Pot zawiera 98% wody. Parując z powierzchni skóry odbiera organizmowi ciepło. Gdy jest nam gorąco to naczynia krwionośne w skórze rozszerzają się, aby zwiększyć w ten sposób przepływ krwi i utracić ciepło.

7 Gruczoły potowe Gruczoły potowe rozmieszczone są na całej powierzchni skóry. Na 1 cm2 skóry znajduje się od 50 do 400 gruczołów potowych. Najwięcej jest ich pod pachami i na dłoniach. Mają kształt kłębuszka z ujściem na powierzchni skóry. Ich wydzieliną jest pot – płyn zawierający wodę, sole mineralne, mocznik. Ilość wydzielanego potu zwiększa się w czasie wysiłku fizycznego oraz pod wpływem wysokiej temperatury.

8 Gruczoły łojowe Gruczoły łojowe występują przede wszystkim w skórze głowy oraz na twarzy, plecach i klatce piersiowej. Uchodzą do mieszków włosowych. Wydzielina tych gruczołów – łój, natłuszcza włosy i powierzchnię skóry. Nadaje im to elastyczność. Łój ma również właściwości bakteriobójcze.

9 Włosy Włosy są to giętkie włókna zrogowaciałe, które powstają z komórek naskórka. Włosy są to twory martwe i po całkowitym wykształceniu nie podlegają już wpływom fizjologicznym. Na wzrost włosów wpływają wiek człowieka, klimat, temperatura, stan zdrowia, czynniki chemiczne, uwarunkowania genetyczne oraz dieta (rodzaj odżywiania). Przeciętny wzrost włosów na głowie w ciągu doby wynosi około 0,35 mm. Przez okres około sześciu lat włosy stale rosną, potem zatrzymują się, odpoczywają i w końcu wypadają. Gdy włosy wypadną to na ich miejscu pojawiają się nowe. Jeśli włosy nie są zastąpione wtedy mamy do czynienia z łysieniem. Włosy na głowie są w różnych fazach wzrostu. Niektóre aktywnie rosną a inne w tym czasie już odpoczywają. Owłosienie ciała człowieka jest szczątkowe (występuje na skórze głowy, pach i w okolicach narządów rozrodczych). Nasze włosy spełniają rolę ochronną (np. brwi i rzęsy) oraz czuciową. Dlatego podstawa każdego włosa jest opleciona cieniutkim zakończeniem dotykowym.

10 Ochrona przed zimnem Naczynia krwionośne podczas zimna obkurczają się, zmniejszając przepływ krwi przez wierzchnią warstwę skóry. Mechanizm ten zabezpiecza nas przed utratą ciepła. Na skutek ograniczonego przepływu krwi nasze nosy i usta zazwyczaj wtedy robią się sine. Tkanka podskórna, zbudowana głównie z komórek tłuszczowych jest izolatorem ciepła i magazynem związków energetycznych.

11 ochrona przed działaniem promieni ultrafioletowychW najgłębszej warstwie naskórka znajdują się melanocyty, produkujące barwnik- melaninę. Melanina jest pigmentem, którego ilość zwiększa się w skórze stopniowo w trakcie opalania, jest to reakcja obronna organizmu przed nadmiarem promieniowania ultrafioletowego. Do zadań melaniny należy ochrona komórek skóry przed promieniami ultrafioletowymi oraz jonizującymi. Im więcej w skórze jest barwnika, tym kolor skóry jest ciemniejszy. Nadmierne opalania zmusza organizm do wzmożonej reakcji obronnej.

12 Skóra jest narządem zmysłówSkóra jest niezmiernie czułym narządem zmysłów. W skórze właściwej jest tak wielka rozmaitość zakończeń nerwowych – receptorów - jak w żadnym innym narządzie. Ciałka zmysłowe informują nas o dotyku, zimnie, cieple, o ucisku czy bólu. Najobficiej są unerwione opuszki palców, dzięki czemu niewidomi „widzą” palcami. Większość receptorów ma zdolność adaptacji. Jeżeli bodziec działa na organizm przez długi czas to receptor przestaje odbierać o nim informacje. Silne unerwienie skóry pozwala na wykorzystanie jej do celów leczniczych: akupunktury, akupresury, masażu.

13 Paznokcie Paznokcie chronią opuszkę palców przed urazami.Paznokcie są wytworami naskórka. Są charakterystyczne tylko dla człowieka i innych ssaków naczelnych. Lekarze wykorzystują badanie paznokci ( i włosów) jako pomocnicze przy diagnozie niektórych chorób. 1. Płytka paznokciowa 2. Obłączek 3. Wały paznokcia: boczny i tylny 4. Skórka 5. Obrąbek naskórkowy paznokcia 6. Brzeg wolny 7. Obrąbek naskórkowy podpaznokciowy 8. Korzeń 9. Macierz

14 Dotyk Dotyk to jedno z podstawowych narzędzi komunikacji człowieka. Nie jest to zmysł skupiony wokół jednego narządu, a do tego na samo odczucie dotyku składają się różnorodne wrażenia (ciepło, zimno, ból). Rozmieszczenie receptorów czuciowych w skórze jest bardzo różne. Dlatego różne okolice skóry wykazują inną wrażliwość na ucisk. Najbardziej są wrażliwe opuszki palców i - czubek nosa, oraz wargi. Najmniej - ramiona, uda i grzbiet. Żeby wywołać rekcję w skórze czubka nosa wystarczy ucisnąć ją z minimalna siłą wynoszącą jedynie 2g/mm2. Aby spowodować podobny efekt na skórze ramion, trzeba ją ucisnąć niemal 20-krotnie mocniej.

15 Alfabet Braile'a Dzięki zakończeniom nerwowym na dłoniach ludzie niewidomi potrafią orientować się w otoczeniu, wykorzystując zmysł dotyku. Mogą także czytać teksty zapisane specjalnym kodem, złożonym z 6 kropek, płaskich lub wypukłych. Ten alfabet wymyślił w 1835 roku Louis Braille, który sam był niewidomy. Obecnie w alfabet Braille'a wyposaża się maszyny do pisania i klawiatury komputerów.

16 Skóra jest pierwszym w rozwoju człowieka narządem immunologicznie kompetentnym, tzn. sterującym pewnymi rodzajami odporności. W miarę rozwoju płodu ludzkiego funkcje narządów immunologicznie kompetentnych przejmuje grasica, przez pewien czas – wątroba, a wreszcie - szpik kostny. Niemniej pewna samodzielność immunologiczna skóry zachowana jest do końca życia człowieka. Wykorzystujemy tę właściwość skóry np. przy podawaniu szczepionek. Wstrzyknięty podskórnie lub środskórnie antygen jest rozpoznawany przez komórki zdolne do odpowiedzi immunologicznej (tzw. komórki Langerhansa) a informacja o antygenie po dość skomplikowanej drodze trafia do komórek produkujących przeciwciała i innych tzw. komórek efektorowych - wyspecjalizowanych limfocytów. W procesie powstawania odpowiedzi immunologicznej uczestniczy co najmniej kilkanaście rodzajów komórek, produkujących kilkanaście do kilkudziesięciu grup substancji biologicznie czynnych. Są to przede wszystkim białka i lipidy.

17 Zasady higieny skóry Regularne mycie ciała ciepłą wodą z mydłem.Dostęp świeżego powietrza do skóry – stosowanie odpowiednich, przewiewnych ubrań . Właściwe odżywianie, dostarczające witamin i soli mineralnych. Hartowanie skóry poprzez naprzemienny zimny i ciepły prysznic. Odpowiedni ubiór - nie przegrzewać i nie ochładzać nadmiernie skóry. Rozsądne korzystanie z promieni słonecznych, aby nie doprowadzić do oparzeń skóry. Używanie własnych przyborów toaletowych, bielizny, ubrań . Stosowanie kosmetyków pielęgnacyjnych dostosowanych do wieku i potrzeb skóry np. antyalergicznych dla skóry wrażliwej.

18 Zadania 1. Wybierz właściwe uzupełnienie zdania:Funkcją skóry, jako narządu zmysłu, jest a) odbieranie wrażeń czuciowych, np. bólu, ciepła, zimna. b) usuwanie z organizmu nadmiaru wody. c) wytwarzanie melaniny. d) wpływanie na odporność organizmu.

19 Zadania 2. Podaj nazwę zakończeń nerwowych, odbierających wrażenia ze świata zewnętrznego. 3. Przygotuj 3 miseczki: jedna z mocno ciepłą wodą, drugą z zimną wodą, a trzecią z wodą powstałą ze zmieszania wody ciepłej i zimnej. Lewą rękę włóż do miski z ciepłą wodą, a prawą do zimnej (jednocześnie). Po upływie 30 sekund przełóż obie ręce do trzeciej miski. Opisz i wyjaśnij wrażenia.  4. Funkcją skóry jest termoregulacja. Wyjaśnij działanie tego mechanizmu. 5. Oceń prawdziwość stwierdzenia: Opalanie się ma zawsze korzystny wpływ na zdrowie naszej skóry ( P lub F).

20 Źródła W.Lewiński,J.Prokop, Biologia1, OPERON 2004r.B.Klimuszko, Biologia I, ŻAK,2000r. D.Cichy,I.Żeber-Dzikowska,DEBIT 2000r. B.Potocka,W.Górski, Biologia, MAC Edukacja 2003r. J.Loritz-Dobrowolska i wsp., Biologia, OPERON 2007r. Z.Sendecka i wsp., Vademecum, Operon, 2008r. materiały „Puls życia 2”, Nowa Era 2009r.