1 Biologia komórki – prowadzący prof. dr hab. Jan KuryszkoLiteratura podstawowa: B. Alberts i in. – „Podstawy biologii komórki” Wyd. Nauk. PWN, W-wa Wyd.I 1999, Wyd. II t. I i II 2007 J. Kawiak, J. Mirecka i in. – „Podstawy cytofizjologii”, Wyd. Nauk. PWN, W-wa, 1992 W. Kilarski – „Strukturalne podstawy biologii komórki” – Wyd. Nauk. PWN W-wa 2007

2 Biologia komórki – prowadzący prof. dr hab. Jan KuryszkoLiteratura uzupełniająca: J. Kuryszko, J. Zarzycki – „Histologia zwierząt” PWRiL, W-wa 2000 L. Kłyszejko – Stefanowicz – „Cytobiochemia”, Wyd. Nauk. PWN. W-wa 1995 i wyd. późniejsze Scott F. Gilbert – „Developmental biology” seventh edition, Sinauer Associates, Inc. 2003

3 Cytologia

4 Definicja komórki Komórka jest najmniejszą strukturalną jednostką protoplazmy, która może względnie niezależnie wykonywać funkcje związane z podtrzymywaniem życia. Ciągłość wykonywania takich funkcji w kolejnych pokoleniach komórek decyduje o trwałości ich form i dokonuje się dzięki materiałowi genetycznemu znajdującemu się w jądrze komórkowym.

5 Materiał genetyczny (głównie DNA) komórek zawiera informacje, według których ustalane są ich budowa i funkcja. Komórki bez jąder mogą żyć i funkcjonować przez pewien czas, dzięki zgromadzonym materiałom powstałym w obecności jądra, nie mogą jednak rozmnażać się i przekazywać swoich cech następnym pokoleniom.

6 Komórki organizmu przybierają bardzo różne kształtyKomórki organizmu przybierają bardzo różne kształty. Komórki zawieszone w płynach (komórki krwi) są zazwyczaj kuliste, natomiast komórki układów zwartych (tkanka nabłonkowa) na przekroju mają kształt wieloboków.

7 Wielkość komórek mieści się w szerokich granicachWielkość komórek mieści się w szerokich granicach. Najmniejsze to niektóre komórki móżdżku o średnicy ok. 4 µm, a najwięke - komórka jajowa – 100 µm i komórki piramidalne kory mózgowej – 150 µm.

8 CYTOPLAZMA + JĄDRO KOMÓRKOWE = PROTOPLAZMAW komórce wyróżnia się 2 części składowe: cytoplazmę i jądro komórkowe. CYTOPLAZMA + JĄDRO KOMÓRKOWE = PROTOPLAZMA

9 Budowa fizyko – chemiczna komórekWoda – ok. 70% Związki chemiczne rozpuszczalne w wodzie (roztwory związków małocząsteczkowych + roztwory koloidalne w postaci żelu i zolu). Lepkość komórki (główna cecha fizyczna komórki) zależy od wzajemnego stosunku roztworów w stanie żelu i zolu.

10 Budowa fizyko – chemiczna komórekRoztwory krystaliczne komórki są odpowiedzialne za ciśnienie osmotyczne, które jest ważną cechą fizyczną komórek. W większości komórek wynosi 280 – 320 mOsm (miliosmoli). Główne kationy komórek: K+ (140 mmol/l) Na+ (10mmol/l) odwrotnie w płynie tkankowym otaczającym komórki

11 Budowa fizyko – chemiczna komórekGłówne aniony komórek: HCO3 -, HPO4 -, SO4 – oraz niektóre białka. Głównym anionem płynu tkankowego jest Cl-. Powierzchnia komórek - warstwa glikoprotein, białek i węglowodanów, która nadaje komórce ładunek elektryczny ujemny.

12 W komórkach znajduje się też duża różnorodność małocząsteczkowych związków chemicznych. Związki te występują w komórkach w formie polimerów tworzących makrocząsteczki. Do tych ostatnich należą kwasy nukleinowe (RNA, DNA), białka, węglowodany, tłuszcze.

13 Cytoplazma Organella komórkowe błona komórkowasiateczka sródplazmatyczna gładka ziarnista (szorstka – ergastoplazma) aparat (kompleks) Golgiego centrum komórkowe, cytocentrum, centrosom mitochondria lizosomy peroksysomy

14 Cytoplazma Twory metaplazmatyczne (filamentarne czyli włókienkowe)miofibryle tonofibryle neurofibryle mikrotubule

15 Cytoplazma Wtręty cytoplazmatyczne (para – deutoplazmatyczne)wydzieliny (sekrety, inkrety) wydaliny (ekskrety) substancje zapasowe (białka, glikogen. tłuszcze) barwniki endogenne (melanina, lipofuscyna, hemoglobina i jej pochodne) barwniki egzogenne (leki, lipochromy – karoten) wtręty nieorganiczne (Ca, K) Cytoplazma podstawowa

16

17 Komórka mięśnia sercowego

18 Komórka jelitowa (enterocyt)

19 Komórka jelitowa (enterocyt)

20 Błona komórkowa Podstawowym elementem strukturalnym błon biologicznych są lipidy, w głównej swej masie zaliczane do fosfolipidów - (reszta fosforanowa fosfolipidów posiada właściwości hydrofilowe) W komórkach ssaków znajduje się dość istotna ilość cholesterolu (33%) - (grupa hydroksylowa cholesterolu posiada właściwości hydrofilowe) oraz nieznaczna ilość sfingolipidów i glikosfingolipidów. Wszystkie te substancje charakteryzują się amfipatyczną tzn. dwoistą budową tzn, że każdy z wymienionych lipidów wykazuje właściwości hydrofilowe i hydrofobowe.

21 Błona komórkowa Amfipatyczna budowa budowa cząsteczek lipidowych powoduje spontaniczną ich organizację w środowisku wodnym w formę 2 – molekularnej warstwy, w której część hydrofobowa „chroniona” jest przez usytuowane w stronę środowiska wodnego hydrofilowe fragmenty cząsteczek lipidowych. Ostateczna organizacja błony lipidowej powoduje, że ma ona dwie hydrofilowe powierzchnie oddzielone hydrofobowym rdzeniem – nieprzepuszczalność dla cząsteczek rozpuszczalnych w wodzie.

22

23 Białka błon biologicznychstrukturalne lub integralne budowa amfipatyczna stałe ukierunkowanie w błonie komórkowej – fragment N-końcowy po zewnętrznej stronie błony komórkowej, fragment C-końcowy po stronie cytoplazmatycznej. peryferyczne lub obwodowe zlokalizowane po wewnętrznej stronie błony komórkowej.

24

25 Cukry błon komórkowych – łańcuchy oligosacharydowekilka% ogólnej masy błony komórkowej z białkami i lipidami tworzą glikokoniugaty glikoproteinowe lub glikolipidowe biorą udział w procesach: adhezji rozpoznawania komórkowego wybiórczym wiązaniu określonych hormonów, białek, czynników wzrostu, toksyn, i innych rozpuszczalnych w wodzie czynników metabolicznych

26 Siateczka śródplazmatycznaJest to system kanalików, spłaszczonych pęcherzyków i cystern tworzących układ wakuolarny w cytoplazmie komórek roślinnych i zwierzęcych. Całkowicie lub częściowo zamknięte kanaliki mają kontakt z aparatem Golgiego, a także z błonami komórkową i jądrową.

27 Siateczka śródplazmatycznaUczestniczy w: syntezie i magazynowaniu niezbędnych do życia składników detoksykacji i wydalaniu składników toksycznych poza komórkę stanowi podporę mechaniczną dla substancji koloidalnyh cytoplazmy podstawowej

28 Siateczka śródplazmatycznasiateczka śródplazmatyczna gładka synteza kwasów tłuszczowych, cholesterolu i sterydów zawiera enzymy uczestniczące w glikogenolizie tworzy połączenia z siateczką śródplazmatyczną ziarnistą. jej wyznacznikami są 5-nukleotydaza i glukozo-6-fosfataza

29 Siateczka śródplazmatycznasiateczka śródplazmatyczna szorstka zbudowana z cystern lub kanalików mających na powierzchni zewnętrznej rybosomy łączące się z siateczką za pośrednictwem odpowiedniej podjednostki. w jej kanałach znajduje się drobnoziarnisty materiał, który w zależności od rodzaju komórek może mieć większe lub mniejsze wysycenie elektronowe. tworzy zewnętrzną otoczkę błony jądrowej

30 Komórki intensywnie syntetyzujące białko mają bardzo rozbudowaną siateczkę śródplazmatyczną ziarnistą. Białko syntetyzowane przez rybosomy jest magazynowane w kanałach siateczki, skąd za pośrednictwem nośników tzw. pęcherzyków przenośnikowych przedostaje się do aparatu Golgiego, gdzie następuje formowanie się właściwych produktów sekwencji.

31 błona jądrowa jądro rybosomy szorstka siateczka śródplazmatyczna gładka siateczka śródplazmatyczna

32