1 Alina Matuszak-FlejszmanEMAS KROK PO KROKU - WDRAŻANIE SYSTEMU EKOZARZĄDZANIA I AUDYTU W URZĘDACH ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ Alina Matuszak-Flejszman Cytryniec chiński

2 EMAS (Eco-Management and Audit Scheme)Wspólnotowy System Ekozarządzania i Audytu Podstawę prawną systemu EMAS w krajach UE stanowi: rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1221/2009 z dnia 25 listopada 2009 r. w sprawie dobrowolnego udziału organizacji w systemie ekozarządzania i audytu we Wspólnocie (EMAS), uchylające rozporządzenie (WE) nr 761/2001 oraz decyzje Komisji 2001/681/WE i 2006/193/WE, (tzw. rozporządzenie EMAS III) Weszło w życie 11 stycznia 2010 r.

3 HISTORIA EMAS lipiec opublikowano Rozporządzenie EMAS (1836/93/ EC) kwiecień wejście w życie Rozporządzenia - EMAS był udostępniony jedynie dla organizacji przemysłowych i komunalnych, a udział w systemie był dobrowolny. kwiecień wejście w życie Rozporządzenia EMAS II (761/2001/EC) - udział w systemie otwarty dla wszelkiego typu organizacji sektora prywatnego i publicznego. integracja z EN/ISO 14001 logo EMAS luty nowelizacja Załącznika I do Rozporządzenia EMAS (196/2006/EC) grudzień publikacja Rozporządzenia EMAS III 11 stycznia 2010 – wejście w życie Rozporządzenia EMAS III

4 STRUKTURA SYSTEMU EMAS W POLSCEFunkcjonowanie systemu EMAS w Polsce  Ustawa z dnia r. o krajowym systemie ekozarządzania i audytu (EMAS) Struktura organizacyjna systemu EMAS minister właściwy do spraw środowiska Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska Polskie Centrum Akredytacji

5 EMAS Cel – skuteczne zarządzanie środowiskowe ukierunkowane na efekty działalności środowiskowej Przyjęcie przez organizacje odpowiedzialności środowiskowej i ekonomicznej Poprawa efektów działalności środowiskowej Informowanie społeczeństwa i inne zainteresowane strony o wynikach środowiskowych działalności organizacji 5

6 SYSTEM ZARZĄDZANIA ŚRODOWISKOWEGO - NARZĘDZIE ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJUsystem usprawniający organizację pracy w zakresie ochrony środowiska, opiera się na prawie środowiskowym danego kraju, może być weryfikowany - niezależne potwierdzenie zgodności wymagań rozporządzenia EMAS z deklaracjami organizacji EMAS

7 CEL SYSTEMÓW ZARZĄDZANIA ŚRODOWISKOWEGOpomoc organizacjom w zarządzaniu wpływem ich działań, wyrobów i usług na środowisko minimalizacja negatywnego oddziaływania na środowisko efektywne wykorzystanie dostępnych zasobów na każdym etapie działalności

8 EMAS Organizacja chcąca zarejestrować się w EMAS musi:udowodnić postrzeganie przepisów w dziedzinie OŚ, zobowiązać się do ciągłej poprawy efektów działalności środowiskowej organizacji wykazać prowadzenie otwartego dialogu z wszystkimi zainteresowanymi stronami zaangażować pracowników w poprawę efektów działalności środowiskowej organizacji publikować i aktualizować zwalidowaną deklarację środowiskową EMAS do celów komunikacji zewnętrznej

9 STATYSTYKA Liczba rejestracji w systemie EMAS wynosi ok (9787 obiektów) – r. W skali świata przyznano ponad 300 tys. certyfikatów zgodności z ISO – ISO Survey, stan na r. Z czego na terenie Unii Europejskiej ok. 55 tys. – ISO Survey, stan na r.

10 LICZBA REJESTRACJI EMAS

11 EMAS W LICZBACH

12

13 EMAS W LICZBACH

14 STRONA INTERNETOWA EMAS KOMISJI EUROPEJSKIEJ

15 KORZYŚCI Z WDRAŻANIA EMAS (decyzja Komisji z 4. 03. 2013 rKORZYŚCI Z WDRAŻANIA EMAS (decyzja Komisji z r. ustanawiająca przewodnik użytkownika … EMAS)

16 KOSZTY I POTENCJALNE ROCZNE OSZCZĘDNOŚCI ZWIĄZANE Z WYDAJNOŚCIĄ W RAMACH EMAS (decyzja Komisji z r. ustanawiająca przewodnik użytkownika … EMAS) Wielkość organizacji Potencjalne roczne oszczędności Koszty poniesione w ciągu pierwszego roku wdrażania EMAS Roczne koszty związane z EMAS mikro 3 000 – 22 500 10 000 mała – 38 000 22 000 średnia do 40 000 17 000 duża do 67 000 39 000 Dane te opierają się jedynie na oszczędności energii.

17 EMAS W ADMINISTRACJI 2001 r. – możliwy udział administracji publicznej w systemie EMAS Już wcześniej wiele z jednostek administracji przystąpiło do EMAS (szczególnie w Niemczech i Wielkiej Brytanii). Obecnie sektor administracji publicznej należy do grupy najszybciej rozwijającej się z całej puli organizacji przystępujących do systemu EMAS.

18 DOMINUJĄCE W REJESTRZE EMASBRANŻE WG KODU NACE

19 EMAS W ADMINISTRACJI - ZNACZENIERola administracji publicznej Odgrywa kluczową rolę w lokalnym rozwoju gospodarczym Ma znaczący wpływ na pozytywne działania środowiskowe społeczeństwa oraz przedsiębiorstw - władze publiczne mogą znacząco wpływać na działalność środowiskową innych podmiotów (sektor zamówień publicznych) Zamówienia publiczne to około 14% PKB Unii Europejskiej Komisja Europejska opublikowała podręcznik dotyczący Zielonych zamówień publicznych 19

20 EMAS W ADMINISTRACJI - ZNACZENIEUdział administracji publicznej w systemie EMAS stanowi pozytywny przykład dla społeczności Rola systemu EMAS nie kończy się na promowaniu zrównoważonego rozwoju System EMAS stanowi strukturę ramową dla właściwego zarządzania oraz poprawy efektów własnej działalności środowiskowej organów administracji publicznej 20

21 EMAS W ADMINISTRACJI - ZNACZENIEPodejście do wdrażania EMAS w jednostkach sektora finansów publicznych Przystąpienie do EMAS całego urzędu Przystąpienie do EMAS poszczególnych wydziałów urzędu Przystąpienie do EMAS przedsiębiorstw komunalnych Przystąpienie do EMAS podmiotów mających największy wpływ na środowisko (np. przedsiębiorstw zajmujących transportem publicznym, gospodarką odpadami, zaopatrzeniem energetycznym, gospodarką wodną, zamówieniami publicznymi, itp.) 21

22 Rejestr organizacji uczestniczących w EMAS:WYBRANE POLSKIE ORGANIZACJE EMAS PL Centrum Onkologii im. Franciszka Łukaszczyka (Bydgoszcz) PL WFOŚiGW w Katowicach (Katowice) PL Przedsiębiorstwo Wodociągów i kanalizacji Okręgu Częstochowskiego PL Międzygminne Przedsiębiorstwo Gospodarki Odpadami i Energetyki Odnawialnej „Master” w Tychach PL Częstochowskie Przedsiębiorstwo Komunalne Sp. z o.o (Wrzosowa) PL Przedsiębiorstwo Gospodarki Wodnej i Rekultywacji S.A. W Jastrzębiu Zdroju PL Regionalne Centrum Gospodarki Wodno-Ściekowej w Tychach PL KOBA Organizacja Odzysku Opakowań S.A. W Krakowie PL Ministerstwo Środowiska PL Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w Lublinie PL Urząd Miejski Wrocławia PL DOL-EKO Organizacja Odzysku SA we Wrocławiu PL Ośrodek Główny Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej – Państwowego Instytutu Badawczego PL Zachodniopomorskie Centrum Onkologii w Szczecinie Rejestr organizacji uczestniczących w EMAS: 22

23 EMAS W ADMINISTRACJI - WYZWANIAPodejście do wdrażania EMAS w jednostkach administracji publicznej Wyzwanie: specyficzny charakter „procesu produkcyjnego” – proces tworzenia prawa, strategii i polityk Wpływ na środowisko wynika z podejmowanych decyzji Aspekty środowiskowe pośrednie 23

24 PRZYKŁADY WDROŻENIA EMAS2005 r. rejestracja w systemie EMAS – pierwszy organ UE Deklaracja środowiskowa: redukcja emisji CO2 „polityka żywnościowa” Ma znaczący wpływ na pozytywne działania środowiskowe społeczeństwa oraz przedsiębiorstw - władze publiczne mogą znacząco wpływać na działalność środowiskową innych podmiotów (sektor zamówień publicznych) Zamówienia publiczne to około 14% PKB Unii Europejskiej Źródło: Deklaracja środowiskowa EEA 2010 24

25 PRZYKŁADY WDROŻENIA EMAS7 września 2001 r.  C (2001)/2591 o politycznym zaangażowaniu w proces wdrażania EMAS w swej strukturze 2002 r.  „EMAS w Komisji Europejskiej – faza pilotażowa” w: Sekretariacie Generalnym Dyrekcji Generalnej ds. Środowiska Dyrekcji Generalnej ds. Administracji Dyrekcji Generalnej ds. Informatyzacji Biurze Infrastruktury i Logistyki 2005 r.  pierwszy audyt zewnętrzny wykazał: - silne wsparcie kierownictwa - zaangażowanie pracowników - jasność założonych celów Do dalszego dopracowania: - pełna zgodność z wymaganiami prawnymi (budynki) procedury identyfikacji niezgodności, procedury działań korygujących i zapobiegawczych Ma znaczący wpływ na pozytywne działania środowiskowe społeczeństwa oraz przedsiębiorstw - władze publiczne mogą znacząco wpływać na działalność środowiskową innych podmiotów (sektor zamówień publicznych) Zamówienia publiczne to około 14% PKB Unii Europejskiej 25

26 PRZYKŁADY WDROŻENIA EMASBiuro Infrastruktury i Logistyki zatrudnia ok. 750 osób zarządza ok. 60 budynkami w Brukseli, 11 stołówkami, 34 kawiarniami odpowiedzialne m.in. za gospodarkę odpadami, serwis sprzątający Największa korzyść EMAS? Zgodność z wymaganiami prawnymi, stały nadzór (budynki) 2009 r.  EMAS rozszerzony na wszystkie oddziały KE w Brukseli i Luksemburgu ograniczenie oddziaływania na środowisko ograniczenie emisji CO2 wspieranie efektywnego wykorzystania zasobów naturalnych zapobieganie powstawaniu odpadów, ponowne użycie i recykling wspieranie zrównoważonej konsumpcji i produkcji Ma znaczący wpływ na pozytywne działania środowiskowe społeczeństwa oraz przedsiębiorstw - władze publiczne mogą znacząco wpływać na działalność środowiskową innych podmiotów (sektor zamówień publicznych) Zamówienia publiczne to około 14% PKB Unii Europejskiej 26

27 PRZYKŁADY WDROŻENIA EMASBudynki – oszczędności na osobę od 2002 r.: 22% mniej emisji CO2 = 637/kg CO2/rok/osobę 20% mniej energii elektrycznej = 1343 kWh/rok/osobę 17% mniej gazu i paliwa = 732 kWh/rok/osobę 29% mniej wody = 7011 litrów/rok/osobę Berlaymont: (ekodesign) zbieranie wód opadowych ko-generacja elektronicznie sterowana fasada (sprzężona z systemem oświetlenia i klimatyzacji) Zastosowane rozwiązania proekologiczne: - intranet (ograniczył zużycie papieru) - wprowadzenie druku centralnego (83 starych na 25 nowych drukarek) - monitoring zużycia papieru i toneru - zastosowanie atramentów roślinnych, papieru produkowanego bez użycia chloru Ma znaczący wpływ na pozytywne działania środowiskowe społeczeństwa oraz przedsiębiorstw - władze publiczne mogą znacząco wpływać na działalność środowiskową innych podmiotów (sektor zamówień publicznych) Zamówienia publiczne to około 14% PKB Unii Europejskiej 27

28 PRZYKŁADY WDROŻENIA EMASZmniejszenie ilości odpadów - wyróżnienie 15 strumieni odpadów - 50 % zbieranych odpadów  recykling 95 % papieru 64 % kaset z tonerem 40 % starych mebli i 78 % sprzętu komputerowego 33 % spadek zużycia papieru biurowego dla Komisji – z 88 do 59 arkuszy/dzień/osobę Osiągnięto m.in. dzięki: - selektywnej zbiórce odpadów + kampanii informacyjnej w kawiarniach, stołówkach, przedszkolach - promowaniu alternatywnego transportu (rowery dostępne dla pracowników) Transport 14% wzrost usług rowerowych w 2007 r. w stosunku do roku poprzedniego Ma znaczący wpływ na pozytywne działania środowiskowe społeczeństwa oraz przedsiębiorstw - władze publiczne mogą znacząco wpływać na działalność środowiskową innych podmiotów (sektor zamówień publicznych) Zamówienia publiczne to około 14% PKB Unii Europejskiej 28

29 PRZYKŁADY WDROŻENIA EMAS2004 r. podpisanie dokumentu określającego politykę Parlamentu zawierającą wytyczne dotyczące systemu zarządzania środowiskiem: redukcja emisji CO2 promowanie efektywnego wykorzystania energii, wody i papieru oraz redukcji odpadów włączenie wytycznych środowiskowych do procedur przetargowych dbałość o odpowiednie zaangażowanie i zachowanie dzięki szkoleniom i zwiększeniu świadomości wprowadzenie środków mających na celu zapobieganie zanieczyszczeniom promowanie przejrzystych procedur komunikacji i dialogu 2007 r. - pierwszy audyt zewnętrzny, certyfikat ISO 14001:2004 oraz rejestracja w systemie EMAS w Brukseli, Luksemburgu i Strasburgu. EMAS opiera się na zaangażowaniu wszystkich pracowników i wsparciu służb Parlamentu Europejskiego, tworząc ramy, dzięki którym może zachować zasoby dla przyszłych pokoleń. 29

30 PRZYKŁADY WDROŻENIA EMAS2007 r. udział w projekcie COMPASS + 2008 r. rejestracja w krajowym systemie ekozarządzania i audytu (EMAS) właściwa gospodarka odpadami, segregacja odpadów ochrona wód, rozbudowa sieci kanalizacyjnej ochrona terenów cennych redukcja emisji gazów i pyłów do atmosfery kształtowanie proekologicznych postaw mieszkańców Ma znaczący wpływ na pozytywne działania środowiskowe społeczeństwa oraz przedsiębiorstw - władze publiczne mogą znacząco wpływać na działalność środowiskową innych podmiotów (sektor zamówień publicznych) Zamówienia publiczne to około 14% PKB Unii Europejskiej 30

31 PRZYKŁADY WDROŻENIA EMAS2005 r. udział w projekcie Phare „Wdrażanie EMAS w Polsce” 2007 r. rejestracja w krajowym systemie ekozarządzania i audytu (EMAS) jako instytucja finansująca pośrednio wpływa na zmniejszenie negatywnego wpływu na środowisko dofinansowuje przedsięwzięcia inwestycyjne, edukacyjne, z zakresu ochrony przyrody ochrona terenów cennych redukcja emisji gazów i pyłów do atmosfery kształtowanie proekologicznych postaw mieszkańców 31

32 PRZYKŁADY WDROŻENIA EMAS MINISTERSTWO ŚRODOWISKA„Wdrożenie systemu zarządzania środowiskowego, przygotowanie do rejestracji w systemie ekozarządzania i audytu we Wspólnocie (EMAS, eco- management and audit scheme)” – Pierwsza rejestracja: Cel Jak? 1. Zmniejszenie zapotrzebowania na energię Termomodernizacja budynku 2. Zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych, zwiększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii Realizacja projektów w ramach Krajowego systemu zielonych inwestycji (GIS) Zarządzanie energią w budynkach użyteczności publicznej Biogazownie rolnicze Elektrociepłownie i ciepłownie na biomasę Budowa i przebudowa sieci elektroenergetycznych w celu połączenia odnawialnych źródeł energii wiatrowej 3. Podnoszenie świadomości ekologicznej Polaków Kampania odpadowa „Nie zaśmiecaj swojego sumienia” Kampania efektywne wykorzystanie zasobów Europejski tydzień ZT 32

33 PRZYKŁADY WDROŻENIA EMAS MINISTERSTWO ŚRODOWISKA2007 r. wdrożenie ZSZ (ISO 9001 i ISO 14001) 2012 r. wdrożenie EMAS Aspekty środowiskowe pośrednie: emisja hałasu na terenie miasta Wrocławia, emisja do atmosfery substancji gazowych i pyłów generowanych przez przedsiębiorców, gospodarowanie wodą i ściekami przez mieszkańców, gospodarka wodno-ściekowa prowadzona przez przedsiębiorców, wytwarzanie odpadów przez mieszkańców i przez przedsiębiorców… Cele: Zmniejszenie ilości zmieszanych odpadów komunalnych co najmniej o 7% w stosunku do 2013 r. przy założeniu, że wskaźnik wytworzonych odpadów niebezpiecznych nie przekroczy wartości 0,0005 Mg, odpadów innych niż niebezpieczne 0,01 Mg, a zmieszanych odpadów komunalnych 1,0 w przeliczeniu na 1 pracownika.

34 PRZYKŁADY WDROŻENIA EMASRDOŚ Projekt: „Procesy, cele, kompetencje – zintegrowane zarządzanie w urzędzie” jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego” – Wdrożenie i doskonalenie nowoczesnych metod zarządzania w urzędach administracji rządowej , w ramach tego projektu: wdrożenie EMAS w RDOŚ Weryfikacja – lipiec-sierpień 2015 Wszystkie RDOŚ-ie przeszły pozytywną weryfikację

35 WDRAŻANIE EMAS KROK PO KROKU

36 SYSTEMY ZARZĄDZANIA ŚRODOWISKOWEGOEMAS, art. 2, p. 13. część ogólnego systemu zarządzania, która obejmuje: strukturę organizacyjną, czynności planowania, zakres odpowiedzialności, praktyki, procedury, procesy i zasoby służące rozwijaniu, wdrażaniu, osiąganiu, przeglądowi i utrzymaniu polityki środowiskowej oraz zarządzaniu aspektami środowiskowymi

37 ZAWARTOŚĆ ROZPORZĄDZENIAArtykuły podzielono na 9 rozdziałów: 1. Przepisy ogólne (artykuły 1-2) 2. Rejestracja organizacji (artykuły 3-5) 3. Obowiązki zarejestrowanych organizacji (artykuły 6-10) 4. Zasady mające zastosowanie do organów właściwych (artykuły 11-17) 5. Weryfikatorzy środowiskowi (artykuły 18-27) 6. Jednostki akredytujące i jednostki licencjonujące (artykuły 28-31) 7. Zasady mające zastosowanie do państw członkowskich (artykuły 32-41) 8. Zasady mające zastosowanie do Komisji (artykuły 42-47) 9. Przepisy końcowe (artykuły 48-52)

38 ZAWARTOŚĆ ROZPORZĄDZENIAZałącznik I – Przegląd środowiskowy Załącznik II – Wymogi dotyczące systemu zarządzania środowiskowego oraz dodatkowe zagadnienia, które organizacje wdrażające EMAS mają uwzględnić Załącznik III - Wewnętrzny audyt środowiskowy Załącznik IV - Sprawozdawczość w zakresie środowiska Załącznik V – Logo EMAS Załącznik VI - Informacje wymagane do rejestracji Załącznik VII - Oświadczenie weryfikatora środowiskowego w sprawie czynności weryfikacyjnych i walidacyjnych Załącznik VIII – Tabela korelacji Wymagania załączników są wiążące

39 WYMAGANIA DLA SZŚ Wymagania w stosunku do SZŚ są określone w Załączniku II do Rozporządzenia EMAS. Część A tego załącznika jest tożsama z treścią normy ISO 14001:2004 W części B wymienione są dodatkowe wymagania: B1. przegląd środowiskowy B2. zgodność z prawem, B3. efekty działalności środowiskowej, B4. zaangażowanie pracowników, B5. komunikacja.

40 DECYZJA KE NR 2013/131/UE Decyzja Komisji z dnia 4 marca 2013 r. ustanawiająca przewodnik użytkownika, w którym określa się działania konieczne do uczestnictwa w EMAS, zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1221/2009 w sprawie dobrowolnego udziału organizacji w systemie ekozarządzania i audytu we Wspólnocie (EMAS)

41 ELEMENTY SYSTEMU EMAS przeprowadzenie przeglądu środowiskowego dla zbadania wpływu organizacji na środowisko, ustanowienie i wdrożenie systemu zarządzania środowiskowego w oparciu o przegląd środowiskowy, ukierunkowany na poprawę działalności środowiskowej organizacji, sporządzenie deklaracji środowiskowej, przekazywanie informacji społeczeństwu o efektach działalności środowiskowej, aktywne zaangażowanie pracowników organizacji, m.in. poprzez odpowiednie szkolenia.

42 ISO 14001 a EMAS ISO 14001 EMAS ACT PLAN DO CHECK+ odniesienie do efektów działalności środowiskowej + pośrednie aspekty środowiskowe + ciągłe doskonalenie + zobowiązanie do zgodności z prawem ACT PLAN ISO 14001 + WPŚ + dialog ze społeczeństwem + ocena zgodności z prawem + zaangażowanie pracowników/ aktywny udział DO CHECK + program, cel, zakres audytów wewnętrznych + efekty działalności środowiskowej + deklaracja środowiskowa 42

43 WDRAŻANIE SZŚ NALEŻY ZACZĄĆ OD:wyznaczenia przez najwyższe kierownictwo osoby, która będzie koordynowała w jego imieniu pracami nad SZŚ – Pełnomocnik ds. SZŚ poinformowania pracowników o podjętej decyzji w zakresie wdrażania systemu ekozarządzania i audytu EMAS powołania zespołu, tzn. grupy osób z różnych kluczowych komórek organizacyjnych

44 ETAPY PRAC NAD WDRAŻANIEM EMAS4 5 6 7 8 9 3 2 1 Decyzja o rozpoczęciu prac nad systemem EMAS Powołanie pełnomocnika ds. SZŚ Wstępny przegląd środowiskowy Opracowanie polityki środowiskowej Opracowanie dokumentacji systemu EMAS Prezentacja procedur i wdrażanie rozwiązań systemowych Audity wewnętrzne, przegląd zarządzania Działania korygujące (i zapobiegawcze) Proces weryfikacji Identyfikacja i ocena aspektów środowiskowych Rejestracja 10

45 RÓŻNICE FORMALNE - WYMAGANIASystem zarządzania środowiskowego w przedsiębiorstwie 30h RÓŻNICE FORMALNE - WYMAGANIA Polityka środowiskowa Aspekty środowiskowe Wymagania prawne i inne Cele, zadania, program Odpowiedzialność i zasoby Szkolenia Komunikowanie się Dokumentacja Nadzór nad dokumentacją Nadzór operacyjny Awarie Zapisy Przegląd zarządzania Audit ISO 14001 Przegląd wstępny Audit certyfikacyjny Weryfikacja + rejestracja (udział organów administracji) Odniesienie do wyników PLANUJ WDRAŻAJ SPRAWDZAJ Ocena zgodności Monitorowanie i pomiary EMAS Niezgodności, działania korygujące i zapobiegawcze Deklaracja środowiskowa Zaangażowanie pracowników Pośrednie aspekty środowiskowe Otwarty dialog Zgodność z prawem 4 SLAJDY O EMASIE NAJWAZNIEJSZE DWIE UWAGI Z praktycznego punktu widzenia przedsiębiorcy, EMAS różni się od ISO tym, że: Trzeba sporządzić i udostępnić deklarację, Trzeba się spodziewać ostrzejszej weryfikacji pod względem zgodności z prawem, ponieważ dodatkowy poziom nadzoru nad systemem EMAS powoduje, że weryfikatorzy bardziej skrupulatnie niż w przypadku auditów na zgodność z ISO będą przyglądać się zgodności z przepisami. A wszystkie inne drobne różnice pokazane są syntetycznie na tym slajdzie. 2.2 Rozporządzenie EMAS a norma ISO 14001 Organizacje wdrażające SZŚ i planujące ich zewnętrzną oceną staną z pewnością przed dylematem czy starać się o certyfikat zgodności z normą ISO czy też o rejestrację w systemie EMAS. Odpowiedź na to pytanie wymaga uwzględniania podstawowych różnic i podobieństw między tymi standardami. Na początek należy stwierdzić, że systemy zarządzania środowiskowego, zarówno zgodne z normą ISO jak i Rozporządzeniem EMAS, oparte są na tym samym założeniu: niektóre organizacje są skłonne do podejmowania działań wybiegających poza obowiązki wynikające z przepisów prawa i mają ten sam cel: stałe ograniczanie negatywnego oddziaływania na środowisko poprzez stały nadzór nad działaniami, usługami i wyrobami związanymi ze znaczącymi aspektami środowiskowymi oraz stawianie i osiąganie realnych celów w tym zakresie. Przed nowelizacją Rozporządzenia EMAS w 2001 r. analizowano różnice wymagań zawartych w obu dokumentach. Obecnie, ze względu na włączenie treści normy ISO do Rozporządzenia EMAS można ograniczyć się do identyfikacji dodatkowych wymagań stawianych organizacjom w systemie EMAS. Niezaprzeczalnie Rozporządzenie EMAS stawia nieco wyższe wymagania, co z jednej strony podnosi koszt wdrażania SZŚ, jednak może się przekładać na zaliczenie organizacji do wyższej kategorii wiarygodności. Wdrożenie SZŚ w oparciu o wymagania normy ISO można więc traktować jako krok w kierunku rejestracji w systemie EMAS. Wiele różnic między Rozporządzeniem EMAS a normą ISO ma czysto formalny charakter. W praktyce większość systemów opartych na normie ISO spełnia niemal wszystkie wymagania Rozporządzenia EMAS. Rozporządzenie EMAS w sposób bardziej szczegółowy określa obowiązki dotyczące przeprowadzenia wstępnego przeglądu środowiskowego, metodyki i częstotliwości audytów wewnętrznych, nadzorowania dostawców i podwykonawców oraz zaangażowania pracowników. W praktyce, różnica między Rozporządzeniem EMAS a normą ISO polega na obowiązku publikowania deklaracji środowiskowej oraz innym podejściu do zgodności z prawem. Ta ostatnia nie wynika zresztą bezpośrednio z wymagań, ale z faktu, że w procedurę rejestracji w systemie EMAS zaangażowane są organy administracji odpowiedzialne za nadzór nad spełnianiem wymagań prawnych. Organy te mają wpływ na decyzje o rejestracji oraz ewentualnym zawieszeniu bądź wykreśleniu z rejestru. W związku z tym organizacje starające się o rejestrację w systemie EMAS przykładają większą wagę do zgodności z prawem, a fakt rejestracji gwarantuje w większym stopniu zgodność z wymaganiami prawnymi. Ponadto udział w systemie EMAS daje organizacjom skuteczne instrumenty promocji: możliwość stosowania logo oraz wpis do wspólnotowego rejestru EMAS. Rejestr ten umożliwia wszystkim zainteresowanym poszukiwanie partnerów spełniających wysokie standardy w zakresie ochrony środowiska. Organizacje, które poddały swój SZŚ certyfikacji na zgodność z normą ISO 14001, starając się o rejestrację w systemie EMAS nie muszą rozpoczynać przygotowań od zera. Ich system spełnia większość wymagań Rozporządzenia EMAS a akredytowany weryfikator będzie sprawdzał jedynie dodatkowe elementy nie wymagane przez normę ISO Organizacja może zastosować krótszą ścieżkę wdrażania i weryfikacji w systemie EMAS, pod warunkiem że certyfikat ISO został wydany przez jednostkę posiadającą akredytację zaakceptowaną przez Komisję Europejską. Statystyki wskazują, że certyfikacja na zgodność z normą ISO jest wciąż znacznie bardziej popularna niż rejestracja w systemie EMAS . Trudno jednoznacznie stwierdzić, w jakim stopniu wpływają na ten stan rzeczy dodatkowe wymagania Rozporządzenia EMAS a w jakim ograniczona do terenu państw członkowskich UE możliwość stosowania Rozporządzenia EMAS. Biorąc pod uwagę dodatkowe wymagania oraz bardziej szczelny system rejestracji, wydaje się, że rejestracja w systemie EMAS stanowi interesującą alternatywę dla najlepszych organizacji tj. tych, które chcą osiągnąć więcej niż minimum wymagań określonych w normie ISO Jako jeden z częściej przywoływanych argumentów za stosowaniem Rozporządzenia EMAS, jest istnienie wykazu organizacji zarejestrowanych w systemie. Informacja ta jest publicznie dostępna i na bieżąco aktualizowana, podczas gdy w przypadku certyfikatów ISO brak oficjalnej informacji o ich posiadaczach. Obowiązek publikowania deklaracji środowiskowej wnikający z Rozporządzenia EMAS może być natomiast trudnym zadaniem dla organizacji, które z obiektywnych względów muszą zachować wysoki stopień poufności danych. Również fakt, że Rozporządzenie EMAS nie jest rozpoznawalne tak szeroko w świecie jak norma ISO może być pewnym utrudnieniem dla organizacji działających na skalę globalną. Jednak w zamian System EMAS oferuje organizacjom także dodatkowe możliwości w zakresie promocji tj. wpis do unijnego rejestru oraz możliwość korzystania z oficjalnego logo systemu. Na zakończenie warto dodać, że Rozporządzenie EMAS zobowiązuje państwa członkowskie do promowania wdrażania SZŚ i wprowadzania odpowiednich zachęt. Można się więc spodziewać, że na terenie poszczególnych państw, jak i całej Unii Europejskiej będą prowadzone działania zachęcające do korzystania z systemu EMAS. Może to być szczególnie atrakcyjne, dla organizacji w dużym stopniu regulowanych prawnie, gdyż pojawiające się koncepcje coraz częściej wiążą system zarządzania środowiskowego zgodny z Rozporządzeniem EMAS z realizacją innych obowiązków prawnych np. uzyskaniem pozwolenia zintegrowanego czy weryfikacji poziomu emisji dwutlenku węgla. Dla organizacji, których te zagadnienia dotyczą rejestracja w systemie EMAS może ułatwić spełnianie innych wymagań. dr inż. Alina Matuszak-Flejszman

46 SYSTEMU ZARZĄDZANIA ŚRODOWISKOWEGOWymagania normy ISO 14001 ISO – MODEL SYSTEMU ZARZĄDZANIA ŚRODOWISKOWEGO Polityka środowiskowa Planowanie Aspekty Środowiskowe Wymagania prawne i inne Cele, zadania i program(y) Wdrażanie i funkcjonowanie Zasoby, role, odpowiedzialności i uprawnienia Szkolenie, świadomość i kompetencje Komunikacja Dokumentacja Nadzór nad dokumentacją Sterowanie operacyjne Gotowość i reagowanie na awarie Sprawdzanie Monitorowanie i pomiary Ocena zgodności Niezgodności oraz działania korygujące i zapobiegawcze Nadzór nad zapisami Audit SZŚ Przegląd zarządzania Szkolenie: NOVOL Sp. z o.o.

47 POLITYKA ŚRODOWISKOWAWymagania normy ISO 14001 POLITYKA ŚRODOWISKOWA „ogólna deklaracja organizacji, dotycząca jej intencji i zasad odnoszących się do ogólnych efektów działalności środowiskowej, formalnie wyrażona przez najwyższe kierownictwo”. polityka środowiskowa określa ramy do działania i ustalania celów oraz zadań środowiskowych ISO 14001 Polityka środowiskowa dokument, który nadaje kierunek wdrażania i doskonalenia systemu zarządzania środowiskowego Szkolenie: NOVOL Sp. z o.o.

48 POLITYKA ŚRODOWISKOWAWymagania normy ISO 14001 POLITYKA ŚRODOWISKOWA jest odpowiednia do charakteru, skali oraz wpływów działań organizacji na środowisko zawiera zobowiązanie do ciągłego doskonalenia oraz zapobiegania zanieczyszczeniom zawiera zobowiązanie do spełniania odpowiednich wymagań wynikających z ustawodawstwa i przepisów prawnych dotyczących środowiska oraz innych wymagań, które dotyczą organizacji stanowi ramy do ustalenia i przeglądu celów oraz zadań środowiskowych jest udokumentowana, wdrożona i utrzymywana jest zakomunikowana wszystkim zatrudnionym oraz pracującym na zlecenie organizacji jest publicznie dostępna Szkolenie: NOVOL Sp. z o.o.

49 POLITYKA ŚRODOWISKOWAWszystkie zobowiązania zawarte w polityce środowiskowej muszą być rozwinięte i przełożone na codzienne działanie organizacji. Podczas opracowywania polityki środowiskowej wskazane jest zachowanie pewnej równowagi: musi być specyficzna, odnosić się do różnych wpływów organizacji na środowisko, związanych z prowadzonymi procesami, wytwarzanymi wyrobami i świadczonymi usługami powinna być w pewnym stopniu ogólna ze względu na konieczność udostępniania jej publicznie, a także aby zbyt szybko nie ulegała dezaktualizacji

50 PLANOWANIE SYSTEMU EMASWymagania normy ISO 14001 PLANOWANIE SYSTEMU EMAS Zrozumieć aspekty środowiskowe i wpływy Zrozumieć wymagania prawne i inne Opracować strategię dla ciągłego doskonalenia Szkolenie: NOVOL Sp. z o.o.

51 System zarządzania środowiskowego w przedsiębiorstwie 30hASPEKTY ŚRODOWISKOWE Organizacja powinna ustanowić, wdrożyć i utrzymywać procedurę: w celu określenia aspektów środowiskowych, które mają lub mogą mieć znaczący wpływ na środowisko, identyfikacji aspektów środowiskowych związanych ze swoimi działaniami, wyrobami i usługami, które może nadzorować i na które może wpływać. Organizacja powinna zapewnić, aby aspekty związane z tymi znaczącymi wpływami były uwzględniane przy ustalaniu jej celów środowiskowych. Organizacja powinna dokumentować i stale aktualizować te informacje. Organizacja powinna zapewnić, że znaczące aspekty środowiskowe są brane pod uwagę przy ustanawianiu, wdrażaniu i utrzymywaniu jej systemu zarządzania środowiskowego dr inż. Alina Matuszak-Flejszman

52 ASPEKTY ŚRODOWISKOWE I WPŁYWY NA ŚRODOWISKOzrzut ropy śmierć ptaka ASPEKT WPŁYW przyczyna skutek

53 ASPEKTY ŚRODOWISKOWE – PRZYKŁADYPROMIENIOWANIE EMISJE ZUŻYCIE MEDIÓW HAŁAS ŚCIEKI DRGANIA ODPADY

54 W JAKICH SYTUACJACH ASPEKTY ŚRODOWISKOWE MOGĄ POWSTAĆ?W normalnych warunkach działalności, np. odpady papieru, tonerów, szkła, zużycie mediów – wody, energii, gazu, emisje do powietrza z kotłowni, W sytuacjach awaryjnych, np. emisje z pożaru, ścieki popożarowe, odpady z pożaru, wyciek płynu z urządzeń klimatyzacyjnych W sytuacjach specjalnych, np. odpady wytwarzane w wyniku remontów, rozbiórek

55 POŚREDNIE ASPEKTY ŚRODOWISKOWEOrganizacje publiczne powinny uwzględniać aspekty środowiskowe związane z ich podstawową działalnością Niedopuszczalne jest skupienie się tylko na obiektach i urządzeniach należących do organizacji Organizacje powinny wykazać, że dokonały identyfikacji znaczących aspektów środowiskowych związanych ze swoimi procedurami zamówień publicznych oraz że związany z nimi znaczący wpływ na środowisko został uwzględniony w systemie zarządzania Należy poddać analizie jak duże oddziaływanie może organizacja mieć na aspekty środowiskowe oraz jakie środki może podjąć w celu zmniejszenia wpływu na środowisko

56 ŚRODOWISKOWE ASPEKTY BEZPOŚREDNIE I POŚREDNIEAspekty bezpośrednie, np. Wytwarzanie odpadów (papier, tworzywa sztuczne, szkło, zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny, odpady komunalne), emisje z kotłowni gazowej/olejowej, ścieki komunalne, emisje z silników spalinowych, hałas z urządzeń klimatyzacyjnych Aspekty pośrednie, np. Emisja czynników szkodliwych do środowiska (odpady) przez podmioty współpracujące (np. wykonawcy prac remontowych), uzgodnienia w ramach postępowań związanych z wydawaniem decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, prowadzenie postępowań w sprawie wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, wydawanie zezwoleń na podejmowanie czynności podlegających zakazom w stosunku do gatunków roślin, grzybów i zwierząt objętych ochroną gatunkową

57 ASPEKTY ŚRODOWISKOWE Aspekty środowi-skowe PolitykaPotrzeby szkolenio-we Gotowość na wypadek awarii Cele i zadania Sterowa-nie opera-cyjne Częstot-liwość audytów

58 ZNACZĄCE ASPEKTY ŚRODOWISKOWEZnaczące aspekty i oddziaływanie kontrolowane przez SZŚ Znaczenie jest określone przez organizację, a nie przez rozporządzenie Znaczenie nie oznacza dużej skali oddziaływania

59 KRYTERIA OCENY ASPEKTÓW ŚRODOWISKOWYCHCzynniki, które należy rozważyć: Informacje o stanie środowiska w celu określenia czynności, produktów i usług organizacji, które mogą wpływać na środowisko, Posiadane przez organizację dane dotyczące ryzyka związanego z nakładami materiałów i energii, zrzutami, odpadami i emisjami, Opinie zainteresowanych stron, Regulowane działania organizacji w zakresie środowiska, Projektowanie, rozwój, wytwarzanie, dystrybucję, obsługę techniczną, użycie, ponowne użycie, recykling i usuwanie produktów wytwarzanych przez organizację, Te działania organizacji, które są źródłem najbardziej znaczących kosztów i korzyści dla środowiska

60 ĆWICZENIE Proszę zidentyfikować bezpośrednie i pośrednie aspekty środowiskowe w urzędzie administracji publicznej Proszę zaproponować kryteria oceny zarówno bezpośrednich jak i pośrednich aspektów środowiskowych Proszę określić wpływy na środowisko wynikające z tych aspektów środowiskowych Proszę wyznaczyć znaczące aspekty środowiskowe

61 WYMAGANIA PRAWNE Spełnianie wymagań prawnychOrganizacja powinna ustanowić, wdrożyć i utrzymywać procedurę(y): identyfikacji i dostępu do wymagań prawnych i innych, które dotyczą organizacji, a związanych z jej aspektami środowiskowymi definiowania jak te wymagania odnoszą się do jej aspektów środowiskowych ORGANIZACJA POWINNA: ZAPEWNIĆ, ŻE MAJĄCE ZASTOSOWANIE WYMAGANIA PRAWNE, KTÓRE DOTYCZĄ ORGANIZACJI SĄ BRANE POD UWAGĘ PRZY USTANAWIANIU, WDRAŻANIU I UTRZYMYWANIU SZŚ EMAS WYMAGA KATEGORYCZNEJ ZGODNOŚCI Z WYMAGANIAMI PRAWNYMI W OBSZARZE OCHRONY ŚRODOWISKA

62 CELE, ZADANIA I PROGRAMY ŚRODOWISKOWEWszystkie aspekty środowiskowe Nieznaczące wpływy Znaczące wpływy Sytuacje awaryjne Warunki normalne i specjalne Sterowanie operacyjne Procedury Zadowalające Cele, zadania Programy Aspekty Wpływy Nadzór Efekty Doskonalenie Poprawa

63 CELE, ZADANIA, PROGRAMY Cele„Ogólny cel, spójny z polityką środowiskową, który organizacja ustala sobie do osiągnięcia” Zadania Szczegółowe wymaganie dotyczące efektów działalności, mające zastosowanie do organizacji albo jej części, wynikające z celów środowiskowych, które należy określić oraz zrealizować, aby osiągnąć te cele

64 CELE, ZADANIA, PROGRAMY Organizacja powinna ustanowić i utrzymywać udokumentowane cele i zadania środowiskowe dla odpowiednich służb oraz na odpowiednich szczeblach organizacji. Cele i zadania powinny być, gdzie jest to możliwe, mierzalne i spójne z polityką środowiskową, włączając zobowiązanie do zapobiegania zanieczyszczeniom, zgodność z mającymi zastosowanie wymaganiami prawnymi i z innymi wymaganiami dotyczącymi organizacji oraz ciągłe doskonalenie.

65 CELE, ZADANIA, PROGRAMY Udokumentowane cele i zadania środowiskowe dla każdej odpowiedniej funkcji oraz na każdym szczeblu wewnątrz organizacji. Cele i zadania środowiskowe powinny być, gdzie jest to możliwe, mierzalne i spójne z polityką środowiskową, włączając: zobowiązanie do zapobiegania zanieczyszczeniom, zgodność z mającymi zastosowanie wymaganiami prawnymi i z innymi wymaganiami dotyczącymi organizacji oraz ciągłe doskonalenie.

66 PRAWIDŁOWE DEFINIOWANIE CELÓWS nie-Skomplikowany (prosty) Mierzalny Ambitny Realistyczny mający Termin realizacji M A R T

67 PRZYKŁADOWE CELE ŚRODOWISKOWE MŚZmniejszenie zużycia energii elektrycznej… Zmniejszenie zużycia papieru… Zmniejszenie odpadu papieru… Zwiększenie liczby działań edukacyjnych, np. konferencji… Cel Jak? 1. Zmniejszenie zapotrzebowania na energię Termomodernizacja budynku 2. Zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych, zwiększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii Realizacja projektów w ramach Krajowego systemu zielonych inwestycji (GIS) Zarządzanie energią w budynkach użyteczności publicznej Biogazownie rolnicze Elektrociepłownie i ciepłownie na biomasę Budowa i przebudowa sieci elektroenergetycznych w celu połączenia odnawialnych źródeł energii wiatrowej 3. Podnoszenie świadomości ekologicznej Polaków Kampania odpadowa „Nie zaśmiecaj swojego sumienia” Kampania efektywne wykorzystanie zasobów Europejski tydzień ZT

68 CELE I ZADANIA ŚRODOWISKOWE MŚZadanie Termomodernizacja budynku zmniejszająca zapotrzebowanie na energię (z uwzględnieniem sprawności całkowitej) o: 66,69 % dla wariantu I, 47,13 % dla wariantu II, 44,92 % dla wariantu III, 20,98 % dla wariantu IV. Wybrano wariant zmniejszający łączne zapotrzebowanie na energię pierwotną o 78% (na podstawie raportu z audytu energetycznego stanowiącego uzupełnienie do wniosku do NFOSiGW sporządzonego przez Narodową Agencję Poszanowania Energii) Wykonanie projektu koncepcji systemu wentylacji i klimatyzacji – r. Wykonanie projektu wykonawczo-budowlanego do uzyskania pozwolenia na budowę wraz z niezbędnymi uzgodnieniami – Złożenie wniosku na sfinansowanie termomodernizacji budynku przez NFOŚiGW – w określonym przez NFOŚiGW terminie naboru wniosków. Realizacja termomodernizacji budynku – rozpoczęcie od 2014 r. Wykonanie analizy stopnia realizacji celu oraz oczekiwanych efektów – r.

69 CELE I ZADANIA ŚRODOWISKOWE MŚZadanie Zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych, zwiększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii, poprawa efektywności energetycznej Realizacja projektów w ramach Krajowego systemu zielonych inwestycji (Green Investment Scheme – GIS). Programy priorytetowe: Zarządzanie energią w budynkach użyteczności publicznej Biogazownie rolnicze Elektrociepłownie i ciepłownie na biomasę Budowa i przebudowa sieci elektroenergetycznych w celu połączenia odnawialnych źródeł energii wiatrowej Zarządzanie energią w budynkach wybranych podmiotów sektora finansów publicznych Wykonanie analizy stopnia realizacji celu oraz oczekiwanych efektów – do r. Stopień osiągnięcia celu Stan na dzień r. Liczba rozpoczętych projektów – 352 Liczba zakończonych projektów – 225 Efekty ekologiczne oczekiwane do uzyskania w wyniku realizacji projektów lub programów, którym udzielono wsparcia finansowego do r. – redukcja/ograniczenie emisji CO2 o ,67 Mg/r

70 CELE I ZADANIA ŚRODOWISKOWE MŚZadanie Podnoszenie świadomości ekologicznej Polaków w zakresie: efektywnego wykorzystywania zasobów, racjonalnego postępowania z odpadami, zapobiegania zmianom klimatu i adaptacji do zmian klimatu Realizacja projektów podnoszących świadomość ekologiczną różnych grup społecznych kształtujących pożądane zachowania: Kampania edukacyjno-informacyjna dot. racjonalnego wykorzystywania zasobów w gospodarstwach Ogólnopolska kampania Ekoszyk Kampania o oszczędzaniu ciepła w domu Kampania promująca portal Projekt szkoleniowy – „zielone miasta – w stronę przyszłości” Rozwój i promocja strony dla dzieci i nauczycieli Wykonanie analizy stopnia realizacji celu oraz oczekiwanych efektów – do r. Stopień osiągnięcia celu Kampania dot. Wykorzystania zasobów składa się z komponentu telewizyjnego i internetowego. Zasięg komponentu telewizyjnego: ok , internetowego – 25 tys. osób Zasięg kampanii Ekoszyk: prasa – , radio – , TV – , Internet – osób Zasięg TV kampanii o oszczędzaniu ciepła – 31 mln osób

71 PROGRAM ZARZĄDZANIA ŚRODOWISKOWEGOCel Zadanie Odpowiedzial. Zasoby I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Narzędzie pomagające organizacji w codziennym planowaniu i wdrażaniu ulepszeń. Powinien być aktualny i na tyle szczegółowy, aby przedstawiać przegląd postępów w kierunku realizacji zadań. Powinien on obejmować: Przydzielenie każdej odpowiedniej służbie oraz odpowiedniemu szczeblowi organizacji odpowiedzialności za osiągnięcie celów i zadań Zasoby (środki finansowe, techniczne oraz zasoby ludzkie) Terminy, w których mają być one osiągnięte.

72 SYSTEMU ZARZĄDZANIA ŚRODOWISKOWEGOWymagania normy ISO 14001 ISO – MODEL SYSTEMU ZARZĄDZANIA ŚRODOWISKOWEGO Polityka środowiskowa Planowanie Aspekty Środowiskowe Wymagania prawne i inne Cele, zadania i program(y) Wdrażanie i funkcjonowanie Zasoby, role, odpowiedzialności i uprawnienia Szkolenie, świadomość i kompetencje Komunikacja Dokumentacja Nadzór nad dokumentacją Sterowanie operacyjne Gotowość i reagowanie na awarie Sprawdzanie Monitorowanie i pomiary Ocena zgodności Niezgodności oraz działania korygujące i zapobiegawcze Nadzór nad zapisami Audit SZŚ Przegląd zarządzania Szkolenie: NOVOL Sp. z o.o.

73 ODPOWIEDZIALNOŚCI I UPRAWNIENIAWymagania normy ISO 14001 ZASOBY, ROLE, ODPOWIEDZIALNOŚCI I UPRAWNIENIA Należy zapewnić środki niezbędne do ustanowienia, wdrożenia, utrzymywania i doskonalenia SZŚ. Środki te obejmują: zasoby ludzkie, specjalistyczne umiejętności, infrastrukturę organizacyjną, technologię, zasoby finansowe. Role, odpowiedzialności i uprawnienia powinny zostać zdefiniowane, udokumentowane i zakomunikowane, aby ułatwić skuteczne zarządzanie środowiskowe. Szkolenie: NOVOL Sp. z o.o.

74 KOMPETENCJE, SZKOLENIE I ŚWIADOMOŚĆWymagania normy ISO 14001 KOMPETENCJE, SZKOLENIE I ŚWIADOMOŚĆ Identyfikacja działań wszystkich pracowników lub osób wykonujących je na zlecenie organizacji, które potencjalnie mogą spowodować znaczący wpływ na środowisko Zapewnienie, aby osoby te były kompetentne na bazie odpowiedniej wiedzy, przeszkolenia i doświadczenia Identyfikacja potrzeb szkoleniowych, związanych z aspektami środowiskowymi i SZŚ. Zapewnienie szkoleń. Szkolenie: NOVOL Sp. z o.o.

75 ZAANGAŻOWANIE PRACOWNIKÓWAktywne zaangażowanie pracowników: stanowi siłę napędową, jest zasadniczym warunkiem ciągłego i skutecznego zwiększenia ochrony środowiska jest kluczowym zasobem służącym poprawie efektów działalności środowiskowej, jest odpowiednią metodą skutecznego wsparcia zarządzania środowiskowego i systemu audytu w organizacji.

76 ZAANGAŻOWANIE PRACOWNIKÓWAktywny udział we wdrażaniu systemu EMAS Przestrzeganie wymagań wynikających z systemu EMAS Postępowanie zgodnie z procedurami/ instrukcjami Zapewnienie nadzoru nad znaczącymi aspektami środowiskowymi/ realizowanymi zadaniami Partycypowanie w realizacji celów i zadań środowiskowych Udział w audytach wewnętrznych …

77 ZAANGAŻOWANIE PRACOWNIKÓW… Udział w weryfikacji systemu EMAS Prowadzenie zapisów wynikających z systemu EMAS Komunikowanie problemów i innych kwestii środowiskowych Współpraca z Pełnomocnikiem ds. EMAS Współudział w usuwaniu nieprawidłowości, realizacji działań korygujących/ zapobiegawczych

78 System zarządzania środowiskowego w przedsiębiorstwie 30hKOMUNIKACJA Ze względu na aspekty środowiskowe i system zarządzania środowiskowego, organizacja powinna ustanowić, wdrożyć i utrzymywać procedury dotyczące: wewnętrznego komunikowania się różnych szczebli i funkcji organizacji; odbierania, dokumentowania i udzielania odpowiedzi w procesie komunikowania się z zainteresowanymi zewnętrznymi stronami. Organizacje muszą być w stanie wykazać prowadzenie otwartego dialogu ze społeczeństwem oraz innymi zainteresowanymi stronami, w tym społecznością lokalną i klientami, w odniesieniu do wpływu na środowisko ich działań, produktów i usług. Dialog ten ma na celu identyfikację kwestii interesujących społeczeństwo i inne zainteresowane strony. dr inż. Alina Matuszak-Flejszman

79 Podaj przykłady otwartego dialogu ze społeczeństwemĆWICZENIE Podaj przykłady otwartego dialogu ze społeczeństwem

80 DOKUMENTACJA I ZAPISY SZŚ NADZÓR NAD DOKUMENTACJĄ SZŚWymagania normy ISO 14001 DOKUMENTACJA I ZAPISY SZŚ NADZÓR NAD DOKUMENTACJĄ SZŚ Dokumentacja SZŚ zawiera: politykę środowiskową, cele i zadania środowiskowe, deklarację środowiskową opis obszaru systemu zarządzania środowiskowego, opis głównych elementów SZŚ i ich interakcji oraz odniesienie do powiązanych dokumentów, dokumenty, włączając zapisy, wymagane przez normę, dokumenty, włączając zapisy, zdefiniowane przez organizację jako niezbędne do zapewnienia efektywnego planowania, działania i kontroli procesów, związanych ze znaczącymi aspektami środowiskowymi. Adaptacja procedur, zarządzeń, wytycznych aktualnie obowiązujących w organizacji Szkolenie: NOVOL Sp. z o.o.

81 POLITYKA ŚRODOWISKOWA WEWNĘTRZNE, ZEWNĘTRZNE DOKUMENTY...DOKUMENTACJA SZŚ 1) POLITYKA ŚRODOWISKOWA I CELE DOTYCZĄCE ŚRODOWISKA POLITYKA ŚRODOWISKOWA I CELE 2) KSIĘGA SZŚ, DEKLARACJA ŚRODOWISKOWA, PROCEDURY/ INSTRUKCJE PROCEDURY, INSTRKCJE 3) INNE DOKUMENTY ZWIĄZANE Z SZŚ (INSTRUKCJRE ŚRODOWISKOWE) WEWNĘTRZNE, ZEWNĘTRZNE DOKUMENTY... 4) FORMULARZE I ZAPISY SYSTEMU ZARZĄDZANIA ŚRODOWISKOWEGO ZAPISY

82 DEKLARACJA ŚRODOWISKOWA Komunikacja zewnętrzna„deklaracja środowiskowa” oznacza wyczerpującą informację udzielaną społeczeństwu i innym zainteresowanym stronom, dotyczącą następujących elementów funkcjonowania organizacji: struktury i działalności; polityki środowiskowej i systemu zarządzania środowiskowego; aspektów środowiskowych i wpływu na środowisko; programu, celów i zadań środowiskowych; efektów działalności środowiskowej i zgodności z mającymi zastosowanie obowiązkami prawnymi dotyczącymi środowiska

83 DEKLARACJA ŚRODOWISKOWAPOWINNA ZAWIERAĆ CO NAJMNIEJ: jasny i jednoznaczny opis organizacji rejestrującej się w EMAS i streszczenie dotyczące jej działalności, produktów i usług oraz jej związków ze wszelkimi organizacjami macierzystymi, w stosownych przypadkach; politykę środowiskową i krótki opis systemu zarządzania środowiskowego organizacji; opis wszystkich znaczących bezpośrednich i pośrednich aspektów środowiskowych, powodujących znaczący wpływ organizacji na środowisko, oraz wyjaśnienia dotyczące charakteru wpływu w odniesieniu do tych aspektów; opis celów i zadań środowiskowych, w odniesieniu do znaczących aspektów środowiskowych i wpływu na środowisko;

84 DEKLARACJA ŚRODOWISKOWAPOWINNA ZAWIERAĆ CO NAJMNIEJ: streszczenie dostępnych danych dotyczących efektów działalności środowiskowej organizacji w porównaniu z jej celami i zadaniami środowiskowymi, w odniesieniu do znaczącego wpływu organizacji na środowisko. Sprawozdawczość obejmuje główne wskaźniki i inne istniejące wskaźniki efektywności środowiskowej; inne elementy dotyczące efektów działalności środowiskowej, w tym efektywność w świetle przepisów prawnych w odniesieniu do znaczącego wpływu na środowisko; odniesienie do mających zastosowanie wymagań prawnych dotyczących środowiska; nazwisko i numer akredytacji lub licencji weryfikatora środowiskowego oraz datę walidacji. Te elementy musi zawierać również uaktualniona deklaracja środowiskowa

85 STEROWANIE OPERACYJNEZapewnienie, aby operacje i działania związane ze znaczącymi aspektami środowiskowymi prowadzone były pod nadzorem w zaplanowanych warunkach (normalnych, specjalnych) oraz odpowiednie przygotowanie się na wypadek wystąpienia sytuacji awaryjnej. Przykłady: segregacja odpadów, nadzór nad podwykonawcami, nadzór nad zużyciem, np. papieru, nadzór nad realizacją działań, np. w przypadku wybuchu pożaru.

86 GOTOWOŚĆ I REAGOWANIE NA AWARIEWymagania normy ISO 14001 GOTOWOŚĆ I REAGOWANIE NA AWARIE Należy ustanowić, wdrożyć i utrzymywać procedurę(-y) identyfikowania możliwych sytuacji niebezpiecznych i awarii, które mogą mieć wpływ(-y) na środowisko, oraz reagowania na nie. Organizacja powinna reagować na występujące sytuacje niebezpieczne i awarie oraz zapobiegać lub ograniczać związane z nimi niekorzystne wpływy na środowisko. Organizacja powinna okresowo przeglądać i, jeżeli to niezbędne, aktualizować swoje procedury gotowości i reagowania na awarie, w szczególności po zaistnieniu awarii lub sytuacji niebezpiecznych. Organizacja powinna również okresowo sprawdzać takie procedury, jeżeli jest to wykonalne. Szkolenie: NOVOL Sp. z o.o.

87 SYSTEMU ZARZĄDZANIA ŚRODOWISKOWEGOWymagania normy ISO 14001 ISO – MODEL SYSTEMU ZARZĄDZANIA ŚRODOWISKOWEGO Polityka środowiskowa Planowanie Aspekty Środowiskowe Wymagania prawne i inne Cele, zadania i program(y) Wdrażanie i funkcjonowanie Zasoby, role, odpowiedzialności i uprawnienia Szkolenie, świadomość i kompetencje Komunikacja Dokumentacja Nadzór nad dokumentacją Sterowanie operacyjne Gotowość i reagowanie na awarie Sprawdzanie Monitorowanie i pomiary Ocena zgodności Niezgodności oraz działania korygujące i zapobiegawcze Nadzór nad zapisami Audit SZŚ Przegląd zarządzania Szkolenie: NOVOL Sp. z o.o.

88 MONITOROWANIE I POMIARY ORAZ OCENA ZGODNOŚCIKontrola wyników środowiskowych zawierających wskaźniki jest niezbędna do informowania o wynikach działalności środowiskowej Należy monitorować: stopień realizacji celów, nadzór operacyjny, skuteczność działań środowiskowych. Elementy monitorowane powinny być oceniane pod kątem zgodności z wymaganiami prawnymi i innymi, do których spełnienia organizacja się zobowiązała. Zapisy z monitorowania i pomiarów oraz oceny zgodności.

89 NIEZGODNOŚCI, DZIAŁANIA KORYGUJĄCEWymagania normy ISO 14001 NIEZGODNOŚCI, DZIAŁANIA KORYGUJĄCE I ZAPOBIEGAWCZE Jak postępować z występującymi i potencjalnymi niezgodnościami oraz jakie podejmować działania korygujące i zapobiegawcze? identyfikowanie i korygowania niezgodności oraz podejmowanie działań w celu ograniczania ich wpływu na środowisko, badanie niezgodności, określanie ich przyczyn i podejmowanie działań w celu uniknięcia ich ponownego wystąpienia, ocena potrzeby podjęcia działań mających na celu zapobieganie niezgodnościom i wdrażanie odpowiednich działań w celu uniknięcia ich wystąpienia, zapisywanie wyników podjętych działań korygujących i zapobiegawczych, przegląd skuteczności podjętych działań korygujących i zapobiegawczych. Szkolenie: NOVOL Sp. z o.o.

90 System zarządzania jakością wg ISO 9001AUDIT WEWNĘTRZNY Skąd wiadomo, że wszystko dobrze funkcjonuje ? RAPORT Auditor przedstawia raport opisujący swoje spostrzeżenia Systematyczny, niezależny i udokumentowany proces, którego celem jest ocena zgodności SZŚ z wymaganiami systemu EMAS. ALMAT Systemy Zarządzania

91 System zarządzania jakością wg ISO 9001AUDIT WEWNĘTRZNY Sprawdza się na miejscu: Czy wykonuje się to, co przewidziano w procedurach oraz czy są one wdrożone, Czy system EMAS spełnia wymagania rozporządzenia 1221/2009, AUDIT Czy to, co się robi jest skuteczne i pozwala na osiąganie celów. ALMAT Systemy Zarządzania

92 SYSTEMU ZARZĄDZANIA ŚRODOWISKOWEGOWymagania normy ISO 14001 ISO – MODEL SYSTEMU ZARZĄDZANIA ŚRODOWISKOWEGO Polityka środowiskowa Planowanie Aspekty Środowiskowe Wymagania prawne i inne Cele, zadania i program(y) Wdrażanie i funkcjonowanie Zasoby, role, odpowiedzialności i uprawnienia Szkolenie, świadomość i kompetencje Komunikacja Dokumentacja Nadzór nad dokumentacją Sterowanie operacyjne Gotowość i reagowanie na awarie Sprawdzanie Monitorowanie i pomiary Ocena zgodności Niezgodności oraz działania korygujące i zapobiegawcze Nadzór nad zapisami Audit SZŚ Przegląd zarządzania Szkolenie: NOVOL Sp. z o.o.

93 Wymagania normy ISO 14001 PRZEGLĄD ZARZĄDZANIA Należy przeprowadzać w zaplanowanych odstępach czasu w celu zapewnienia jego stałej: przydatności, adekwatności i skuteczności systemu EMAS. Przeglądem tym należy objąć: ocenianie możliwości doskonalenia i potrzebę zmian w systemie zarządzania środowiskowego, łącznie z polityką środowiskową oraz celami i zadaniami środowiskowymi. Zapisy z przeglądu zarządzania. Szkolenie: NOVOL Sp. z o.o.

94 PRZEGLĄD ZARZĄDZANIA Dane wejściowe do przeglądu zarządzania:Wymagania normy ISO 14001 PRZEGLĄD ZARZĄDZANIA Dane wejściowe do przeglądu zarządzania: wyniki auditów wewnętrznych i ocen zgodności z wymaganiami prawnymi i innymi, do których spełnienia organizacja się zobowiązała, komunikację z zewnętrznymi stronami zainteresowanymi, w tym skargi, efekty działalności środowiskowej organizacji, stopień osiągnięcia celów i zadań, status działań korygujących i zapobiegawczych, działania podjęte w następstwie wcześniejszych przeglądów zarządzania, zmieniające się okoliczności, w tym zmiany wymagań prawnych i innych, związanych z jej aspektami środowiskowymi oraz zalecenia dotyczące doskonalenia. Szkolenie: NOVOL Sp. z o.o.

95 Wymagania normy ISO 14001 PRZEGLĄD ZARZĄDZANIA Dane wyjściowe z przeglądu zarządzania powinny obejmować wszelkie decyzje i działania związane z możliwymi zmianami: polityki środowiskowej, celów i zadań oraz innych elementów systemu zarządzania środowiskowego, zgodnie ze zobowiązaniem do ciągłego doskonalenia. Szkolenie: NOVOL Sp. z o.o.

96 WERYFIKACJA I WALIDACJA EMAS

97 AKREDYTACJA WERYFIKATORÓW EMASpca.gov.pl

98 ETAPY REJESTRACJI W SYSTEMIE EMASZlecenie weryfikacji AKREDYTOWANI WERYFIKATORZY Sprawdzanie zgodności: Przeglądu (Załącznik I) SZŚ (Załącznik II) Deklaracji (Załącznik IV) Zgodności z prawem Zgodność? negatywna weryfikacja odmowa zwalidowania deklaracji pozytywna weryfikacja zwalidowanie deklaracji nie tak ORGANIZACJA przeprowadzenie przeglądu środowiskowego wdrożenie SZŚ opracowanie deklaracji środowiskowej Opracowanie wniosku Wniesienie opłaty GENERALNY DYREKTOR OCHRONY ŚRODOWISKA Sprawdzenie zgodności z prawem (konsultacje z organami administracji publicznej odmowa rejestracji wpis do rejestru krajowego przekazanie informacji do rejestru UE

99 8 starosta wojewoda RDOŚ marszałek województwaorgany Inspekcji Ochrony Środowiska starosta wójt, burmistrz, prezydent miasta wojewoda organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej RDOŚ Prezes Wyższego Urzędu Górniczego marszałek województwa 8 organów egzekwowania prawa

100 OBOWIĄZKI ZAREJESTROWANYCH ORGANIZACJIZarejestrowana organizacja przynajmniej co trzy lata: poddaje weryfikacji cały system zarządzania środowiskowego i program audytu oraz jego wdrożenie przygotowuje deklarację środowiskową i uzyskuje jej walidację przez weryfikatora środowiskowego przekazuje zwalidowaną deklarację środowiskową organowi właściwemu przekazuje organowi właściwemu wypełniony formularz w stosownych przypadkach, uiszcza opłatę za odnowienie rejestracji na rzecz organu właściwego

101 STOSOWANIE LOGO EMAS Logo EMAS powinno kojarzyć się z:właściwym wdrażaniem systemu EMAS zaangażowaniem w ciągłą poprawę ochrony środowiska aktywnym zaangażowaniem pracowników wiarygodnością informacji dotyczących efektywności środowiskowej organizacji udowodnioną zgodnością z prawem

102 LOGO EMAS – JAK STOSOWAĆ?Musi być zawsze opatrzone numerem rejestracyjnym organizacji, z wyjątkiem działalności promocyjnej lub marketingowej systemu EMAS Ważne jest tylko oficjalne logo Jeżeli organizacja posiada kilka obiektów, z których nie wszystkie są objęte rejestracją, może ona stosować logo wyłącznie w odniesieniu do zarejestrowanych obiektów i nie może sprawiać wrażenia, że zarejestrowana jest cała organizacja Najlepiej, jeżeli przedmiotowym logo opatrzona jest deklaracja środowiskowa

103 LOGO EMAS W Rozporządzeniu EMAS III postanowiono uprościć zasady stosowania logo EMAS poprzez zastosowanie jednego wzorca określonego w załączniku V. Może być ono używane wyłącznie w powiązaniu z numerem rejestracyjnym organizacji.

104 UŻYWANIE LOGO EMAS tablice informacyjne flaga miejskapapier firmowy, koperty środki transportu gadżety katalogi deklaracje środowiskowe materiały informacyjne

105 Alina Matuszak-FlejszmanWymagania normy ISO 14001 DZIĘKUJĘ  Alina Matuszak-Flejszman Szkolenie: NOVOL Sp. z o.o.