1 Adam Smith Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations, Introduction to Book IV; 1776 Political economy (…) proposes two distinct objects: first, to provide a plentiful revenue or subsistence for the people, or, more properly, to enable them to provide such a revenue or subsistence for themselvs, and secondly, to supply the state or commonwealth with a revenue sufficient for the public services. It proposes to enrich both the people and the sovereign. Ekonomia polityczna (…) stawia sobie różne zadania: po pierwsze dostarczyć ludziom obfitych dochodów lub środków utrzymania albo, ściślej mówiąc, umożliwić im, aby sami uzyskali dla siebie takie dochody czy środki utrzymania; po drugie, dostarczyć państwu albo społeczności dochodów, które by wystarczały na potrzeby publiczne. Stawia wiec sobie za zadanie wzbogacić zarówno ludność, jak i panującego.

2 Adam Smith Studiując ekonomię każdy, wcześniej czy później uświadamia sobie fakt, że system cen jest mechanizmem, który narzuca jednostkom gospodarczym uporządkowane reguły zachowań, a także że narzuca jej automatycznie bez centralnego kierownictwa czy kolektywnego planu. Jeżeli system cen jest osadzony we właściwym otoczeniu instytucjonalnym to stanowi rodzaj mechanizmu zdolnego do harmonizowania dążeń do prywatnych interesów z osiąganiem celów społecznych. Jednym z pierwszych który odkrył tą prawdę i pojął ją do końca był A. Smith. Jego książka pomogła oswobodzić świat z prowincjonalnego merkantylizmu i ciężkiej ręki rządowego interwencjonizmu.

3 Adam Smith Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów „Nie od przychylności rzeźnika, piwowara czy piekarza oczekujemy naszego obiadu, lecz od ich dbałości o własny interes. Zwracamy się nie do ich humanitarności, lecz do egoizmu i nie mówimy im o naszych własnych potrzebach, lecz o ich korzyściach” (Tom 1;PWN; 2007; s. 20)

4 Adam Smith Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów „każdy człowiek stara się, jak tylko może, aby użyć swego kapitału w wytwórczości krajowej oraz tak pokierować tą wytwórczością, ażeby jej produkt posiadał możliwie największą wartość, przeto każdy człowiek pracuje z konieczności nad tym, by dochód społeczny był jak największy(…) a gdy kieruje wytwórczością tak, aby jej produkt posiadał możliwie największą wartość, myśli tylko o swym własnym zarobku, a jednak w tym, jak i w wielu innych przypadkach, jakaś niewidzialna ręka kieruje nim tak, aby zdążał do celu, którego wcale nie zamierzał osiągnąć. Społeczeństwo zaś, które wcale nie bierze w tym udziału, nie zawsze na tym źle wychodzi. Mając na celu swój własny interes, człowiek często popiera interesy społeczeństwa skuteczniej niż wtedy, gdy zamierza im służyć rzeczywiście” (Tom 2, s. 45 – 46)

5 Adam Smith „Roczna praca każdego narodu jest funduszem, który zaopatruje go we wszystkie rzeczy konieczne i przydatne w życiu, jakie ten naród rocznie konsumuje, a które zawsze stanowią bądź bezpośredni produkt tej pracy, bądź też to, co nabywa za ten produkt od innych narodów”

6 Rola rządu wg. A. Smitha Wynika z zasady „doskonałej wolności” - chronić społeczeństwo od przemocy i napaści ze strony innych społeczeństw (narodów, państw). Organizacja i finansowanie armii dla celów obrony. - chronić, tak daleko jak to jest możliwe, każdego członka społeczeństwa od niesprawiedliwości i przemocy od innego członka społeczeństwa poprzez stworzenie właściwego systemu wymiaru sprawiedliwości. Administrowanie systemem prawnym w celu ochrony wolności, praw własności oraz egzekwowania umów i zobowiązań dłużnych. - utworzyć i utrzymywać określone publiczne instytucje i organizacje, których założenie i utrzymanie nigdy nie może leżeć w interesie jednego rentiera lub grupy rentierów, ponieważ dochód z nich nigdy nie mógłby pokrywać ich kosztów mimo, że zazwyczaj przynosi zysk całemu społeczeństwu. Organizowanie robót publicznych – budowy dróg, kanałów, mostów, portów i innych projektów infrastrukturalnych. - zagwarantowanie powszechnej edukacji publicznej.

7 Adam Smith Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów „Ze sklepikarzy, kupców i adwokatów stali się mężami stanu i prawodawcami, a teraz zajęci są właśnie tworzeniem nowej formy rządu dla rozległego państwa, które, jak sobie pochlebiają, stanie się, i według wszelkiego prawdopodobieństwa istotnie stać się może największym i najgroźniejszym imperium jakie znał świat” Jest to fragment rozdziału napisanego w latach 1773 – 1775. W roku publikacji pracy A. Smitha (1776) została ogłoszona Deklaracji Niepodległości (4.VII.1776)

8 Adam Smith W 1757 roku James Watt, z poparcia A. Smitha otrzymał posadę producenta i konserwatora przyrządów pomiarowych Uniwersytetu w Glasgow. W 1769 roku J. Watt opatentował skraplacz pary umożliwiający użytkową konstrukcję silnika parowego. Data ta jest symbolicznie przyjmowana za początek epoki rewolucji przemysłowej. Założona przez J. Watta fabryka maszyn parowych wyprodukowała w latach 1775- 1800 ponad 250 takich maszyn. W „Teorii uczuć moralnych” (1759) A. Smith traktował ludzi jako istoty społeczne kierujące się uczuciami moralnymi, przekazywanymi za pomocą sympatii i podlegającymi kontroli bezstronnego obserwatora. Taki zespół czynników pobudza jednostki do rywalizacji, ale też umożliwia rozwój społeczeństwa, w ramach którego namiętności mogą być łagodzone, a nawet wykorzystywane dla wspólnego dobra.

9 Adam Smith Ogólne zasady systemu podatkowego: Smith krytykował złożoność i niesprawiedliwość systemu podatkowego i zalecał obniżenie wszystkich podatków. Wyrażał współczucie podatnikom, którzy są „stale wystawieni na denerwujące i zdradliwe wizyty poborców podatkowych” Zdrowy system podatkowy powinien być oparty na następujących zasadach: 1. równomierny (proporcjonalnie do dochodu) 2. Ściśle określony 3. dogodny dla podatnika co do terminu i sposobu płatności 4. Podatki powinny być ściągane tak, by jak największa ich część trafiała do skarbu państwa (efektywność aparatu fiskalnego i możliwie niskie koszty jego utrzymania)

10 Model gospodarki Adama Smitha 4 cnoty: - interes własny - oszczędność - praca - życzliwość (?) Wymienione cnoty mogą w pełni okazać swój wpływ na wzrost bogactwa społecznego w określonych warunkach instytucjonalnych. W pierwszej kolejności należy do nich rynek i konkurencja. Rynek działa dobroczynnie wtedy, jeżeli w społeczeństwie panuje prawo i sprawiedliwość. Rynek działa w sposób właściwy jeżeli konkurencja nie jest ograniczana przez umowy, monopol i przywileje.

11 Za co główny nurt ekonomii pochwala A. Smitha Zasada nieinterwencji państwa w sprawy gospodarcze - wolny handel - minimalna biurokracja - niskie podatki Ukazanie związku między wolnością gospodarczą i polityczną Ukazanie związku między prawem prywatnej własności i sprawiedliwym państwem

12 Mechanizm rynkowy A. Smitha - Postępujący podział pracy (manufaktura szpilek) - trzy czynniki wytwórcze, trzy grupy społeczne (klasy), trzy formy dochodu - prawa regulujące wysokość dochodów (teoria podziału) – płaca robocza, zysk, renta gruntowa - cena naturalna i cena rynkowa - idea wolnego handlu : rynek wewnętrzny i handel zagraniczny

13 Krytyka Adama Smitha ze strony nurtu głównego w ekonomii - teoria wartości oparta na pracy (wartość użytkowa i wartość wymienna) - teoria wartości oparta na kosztach produkcji - podział na pracę produkcyjną i nieprodukcyjną - sformułowanie elementów teorii podziału wskazującej na sprzeczności interesów między grupami społecznymi