1 chorują na serce inaczej?Czy kobiety chorują na serce inaczej? Warszawa r. Rafał Dąbrowski II Klinika Choroby Wieńcowej Instytut Kardiologii Kierownik: Prof. dr hab. Hanna Szwed

2 Kobiety i choroby serca: kilka faktówpłeć żeńska jest niezależnym czynnikiem ryzyka ch. serca wzrasta zapadalność kobiet na choroby serca występują trudności w diagnostyce i leczeniu wyższa śmiertelność w zawale serca wyższa śmiertelność operacyjna: pomosty a-w, operacje zastawkowe

3      DLACZEGO? Niezrozumienie zagrożenia przez kobietyNiedocenianie znaczenia chorób serca i niechęć do modyfikacji stylu życia  56%  Niejasna etiologia ChW Niejednoznaczna symptomatologia  Nieskuteczna diagnostyka Ryzyko Zgonu W ChW  Niewystarczające leczenie  Niewystarczająca identyfikacja kobiet zagrożonych

4 Dane epidemiologiczne

5 > 2/3 to kobiety Populacja amerykańska + 85 lat (w milionach)Source of data: U.S. Census Bureau, “We the American Elderly,” September 1993. > 2/3 to kobiety

6 Choroby serca są główną przyczyną zgonu kobiet w krajach rozwiniętychChoroba wieńcowa jest wiodącą przyczyną zgonu u kobiet: ~ rocznie (USA)1 Każdego roku, od 1984, więcej kobiet niż mężczyzn umiera z powodu chorób serca, udaru i innych chorób serca.2 Jedna na 3 kobiety w USA umiera z powodu chorób serca i naczyń. 1 National Institute of Health American Heart Association

7 Płeć a zapadalność na choroby serca43% kobiet vs 38% mężczyzn umiera rocznie (~ vs ) na choroby serca. 38% kobiet vs 25% mężczyzn umrze w ciągu roku od pierwszego ataku serca 35% kobiet vs 18% mężczyzn po zawale będzie miało kolejny zawał w ciągu 6 lat CVD – cardiovascular disease CHD – coronary heart disease

8 Rok 2003: główne przyczyny zgonówA choroba wieńcowa B rak C wypadki D POCHP E cukrzyca F choroba Alzheimera

9 Sytuacja w Europie

10 Podstawowe czynniki ryzyka wystąpienia miażdżycyNie modyfikowalne: wiek ( > 65 ) wywiad rodzinny (< 60) płeć pochodzenie etniczne Modyfikowalne: palenie tytoniu nadciśnienie zaburzenia lipidowe cukrzyca siedzący tryb życia nadwaga/otyłość depresja

11 Palenie tytoniu kiedy kobieta rzuca palenie w wieku 39 lat, dodaje średnio 3 lata do długości życia kiedy mężczyzna rzuca palenie w wieku 39 lat, dodaje średnio 5 lat do długości życia palenie ma silniejszy negatywny efekt na poziom HDL u kobiet niż u mężczyzn palenie: większy wpływ na rozwój choroby serca u kobiet niż u mężczyzn Njolstad I., et al. Circ. 1996; 93:

12 Wysokie ciśnienie krwipodstawowy czynnik ryzyka udaru u kobiet i mężczyzn kobiety: poważniejsze powikłania niż mężczyźni przy porównywalnych wartościach ciśnienia i okresach czasowych NT 2 x - 3 x częstsze u kobiet stosujących antykoncepcję hormonalną, szczególnie u starszych i otyłych, w porównaniu do kobiet nie stosujących tych leków powikłania NT zabijają więcej kobiet niż mężczyzn NT częściej prowadzi do niewydolności serca u kobiet niż u mężczyzn

13 1999 – 2002: występowanie nadciśnienia tętniczegoProcent populacji mężczyźni kobiety wiek

14 1999 – 2002: występowanie choroby wieńcowejProcent populacji wiek mężczyźni kobiety

15 1999 – 2002: występowanie niewydolności sercaProcent populacji wiek mężczyźni kobiety

16 Leczenie: wybrane aspekty

17 potrzeba badań kobiet Aspirin Resistance in Cardiovascular Disease:A Review of Prevalence, Mechanisms, and Clinical Significance Scott A. McKee, David C. Sane, Efthymios N. Deliargyris Thromb Haemost 2002,88,711 The Physicians Health Study wykazało 44 % redukcję zawału serca u mężczyzn leczonych ASA przez 5 lat . Nie wykazano korzyści z podawania ASA w prewencji pierwotnej u kobiet. potrzeba badań kobiet (oporność na ASA u kobiet ???)

18 Kobiety odnoszą mniejszą korzyść z leczenia przeciwpłytkowegoNEJM 1978 ? Circulation 1980 Am Heart J 1980

19 Udział kobiet 19 % powód : nie włączono kobiet przed menopauząRandomised trial of cholesterol lowering in 4444 patients with coronary heart disease: the Scandinavian Simvastatin Survival Study (4S) Badanie 4S Statyny Udział kobiet % powód : nie włączono kobiet przed menopauzą Lancet 1994, 344,1383

20 Badanie 4S Zgon Duże zdarzenia wieńcowe Lancet 1994, 344,1383Statyny Placebo (%) Symwastatyna (%) RR (95% CI) Zgon Kobiety 25 (6,0%) 27 (6,6%) 1,12 (0,65-1,93%) Mężczyźni 231 (12,8%) 155 (8,5%) 0,66 (0,53-0,80%) Duże zdarzenia wieńcowe Kobiety 91 (21,7%) 59 (14,5%) 0,65 (0,46-0,91%) Mężczyźni 531 (29,4%) 372 (20,5%) 0,66 (0,58-0,76%)

21 HPS Mężczyźni Kobiety Wpływ symwastatyny na występowanieMRC/BHF Heart Protection Study of cholesterol lowering with simvastatina in high-risk individuals: a randomised placebo-controlled trial HPS Lancet 2002,360,6,7 Symwastatyna Placebo Zdarzenia (95% CI) Heterogeniczność trendu X2 0,76 0,6 1,0 1,2 1,4 0,8 Mężczyźni 1666/7727 (21,9%) 2135/7727 (27,6%) Kobiety 367/2542 (14,4%) 450/2540 (17,7%) 5082 kobiet - 24,8% badanych (wyłączono kobiety w wieku rozrodczym) Wpływ symwastatyny na występowanie dużych zdarzeń naczyniowych w zależności od płci

22 Wiek 70 – 82 lat M 2804 K 2891 Pravastatyna 40 mg vs placeboPravastatin in elderly individuals at risk vascular disease (PROSPER): a randomised controlled trial Lancet 2002,360,1623 Pravastatyna 40 mg vs placebo Wiek 70 – 82 lat M 2804 K 2891

23 Pravastatin in elderly individuals at risk vascular disease (PROSPER): a randomised controlled trialPlacebo Lancet 2002,360,1623 Mężczyźni n=1396 n=1408 CHD death, non-fatal MI, and fatal or non-fatal stroke 222 Statyna lepsza 0,25 0,5 1 1,25 1,5 0,75 1,75 Statyna gorsza 279 CHD death, non-fatal MI, 165 219 Fatal and non-fatal stroke 65 70 TIA 38 53 n=1495 n=1505 Kobiety CHD death, non-fatal MI, and fatal or non-fatal stroke 186 194 CHD death, non-fatal MI, 125 137 Fatal and non-fatal stroke 70 61 TIA 39 49

24 Nie było analiz u kobietImplications of Recent Clinical Trials for the National Cholesterol Education Program Adult Treatment Panel III Guidelines JACC 2004,44,720 Nie było analiz u kobiet

25 Leczenie nadciśnienia tętniczegomocniej odczuwalne i częściej występujące wahania ciśnienia u kobiet w wieku rozrodczym: preferowane LBA i antagoniści wapnia, ew. diuretyki duża skuteczność diuretyków, tiazydy: zapobieganie utracie wapnia (prewencja osteoporozy), ale niekorzystne efekty metaboliczne po przebytym udarze leki zalecane: antagoniści rec. dla angiotensyny II, indapamid (PATS, PROGRESS) częściej działania niepożądane leków: obrzęki (antagoniści wapnia DHP), alergie skórne (ACE-I), stany skurczowe naczyń obwodowych (LBA)

26 Podejrzenie choroby wieńcowej: nawracające bóle w klatce piersiowejWciąż niejasna etiologia choroby wieńcowej Podejrzenie choroby wieńcowej: nawracające bóle w klatce piersiowej Zmiany miażdżycowe: 10 – 25 % Kurcze naczyń wieńcowych: 2 – 3% Etiologia u pozostałych kobiet ? z 70% Zaburzenia mikrokrążenia wieńcowego: czynnościowe zaburzenia małych naczyń śródmięśniowych serca? Dysfunkcja śródbłonka: wczesne zmiany miażdżycowe?  

27 Badanie WISE The Women’s Ischemia Syndrome Evaluation

28 Grupa badana: 936 kobiet  bóle w klp  koronografia.Badanie WISE Cel: 1. opracowanie wiarygodnych badań diagn., algorytmu objawów klinicznych, algorytmu ryzyka ChW 2. Identyfikacja patofizjologii i prognozy u kobiet z bólami w klp, nieprawidłowymi wynikami testów diagn. i brakiem zmian w nasierdziowych tętnicach wieńcowych. 3. wpływ hormonów na wyniki badań diagnostycznych Grupa badana: 936 kobiet  bóle w klp  koronografia. Wiek: (21-86 lat) Etap I – 1997: kobiet Etap II – 1999: kobiet Etap III : rozpoczęcie obserwacji Cardiol. 1999,33,1453

29 Badanie WISE Objawy: typowe 35% kobiet nietypowe 60% kobiettolerancja wysiłku: zmniejszona u 91% kobiet

30 WISE Study: odpowiedź naczynio–rozkurczowa tętnic wieńcowych: ocena rozkurczowa po ACH, AD, NTG: 4 letnia obserwacja Bez epizodów wieńc.

31 Dławica: wnioski Typowa dławica nie jest dobrym objawem wskazującym na chorobę wieńcową u kobiet W wieku powyżej 55 lat, klasyczna dławica ma większą wartość predykcyjną w rozpoznaniu choroby wieńcowej

32 Zaburzenia metaboliczneZaburzenia metaboliczne oceniane metodą rezonansu magnetycznego (spektroskopia P 31) wystąpiły u 20% kobiet z typowymi bólami, ale bez zmian miażdżycowych w koronarografii Zaburzenia te mają wartość predykcyjną w stosunku do ryzyka hospitalizacji z powodu objawów niedokrwienia LK

33 Niedobór estrogenów Kobiety przed menopauzą z istotnymi zmianami miażdżycowymi częściej mają podwzgórzowy niedobór estrogenów Może być to związane ze stanami lękowymi i cukrzycą.

34 Dławica i „PRAWIDŁOWE NACZYNIA WIEŃCOWE”Strategia terapeutyczna: Brak badań randomizowanych, badania obserwacyjne: - Antagoniści wapnia: nie zapobiegają bólom, nie poprawiają rezerwy wieńcowej - Azotany: brak potwierdzonej skuteczności, efekt placebo? -  blokery: efektywne, ograniczają ilość bólów w skali doby, zmniejszają aktywność adrenergiczną i zapotrzebowanie na tlen, naczyniorozkurczowe: karwedilol, nebiwolol - Statyny i ACE-I: poprawią funkcję śródbłonka, korzystne z zaburzonym mikrokrążeniu, zmniejszają stres oksydacyjny

35 dotyczące postępowania w stabilnej chorobie wieńcowejZalecenia ESC, 2006 dotyczące postępowania w stabilnej chorobie wieńcowej EHJ 2006 Rozdział poświęcony kobietom Zalecenia wskazują na różnicę w objawach choroby wieńcowej i odmiennościach diagnostyki  Terapia bez różnic 

36 Odrębności charakterystyki wyjściowej kobiet z ostrymi zespołami wieńcowymi (OZW)Mniej charakterystyczne objawy zawału: lokalizacja bólu inna niż zamostkowa, nudności, wymioty, osłabienie, duszność Późniejsze zgłoszenie do szpitala Starszy wiek, częstsze występowanie cukrzycy, nadciśnienia, niewydolności serca, przebytych udarów, rzadziej wykonywane: CABG i PTCA

37 Koronarografia planowa: K < M (kobiety: 30 % PTCA)W zawale serca: K = M

38 Czas Ból interwencje GUSTO-I P = < 0.001 229 min. 174 min.Gregg W.Stone, AJC, 1995 Czas P = < 0.001 Ból interwencje Kobiety Mężczyźni 229 min. 174 min. 3.3 godz. 3.0 godz.

39 National Registry of MI 2 Zgon w trakcie hospitalizacji %Wyższa śmiertelność młodych kobiet z zawałem National Registry of MI 2 N= , M, K K % M % Mężczyźni Cukrzyca NT NS Udar ZS PTCA CABG 25,3 Kobiety 24,2 21,8 21,5 19,1 18,4 16,6 13,4 14,4 Zgon w trakcie hospitalizacji % 11,1 10,3 9,5 7,4 8,2 6,1 5,7 Reperfuzja: Tromb Inne 4,1 2,9 <50 50-54 55-59 60-64 65-69 70-74 75-79 80-84 85-89 Wiek NEJM, 1999,

40 Leczenie trombolityczne zawału sercakobiety vs mężczyźni (GUSTO-I) JAMA, 1996 K Kobiety : częściej cukrzyca, NT, dłuższy czas ból – leczenie (1,2 vs 1 godz) M 22,0 14,0 15,0 K Liczba pacjentów (%) 11,3 Kobiety 9,0 K Mężczyźni K 7,0 5.5 5,0 5,1 3,6 Śmiertelność Wstrząs NS Powtórny zawał Ciężkie krwawienia Kobiety z zawałem leczone trombolizą mają wyższą śmiertelność i więcej powikłań śmiertelnych i nie zakończonych zgonem

41 K K K K Wystąpienie udarów u chorych leczonych trombolitycznie(GUSTO 1) Kobiety Udar krwotoczny JAMA, 1996 Mężczyźni Udar niekrwotoczny 1,5 1,1 K K 1,0 K 2,1 Pacjenci % 0,7 K 0,6 0,5 0,6 0,6 P=.02 0,9 1,2 0,9 1,2 0,6 0,7 0,6 0,6 0,4 0,4 0,5 P≤.001 M K M K M K M K M K Tromboliza ogółem SK + heparyna sc SK + heparyna iv TPA + heparyna iv SK + TPA + heparyna iv Większe ryzyko udaru krwotocznego u kobiet

42 Tromboliza czy PTCA ?

43 K K Kobiety – wyższa śmiertelność u leczonych trombolityczniePorównanie przebiegu wewnątrzszpitalnego u K vs M z zawałem leczonym trombolitycznie lub PTCA (1) AJC, 1995 Kobiety : starsze, częściej cukrzyca, NT, NS, przyjęte później (229 vs 174 min) N=395, 27 % K P=.46 P=.07 P=.06 P=.64 PTCA 14,0 t-PA Śmiertelność wewnątrzszpitalna % K Reinfarktyzacja wewnątrzszpitalna % 7,7 K 4,0 3,5 3,5 2,8 2,1 2,0 Mężczyźni Kobiety Mężczyźni Kobiety Kobiety – wyższa śmiertelność u leczonych trombolitycznie Porównywalna śmiertelność u K i M leczonych PTCA

44 K Kobiety mają większe ryzyko zgonu i powikłań krwotocznychPorównanie udaru wewnątrzszpitalnego u K vs M z zawałem leczonym trombolitycznie lub PTCA (2) AJC, 1995 5,3% Udar krwotoczny 2,8% K Udar niekrwotoczny Udar wewnątrzszpitalny (%) 0,0% 0,0% PTCA t-PA PTCA t-PA Mężczyźni Kobiety Kobiety mają większe ryzyko zgonu i powikłań krwotocznych po leczeniu trombolizą. PTCA u kobiet poprawia rokowanie (K=M)

45 Korzyści z pierwotnej angioplastyki w zawale serca w porównaniu z trombolizą (GUSTO-IIB) AHJ, 2004 Kobiety : starsze,  cukrzyca,  NT Kobiety Mężczyźni PTCA N=139 t-PA N=121 PTCA N=426 t-PA N=451 Udar (%) 0,0 2,5 0,2 0,4 Reinfarktyzacja (%) 6,5 6,6 3,8 6,4 30 –d. śmiertelność (%) 10,9 11,6 4,0 5,8 Zgon, zawał, udar (%) 15,9 19,8 7,5 12,0 Przewaga PTCA nad t-PA podobna u K i M . Ze względu na  ryzyko korzyść z PTCA większa u kobiet

46 jest tak samo skuteczna ?Czy pierwotna PTCA u kobiet i mężczyzn jest tak samo skuteczna ?

47 K K Śmiertelność po PTCA w zależności od płciAJC, 2001, PTCA w roku 1997 36 % u kobiet 30 % w zawale 59 % stentowanie K % M % 6,7 Cukrzyca K NT Śmiertelność % 3,8 4,0 K 2,0 Kobiety 1,4 1,1 Mężczyźni 0,8 0,5 Tylko PTCA Tylko PTCA Stent Stent Zawał Bez zawału Pomimo poprawy rokowania , w zawale K leczone PTCA mają wyższą śmiertelność niż M

48 Wyższa śmiertelność u kobiet z zawałem leczonych PTCA + abciximabem(CADILLAC) Wyższa śmiertelność u kobiet z zawałem leczonych PTCA + abciximabem Śmiertelność – 12 miesięcy Kobiety Mężczyźni 7,6 % 3,0 % Przyczyny : wyjściowe czynniki ryzyka: NT,  lipidy, cukrzyca

49 W obserwacji K i M po PTCA w przebiegu zawałuAJC, 2000 Kobiety : starsze, częściej wstrząs, węższe naczynia, nadciśnienie 62 K, 120 M Śmiertelność Kobiety Mężczyźni P 10 % 0,9 % < 0,05 30 dni 6 miesiąc 15 % 4,4 % < 0,05 Rokowanie kobiet gorsze , ale z uwzględnieniem wyjściowej charakterystyki w wieloczynnikowej analizie płeć nie była niezależnym wskaźnikiem przeżywalności (były : wiek, wstrząs i ukończenie 12 godz. wlewu abciximabem)

50 Wyższa śmiertelność kobiet w zawale STEMIAnaliza pacjentów z zawałem z 420 szpitali w USA w latach Kobiety były starsze, miały więcej chorób towarzyszących, częściej STEMI Wyższa śmiertelność szpitalna kobiet z zawałami STEMI: 8.2% vs 5.7%, p <0.0001, szczególnie w pierwszej dobie DLACZEGO? Opóźnienie? Czas rozpoznania: EKG? Szybki transport do pracowni hemodynamicznej? Jneid, Fonarow, Cannon, Circulation, 2008

51 Restenoza

52 Występowanie restenozy po PTCA + stentw zależności od płci (1) EHJ, 2003 OZW: 38% K, 33 % M Angiografia po 6 miesiącach 1025 K N=4374, 3349 M Kobiety : starsze (69 vs 64 lat), częściej cukrzyca (28% vs 20%), węższe naczynia, krótsze zmiany, P=0.01 33,9 P=0.048 P=0.06 Kobiety 28,9 Przypadki % Mężczyźni k 17,5 17,9 14,8 k 15,4 k Restenoza w koronarografii Kliniczne objawy restenozy Dolegliwości dławicowe w czasie obs.

53 k k k k Występowanie restenozy po PTCA + stentw zależności od płci (2) EHJ, 2003, Kobiety Mężczyźni P=0.86 P=0.001 P=0.01 P=0.07 36,6 45,2 36,8 36,1 Restenoza % 26,0 33,3 24,5 28,6 k k k k Cukrzyca Bez cukrzycy Naczynie <2,7 mm Naczynie ≥2,7 mm U kobiet mniejsze ryzyko restenozy pomimo 2-ch czynników ryzyka : cukrzycy i wąskich naczyń

54 Wstrząs kardiogenny

55 Brak różnic płci w przebiegu wstrząsu w AMI(SHOCK) JACC, 2001,38,5 Śmiertelność całkowita: u 884 pts 61% Kobiety N=322[36%] Mężczyźni N=562 [64%] 63% 59% PTCA/CABG N=144[45%] Bez PTCA/CABG N=178[55%] PTCA/CABG N=261[46%] Bez PTCA/CABG N=301[54%] 44% 79% 38% 78% Tylko PTCA N=115[80%] CABG N=29[20%] Tylko PTCA N=176[67%] CABG N=85[33%] 50% 21% 44% 25% Kobiety - więcej powikłań mechanicznych: VSD 7,7% vs 3,5% MR 11,4% vs 7,1%

56 Wyższy profil ryzyka u kobiet z zawałem:Starszy wiek, więcej cukrzycy, NT, NS, przebytych udarów, późniejsze zgłaszanie do szpitala Więcej wstrząsu, krwawień, udarów, powikłań mechanicznych, węższe naczynia, mniej zaawansowane zmiany W przebiegu zawału :

57 Podsumowanie Optymalną terapią u kobiet z zawałemwydaje się być pierwotna PTCA + stent  inhibitor IIB/IIIA Wyniki leczenia K i M z OZW wynikają z różnic w charakterystyce wyjściowej. Hipoteza , że więcej powikłań leczenia interwencyjnego i mniej zaawansowana ch.w. w angiografii u kobiet skłaniają do przyjęcia strategii zachowawczej , nie znajduje potwierdzenia w badaniach. Wobec tego, wybór inwazyjnej vs konserwatywnej strategii w OZW powinien być oparty na obiektywnym określeniu ryzyka, niezależnie od płci pacjentów. ( E. Braunwald)

58 Kobiety są grupą wysokiego ryzyka w operacjach wieńcowychKobiety mają więcej powikłań i wyższą śmiertelność niż mężczyźni po operacji wszczepienia pomostów a-w 1,2 Płeć żeńska jest niezależnym czynnikiem ryzyka zgonu w trakcie zabiegu wszczepienia pomostów a-w 1 “Musimy zaakceptować wielkie wyzwania związane z operowaniem coraz starszych i bardziej chorych pacjentów oraz zmieniać nastawienie w kwalifikacjach chorych do pomostów a-w: takim kandydatem jest 78-letnia kobieta” Hartz et al. J Thorac Cardiovasc Surg 2003; 126: 1 Edwards Fh et al. Ann Thorac Surg 1998;66: O’Connor GT et al. Circulation 1993;8: Hartz et al. J Thorac Cardiovasc Surg 2003; 126:

59 Możliwe przyczyny zwiększonej śmiertelności operacyjnej kobietwyższe ryzyko przed operacją późniejsze wystąpienie objawów ostrzejsze objawy bardziej zaawansowany wiek częstsze występowanie cukrzycy częstszy przerost lewej komory serca mniejszy kaliber tętnic wieńcowych rzadsze zastosowanie pomostów tętniczych mniejszy zakres rewaskularyzacji wg Michael J. Mack, MD

60 Gorsze rokowanie kobiet operowanych z powodu ciężkiej niedomykalności zastawki mitralnej Enriquez-Sarano, Ann Intern Med, Dec 2008 Analiza : 4461 kobiet, 3768 mężczyzn z istotną niedomykalnością zastawki mitralnej w przebiegu wypadania płatków, przedniego i tylnego Kobiety: rzadziej operowane: 52% K vs 60% M, rr 0.79 Przeżywalność: 60% K vs 68% M, rr 1.13 Kobiety: mniejsze serca, niedoszacowanie zmian: wymiary jam serca powinny być oceniene wg wieku i powierzchni ciała

61 Dlaczego leczenie kobiet jest mniej skutecznei niewystarczające ? 1. Brak danych z dużych randomizowanych programów badawczych (niski udział kobiet) 2. Obserwacja odmiennych od mężczyzn efektów leczenia wpływ: endogennych hormonów, niższa waga ciała, więcej tkanki tłuszczowej, inna aktywność metaboliczna enzymów, niższy GFR: wpływ na meatbolizm i eliminację leków/

62 Udział kobiet w randomizowanych badaniach dotyczących stabilnej choroby wieńcowej 21 20 19 % 18 15 14 10 3825 49379 4444 289 939 330 306 ACTION ATC 4 S TIBET INITIATIVE TIBBS ASIST

63 Przyczyny niskiego udziału kobiet w badaniach stabilnej choroby wieńcowejPrzyjęte kryteria włączenia: Wykonanie koronarografii +/-  Typowe wywiady /-  Próba wysiłkowa dodatnia +/-  Poza okresem rozrodczym 

64 Przyczyny niskiego udziału kobiet w badaniachMożliwość teratogennego działania leków i procedur Potencjalnie zaburzające działanie biologiczne hormonów (estrogenów) U osób w podeszłym wieku: częste schorzenia wpółistniejące, niska spodziewana długość życia, dodatkowe potencjalne koszty

65 Płeć a leczenie chorób serca46% kobiet vs 22% mężczyzn będzie narażone na objawy zawału serca kobiety mają większe ryzyko zgonu po operacji wszczepienia pomostów a-w kobiety rzadziej otrzymują beta-blokery, inhibitory - konwertazy, aspirynę i statyny po zawale kobiety rzadziej niż mężczyźni są przyjmowani do oddziałów R z powodu chorób serca kobiety rzadziej niż mężczyźni są poddawane badaniom diagnostycznych: badaniom krwi, EKG, próbie wysiłkowej, koronarografii

66 Płeć a leczenie chorób sercachociaż więcej kobiet niż mężczyzn umiera z powodu chorób serca każdego roku u kobiet: o 33% rzadziej wykonuje się zabiegi angioplastyki z implantacją stentu o 28% mniej ma implantowane kardiowertery o 36% mniej ma operacje na otwartym sercu kobiety rzadziej mają wykonywane transplantacje serca

67 AHA 2007, (Update 2004) Prewencja chorób serca u kobietStyl życia: zaprzestanie palenia: wsparcie psychiczne, farmakoterapia I/B aktywność fizyczna: min 30 min/d codziennie I/B rehabilitacja: po zawale, udarze, w niewydolności serca I/B Dieta:kontrola masy ciała, ograniczenie spożycia alkoholu i sodu, więcej warzyw i owoców oraz produktów niskotłuszczowych, ryby > 2x/tydzień, I/B Kwasy tłuszczowe omega-3: EPA eikozopentatenowy, DHA okozaheksaenowy ( mg, 2-4 g: hipertriglicerydemia) IIb/B Diagnozowanie i leczenie depresji, IIa/B Alkohol: spożywanie> 2 ,,drinków’’/d - ryzyka AF (Conen, JAMA, 2008)

68 AHA dla kobiet: 2007 Czynniki ryzykanadciśnienie tętnicze: prewencja: 120/80 mmHg, styl życia + leki (tiazydy), leczenie < 140/90; < 130/80 mmHg gdy wysokie ryzyko, tiazydy, leki beta-adrenolityczne, leki działające na układ RAA, uwarunkowania metaboliczne zaburzenia lipidowe: docelowo LDL < 100mg%, I/Bwysokie ryzyko < 70mg%, IIa/B HDL < 40 mg%: fibraty, preparaty kwasu nikotynowego, zależnie od profilu ryzyka > 20%> 10-20% >10% > x cukrzyca – leczenie wg aktualnych zaleceń, HBA1C<7%

69 AHA dla kobiet: 2007 FarmakoterapiaKwas acetylosalicylowy: wysokie ryzyko, mg, I/A (>20%), klopidogrel gdy nietolerancja, I/B, u kobiet > 65 r.ż. z nadciśnieniem: 75 (81) -100 mg, IIa/B u kobiet < 65 r.ż. : prewencja udaru OUN LBA: po zawale, po OZW, dysfunkcja skurczowa lewej komory, I/A, ACE-I: po zawale, NS, EF LV < 40%, cukrzyca I/A, nietolerancja ARB I/B Antagoniści aldosteronu: objawowa NS, EF LV < 40%, u kobiet bez niewydolności nerek i hiperkaliemii

70 Brak dowodów klinicznych:AHA dla kobiet: 2007 Brak dowodów klinicznych: nie ma potrzeby stosowania witamin antyoksydacyjnych C, E i beta-karotenu, multiwitamin w prewencji pierwotnej i wtórnej ch.serc-nacz i nowotworów, III/A (Arch Intern Med 2009, 160 tys kobiet, WHI) kwas foliowy nie jest rekomendowany w prewencji pierwotnej i wtórnej choroby wieńcowej, III/A rutynowe stosowanie aspiryny u zdrowych kobiet < 65 nie jest zalecane w prewencji zawału serca HTZ i selektywne modulatory receptorów dla estrogenu (SERM) nie powinny być stosowane w pierwotnej i wtórnej prewencji chorób sercowo-naczyniowych III/A

71 Czy kobiety chorują na serce inaczej?TAK: wpływ czynników biologicznych, organizacyjnych, zwyczajowych → dlatego należy dołożyć wszelkich wysiłków, aby w równym stopniu jak mężczyźni korzystały z możliwości współczesnych metod diagnostycznych i leczniczych