1 Architektura komputerówWykład nr 9: Pamięć główna i zewnętrzna Piotr Bilski

2 Współczesna pamięć głównaPodstawowy element – komórka pamięci Komórki pogrupowane są w słowa Komórki mają dwa stany służące do przechowywania cyfr binarnych Możliwy jest zapis i/lub odczyt sterowanie sterowanie wejście danych wybór wybór odczyt komórka komórka

3 Rodzaje pamięci półprzewodnikowychPamięć o dostępie swobodnym (RAM) Dynamiczna (DRAM) Statyczna (SRAM) Pamięć tylko do odczytu (ROM) Programowalna (PROM) Wymazywalna (EPROM) Błyskawiczna (flash ROM) Elektrycznie wymazywalna (EEPROM)

4 Cechy pamięci Rodzaj Kategoria Wymazywanie Zapis Ulotność RAModczyt/ zapis elektryczne elektr. tak ROM odczyt brak maska nie PROM EPROM gł. odczyt UV Flash EEPROM

5 Organizacja logiczna pamięciIle komórek jest adresowane tym samym adresem? Najczęściej ich liczba wyznaczona jest przez organizację logiczną jednostki danych komputera – długość słowa Np.: 16 Mb  1M  16 b  0,5 M  32 b

6 Pamięć DRAM Ładunek przechowywany w kondensatorze oznacza logiczną jedynkę, jego brak – zero odczyt powoduje wymazanie zawartości komórki kondensator rozładowuje się z czasem, jego zawartość trzeba cyklicznie odświeżać

7 Organizacja układu DRAMRAS CAS WE OE taktowanie i sterowanie licznik sterowania dekoder wiersza macierz pamięci bufor adresu wiersza A0 A1 An bufor adresu kolumny D0 układy odświeżania bufory danych dekoder kolumny Dm

8 Przykład organizacji układu DRAMPamięć 16 Mb organizacja logiczna: 4M  4b (4 układy o rozmiarach 2048  2048) do zaadresowania każdego wiersza w układzie potrzeba 11 linii, podobnie jak dla kolumny

9 Schemat komórki DRAM linia wybierająca (adresu) linia bitowatranzystor kondensator linia bitowa

10 Przykład obudowy DRAM Vcc Vss D1 D2 D4 D3 WE CAS RAS OE NC A9 A4 A10 A3 Vss Vcc

11 Schemat komórki SRAM zasilanie T3 T4 T5 T6 T1 T2 linia bitowa (neg)linia adresu

12 Pamięci ROM Kosztowne wprowadzanie programu do pamięci, produkcja opłacalna tylko w dużych ilościach Zastosowania: programy systemowe (np. BIOS), tablice funkcji, podprogramy biblioteczne

13 Programowanie pamięci ROMjednokrotne, po wyprodukowaniu układu (PROM) pamięci głównie do odczytu (read-mostly memory): EPROM – przed zapisem cała zawartość jest kasowana EEPROM – przed zapisem wymazywane tylko żądane bajty flash – przed zapisem wymazywane bloki bajtów

14 Schemat komórki ROM linie kolumn linie wierszy

15 Pamięć typu flash Jest to odmiana pamięci EEPROM, możliwe jest zapisywanie i wymazywanie wielu komórek jednocześnie Mniejszy czas dostępu od dysków twardych (rzędu od 10 ms do 70 ns) Niskie napięcie zasilania (nawet 1,8 V) Pamięć ulega zużyciu! (AMD gwarantuje wytrzymałość miliona cykli zapisu na sektor, inni producenci nawet 10 mln)

16 Korekcja błędów Podczas pracy pamięci mogą wystąpić błędy:stałe – uszkodzenie sprzętowe komórki przypadkowe (losowe) Konieczne jest stworzenie kodu na podstawie zawartości słowa, którego wartość wskazywałaby wystąpienie błędu

17 Działanie korekcji błędówdane (M bitów) f kod (K bitów) M + K bitów dane (M bitów) kod (K bitów) f korekcja PORÓWNANIE

18 Kod korekcyjny Hamminga1 1 1 bity parzystości bity słowa słowo 4-bitowe

19 Przykład kodu korekcyjnego – słowo 8-bitoweWynik porównania kodów nazywany jest słowem-syndromem Zero w syndromie oznacza brak błędu na tej pozycji Liczba bitów kodu określona jest jako: 2k – 1  M + K

20 Przykład kodu korekcyjnego – słowo 8-bitowe (c.d.)Pozycja bitowa 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 Numer pozycji 1100 1011 1010 1001 1000 0111 0110 0101 0100 0011 0010 0001 Bit danych Bit kontrolny C1 = D1  D2  D4  D5  D7 C2 = D1  D3  D4  D6  D7 C3 = D2  D3  D4  D8 C4 = D5  D6  D7  D8

21 Kody korekcyjne a długość słowaKorekcja 1 błędu Wykrycie 2 błędów 8 4 5 16 6 32 7 64 128 9 256 10

22 Przykłady pamięci RAM FP RAM (Fast Page RAM)EDO RAM (Extended Data Output RAM) SDRAM (Synchronous DRAM) DDR DRAM (Double Data Rate DRAM) DDR2 DRAM DDR3 DRAM DDR4 DRAM DDR5 RAM (karty graficzne) RDRAM (Rambus DRAM) CDRAM (Cache DRAM)

23 Rodzaje pamięci zewnętrznychdyski magnetyczne – dyski twarde, dyskietki IDE (PATA) SATA (Serial ATA) dyski magnetyczne – zapis taśmowy dyski optyczne CD-ROM DVD-ROM CD-R, CD-RW DVD-R, DVD-RW Blu Ray

24 Dysk magnetyczny głowica porusza się (jeśli w ogóle) wzdłuż promienia dysku Zapis zerojedynkowy możliwy jest dzięki zmianie kierunku prądu płynącego przez cewkę Odczyt wykorzystuje zjawisko indukcji magnetycznej

25 Rozkład danych na dyskusektory ścieżka

26 Gęstość zapisu danych na dyskustała prędkość kątowa (CAV) sektor znajdujący się najbliżej środka zawiera tyle samo danych, co sektor najbardziej odległy łatwy dostęp do poszczególnych fragmentów dysku zapis wielostrefowy dysk podzielony jest na strefy w obrębie strefy gęstość zapisu jest stała trudniejsze adresowanie

27 Format ścieżki dysku twardegosektor sektor przerwa pole ID przerwa pole danych przerwa Pole ID: Numer ścieżki Numer głowicy Numer sektora BS CRC Pole danych: BS Dane CRC

28 Dyski wielopłytowe istnieje wiele płyt (talerzy) umieszczonych na współosiowym walcu nad każdym talerzem znajduje się głowica wszystkie głowice poruszają się w ten sam sposób

29 Cylindry Są to wszystkie ścieżki znajdujące się w tym samym miejscu na każdej płycie

30 Parametry dysków twardychMaxtor DiamondMax 10 WD Caviar WD7500 AADS Seagate Cheetah X15-36LP Toshiba HDD1242 IBM Microdrive Seagate ST AS Pojemność [GB] 200 750 36,7 5 1 1000 Prędkość obr/min 7200 15000 4200 3600 śr. czas przeszukiwania 9,4 ms 8,9 ms 3,6 ms 15 ms 12 ms 8.5 ms śr. opóźnienie obrotowe [ms] 4.2 2 7.14 8.33 4.16 ms transfer [MB/s] 133 300 66 13,3 bajtów na sektor 512 czas przeszukiwania – czas pozycjonowania głowicy opóźnienie obrotowe – czas dotarcia do żądanego sektora czas dostępu – suma powyższych czas transferu – czas potrzebny na przesłanie odczytanych danych

31 Czas przeszukiwania Czas przeszukiwania składa się z czasu rozruchu oraz czasu przejścia przez ścieżki pośrednie zależy od rozmiarów nośnika (obecnie typowa średnica wynosi 9 cm) Opóźnienie obrotowe zależy od liczby obrotów na minutę (od 3600 do obr/min dla HDD i 600 obr/min dla FDD)

32 Czas transferu Ts – średni czas przeszukiwania r – prędkość obrotowab – liczba przesyłanych bajtów N – liczba bajtów na ścieżce

33 Problem rozmieszczenia danych na dyskuSekwencyjna organizacja danych Rozmieszczenie przypadkowe Ts = 4 ms Tr = 4 ms To = 0,016 ms (1 sec.) Razem: 8,016 ms Ts = 4 ms Tr = 4 ms To = 8 ms (500 sec.) Razem: 16 ms Tt = 16 ms + 4  12 ms = 64 ms Tt = 2500  8,016 ms = 20,04 s

34 RAID technika wykorzystania wielu dysków jednocześnie do odczytu równoległego w celu poprawy efektywności pamięci zewnętrznej zaproponowano siedem poziomów, różniących się sposobem wykorzystania dysków

35 RAID 0 brak redundancji danychszybkość transferu optymalna dla małych pasków zastosowanie: systemy o wysokiej wydajności i niekrytycznych danych

36 Schemat RAID 0 dysk logiczny dysk 1 dysk 2 dysk 3 zarządzanie tablicąpasek 0 pasek 0 pasek 1 pasek 2 pasek 1 pasek 3 pasek 4 pasek 5 pasek 2 pasek 6 pasek 7 pasek 8 pasek 3 pasek 9 pasek 10 pasek 11 pasek 4 pasek 5 pasek 6 zarządzanie tablicą

37 RAID 1 redundancja polega na lustrzanym odwzorowaniu danych pomiędzy dyskami szybkość transferu danych zależy od najwolniejszego napędu zastosowanie: serwery, przechowywanie i przetwarzanie krytycznych plików niskie ryzyko utraty danych główna wada: wysoki koszt

38 Schemat RAID 1 dysk 1 dysk 2 dysk 3 dysk 4 pasek 0 pasek 1 pasek 0

39 RAID 2 i 3 obie techniki wykorzystują metodę dostępu równoległego (synchronizacja głowic) paski mają bardzo mały rozmiar (wielkości bajtu lub słowa) w RAID 2 liczba dysków nadmiarowych = log(liczba dysków danych) RAID 2 nadaje się tylko wtedy, gdy występuje dużo błędów dyskowych

40 RAID 3 tylko jeden dysk nadmiarowykorekcja błędów wykorzystuje bit parzystości dla grupy bitów zajmujących tą samą pozycję na wszystkich dyskach po wystąpieniu uszkodzenia informacja odtwarzana jest z pozostałych dysków duże szybkości transferu

41 Schemat RAID 3 P(b) = b0  b1  b2 dysk 1 dysk 2 dysk 3 dysk 4 b0 b1

42 RAID 4, 5 i 6 wykorzystywana jest tu metoda dostępu niezależnego (każdy dysk działa oddzielnie) paski są dużych rozmiarów informacje korekcji błędów są obliczane na blokach danych w RAID 4 istnieje dysk nadmiarowy przechowujący informacje korekcji błędów

43 Pamięć optyczna CD – pierwotnie przeznaczony do zastosowań audioCD-ROM – fizycznie odpowiadający dyskom CD, przeznaczony jako nośnik danych komputerowych CD-R – dysk kompaktowy do zapisu jednorazowego CD-RW – dysk kompaktowy wielokrotnego zapisu DVD – dysk optyczny przeznaczony głównie do zastosowań audio i video (jedno- lub dwustronny) DVD-R – dysk DVD zapisywalny jednorazowo DVD-RW – dysk DVD wielokrotnego zapisu Blu Ray (zwycięzca rywalizacji z HD-DVD)

44 Dyski kompaktowe różnica pomiędzy CD a CD-ROM leży w korekcji błędówtłoczenie dysku CD wymaga użycia lasera o dużej mocy, który tworzy zagłębienia w powierzchni odbijającej światło zapisana informacja jest przykrywana warstwą srebra lub złota oraz lakierem dane na dysku kompaktowym są ułożone na jednej spiralnej ścieżce idącej od środka do brzegu płyty

45 Schemat dysku CD

46 Dyski kompaktowe (c.d.) Odczyt danych z dysku możliwy jest z użyciem lasera średniej mocy prędkość odczytu wzrosła z pierwotnych 150 KB/s (standard audio) do 8,4 MB/s (odtwarzacze x56) odstęp między zwojami spirali wynosi 1,6 m minimalna odległość między wgłębieniami na spirali wynosi 0,824 m

47 Dyski kompaktowe (c.d.) Dysk CD Audio jest odtwarzany z prędkością x1odczyt lasera odbywa się ze stałą prędkością liniową Spirala ścieżki ma długość ok. 5.3 km Maksymalny czas trwania utworu to 4391 s = 73.2 min Dane na CD-ROMie zorganizowane są w postaci bloków Czas dostępu duży – nawet do 0,5 s!

48 Format bloku CD-ROM SYNC – synchronizacja (identyfikacja początku bloku) ID – nagłówek ECC – kod korekcyjny

49 Zapisywalne dyski kompaktowezapis na dysku CD-R jest możliwy przy użyciu lasera średniej mocy, który naprowadzany jest na warstwę barwnika Rozszerzenia standardu CD-R pozwoliły uzyskać większą pojemność – od 650 MB do 870 MB zapis na dysku CD-RW jest możliwy dzięki zjawisku przemiany fazowej

50 Kolorowe księgi czerwona księga – właściwości fizyczne płyty CD-DA, sposób cyfrowego kodowania dźwięku żółta księga – właściwości płyt CD-ROM CD-ROM XA – rozszerzenie żółtej księgi, opisujące m.in. format VideoCD i Playstation zielona księga - opisuje format CD-I pomarańczowa księga – zawiera specyfikacje zapisywalnych płyt CD (CD-R, CD-MO, CD-RW) biała księga – opisuje specyfikację VideoCD z rozszerzeniami (Karaoke CD, VCD, SVCD) niebieska księga – definiuje format Enhanced Music CD (CD Extra) CD Graphics – rozszerzenie czerwonej księgi opisujące obsługę danych graficznych i tekstu

51 Dyski DVD DVD – Digital Versatile Discodczyt przy pomocy czerwonego lasera (długość fali 650 nm) maksymalna pojemność dysku dwustronnego i dwuwarstwowego wynosi 17 GB w stosunku do standardu CD-ROM, DVD oferuje większe upakowanie danych – odstęp między zwojami spirali wynosi 0,74 m; odstęp między wgłębieniami 0,4 m płyty DVD mogą mieć drugą warstwę odbijającą światło pod pierwszą, co pozwala niemal podwoić pojemność płyty

52 Zapisywalne dyski DVD DVD-R – jednokrotnego zapisu, jednostronne i jednowarstwowe, pojemność 4,7 GB DVD-RW – wielokrotnego zapisu, również jednostronne i jednowarstwowe Wiele standardów zapisu (R+/-, RW+/-, DVD-RAM), problem z uzyskaniem jednorodności standardów

53 Odczyt z płyty DVD

54 Blu Ray nowy standard firmy Sony w technologiach audio-video (jako BD)użycie błękitnego lasera (długość fali 405 nm) pozwala na płycie o standardowych rozmiarach zapisać 50 GB danych zastosowanie: filmy w wysokiej rozdzielczości (HD)