1 Bilans Płatniczy

2 Bilans płatniczy Stanowi sumaryczne i uporządkowane zestawienie wszystkich transakcji, które rezydenci danego kraju zawarli z nierezydentami w określonym czasie. strumień transakcji rok/kwartał obejmuje wszystkie transakcje z zagranicą (nieodpłatne także) rezydent – podmiot mający siedzibę i prowadzący działalność w kraju (filie i przedstawicielstwa należące do podmiotów zagranicznych także) nie są rezydentami: turyści, placówki dyplomatyczne i konsularne, misje wojskowe transakcje w bilansie – uporządkowane wg. rodzaju

3 Bilans płatniczy A. Rachunek bieżący B. Rachunek kapitałowySaldo obrotów towarowych Eksport Import Saldo usług Przychody Rozchody Saldo dochodów Saldo transferów bieżących B. Rachunek kapitałowy C. Rachunek finansowy Polskie inwestycje bezpośrednie za granicą Zagraniczne inwestycje w Polsce Inwestycje portfelowe Pozostałe inwestycje Pochodne instrumenty finansowe D. Saldo błędów i opuszczeń E. Oficjalne aktywa rezerwowe

4 Transakcje autonomiczne to takie transakcje, które powstają w wyniku rzeczywistych procesów gospodarczych, a transakcje wyrównawcze to transakcje związane z wyrównaniem salda całego bilansu płatniczego.

5 BP – części: Rachunek obrotów bieżących (ROB)Transakcje towarowe Dochody z pracy i kapitału Transfery nieodpłatne Odsetki i dywidendy Pełna wartość towarów i usług eksportowanych bądź importowanych Rachunek obrotów kapitałowych i finansowych (ROKiF) (w przeciwieństwie do ROB odnotowuje tylko zmiany a nie całą wartość transakcji) Zagraniczne transakcje długo i krótkoterminowe Rachunek błędów i opuszczeń (RBiO) Rachunek rezerw walutowych (RRW)

6 ROB transakcje, które nie rodzą zobowiązań na przyszłośćrachunek towarowy eksport oraz import towarów przekraczających granicę celną rachunek usługowy eksport i import usług w związku z przewozami towarów oraz osób różnymi środkami transportu, usługi świadczone przez banki, firmy ubezpieczeniowe, maklerskie, budowlane, reklamowe, wydawnicze itd. tantiemy z tytułu praw autorskich oraz opłat za korzystanie z patentów i licencji rachunek dochodów dochody z kapitału (odsetki od lokat, obligacji i kredytów, dywidendy i inne zyski z BIZ) i dochody z pracy (wynagrodzenia przekazywane do kraju przez osoby czasowo zatrudnione za granicą – krócej niż 1 rok) rachunek transferów jednostronnych transfery rządowe (publiczne) np. środki otrzymane przez Polskę od UE, pomoc humanitarna Polski dla ofiar kataklizmów za granicą, składniki wnoszone przez rząd do organizacji międzynarodowych (np.. do NATO) transfery prywatne np. przekazy od krewnych, spadki, renty, emerytury, zarobki osób przebywających za granicą dłużej niż rok

7 ROKiF ROK obejmuje: transfery kapitału związane z umorzeniem zadłużenia zagranicznego krajów, transfery sektora rządowego na finansowanie środków trwałych np. dróg, szkół, sprzedaż i zakup aktywów niematerialnych (licencji, patentów i znaków handlowych) sprzedaż i zakup innych aktywów niefinansowych o charakterze niekomercyjnym np. nieruchomości dla placówek dyplomatycznych

8 ROKiF ROF obejmuje: rachunek inwestycji bezpośrednichzakup akcji i udziałów umożliwiających sprawowanie kontroli nad przedsiębiorstwem zyski reinwestowane na miejscu przez firmy należące do nierezydentów kredyty między filiami przedsiębiorstwa wielonarodowego, nabywanie nieruchomości kapitał na inwestycje typu greenfield rachunek inwestycji portfelowych transakcje aktywami o dużej płynności np.. akcje przedsiębiorstw, obligacje, udziały w funduszach inwestycyjnych, obligacje komunalne, papiery wartościowe rachunek inwestycji pozostałych lokaty rezydentów krajowych w bankach za granicą lokaty nierezydentów w kraju kredyty zaciągane za granicą kredyty udzielane zagranicy na cele handlowe i inwestycyjne pochodne instrumenty finansowe swapy walutowe swapy stóp procentowych opcje walutowe

9 RBiO zawiera przepływy finansowe, które system bankowy nie potrafi przyporządkować do pozostałych pozycji ze względu na niepewność źródeł informacji wydatki turystów kredyty kupiecki transakcje nielegalne itp..

10 RRW pokazuje jak się zmienił zasób pieniędzy zagranicznych w dyspozycji NBP obroty walutowe zależą od aktywności eksporterów, importerów i inwestorów prywatnych nadwyżka w systemie bankowym  podaż walut ze strony podmiotów przewyższa popyt; część nadwyżki zatrzymują banki komercyjne, pozostała trafia do BC, który zwiększy rezerwy walutowe; wzrost rezerw walutowych oznacza – bilans płatniczy dodatni zasada tworzenia rezerw: bezpieczeństwo i łatwość upłynnienia lokaty rezerwy – koszt dla gospodarki

11 Zasady sporządzania BP:transakcje zwiększające zasoby pieniądza – transakcje „na plusie” eksport towarów eksport usług dochody z inwestycji otrzymane dochody pracowników otrzymane transfery bieżące otrzymane transfery kapitału otrzymane sprzedaż aktywów niefinansowych i nieprodukowanych np. licencje BIZ w kraju zagraniczne inwestycje portfelowe w kraju pozostałe inwestycje zagraniczne w kraju sprzedaż nierezydentom aktywów stanowiących rezerwy walutowe kraju

12 Zasady sporządzania BP:transakcje zmniejszające zasoby pieniądza – transakcje „na minusie” import towarów import usług dochody z inwestycji zapłacone dochody pracowników zapłacone transfery bieżące zapłacone transfery kapitału zapłacone zakupy aktywów niefinansowych i nieprodukowanych np.. licencje BIZ za granicą zagraniczne inwestycje portfelowe za granicą pozostałe inwestycje zagraniczne za granicą zakup od nierezydentów aktywów stanowiących rezerwy walutowe kraju

13 PRZYKŁAD – Transakcja 1 Polska importuje za 100 USD łososie z Norwegii, Norwegia kupuje za 100 USD obligacje w Polsce. Obroty bieżące (RB) Eksport towarów: USD Import towarów: USD Saldo: USD Obroty kapitałowe (RK) Eksport obligacji: USD Saldo USD Rezerwy walutowe (RW) Brak transakcji Saldo USD Suma RB + RK + RW: -100 USD USD + 0 USD = 0 USD

14 PRZYKŁAD – Transakcja 2 Rząd, prywatyzując przedsiębiorstwo, sprzedaje za 100 USD akcje inwestorowi z Norwegii, a z uzyskanych środków spłaca zadłużenie zagraniczne. Obroty bieżące (RB) Eksport towarów: Import towarów: Saldo: Obroty kapitałowe (RK) Rezerwy walutowe (RW) Suma RB + RK + RW:

15 PRZYKŁAD – Transakcja 2 Rząd, prywatyzując przedsiębiorstwo, sprzedaje za 100 USD akcje inwestorowi z Norwegii, a z uzyskanych środków spłaca zadłużenie zagraniczne. Obroty bieżące (RB) Brak transakcji: USD Saldo: USD Obroty kapitałowe (RK) Eksport akcji: USD Transfer kapitału zapłacony USD Saldo USD Rezerwy walutowe (RW) Brak transakcji 0 USD Saldo USD Suma RB + RK + RW: 0 USD + 0 USD + 0 USD = 0 USD

16 PRZYKŁAD – Transakcja 3 Rząd otrzymuje 100 USD jako pomoc dla powodzian a środki lokuje na rachunku bankowym w kraju. Obroty bieżące (RB) Obroty kapitałowe (RK) Rezerwy walutowe (RW) Suma RB + RK + RW:

17 PRZYKŁAD – Transakcja 3 Rząd otrzymuje 100 USD jako pomoc dla powodzian a środki lokuje na rachunku bankowym w kraju. Obroty bieżące (RB) Transfer oficjalny otrzymany USD Saldo USD Obroty kapitałowe (RK) Import zagranicznych aktywów USD Saldo USD Rezerwy walutowe (RW) Brak transakcji USD Saldo USD Suma RB + RK + RW: + 100 USD – 100 USD + 0 USD = 0 USD

18 PRZYKŁAD – Transakcja 4 Polska eksportuje za 100 USD meble do Norwegii, a NBP zwiększa rezerwy, kupując obligacje rządu amerykańskiego za 100 USD. Obroty bieżące (RB) Obroty kapitałowe (RK) Rezerwy walutowe (RW) Suma RB + RK + RW:

19 PRZYKŁAD – Transakcja 4 Polska eksportuje za 100 USD meble do Norwegii, a NBP zwiększa rezerwy, kupując obligacje rządu amerykańskiego za 100 USD. Obroty bieżące (RB) Eksport towarów USD Saldo USD Obroty kapitałowe (RK) Brak transakcji USD Saldo USD Rezerwy walutowe (RW) Zwiększenie rezerw oficjalnych NBP USD Saldo USD Suma RB + RK + RW: + 100 USD + 0 USD – 100 USD = 0 USD

20 Równowaga BP (z rachunkowego punktu widzenia)Podwójny zapis każdej transakcji sprawia, że BP jest zawsze w równowadze RB + RK + RW = 0

21 Schemat BP (w mld. USD) Wpływy (kredyt) Wypłaty (debet) SaldoRachunek bieżący eksport i import towarów eksport i import usług dochody transfery bieżące Rachunek kapitałowy Rachunek finansowy inwestycje bezpośrednie inwestycje portfelowe inwestycje pozostałe pochodne instrumenty fin. Saldo błędów i opuszczeń Oficjalne aktywa rezerwowe + 199,3 + 145,3 + 28,8 + 10 + 15,2 + 5,4 + 54,1 + 22,9 + 0,9 + 30,3 - 219,5 -162,4 - 24,1 - 26,3 - 6,7 - 0,6 - 14,3 - 5 - 5,9 - 1,4 - 2 -11,5 -13 20,1 - 17,1 +4,7 16,3 +8,5 + 4,8 + 39,8 + 18 5,1 + 28,9 2 - 11,5 - 13 Razem + 258,8 - 258,8

22 BP (z ekonomicznego punktu widzenia)równowaga rachunkowa BP ≠ równowaga ekonomiczna BP transakcje autonomiczne transakcje wyrównawcze BP zrównoważony = gdy nie występują transakcje wyrównawcze deficyt BP = transakcje autonomiczne wykazują saldo ujemne nadwyżka BP = transakcje autonomiczne wykazują saldo dodatnie

23 Równowaga BP równowaga rzeczywista – ma miejsce gdy należności i zobowiązania handlowe są podejmowane bez ograniczeń i nie towarzyszy im przez dłuższy czas nadwyżka ani deficyt należności i zobowiązań równowaga pozorna – ma miejsce gdy równowaga transakcji autonomicznych jest osiągana wskutek restrykcyjnej polityki państwowej

24 Czynniki determinujące sytuację w BPCzynniki krótkookresowe: PKB warunki wymiany towarów i usług (terms of trade) kurs walutowy Czynniki długookresowe: wewnętrzne czynniki popytowe i podażowe związane ze wzrostem gospodarczym wewnętrzne i zew. czynniki determinujące zmiany warunków rozwoju gospodarczego zmiany poziomu cen krajowych w stosunku do cen zagranicznych zmiany poziomu realnego kursu walutowego w stosunku do tendencji inflacyjnych na świecie zmiany poziomu i struktury konkurencyjności kraju w skali międzynarodowej zmiany wysokości stóp procentowych strukturalne zmiany w popycie zagranicznym

25 Skutki nierównowagi BPnadwyżka bilansu handlowego (płatniczego) wzrost kursu pieniądza krajowego (rewaluacja/aprecjacja) wzrost rezerw dewizowych wzrost ilości pieniądza krajowego impuls inflacyjny spadek stopy oszczędzania i stopy inwestycyjnej

26 Skutki nierównowagi BPdeficyt bilansu handlowego (płatniczego) spadek kursu pieniądza krajowego (dewaluacja/deprecjacja) spadek rezerw dewizowych spadek ilości pieniądza krajowego impuls deflacyjny

27 Diagram Swana Źródło: A. Budnikowski, E. Kawecka-Wyrzykowska (red.), 2000, op cit, s. 228.

28 Mechanizmy równoważenia BPmechanizmy autonomiczne przywracające równowagę mechanizm cenowy mechanizm dochodowy mechanizm stopy procentowej mechanizm kursu walutowego polityka dostosowawcza państwa polityka monetarna polityka fiskalna polityka dochodowa polityka cenowa narzędzia mikroekonomiczne

29 Mechanizm cenowy Źródło: P. Bożyk, J. Misala, M. Puławski, 2002, op cit, s. 187

30 Mechanizm dochodowy

31 Mechanizm kursowy

32 Mechanizm stopy procentowej