1 Anna Bednarczyk

2 Rozumem Rosji nie zrozumiesz,Miarą się jedną nie da zmierzyć: Tak wyjątkową ma naturę, Że w Rosję można tylko wierzyć Fiodor Tiutczew (10.12.)1866 r.*

3 Juliusz Cezar kalendarz juliański kalendarz gregoriański Grzegorz XIII Kalendarz juliański opracowany na życzenie astronoma greckiego Sosygenesa obowiązywał w starożytnym Rzymie, a później w Europie aż do roku 1582, kiedy bullą papieża Grzegorza III wprowadzono w Europie kalendarz gregoriański. Pojawia się tu pytanie, dlaczego kalendarz gregoriański wprowadzono w Rosji tak późno?

4 W tym miejscu musimy cofnąć się do roku 988, kiedy Ruś Kijowska przyjęła chrzest obrządku wschodnim. Uczynił to wielki książę kijowski Włodzimierz I Światosławowicz zwany Wielkim. Przyjęcie chrztu z rąk cesarza Bizancjum Bazylego II wiązało się z przyjęciem języka starocerkiewnosłowiańskiego jako języka tekstów religijnych, tradycji piśmienniczych (z Grecji, za pośrednictwem Bułgarii), a także alfabetu cyrylicznego, ułożonego przez mnichów Cyryla i Metodego.

5 Wszystko to różniło Ruś Kijowską od sąsiadów zza zachodniej granicyWszystko to różniło Ruś Kijowską od sąsiadów zza zachodniej granicy. Co więcej, po schizmie wschodniej (umownie 1054 r.) cerkiew prawosławna starała się izolować prawosławny lud od zgubnych wpływów zachodu, stąd także tak późne wprowadzenie kalendarza gregoriańskiego (papież nie był zwierzchnikiem Kościoła prawosławnego). Chrzest Włodzimierza Światosławowicza Chrzest Rusi Kijowskiej w wodach Dniepru

6 Ruś Kijowska Zauważmy, że mówiąc o historii Rosji odwołujemy się do Rusi Kijowskiej, która była kolebką obu narodów rosyjskiego i ukraińskiego – dlatego posiadają one wspólną historię, wspólne tradycje kulturowe, władców, a nawet literaturę. Niemniej, póki nie powstało państwo Ukraina nikt nie próbował dochodzić narodowości bohaterów baśni ludowych czy twórców kultury.

7 Nikołaj Wasiljewicz Gogol (ros.) Mykoła Wasil’owicz Hohol (ukr.)Natomiast dzisiaj, niektórzy zaczynają zastanawiać się choćby nad pochodzeniem Nikołaja Gogola, który urodził się na terenie dzisiejszej Ukrainy (wtedy była to Małorosja i sam uważał się za Małorusina. Niemniej, był Gogol klasykiem literatury rosyjskiej. Był też twórcą jednego z najbardziej patriotycznych symbolicznych literackich obrazów Rosji: ptaka-trojki, która pędzi naprzód po wybojach historii do nowych czasów. Nikołaj Wasiljewicz Gogol (ros.) Mykoła Wasil’owicz Hohol (ukr.)

8 Pieśń ludowa Pędzi trojka… śpiewa Ludmiła Zykina Trojka – powóz zaprzężony w trzy trafiła do utworów literackich, na obrazy, do pieśni, a Gogolowska trojka – Ruś pędziła do lepszego dnia, kiedy Rosja pozbędzie się wad widzianych przez pisarza w jego ojczyźnie, które opisywał i wyśmiewał. https://www.youtube.com/watch?v=J-d941Kdwqw

9 „Nos” Ukazywał on system, w którym człowiek znaczył mniej niż jego ranga (stopień, stanowisko). Czynił to choćby w opowiadaniu fantastycznym „Nos”, gdzie opisywał historię asesora kolegialnego Kowalewa (urzędnik VIII rangi), z którego twarzy zbiegł nos.

10 Nikt nie chciał mu pomóc, ponieważ „zbiegły” nos przechadzał się po Petersburgu w mundurze radcy stanu (V ranga), któremu w wojsku odpowiadał stopień generała. Tabela rang Piotra I Wielkiego liczyła 14 odpowiadających sobie stopni urzędniczych, wojskowych i dworskich.

11 Rangę V (kamer-junkier) otrzymał też od cara największy rosyjski poeta romantycznyAleksandr Siergiejewicz Puszkin (1799 – 1837). Jest on dla Rosjan nie tylko największym poetą, ale również twórcą współczesnego języka rosyjskiego i systemu literackiego. Puszkin tworzył w różnych gatunkach. Pisał zarówno wiersze, jak i prozę, był też autorem utworów dramatycznych.

12 hrabia Michaił Siemionowicz WoroncowPotrafił pisać celne, ośmieszające ich bohaterów epigramaty, na przykład o gubernatorze Krymu, hrabi Michaile Woroncowie, u którego zmuszony był służyć jako urzędnik podczas zesłania na Krym pisał: W połowie milord, na wpół kupiec, W połowie mędrzec, na wpół głupiec, Pół podlec, jest nadzieja, że Wreszcie w pełnego zmieni się.

13 Woroncow i Puszkin serdecznie się nie znosiliWoroncow i Puszkin serdecznie się nie znosili. Anegdota głosi, że kiedy gubernator wysłał poetę „w teren”, by ten napisał sprawozdanie o pladze szarańczy, Puszkin przekazał mu następujące pismo: Szarańcza leciała, leciała, i siadła, Siedziała, siedziała, wszystko zjadła i odleciała

14 Był też autorem wiersze miłosnych, w tym jednego z najbardziej znanych erotyków – Do***, który poświęcił swojej ówczesnej muzie Annie Pietrownie Kern. Wiersz rozpoczynał się słowami: Anna Pietrowna Kern Pamiętam tamto zachwycenie Kiedy zjawiłaś mi się ty Czystego piękna jedno mgnienie, Jak jawa, jak o szczęściu sny.

15 Był też znanym kobieciarzem. Żeniąc się w 1831 rBył też znanym kobieciarzem. Żeniąc się w 1831 r. z Natalią Gonczarową pisał w liście do przyjaciela, że to jego sto trzynasta miłość. Trudno powiedzieć czy była to prawda? A jednak w pewnym sensie z powodu tej właśnie miłości zginął. Otrzymał on anonimowo Patent Rogacza Żona Puszkina Natalia Nikołajewna Gonczarowa

16 Natalia została w nim pomówiona o romans ze swoim szwagrem Georgiem Charlesem D’antesem, a także z carem Mikołajem I. Poeta uznał, że musi walczyć o honor swój i żony. Zginął śmiertelnie raniony w brzuch. Puszkin nie wierzył w niewierność żony, umierając powtarzał wielokrotnie „Ty nie jesteś niczemu winna”. Trudno też wyobrazić sobie ową zdradę – podczas trwania małżeństwa Natalia cały czas była w ciąży albo w połogu (w ciągu sześciu lat urodziła czworo dzieci, jedną ciążę poroniła).

17 Car nakazał wywiezienie trumny z ciałem Puszkina z Petersburga nocą, by uniknąć tłumnego pogrzebu.

18 Śmierć Puszkina przyczyniła się też do narodzin innego wielkiego rosyjskiego poety Michaiła Lermontowa. Na wieść o śmiertelnym w skutkach pojedynku napisał on oskarżycielski w stosunku do dworu i cara wiersz „Śmierć poety”. Wiersz ten przyniósł poecie sławę, a zarazem niełaskę, degradację do stopnia żołnierza, później zesłanie na Kaukaz do oddziałów walczących z Czerkiesami, wreszcie śmierć w pojedynku. Michaił Jurjewicz Lermontow

19 Wiersz Lermontowa rozpoczynały słowa: Poeta padł – honoru sługa…Kończyło go oskarżenie skierowane przeciwko carowi i jego otoczeniu, jako do winnym śmierci Puszkina: Wy chciwym tłumem cisnący się u tronu, Wolności, Piękna i Talentu kaci Pod skrzydłem prawa skryci i salonu Czeka was sąd i prawda – milczą teraz Ale jest boski sąd, on nie wybaczy Jest straszny sąd: on jeszcze czeka Nie można go przekupić złotem Zna wasze myśli i uczynki, zwleka Lecz wszystkie podłe kłamstwa zważy potem One wam nie pomogą w sądu dni I nie zmyjecie wszystką waszą czarną krwią Poety świętej krwi!

20 Ciekawe, że obaj rosyjscy romantycy zginęli w podobnych okolicznościach. Obaj też w jakimś sensie to przewidzieli, opisując śmiertelne pojedynki przyjaciół w swoich utworach. Puszkin zginął z ręki szwagra. Lermontowa zabił kolega z wojska. Tymczasem pojedynki były w Rosji zakazane pod groźbą aresztu, zesłania, degradacji...

21 Porzućmy jednak te krwawe obrazki, wróćmy do wiersza napisanego przez Puszkina dla Anny Kern. W jej córce Jelizawiecie zakochał się jeden z najbardziej znanych rosyjskich kompozytorów Michaił Glinka i skomponował dla niej romans do słów Puszkina, poświęconych jej matce. Anna Pietrowna Kern Michaił Iwanowicz Glinka Jekatierina Jermołajewna Kern

22 Michaił Iwanowicz Glinka Siergiej Jakowlewicz Lemieszewhttps://www.youtube.com/watch?v=nEGVgV3CvX4

23 W tym czasie romanse pisali najznakomitsi poeci i kompozytorzyW tym czasie romanse pisali najznakomitsi poeci i kompozytorzy. Gatunek ten trafił na rosyjskie salony na początku XIX wieku (z Włoch i Francji), a łącząc się z tradycją rosyjskiej pieśni ludowej, z folklorem miejskim, włączając tradycje pieśni cygańskiej już w połowie XIX wieku stał się jednym z najpopularniejszych w Rosji gatunków wokalnych, tworząc to co nazwano później rosyjskim romansem cygańskim.

24 Sasza Dawydow Przy czym określenie cygański nie oznaczało narodowości kompozytora, poety, ani śpiewaka, ale sposób wykonania. A romanse śpiewali wszyscy, zarówno Cyganie, jak niezliczeni śpiewacy różnych narodowości. Niekoronowanym królem rosyjskiego romansu cygańskiego na początku XX w. okrzyknięto Ormianina Saszę Dawydowa (Arsen Karapetian). Królowych było kilka, jedną z pierwszych stała się Cyganka Waria (Warwara) Panina nazywana Boską, na której koncerty przychodził podobno sam car. Waria Panina

25 Królowymi romansu nazywano też Rosjankę Anastasiję Wialcewą i Żydówkę z pochodzenia Izabellę Juriewą (Liwikowa), którą nazywano też Białą Cyganką oraz „Madam brak biletów”, ponieważ na jej występy trudno było się dostać. Anastasija Wialcewa Izabełła Jurjewa Plakat z występu Wari Paniny

26 Jewhen Pawłowicz Hrebinka (Jewgienij Griebinka)Z kolei autorem słów najbardziej znanego rosyjskiego romansu „Очи черные” (Oczi czornyje) był Ukrainiec Jewhen Hrebinka. Napisał go w 1843 r. do muzyki Floriana Germana (według różnych danych Francuza, albo Niemca, współautorem muzyki miał być także Włoch Aldegizo Ferrari).

27 Nikołaj Aleksiejewicz SliczenkoTen ukraińsko-niemiecko-francusko-włoski rosyjski romans cygański można usłyszeć np. w wykonaniu Cygana, swego czasu aktora jedynego na świecie Moskiewskiego Teatru Cygańskiego „Romen” i jego dyrektora artystycznego – Nikołaja Sliczenki. Nikołaj Aleksiejewicz Sliczenko https://www.youtube.com/watch?v=TCHhLPWjZ48

28 Jednak w połowie lat 20. XX wJednak w połowie lat 20. XX w. romans stał się w Związku Radzieckim gatunkiem zakazanym. Władza komunistyczna kojarzyła go z zachodnim stylem życia, z burżuazją, był on zbyt liryczny i nie przystawał do nowej radzieckiej rzeczywistości. Dlatego na wiele lat zniknął z radzieckiej estrady. Wielu artystów uprawiających ten gatunek emigrowało z ZSRR. Inni nie mogli występować. Znany jest fakt, że Juriewej pozwolono śpiewać kilka tylko romansów przez jeden rok, póki nie zostanie dla niej napisany nowy, odpowiadający duchowi czasów repertuar.

29 1927 r. ostatnia królowa romansu Izabełła Jurjewa pisze podanie doPełnomocnika Komitetu do spraw Repertuaru: Proszę o pozwolenie wykonania przeze mnie w nowym programie musicalu następujących starych romansów: Nic nie mów nikomu, Żiguli, Posród światów, On odjechał. Odpowiedź: Wyjątkowo podły mieszczański repertuar. Pozwolić na wykonywanie w ciągu jednego roku, jednej śpiewaczce, póki nie zostaną przygotowane utwory odpowiadające obecnym czasom.

30 - muz. Oskar Borisowicz Felcman - sł. Igor Wasiljewicz KochanowskiJuriewa nigdy tego repertuaru nie zaśpiewała, twierdząc że jej struny głosowe nie wytrzymują takiej tonacji, a romans wrócił na estradę dopiero w latach 70. Piosenkę o jego powrocie „Powrót romansu” śpiewał np. niekwestionowany król estrady radzieckiej Muslim Magomietowicz Magomajew (laureat Festiwalu w Sopot 1969). „Powrót romansu” - muz. Oskar Borisowicz Felcman - sł. Igor Wasiljewicz Kochanowski https://www.youtube.com/watch?v=QxqqWV1QY6A

31 To co zakazane na estradzie przemycano w ZSRR najczęściej w piosenkach rockowych i w pieśniach bardów, choć tu również pojawiały się różne zakazy, na przykład zakaz koncertowania czy zakaz występów telewizyjnych. W Polsce nie znano rosyjskich kapel rockowych, popularni byli jednak bardowie, przede wszystkim Bułat Okudżawa, nieco później Władimir Wysocki. Bułat Szawłowicz Okudżawa Władimir Siemionowicz Wysocki

32 Nie wiem, jak odbieraliby oni rzeczywistość dzisiejszej Rosji, ale przypuszczam, że Okudżawa pewne rzeczy przewidział (Wysocki nie dożył), pisząc choćby o tym jak zmieniali się mieszkańcy jego ukochanego Arbatu: „Choć flora tu ta sama, lecz fauna już nie ta” czy o swoich obawach rozczarowania pieriestrojką: Moskiewska ulica Arbat i pomnik Bułata Okudżawy A jeśli to nie tak, znów będzie jak poprzednio Niech mi wybaczy Bóg, syn będzie moim sędzią Bo otworzyłem drzwi nie wiedząc, co się dzieje Co zrobić mam? Miałem nadzieję. (pierwsza zwrotka „Piosenki o pieriestrojce”

33 „Nikt nie ogarnie tego, czego się nie da ogarnąć” pisał nieistniejący pisarz Koźma Prutkow, będący zbiorowym pseudonimem literackim czterech różnych osób, mam jednak nadzieję, że choć trochę mi się ta sztuka udała. Fikcyjny portret Koźmy Prutkowa*

34 Chciałabym jednak zakończyć tę prezentację pozytywnym akcentem, dlatego prezentuję pierwszych na świecie mistrzów olimpijskich w parach tanecznych. Ludmiłę Aleksiejewnę Pachomową i Aleksandra Gieorgijewicza Gorszkowa, których „La cumparsita” weszła do historii tańca na lodzie (Insbruk 1976) https://www.youtube.com/watch?v=yUKkWafzK0M

35 * Wszystkie tłumaczenia poetyckie – Anna Bednarczyk* Na postać Koźmy Prutkowa składali się Aleksiej Konstantinowicz Tołstoj oraz trzej bracia Żemczużnikowie: Aleksiej Michajłowicz, Władimir Michajłowicz, Aleksandr Michajłowicz