1 Ciemna Strona Wszechświata Piotr Traczyk IPJ Warszawa

2 2 Plan 1)Ciemna strona Wszechświata 2)Z czego składa się ciemna materia 3)Poszukiwanie ciemnej materii

3 3 Ciemna Strona Wszechświata

4 4 Z czego składa się wszechświat Z gwiazd, planet, gazu międzygwieznego...? Owszem, ale to tylko około 5% gęstości Wszechświata! Co z pozostałymi 95%?

5 5 Z czego składa się wszechświat

6 6 Dowody na istnienie ciemnej materii

7 7

8 8 Gromada galaktyk 1E 0657-56

9 9 Obraz w promieniach Roentgena

10 10 Ciemna materia w gromadzie Skąd o niej wiemy?

11 11 Soczewkowanie grawitacyjne

12 12 Historia kolizji

13 13 Z czego składa się ciemna materia?

14 14 Z czego składa się ciemna materia? Kandydat #1: Massive Astrophysical Compact Halo Object np. czarne dziury, planety, gwiazdy neutronowe itp. Z obserwacji wynika, że jest ich zbyt mało żeby wytłumaczyć obserwowane efekty. MACHO

15 15 Z czego składa się ciemna materia? Kandydat #2: Weakly Interacting Massive Particle Masywna cząstka oddziałująca tylko grawitacyjnie i ew. słabo Może neutrina? Nie, za lekkie... WIMP

16 16 Z czego składa się ciemna materia? Inni kandydaci...

17 17 WIMP – przykładowa charakterystyka Stabilny – nie rozpada się Duża masa (~100 GeV) Bardzo słabo oddziałuje z materią (dlatego dotychczas nie pojawił się w eksperymentach akceleratorowych). Pozostałość po Wielkim Wybuchu (thermal relic) Teoria cząstek: Supersymetria (LSP), dodatkowe wymiary (LKP)

18 18 Poszukiwanie ciemnej materii

19 19 Eksperymenty

20 20 Eksperymenty Poszukiwanie WIMPów – trzy typy eksperymentów: Rozpraszanie na jądrach Produkty anihilacji np. w słońcu Produkcja w akceleratorach (np. poszukiwanie supersymetrii w LHC - wtorek)

21 21 Rozpraszanie na jądrach

22 22 CDMS Kopalnia Soudan (USA), 713m pod ziemią Wykrywanie drgań (!) w krysztale krzemu lub germanu powstałych po uderzeniu WIMPa w jądro Temperatura pracy: 0,02 K Aktywne i pasywne osłony Jak na razie – bez odkrycia

23 23 Eksperyment DAMA Gran Sasso (Włochy) Przykryty 1,5 km skały Scyntylator NaI Jedyna metoda pomiaru – liczenie przypadków Skomplikowany system osłon – skała też świeci

24 24 Eksperyment DAMA Idea pomiaru: obserwacja wiatru galaktycznych WIMP'ów Prędkość Ziemii na galaktycznej orbicie: 230 +/- 15 km/s Po 7 latach zbierania danych (1996-2002) widać modulację sygnału Jak dotąd jedyny wynik pozytywny, żaden inny eksperyment nie potwierdził obserwacji... December 30 km/s ~ 232 km/s 60° June 30 km/s Time (day)

25 25 Neutrina z anihilacji WIMP'ów

26 26 Detektory neutrin Neutrina oddziałują z materią. Rzadko, ale jednak. W wyniku oddziaływania powstaje mion Jak go wykryć? Potrzebny olbrzymi detetkor działający non-stop. Np. 50 kTon wody - SuperKamiokande Mion poruszając się w wodzie z prędkością większą od prędkości światła (w wodzie) emituje promieniowanie Czerenkowa, rejestrowane przez detektor

27 27 Promieniowanie Czerenkowa Odpowiednik fali uderzeniowej wytwarzanej przez ponaddźwiękowy np. samolot Zasada działania detektora Super Kamiokande

28 28 ANTARES Astronomy with a Neutrino Telescope and Abyss environmental RESearch

29 29 ANTARES Astronomy with a Neutrino Telescope and Abyss environmental RESearch

30 30 ANTARES Astronomy with a Neutrino Telescope and Abyss environmental RESearch Detektor mionów – produktów oddziaływania wysoko- energetycznych neutrin (z różnych źródeł) Układ fotopowielaczy na dnie Morza Śródziemnego 1000 fotopowielaczy, 12 pionowych kabli Rejestracja promieniowania czerenkowa w wodzie morskiej

31 31 ANTARES Astronomy with a Neutrino Telescope and Abyss environmental RESearch Planowany start pełnego detektora – 2008 Pierwsze przypadki już rejestrowane

32 32

33 33 AMANDA Antarctic Muon And Neutrino Detector Array

34 34 AMANDA Antarctic Muon And Neutrino Detector Array

35 35 Następca: IceCube Obecnie w budowie, start ~2010 Planowane zbieranie danych: 20 lat

36 36 eXtreme Science

37 37 Podsumowanie