1 Adam Grobler
2 Co istnieje/PowszechnikiGorgiasz z Leonitoi (V w. pne): Nic nie istnieje. Co istnieje/Powszechniki
3 Co istnieje/PowszechnikiGorgiasz z Leonitoi (V w. pne): Nic nie istnieje. Nawet gdyby coś istniało, nie dałoby się poznać. Co istnieje/Powszechniki
4 Co istnieje/PowszechnikiGorgiasz z Leonitoi (V w. pne): Nic nie istnieje. Nawet gdyby coś istniało, nie dałoby się poznać. Nawet gdyby coś istniało i dało się poznać, nie dałoby się nic o tym powiedzieć. Co istnieje/Powszechniki
5 Główne problemy filozofii teoretycznej:Co istnieje? Co (i skąd) można wiedzieć? Dzięki czemu słowa coś znaczą? Co istnieje/Powszechniki
6 Główne problemy filozofii teoretycznej:Co istnieje? Co (i skąd) można wiedzieć? Dzięki czemu słowa coś znaczą? Ontologia Epistemologia Logika Co istnieje/Powszechniki
7 Główne działy filozofii teoretycznej:Ontologia (metafizyka) ont = byt; metafizyka = to, co następuje po fizyce Co istnieje/Powszechniki
8 Główne działy filozofii teoretycznej:Ontologia (metafizyka) ont = byt; metafizyka = to, co następuje po fizyce Epistemologia (teoria poznania) episteme = wiedza Co istnieje/Powszechniki
9 Główne działy filozofii teoretycznej:Ontologia (metafizyka) ont = byt; metafizyka = to, co następuje po fizyce Epistemologia (teoria poznania) episteme = wiedza Logika (szeroko pojęta: semiotyka, semantyka, filozofia języka…) logos = słowo Co istnieje/Powszechniki
10 Natura pytań filozoficznych:Odpowiedź wydaje się oczywista, a nie jest. Są bardziej abstrakcyjne od pytań naukowych. Domagają się odpowiedzi uzasadnionych. Co istnieje/Powszechniki
11 Natura pytań filozoficznych:Odpowiedź wydaje się oczywista, a nie jest. Są bardziej abstrakcyjne od pytań naukowych. Domagają się odpowiedzi uzasadnionych. Filozofia różni się od: wiedzy potocznej; „zdrowego rozsądku” (common sense); Co istnieje/Powszechniki
12 Natura pytań filozoficznych:Odpowiedź wydaje się oczywista, a nie jest. Są bardziej abstrakcyjne od pytań naukowych. Domagają się odpowiedzi uzasadnionych. Filozofia różni się od: wiedzy potocznej; „zdrowego rozsądku” (common sense); nauki; Co istnieje/Powszechniki
13 Natura pytań filozoficznych:Odpowiedź wydaje się oczywista, a nie jest. Są bardziej abstrakcyjne od pytań naukowych. Domagają się odpowiedzi uzasadnionych. Filozofia różni się od: wiedzy potocznej; „zdrowego rozsądku” (common sense); nauki; religii i światopoglądu Co istnieje/Powszechniki
14 Co istnieje/PowszechnikiPrzedmioty fikcyjne? krasnoludki, Zagłoba Co istnieje/Powszechniki
15 Co istnieje/PowszechnikiPrzedmioty fikcyjne? Teoretyczne przedmioty nauki? krasnoludki, Zagłoba elektrony, geny, dominacja, introwersja Co istnieje/Powszechniki
16 Co istnieje/PowszechnikiPrzedmioty fikcyjne? Teoretyczne przedmioty nauki? Przedmioty abstrakcyjne? krasnoludki, Zagłoba elektrony, geny, dominacja, introwersja liczby, białość , sprawiedliwość, białość, Co istnieje/Powszechniki
17 Co istnieje/PowszechnikiPrzedmioty fikcyjne? Teoretyczne przedmioty nauki? Przedmioty abstrakcyjne? Powszechniki (uniwersalia)? krasnoludki, Zagłoba elektrony, geny, dominacja, introwersja liczby, białość , sprawiedliwość, białość, Człowiek Co istnieje/Powszechniki
18 Co istnieje/PowszechnikiPrzedmioty fikcyjne? Teoretyczne przedmioty nauki? Przedmioty abstrakcyjne? Powszechniki (uniwersalia)? Przedmioty potocznego doświadczenia? krasnoludki, Zagłoba elektrony, geny, dominacja, introwersja liczby, białość , sprawiedliwość, białość, Człowiek to-oto drzewo, zwierzę, krzesło Co istnieje/Powszechniki
19 Co istnieje/PowszechnikiPrzedmioty fikcyjne? Teoretyczne przedmioty nauki? Przedmioty abstrakcyjne? Powszechniki (uniwersalia)? Przedmioty potocznego doświadczenia? Dusze (umysły)? krasnoludki, Zagłoba elektrony, geny, dominacja, introwersja liczby, białość , sprawiedliwość, białość, Człowiek to-oto drzewo, zwierzę, krzesło Co istnieje/Powszechniki
20 Problem początku (zasady bytu, arche):Przedmioty zmysłowe powstają i giną. Mogłyby w ogóle nie istnieć. Musi zatem istnieć jakiś początek bytu, który nie powstaje, ani nie ginie. Co istnieje/Powszechniki
21 Co istnieje/PowszechnikiProblem początku Tales z Miletu ( pne) Teza: początkiem bytu jest woda. Źródło: Co istnieje/Powszechniki
22 Co istnieje/PowszechnikiProblem początku Tales z Miletu ( pne) Teza: początkiem bytu jest woda. Źródło: Problem: woda jest jedną z rzeczy zmysłowych, nie może być początkiem. Co istnieje/Powszechniki
23 Co istnieje/PowszechnikiProblem początku Anaksymander ( pne) Teza: początkiem bytu jest bezkres (apeiron). Co istnieje/Powszechniki
24 Co istnieje/PowszechnikiProblem początku Anaksymander ( pne) Teza: początkiem bytu jest bezkres (apeiron). Ogólna zasada wyjaśniania: wyjaśniać jawne przez niejawne (znane przez nieznane) Źródło: Wikipedia Co istnieje/Powszechniki
25 Co istnieje/PowszechnikiProblem początku Anaksymenes (ok pne) Teza: początkiem bytu jest powietrze. Co istnieje/Powszechniki
26 Co istnieje/PowszechnikiProblem początku Anaksymenes (ok pne) Teza: początkiem bytu jest powietrze. Argument: powietrze jest niejawne, lecz może działać. Co istnieje/Powszechniki
27 Problem tożsamości i zmiany:Co się zmienia, staje się czymś innym, niż było. Zatem przestaje istnieć. Co istnieje/Powszechniki
28 Problem tożsamości i zmiany:Co się zmienia, staje się czymś innym, niż było. Zatem przestaje istnieć. Przedmioty zmysłowe wciąż się zmieniają. Ledwie zaistnieją, przestają istnieć. Zatem nie istnieją. Co istnieje/Powszechniki
29 Co istnieje/PowszechnikiWariabilizm Heraklit z Efezu (ok pne) zmienność (ogień) jest zasadą bytu Źródło: sl.wikipedia.org panta rhei = wszystko płynie Co istnieje/Powszechniki
30 Co istnieje/PowszechnikiWariabilizm Heraklit z Efezu (ok pne) zmienność (ogień) jest zasadą bytu Źródło: sl.wikipedia.org panta rhei = wszystko płynie Problem: o czym można orzec, że się zmieniło, jeżeli zmiana jest utratą tożsamości? Co istnieje/Powszechniki
31 Podstawowa zasada ontologiczna:istnieje to, i tylko to, co jest identyczne ze sobą. istnieć = zachowywać tożsamość Co istnieje/Powszechniki
32 Co istnieje/PowszechnikiEleatyzm Parmenides z Elei (ok pne) Teza: istnieje jeden, wieczny i niezmienny Byt; zmienne, przemijające i wielorakie zjawiska są tylko Pozorem. Parmenides Rafaella Co istnieje/Powszechniki
33 Co istnieje/PowszechnikiEleatyzm Argument: Tylko to, co jest, istnieje; Byt jest, Niebytu nie ma. Byt nie mógł powstać, bo nie mógł powstać ani z Bytu, ani z Niebytu. Byt nie może przestać być, bo nic może go unicestwić. Byt jest jedyny, bo to, co istnieje jest identyczne z tym, co istnieje. Byt nie może zmienić się ani w Byt, ani w Niebyt. Co istnieje/Powszechniki
34 Co istnieje/PowszechnikiEleatyzm Problemy: Konflikt rozumu i doświadczenia. Co istnieje/Powszechniki
35 Co istnieje/PowszechnikiEleatyzm Problemy: Konflikt rozumu i doświadczenia. Jak wyjaśnić związek między Bytem i Pozorem? Co istnieje/Powszechniki
36 Co istnieje/PowszechnikiPodważenie eleatyzmu Argument Gorgiasza ( pne): Gdzie Byt istnieje? Nie może istnieć w Bycie, bo nic nie istnieje w sobie samym. Co istnieje/Powszechniki
37 Co istnieje/PowszechnikiPodważenie eleatyzmu Argument Gorgiasza ( pne): Gdzie Byt istnieje? Nie może istnieć w Bycie, bo nic nie istnieje w sobie samym. Nie może istnieć w Niebycie, bo Niebytu nie ma. Byt nie istnieje nigdzie. Zatem nic nie istnieje. Źródło: TVP Co istnieje/Powszechniki
38 Co istnieje/PowszechnikiAtomizm Demokryt z Abdery ( pne) Istnieją wieczne i niezmienne atomy (byt) oraz próżnia (niebyt) Rzeczy są skupiskami atomów Źródło: staff.amu.edu.pl Atomy różnią się między sobą wielkością i kształtem Dlatego rzeczy są zróżnicowane Atomy są w ruchu, skutkiem zderzeń łączą się i rozdzielają Dlatego rzeczy się zmieniają Co istnieje/Powszechniki
39 Co istnieje/PowszechnikiAtomizm Demokryt z Abdery ( pne) Istnieją wieczne i niezmienne atomy (byt) oraz próżnia (niebyt) Rzeczy są skupiskami atomów Źródło: staff.amu.edu.pl Atomy różnią się między sobą wielkością i kształtem Dlatego rzeczy są zróżnicowane Atomy są w ruchu, skutkiem zderzeń łączą się i rozdzielają Dlatego rzeczy się zmieniają Czy Demokryt zmyślił to, co dzięki nauce dziś wiadomo? Co istnieje/Powszechniki
40 Krótka historia pojęcia atomu IRozkwit i upadek atomizmu jako ateizmu (I w.) Przypomnienie atomizmu w XV, a potem w XVII w. Nieudana próba wyjaśnienia barw światła (Newton) Prawo stałych stosunków wagowych (Proust 1799) Teoria atomistyczna Johna Daltona (1803) Co istnieje/Powszechniki
41 Krótka historia pojęcia atomu IRozkwit i upadek atomizmu jako ateizmu (I w.) Przypomnienie atomizmu w XV, a potem w XVII w. Nieudana próba wyjaśnienia barw światła (Newton) Prawo stałych stosunków wagowych (Proust 1799) Teoria atomistyczna Johna Daltona (1803) Czy Dalton dowiedział się o atomach czegoś, czego Demokryt nie wiedział? Co istnieje/Powszechniki
42 Co istnieje/PowszechnikiNauka a metafizyka Obie mają na celu teoretyczne wyjaśnienie doświadczenia Co istnieje/Powszechniki
43 Co istnieje/PowszechnikiNauka a metafizyka Obie mają na celu teoretyczne wyjaśnienie doświadczenia Teorie naukowe, inaczej niż metafizyczne, są wrażliwe na świadectwa empiryczne Co istnieje/Powszechniki
44 Co istnieje/PowszechnikiNauka a metafizyka Obie mają na celu teoretyczne wyjaśnienie doświadczenia Teorie naukowe, inaczej niż metafizyczne, są wrażliwe na świadectwa empiryczne Teorie metafizyczne są wrażliwe na argumenty rozumowe (analizę pojęć) Co istnieje/Powszechniki
45 Co istnieje/PowszechnikiNauka a metafizyka Obie mają na celu teoretyczne wyjaśnienie doświadczenia Teorie naukowe, inaczej niż metafizyczne, są wrażliwe na świadectwa empiryczne Teorie metafizyczne są wrażliwe na argumenty rozumowe (analizę pojęć) Metafizyka dostarcza pojęć nauce Co istnieje/Powszechniki
46 Krótka historia pojęcia atomu IIPrawo prostych stosunków objętościowych (Gay-Lussac 1808) Hipoteza równej liczby cząstek w próbce gazu o danej objętości (Avogadra 1811) Wyznaczenie ciężarów atomowych jako liczb całkowitych (Prout 1815) Hipoteza składalności atomów z atomów wodoru Odkrycie promieni katodowych (Crookes 1876) i kanalikowych Co istnieje/Powszechniki
47 Krótka historia pojęcia atomu IIIOdkrycia kolejnych cząstek elementarnych: neutron (Rutherford 1919) pozyton (1933) itd. mezon pi (Yukawa 1935) itd. Hipoteza kwarków (Gell-Mann 1964) Co istnieje/Powszechniki
48 Inne pojęcia o rodowodzie filozoficznympierwiastek, siła, presja społeczna, stres, zasada zachowania (np. energii), prawo przyrody Co istnieje/Powszechniki
49 Rzut oka na filozofię indyjskąUpaniszady ( pne): Teoria reinkarnacji (samsara = krąg wcieleń) Tożsamość atman z Brahman (jaźni z bytem absolutnym) Idea wyzwolenia z kręgu wcieleń (moksza), ucieczki od świata Przyczynowość moralna (karma) Co istnieje/Powszechniki
50 Rzut oka na filozofię chińskątao = nieokreślone, nieskończone, niezmienne, chaos i forma zarazem punkt wyjścia i powrotu wszelkiego bytu, idea przystosowania się do świata Konfucjusz ( pne): zasada miary Filozofia księgi, a nie publicznego dyskursu Co istnieje/Powszechniki
51 Sokratejska a demokrytejska koncepcja filozofiiSokrates ( p.n.e.): „poznaj samego siebie” Główne działy filozofii praktycznej (praxis = działalność): etyka (ethos = postępowanie) polityka (polis = państwo) estetyka (esthesis = doznanie) Co istnieje/Powszechniki
52 Co istnieje/PowszechnikiRelatywizm sofistów sophia = mądrość Protagoras ( p.n.e.): „człowiek jest miarą wszechrzeczy” Co istnieje/Powszechniki
53 Co istnieje/PowszechnikiRelatywizm sofistów sophia = mądrość Protagoras ( p.n.e.): „człowiek jest miarą wszechrzeczy” relatywizm poznawczy relatywizm moralny Co istnieje/Powszechniki
54 Co istnieje/PowszechnikiRelatywizm sofistów sophia = mądrość Protagoras ( p.n.e.): „człowiek jest miarą wszechrzeczy” relatywizm poznawczy relatywizm moralny Dobro: przedmiot abstrakcyjny Co istnieje/Powszechniki
55 Co istnieje/PowszechnikiIdee Platon ( p.n.e.): idee = wieczne, niezmienne przedmioty myśli Co istnieje/Powszechniki
56 Co istnieje/PowszechnikiIdee Platon ( p.n.e.): idee = wieczne, niezmienne przedmioty myśli Dobro, białość, kulistość, człowiek, koń Co istnieje/Powszechniki
57 Co istnieje/PowszechnikiIdee Platon ( p.n.e.): idee = wieczne, niezmienne przedmioty myśli Dobro, białość, kulistość, człowiek, koń Idee odbijają się w rzeczach zmysłowych; rzeczy zmysłowe są cieniami idei Co istnieje/Powszechniki
58 Co istnieje/PowszechnikiMit jaskini Co istnieje/Powszechniki
59 Co istnieje/PowszechnikiMit jaskini Matematyka jedyną nauką, o pozorach można mieć tylko mniemanie. Co istnieje/Powszechniki
60 Co istnieje/PowszechnikiIdee Podsumowanie zalet teorii idei: rozwiązanie problemu tożsamości rozwiązanie problemu związku Bytu z Pozorem rozwiązanie problemu zmiany: idee odbijają się w rzeczach ze zmienną intensywnością objaśnienie doświadczenia moralnego i estetycznego dostarczenie tła metafizycznego przyszłym teoriom pola Co istnieje/Powszechniki
61 Arystoteles ze Stagiry (384-322 p.n.e.)Argument „trzeci człowiek”: przyczyna tego, co wspólne wszystkim ludziom, leży poza nimi; Co istnieje/Powszechniki
62 Arystoteles ze Stagiry (384-322 p.n.e.)Argument „trzeci człowiek”: przyczyna tego, co wspólne wszystkim ludziom, leży poza nimi; jest ideą człowieka („drugim człowiekiem”) – jak sądzi Platon; Idea człowieka = „drugi człowiek” Idea żyrafy Co istnieje/Powszechniki
63 Argument „trzeci człowiek” (c.d.):co jest przyczyną tego, co wspólne ludziom i idei człowieka? Idea człowieka = „drugi człowiek” Idea żyrafy Co istnieje/Powszechniki
64 Argument „trzeci człowiek” (c.d.):co jest przyczyną tego, co wspólne ludziom i idei człowieka? jeżeli leży ona poza pierwszym i drugim człowiekiem; to jest „trzecim człowiekiem”; Idea człowieka = „drugi człowiek” Idea żyrafy „trzeci człowiek” „trzecia żyrafa” Co istnieje/Powszechniki
65 Argument „trzeci człowiek” (c.d.):jeżeli jest „trzeci człowiek”; to jest „czwarty” „czwarty człowiek” Idea człowieka = „drugi człowiek” Idea żyrafy „trzeci człowiek” „trzecia żyrafa” Co istnieje/Powszechniki
66 Argument „trzeci człowiek” (c.d.):jeżeli jest „trzeci człowiek”; to jest „czwarty” i następni; „czwarty człowiek” Idea człowieka = „drugi człowiek” Idea żyrafy „trzeci człowiek” „trzecia żyrafa” Co istnieje/Powszechniki
67 Argument „trzeci człowiek” (c.d.):i następni… „czwarty człowiek” Idea człowieka = „drugi człowiek” „trzeci człowiek” Co istnieje/Powszechniki
68 Argument „trzeci człowiek” (c.d.):Powstaje regres w nieskończoność „czwarty człowiek” Idea człowieka = „drugi człowiek” „trzeci człowiek” Co istnieje/Powszechniki
69 Argument „trzeci człowiek” (c.d.):Rozwiązanie: to, co wspólne wszystkim ludziom, nie ma zewnętrznej przyczyny „czwarty człowiek” Idea człowieka = „drugi człowiek” „trzeci człowiek” Co istnieje/Powszechniki
70 Argument „trzeci człowiek” (c.d.):Rozwiązanie: to, co wspólne wszystkim ludziom, nie ma zewnętrznej przyczyny „czwarty człowiek” Idea człowieka = „drugi człowiek” „trzeci człowiek” Co istnieje/Powszechniki
71 Argument „trzeci człowiek” (c.d.):Rozwiązanie: to, co wspólne wszystkim ludziom, nie ma zewnętrznej przyczyny „czwarty człowiek” Idea człowieka = „drugi człowiek” „trzeci człowiek” Co istnieje/Powszechniki
72 Argument „trzeci człowiek” (c.d.):Rozwiązanie: to, co wspólne wszystkim ludziom, nie ma zewnętrznej przyczyny „czwarty człowiek” Idea człowieka = „drugi człowiek” „trzeci człowiek” Co istnieje/Powszechniki
73 Argument „trzeci człowiek” (c.d.):Rozwiązanie: to, co wspólne wszystkim ludziom, nie ma zewnętrznej przyczyny Idea człowieka = „drugi człowiek” „trzeci człowiek” Co istnieje/Powszechniki
74 Argument „trzeci człowiek” (c.d.):Rozwiązanie: to, co wspólne wszystkim ludziom, nie ma zewnętrznej przyczyny Idea człowieka = „drugi człowiek” Co istnieje/Powszechniki
75 Argument „trzeci człowiek” (c.d.):Rozwiązanie: to, co wspólne wszystkim ludziom, nie ma zewnętrznej przyczyny Co istnieje/Powszechniki
76 substancja = materia + formaHylemorfizm Rozwiązanie: to, co wspólne wszystkim ludziom, nie ma zewnętrznej przyczyny substancja = materia + forma Co istnieje/Powszechniki
77 substancja = materia + formaHylemorfizm Rozwiązanie: to, co wspólne wszystkim ludziom, nie ma zewnętrznej przyczyny substancja = materia + forma idee są domniemanymi przyczynami form Idea człowieka Co istnieje/Powszechniki
78 substancja = materia + formaHylemorfizm Rozwiązanie: to, co wspólne wszystkim ludziom, nie ma zewnętrznej przyczyny substancja = materia + forma idee są domniemanymi przyczynami form idee są przed rzeczą (jeśli są), formy są w rzeczy Idea człowieka Co istnieje/Powszechniki
79 substancja = materia + formaHylemorfizm Rozwiązanie: to, co wspólne wszystkim ludziom, nie ma zewnętrznej przyczyny substancja = materia + forma idee są domniemanymi przyczynami form idee są przed rzeczą (jeśli są), formy są w rzeczy forma jest tym, co ogólne w rzeczy Idea człowieka Co istnieje/Powszechniki
80 substancja = materia + formaHylemorfizm Rozwiązanie: to, co wspólne wszystkim ludziom, nie ma zewnętrznej przyczyny substancja = materia + forma idee są domniemanymi przyczynami form idee są przed rzeczą (jeśli są), formy są w rzeczy forma jest tym, co ogólne w rzeczy materia jest tym, co indywidualne, jest zasadą tożsamości; Idea człowieka Co istnieje/Powszechniki
81 Co istnieje/PowszechnikiHylemorfizm Zmiana: Materia traci jedną O Co istnieje/Powszechniki
82 Co istnieje/PowszechnikiHylemorfizm Zmiana: Materia traci jedną a przybiera inną formę Co istnieje/Powszechniki
83 Co istnieje/PowszechnikiHylemorfizm Unicestwienie: Co istnieje/Powszechniki
84 Hylemorfizm Unicestwienie: utrata formy substancjalnejCo istnieje/Powszechniki
85 Co istnieje/PowszechnikiHylemorfizm rozwiązanie problemu stałego podłoża zmiany rozwinięcie idei metafizycznych stojących za prawami zachowania Co istnieje/Powszechniki
86 Problem powszechników (uniwersaliów)Realizm skrajny (Platon) umiarkowany (Arystoteles) Co istnieje/Powszechniki
87 Problem powszechników (uniwersaliów)Realizm skrajny (Platon) umiarkowany (Arystoteles) Nominalizm umiarkowany (konceptualizm) skrajny Co istnieje/Powszechniki
88 Problem powszechników (uniwersaliów)Realizm skrajny (Platon) umiarkowany (Arystoteles) Brzytwa Ockhama: „nie mnożyć bytów ponad potrzebę” Nominalizm umiarkowany (konceptualizm) skrajny Co istnieje/Powszechniki
89 Problem powszechników (uniwersaliów)Realizm skrajny (Platon) umiarkowany (Arystoteles) Brzytwa Ockhama: „nie mnożyć bytów ponad potrzebę” Nominalizm umiarkowany (konceptualizm) skrajny Idee ogólne są sprzeczne (Berkeley) Co istnieje/Powszechniki