1 CO SZKODZI I CZYM ZWALCZAĆTomasz KONDRATOWICZ CZAS: 1 x 45'

2 NATURA PRZECIW SZKODNIKOMZAMIAST PESCYTYDÓW DO UŻYWANIA NA NASZEJ DZIAŁCE, UŻYWAJMY NATURALNE ŚRODKI OCHRONY ROSLIN KTÓRE CHARAKTERYZUJĄ SIĘ TYM IŻ: NIE SĄ SZKODLIWE DLA CZŁOWIEKA I ŚRODOWISKA, NIE MAJĄ OKRESU PREWENCJI I KARENCJI, NIEWIELE KOSZTUJĄ, MOŻNA UŻYWAĆ W CAŁYM OKRESIE WEGETACYJNYCM RÓŻNYCH ROŚLIN.

3 NATURA PRZECIW SZKODNIKOMW ROŚLINACH ROSNĄCYCH NA DZIKO OBOK NASZYCH DZIAŁEK ZNAJDUJĄ SIĘ RÓŻNE ZWIĄZKI, KTÓRE MOGĄ BYĆ TOKSYCZNE DLA OWADÓW LUB HAMUJĄ ICH ŻEROWANIE, SKŁADANIE JAJ, A TAKŻE DZIAŁAJĄ ODSTRASZAJĄCO. WIELE Z NICH CHARAKTERYZUJE SIĘ TAKŻE DZIAŁANIEM BAKTERIO I GRZYBOBÓJCZYM Wykorzystując właściwości tych roślin możemy prowadzić ekologiczną walkę ze szkodnikami

4 NATURA PRZECIW SZKODNIKOMDo sporządzania preparatów i roztworów wodnych z roślinnych wykorzystuje się rozdrobnione nadziemne części roślin, zbierane w określonej fazie rozwoju: U pokrzywy zbierane są pędy i liście przed kwitnieniem (kwitnie kwiecień – sierpień) U skrzypu polnego – pędy ( najlepiej w czerwcu i lipcu), U mniszka lekarskiego kwiaty i liście (od kwietnia do sierpnia). U krwawnika – pędy ścina się w czasie kwitnienia( czerwiec i lipiec); Bylicy piołunu – kwitnące części roślin ( lipiec, sierpień); Wrotyczu - zielone części roślin z kwiatostanami (od lipca do września) Rumianku - liście i koszyczki – w miarę zakwitania ( od maja do października); Czosnku i cebuli (ząbki, łuski, cebulki)

5 RODZAJE ROZTWORÓW WODNYCH ;RODZAJE PREPARATÓW RODZAJE ROZTWORÓW WODNYCH ; GNOJÓWKA WYCIĄG NAPAR WYWAR GNOJÓWKA – sporządza się ją z 1 kg ziela , zalanego 10 litrami wody, najlepiej w plastikowym naczyniu. Codzienne mieszanie płynu zapewnia dopływ tlenu, potrzebnego do fermentacji. Przykry zapach (smród) przy fermentacji można łagodzić dodając zmielonej mączki bazaltowej lub dolomitowej. W zależności od temperatury (im wyższa, tym szybciej), gnojówka jest gotowa do użycia po 2-4 tygodniach, jest wówczas klarowna i przestaje się pienić. Należy ją odcedzić i zużyć w ciągu miesięcy. Gnojówkami opryskuje się lub podlewa rośliny przez cały sezon, aby zabezpieczyć je przed szkodnikami i chorobami grzybowymi. Gnojówki wykonuje się najczęściej z pokrzywy, skrzypu, wrotyczu, cebuli i czosnku. Stosowane są również do nawożenia i wzmacniania roślin, zwłaszcza wiosną.

6 RODZAJE PREPARATÓW WYCIĄG – (nastój) rośliny zalewa się wodą o temperaturze pokojowej i pozostawia na godzin. NAPAR – rośliny zalewa się gorącą wodą pozostawia pod przykryciem do wystygnięcia, jest to najprostszy sposób do wykonania. WYWAR – rośliny zalewa się wodą na godziny, potem gotuje na niewielkim ogniu minut, nie dopuszczając do wrzenia, a następnie pozostawia się pod przykryciem do wystygnięcia. Rośliny opryskuje się płynem rozcieńczonym w stosunku 1:4, gorący wywar szczelnie zamknięty w słoiku zachowuje we właściwości przez 3-4 miesiące.

7 MNISZEK LEKARSKI Mniszek pospolity, mniszek lekarski – gatunek rośliny wieloletniej z rodziny astrowatych ( Asteraceae)., W Polsce jest rośliną bardzo pospolitą. Pusty w środku (dęty) głąbik, początkowo wełniście owłosiony, później gładki, zielony lub jasno brązowy. Osiąga wysokość 10–20 cm, poliploidy (mutanty)do 50 cm.. Przez środek liścia biegnie główna żyła mleczna z mlecznym sokiem. Kwiaty obupłciowe, języczkowe tworzące po jednym koszyczku na każdym głąbiku. Okrywa koszyczka złożona z kilku szeregów jajowatych lub lancetowatych listków. Ich charakterystyczną cechą jest odginanie się w dół zewnętrznych listków okrywy w czasie kwitnienia. Osiągając dojrzałość kwiatostan zmienia się w kulisty dmuchawiec. Owoce szarego koloru, żeberkowane i pokryte brodawkami , niełupki z długim dzióbkiem (2–3 razy dłuższym od owocu). Owoce zebrane są w owocostanie( dmuchawcu) tworzącym puszystą kulę. Mogą być przenoszone na bardzo dalekie odległości. Korzeń gruby, spichrzowy i długi, prosty, tworzący rozgałęzienia tylko w kamienistej glebie. Roślina kwitnie od kwietnia do sierpnia, zapylana jest przez owady. Nasiona roznoszone przez wiatr na duże odległości. Jedna roślina wydaje w ciągu roku ok nasion. W uprawach rolnych i ogrodach jest uciążliwym chwastem Wykorzystanie: Medycyna w postaci nalewki na drogi żółciowe, wątrobę, obniża cholesterol, pomaga w leczeniu miażdżycy, cukrzycy i otyłości. Kuchnia: z płatków wino, napój orzeźwiający. Karma dla zwierząt. U działkowców: środek na przędziorki, miodówki Mniszek pospolity  Roślina lecznicza Surowiec zielarski: kwiat – Flos Taraxaci, korzeń – Radix Taraxaci. Korzeń mniszka do celów leczniczych należy zbierać jesienią. Działanie: kwiat działa moczopędnie. Jego korzeń zawiera sporo soli mineralnych, zwłaszcza potasu, kwasy organiczne, sterole, różne związki cukrowe, na przykład inulinę, substancje goryczkowe (taraksacyna), cholinę. Odwar z korzeni lub nalewka pomagają w schorzeniach dróg żółciowych i kamicy żółciowej oraz przy wszystkich problemach wątrobowych. Pomaga przy kłopotach trawiennych. Dzięki interferonowi podnosi odporność organizmu, powinni więc go spożywać anemicy. Obniża poziom cholesterolu, pomaga w leczeniu miażdżycy, początków cukrzycy, otyłości, reumatyzmu i gośćca. Zalecany jest również przy chorobach skóry. Podnosi sprawność seksualną kobiet i mężczyzn. Sztuka kulinarna: z młodych, surowych liści można przyrządzać sałatkę wiosenną, popularną w krajach romańskich. Wywar z gotowanych kwiatów mniszka po dodaniu dużej ilości cukru zamienia się w syrop o barwie, konsystencji i smaku zbliżonym do miodu, tzw. miodek majowy. Z płatków kwiatowych mniszka z dodatkiem cytryny i cukru uzyskuje się wino kwiatowe o charakterystycznym miodowo-ziołowym bukiecie. Z korzenia mniszka niekiedy też z dodatkiem jego liści w połączeniu z korzeniem łopianu, cukrem lub słodzikiem i innymi dodatkami w zależności od przepisu uzyskuje się tradycyjny orzeźwiający napój, szczególnie popularny w Wielkiej Brytanii pod nazwą dandelion and burdock. Świeża roślina stanowi pożywienie dla zwierząt hodowlanych.

8 KRWAWNIK Osiąga wysokość 50–80 cm. Czasem tworzy niewielkie kępy. Cała roślina jest miękko, wełnisto owłosiona. Łodyga prosta, słabo rozgałęziona, o silnym zapachu. Liście ciemnozielone, w zarysie wąskolancetowate, podwójnie lub potrójnie pierzaste, wiosną przy ziemi tworzą gęste rozetki, na łodygach rozmieszczone są rzadko. Liście odziomkowe są ogonkowe i szerokie na 2–4 cm, liście łodygowe są siedzące i o połowę węższe. Kwiaty płaskie ,kwiatostany, utworzone z koszyczków zebranych w baldachogrony, o 5 żeńskich kwiatach brzeżnych niby języczkowych i środkowych rurkowych, obupłciowych. Pojedyncze koszyczki o średnicy ok. 5 mm. Kolor naturalny kwiatów to biały lub różowy z żółtawym środkiem. Owoc to spłaszczona niełupka, srebrzystoszara, wąsko oskrzydlona. Kłącze pełzające o żółtawym kolorze, podziemne białe, zaróżowione przy węzłach. Wydaje liczne, przyziemne rozety liści, z których wyrastają łodygi kwiatostanowe. Kwitnie od lipca do października (czasem, gdy utrzymują się temperatury dodatnie – także dłużej). Wykorzystanie: Medycyna leczy hemoroidy, choroba wrzodowa, działanie przeciwzapalne, leczenie stanów zapalnych skóry i ran. Kuchnia: liście jako dodatek do sosów; Roślina ozdobna, kosmetyczna do kremów na twarz U działkowców: środek na miodówki, mszyce, liścieniożerne gąsienice. Zastosowanie Roślina lecznicza Historia: O leczniczym działaniu krwawnika pomocnego w leczeniu hemoroidów wspominał już Hipokrates, Dioskurydes natomiast zalecał go w walce z chorobą wrzodową. Na pierwsze wzmianki drukowane na temat krwawnika natknięto się w dziele z 1554 r., którego autorem był flamandzki botanik Carolus Clusius (Jules Charles de l'Écluse)[5] Surowiec zielarski: kwiaty (Millefolii Flos), ziele (Millefolii herba). Ziele ma przyjemny, aromatyczny zapach i gorzki smak. Olejek eteryczny (Millefolii oleum) zawiera związki azulenowe, ponadto roślina zawiera cholinę, flawonoidy, garbniki, kwasy: mrówkowy, octowy, izowalerianowy, gorzki glikozyd achilleinę oraz sole mineralne (zwłaszcza sole cynku i magnezu). Zbiór i suszenie: ziele zbiera się z roślin dziko rosnących. Ścina się je w okresie kwitnienia, na wysokości ok. 10 cm nad ziemią. Do suszenia rozkłada się pojedynczą warstwą na płachtach lub wiąże w cienkie pęczki i zawiesza w cienistym i przewiewnym miejscu. Suszyć w piekarniku w temperaturze do 35 °C. Działanie: przeciwzapalne, przeciwkrwotoczne, bakteriostatyczne i nieznaczne przeciwskurczowe. Ziele pobudza również czynności wydzielnicze przewodu pokarmowego, wzmaga wydzielanie soków trawiennych i żółci. Dawniej sporządzano napar na krwotoki wewnętrzne. Dziś ziele krwawnika stosuje się wewnętrznie głównie w zaburzeniach żołądkowo-jelitowych objawiających się brakiem apetytu, wzdęciami, kurczami jelit, niestrawnością oraz, ze względu na działanie przeciwzapalne, w chorobie wrzodowej. Krwawnik można też stosować zewnętrznie w celu łagodzenia stanów zapalnych skóry i błon śluzowych oraz na rany, aby przyspieszyć gojenie. Roślina ozdobna Ogrodnicy wyhodowali wiele kultywarów bardziej ozdobnych od typowej formy. Są uprawiane na rabatach kwiatowych. Przyprawa Przyprawą są młode liście o gorzkawosłonym, korzennym smaku. Można stosować jako dodatek do sosów i zup. Roślina kosmetyczna Wyciąg z krwawnika dodawany jest do łagodzących i regenerujących maseczek, kremów i płynów do twarzy. Bywa także składnikiem szamponów i past do zębów, a także jako jeden z wielu składników do służy przygotowania kąpieli relaksacyjnych. Uprawa Roślina całkowicie wytrzymała na mróz. Łatwa w uprawie, rośnie na każdej glebie, ale preferuje stanowiska słoneczne i suche. Wytwarza kłącza, za pomocą których szybko się rozrasta. Najłatwiej rozmnaża się przez podział bryły korzeniowej bardzo wczesną wiosną. Można też przez wysiew nasion, ale nie wszystkie odmiany powtarzają cechy organizmu rodzicielskiego. Po przekwitnięciu należy usuwać kwiatostany. Pędy można zostawić na zimę, ale wiosną należy je silnie przyciąć. W ogrodzie za pomocą kłączy szybko się rozrasta i może zagłuszyć inne rośliny, należy więc kontrolować rozrastanie.

9 WROTYCZ Wrotycz, gatunek z rodziny astrowatych dorasta do 1,5 m wysokości kwiaty żółte, kwitnie od czerwca do sierpnia. W przeszłości wrotycz pospolity był stosowany jako środek wiatropędny. Dzięki tej właściwości pomagał w trawieniu. W dzisiejszych czasach, w związku z możliwością toksyczną, wrotycz pospolity nie jest zbyt często używany. Wrotycz pospolity może być zastosowany zewnętrznie do walki ze świerzbem, pchłami oraz wszami. Ale nawet zewnętrzne zastosowanie tego zioła niesie ze sobą ryzyko toksyczności dlatego ostrożność powinna być zachowana. Wykorzystanie: Medycyna aktualnie nie jest używany. Kuchnia: nie jest używany ; Roślina ozdobna suche bukiety U działkowców: środek na stonkę ziemniaczaną, szpeciel jeżynowiec owocówki , mszyce, pędraki, połyśnica marchwianka Odstrasza owady – zapach kamfory - muchy mole, mrówki, Surowiec zielarski: Kwiat wrotyczu (Flos Athannasiae, Flos Cinnae), olejek wrotyczowy (Oleum Tanateci). Kwiaty wrotyczu zawierają od 1 do 1,5% olejku, którego głównymi składnikami są tujon, izotujon, kamfora, borneol oraz gorzki lakton – tanacetyna i flawonidy: akacetyna i luteolina. Działanie: Roślina była stosowana dawniej do leczenia histerii, do pobudzania menstruacji oraz przy stłuczeniach, zwichnięciach, reumatyzmie i chorobach skóry[4]. Używano ją też do zwalczania robaków obłych w układzie pokarmowym. Była w tym skuteczna, jednak w koniecznych do tego celu ilościach miała już działanie trujące dla człowieka. Obecnie jest stosowana jako domieszka do leków zewnętrznego stosowania we wszawicy głowowej i łonowej (alkoholowy wyciąg o nazwie Artemisol). Sztuka kulinarna: choć jest trujący, w średniowieczu wrotycz był stosowany jako przyprawa. Np. jego młodych pączków używano zamiast kaparów, a koszyczki kwiatowe zapiekano w cieście[. Obecnie już nie jest używany w kuchni. Zapach wrotycza, przypominający zapach kamfory skutecznie odstrasza owady. Z tego też względu jest używany jako repelent do odstraszania much, mrówek i moli. Odwar z ziela nadaje się do ekologicznego zwalczania stonki ziemniaczanej i mszyc. Pszczoła zbierająca pyłek na wrotyczu Roślina ozdobna uprawiana w ogrodach na rabatach. Szczególnie nadaje się na suche bukiety. Oprócz typowej formy uprawiane są odmiany ozdobne, np. 'De Candolle' o podwójnie pierzastodzielnych liściach. Obecność w kulturze W Bretanii napój z wrotycza pospolitego pito dawniej w poniedziałek wielkanocny. Uważano, że niezachowanie tego zwyczaju powodowało, iż cały rok był pełen demonów, czarów i chorób. Często jego zasuszone ziele noszono w modlitewniku do kościoła (podobno zapobiegał zaśnięciu podczas nudnego kazania). Uprawa Roślina łatwa w uprawie, w Polsce całkowicie mrozoodporna. Jest ekspansywna i rozrasta się nieograniczenie, z tego też względu należy w ogrodzie kontrolować jej rozwój. Nie ma specjalnych wymagań, ale preferuje słoneczne stanowiska i przepuszczalne, suche gleby. Najłatwiej rozmnażać ja przez podział bardzo wczesną wiosną, można też przez wysiew nasion wczesną wiosną.

10 SKRZYP POLNY Skrzyp polny – gatunek rośliny wieloletniej należący do rodziny skrzypowatych, w Polsce jest rośliną bardzo pospolitą występuje na terenie całego kraju,. Zwalczanie tego chwastu jest trudne, gdyż jego korzenie ułożone są piętrowo nawet poniżej 2 m głębokości i podzielone nawet na małe kawałki zakorzeniają się i wydają nowe pędy. Jest pospolitym chwastem Najlepiej rozwija się w uprawach roślin okopowych, szczególnie ziemniaków. Rośnie na glebach wilgotnych i świeżych, zarówno piaszczystych, jak i gliniastych Rośnie rzadziej na łąkach ponieważ jest wrażliwy na procesy redukcji związków organicznych zachodzące pod darnią łąkową. Dawniej uważano, że jest rośliną wskaźnikową dla zakwaszenia gleby, ale okazało się, że nawet w glebach zasadowych rośnie dobrze dzięki tworzeniu swoistej ryzosfery o kwaśnym odczynie. Jest rośliną wskazującą na istnienie silnej wilgotności głębszych warstw gleby. Wykorzystanie: Medycyna: wzmocnienie włosów, środek moczopędny choroby dróg moczowych, potliwość stóp, stany zapalne skóry, ma działanie uspokajające i rozkurczowe. Kuchnia: nie jest używany ; Roślina kosmetyczna : do cery zmęczonej, szarej. U działkowców: środek na przędziorki, czerwce , mszyce. Ziele zawiera duże ilości krzemionki, alkaloidy (m.in. nikotynę)[2], saponiny (ekwizetoninę), flawonoidy (ekwizeterynę i izokwercytynę). Białka stanowią 14,6% suchej masy ziela, azot 2,3%[1]. Spośród składników mineralnych w 1 kg suchej masy ziele skrzypu polnego zawiera 34,2 g potasu (K), 1,15 g fosforu (P), 285 mg żelaza (Fe) i 28 mg manganu (Mn). Bulwki na kłączach zawierają skrobię. Pojawia się wczesną wiosną jest soczysty, wzniesiony i nierozgałęziony, ma wysokość 10–30 cm, przy średnicy 2–6 mm i zabarwienie jasnobrunatne lub czerwonawe. Na przekroju poprzecznym jest okrągły i ma lejkowato rozdęte pochwy (z 6–12 zasychającymi łuskami o kolorze od zielonawego do brunatnego). Na szczycie znajduje się jeden brunatny, tępo zakończony kłos zarodnionośny (sporofilostan) o długości 1,5–3 cm. Wytwarzają się w nim (od marca do maja) zarodniki. Po ich dojrzeniu kłos ten obumiera. Pęd płonny pojawia się pod koniec wiosny, ma wysokość do 40 cm. Jest zielony i okółkowo rozgałęziony (10–12 gałązek bocznych), szorstki i żeberkowany (ma 6–19 żeberek). Pochwy są zielone, walcowate z 6–18 czarniawymi ząbkami na szczycie z białym obrzeżeniem. Odgałęzienia są pojedyncze, z 4-5 głębokimi żeberkami i pochwami o 4-5 ząbkach[2]. Liście Są bardzo drobne, występują na pędach w okółku, otaczając węzły i wzmacniając je. Na pędzie płonnym jest ich 6–18, mają kształt czarnych ząbków z białym obrzeżeniem. Długie, cienkie i członowane rozgałęzienia boczne wyrastające z okółka to nie liście, lecz pędy. Kłącze długie, czołgające się, brunatnego koloru. Występują na nim bulwy pędowe, zawierające substancje zapasowe, z których roślina czerpie wczesną wiosną składniki potrzebne do wytworzenia pędu zarodnionośnego jeszcze przed rozpoczęciem fotosyntezy.

11 BYLICA PIOŁUN Bylica piołun, zwyczajowo nazywana także piołunem, psią rutą, absyntem, wermutem, bielicą piołunem – gatunek rośliny z rodziny astrowatych. W niektórych regionach Polski jest pospolity. Kwitnie od lipca do września. Kwiaty są wiatropylne. Dobrze rośnie w miejscach suchych i nasłonecznionych, porasta słoneczne i kamieniste zbocza, przydroża, rumowiska. . Wykorzystanie: Medycyna: działanie wiatropędne, przeciwkaszlowe, przeciwskurczowe, pobudza wydzielanie żółci i soku żołądkowego. Kuchnia: zapach anyżkowy - przyprawa do sałatek ziołowych i zup; sporządzania gorzkich likierów i wermutów oraz aromatyzowania wódek, Najbardziej znanym alkoholem wyrabianym z piołunu jest absynt Roślina kosmetyczna : do cery tłustej, pasta do zębów, mydła; U działkowców: środek na owocówki, szpeciel jeżynowiec, połyśnica marchwianka, liścieniożerne gąsienice. Roślina uprawna. Uprawiana od wieków w różnych miejscach na świecie.

12 POKRZYWA ZWYCZAJNA Pokrzywa zwyczajna – gatunek rośliny z rodziny pokrzywowatych. Znana także pod nazwami: pokrzywa dwupienna, pokrzywa wielka, pokrzywa parząca, żgajka, parzawka. Występuje w stanie dzikim w na wszystkich kontynentach. W Polsce jest pospolita. Wykorzystanie: Medycyna: stanach zapalnych dróg moczowych, leczenie prostaty, cukrzycy , zwiększa ilość krwinek czerwonych, Wpływa dodatnio na procesy przemiany materii Kuchnia: młode pędy dodaje się do sałatek i szpinaku po uprzednim sparzeniu w temp. ok. 60 °C Roślina kosmetyczna : szerokie zastosowanie w produkcji kremów, maseczek i toników U działkowców: środek na przędziorki, czerwce, tarniki, mszyce. Roślina pastewna: dodaje się do mieszanki dla drobiu i innych zwierząt hodowlanych, gdyż wartością odżywczą nie odbiega od roślin strączkowych. Włókiennictwo: włókna pokrzywy otrzymywane z łodyg, których wydajność wynosi ok. 10%, są długie i mocne. Zastosowanie Roślina lecznicza: Surowiec zielarski: liść – Folium Urticae (Folium Utricae majoris), ziele – Herba Utricae dioicae (H. U. majoris), korzeń – Radix Utricae dioicae (R. U. majoris), nasiona pokrzywy – Semen Utricae dioicae. Działanie: stosowana w stanach zapalnych dróg moczowych. Zawarte w korzeniu sitosterole wykorzystywane są w leczeniu łagodnego przerostu prostaty, w początkowym stadium choroby. Nie likwidują choroby, ale spowalniają jej rozwój. Jest środkiem pomocniczym w leczeniu cukrzycy. Wpływa dodatnio na procesy przemiany materii, pobudza działalność gruczołów wydzielania wewnętrznego i zwiększa ilość krwinek czerwonych, poprawia perystaltykę jelit. Pokrzywa pomaga też w pielęgnowaniu urody. Liść pokrzywy stosowany jest do pielęgnacji skóry i włosów skłonnych do przetłuszczania się i zawarty jest w licznych kosmetykach. Szczególnie polecana jest na wiosenne osłabienie. Chlorofil otrzymywany z pokrzywy wykorzystuje się w leczeniu choroby popromiennej. Używany miejscowo sprzyja gojeniu się ran, czyraków i wrzodów. Zdolność pokrzywy do tamowania krwotoków znana była już w starożytności, opisał ją m.in. Dioskurides i Pliniusz. Obecnie z pokrzywy i krwawnika sporządza się płynne wyciągi, które stosowane do wewnątrz tamują krwawienia nosa, jelit, macicy i płuc. Przeciwwskazaniem do stosowania są krwotoki wywołane polipami i rakami macicy oraz przydatków. Roślina jadalna: młode pędy (stare liście stają się włókniste) dodaje się do sałatek i szpinaku po uprzednim sparzeniu w temp. ok. 60 °C (w tej temp. inaktywuje się histamina i kwas mrówkowy, które są odpowiedzialne za parzące właściwości pokrzywy). Z pokrzywy robi się także zupę oraz klops. Pokrzywa jest jednym z dodatków do jajecznicy. Kosmetyka: z liści pokrzywy otrzymuje się chlorofil a i b, którego zawartość w świeżej masie dochodzi do 5%. Ma on szerokie zastosowanie w produkcji kremów, maseczek i toników. Roślina pastewna: dodaje się do mieszanki dla drobiu i innych zwierząt hodowlanych, gdyż wartością odżywczą nie odbiega od roślin strączkowych. Włókiennictwo: włókna pokrzywy otrzymywane z łodyg, których wydajność wynosi ok. 10%, są długie i mocne. Kiedyś były powszechnie wykorzystywane do produkcji szpagatu, lin a nawet tkanin. Ajnowie z Sachalinu od wieków wykorzystywali pokrzywę do otrzymywania przędzy, z której pletli powrozy i sieci rybackie. Podobnie postępowali rybacy z Kamczatki, którzy włókna pokrzywy wykorzystywali do produkcji sieci odznaczających się trwałością i lekkością, długo nie nasiąkały wodą i nie gniły (w tamtych rejonach nie rosną inne rośliny włókniste.) W XIX w. w Europie z pokrzywy wyrabiano tkaniny i sita do przesiewania mąki. Podczas I wojny światowej w Niemczech z pokrzywy wytwarzano materiały ubraniowe, ze względu na brak bawełny. Pokrzywa zwyczajna: a) – widok ogólny; b) – powiększona część łodygi z włoskami parzącymi; c) – część kwiatostanu męskiego oraz pojedynczy kwiat znacznie powiększony; d) – kwiat żeński; e) – owoce; F- orzeszek w przekroju z zarodkiem

13 CZOSNEK Czosnek (Allium L.) – rodzaj roślin z rodziny amarylkowatych , dawniej zaliczany do osobno wyodrębnianej rodziny czosnkowatych lub liliowatych. Obejmuje około 700 gatunków. W stanie dzikim występuje na całej półkuli północnej, przede wszystkim w strefie umiarkowanej. Gatunki silnie rosnące stosuje się do tworzenia grup ogrodowych i na kwiat cięty (czosnek olbrzymi), niskie sadzi się na rabatach oraz w ogrodach skalnych. Zasuszone rośliny nadają się także na suche bukiety (czosnek białawy). Wykorzystanie: Medycyna: antybiotyk przeciwbakteryjny i antygrzybiczny, działanie przeciwzakrzepowe, zakażenia jamy ustnej, nadciśnienie tętnicze, działanie antysklerotyczne. Kuchnia: warzywo; Roślina ozdobna- Wiele gatunków wykorzystywanych jest do ozdabiania ogrodów. Roślina kosmetyczna : pasta do zębów i kremów i toników U działkowców: środek na przędziorki, miodówki, połyśnica marchwianka, tarniki, mszyce., posadzony pod brzoskwinią przeciwdziała kędzierzowatości liści, w truskawkach przeciwdziała szarej pleśni i roztoczu truskawkowemu, nie znoszą go nornice.

14 CEBULA Cebula zwyczajna, cebula jadalna, czosnek cebula– gatunek rośliny należący do rodziny czosnkowatych. Pochodzi z Azji Środkowej, obecnie nie rośnie dziko, występuje tylko w uprawie. Botaniczna nazwa tej rośliny to czosnek cebula, w użyciu jest jednak głównie nazwa cebula Wykorzystanie: Medycyna: antybiotyk i środek antyseptyczny, działanie przeciwcukrzycowe, środek przeciwkaszlowy normuje pozom cholesterolu „dobrego” do „złego”, oczyszcza krew, łagodzi rany i owrzodzenia, zapobiega rakowi piersi, macicy, prostaty , żołądka, odbyt; Kuchnia: warzywo; Roślina kosmetyczna : wzmacnia włosy i zapobiega przetłuszczaniu , pasta do zębów i kremów i toników U działkowców: środek na przędziorki, miodówki, tarniki, mszyce, odstrasza komary, łagodzi efekty ukąszenia przez owady. Według amerykańskich badaczy jedzenie codziennie jednej surowej cebuli minimum przez dwa miesiące powoduje wzrost "dobrego" cholesterolu - HLD, a obniżenie "złego" - LDL. Cebula działa także przeczyszczająco na krew, zbiera nadmiar cholesterolu, przenosząc go do wątroby, gdzie jest niszczony. Najbardziej skuteczna jest oczywiście cebula zjadana na surowo, ale również po ugotowaniu posiada jeszcze wiele spośród swoich 150 składników istotnych dla organizmu. Surowa cebula jest także doskonałym środkiem uśmierzającym przy ukąszeniu owadów, takich jak: komar, pszczoła, osa. Trzeba tylko pamiętać, że nie można smarować ukąszeń w najbliższej okolicy oka, by go nie podrażnić. Przekrajaną cebulę przykłada się na zaczerwienione miejsce i trzyma przez minut. Cebula doskonale łagodzi odczyn zapalny, usuwa uczucie pieczenia i bólu. Jeśli położymy sobie podczas snu blisko głowy rozkrajaną cebulę, komary będą omijały naszą twarz. Równie odstraszający skutek może przynieść kilka łyżek octu rozlanych na talerzyku. Cebula jest też skutecznym środkiem na trudno gojące się owrzodzenia i pęcherze, które występują na tle infekcji bakteryjnej. Wtedy stosuje się pieczoną cebulę. Trzeba ją po upieczeniu rozgnieść na miazgę, położyć na wyjałowionej gazie i przyłożyć na pęcherz lub owrzodzenie. Nie należy jej jednak stosować na otwarte rany. Cebula chroni przed rakiem - dowodzą włoscy uczeni. Według nich jedzenie co najmniej jednej cebuli dziennie zmniejsza ryzyko zapadnięcia na 9 rodzajów nowotworów od 25 do nawet 80 %. Włoscy naukowcy z Instytutu Mario Negri w Mediolanie dowodzą, że "kuracja cebulowa" zapobiega między innymi rakowi piersi, macicy, prostaty, żołądka i odbytu. Przebadali oni we Włoszech i Szwajcarii 10 tysięcy osób chorych na raka i porównali wyniki z badaniami 15 tysięcy zdrowych osób. Osoby, które jadły najwięcej cebuli, zmniejszyły ryzyko zachorowania na raka jamy ustnej i przełyku o 84 procent, odbytu o 56, a piersi - o 25 %.

15 RUMIANEK POSPOLITY Rumianek pospolity– gatunek rośliny jednorocznej zarówno jarej, jak i ozimej (zależnie od terminu siewu), z rodziny astrowatych. W stanie dzikim występuje w Europie oraz na terenie Uralu, Kaukazu, Azji Mniejszej, Iranu, Afganistanu i Indii. Ameryce Północnej i Australii. W Polsce pospolity, uprawiany także jako roślina lecznicza obecnie w Wykorzystanie: Medycyna: środek przeciwzapalny, łagodzi zapalenie spojówek, przeciwskurczowy, uspokajający, przyśpiesza gojenie ran i stanów zapalnych skówy, choroba wrzodowa żołądka; Kuchnia: ; Roślina kosmetyczna : szampony, do włosów, płyny do kąpieli, maseczki ziołowe, kremy U działkowców: środek na mszyce, liścieniożerne gąsienice Matricaria chamomilla L. – rumianek pospolity z rodziny złożonych (Compositae) to znana wszystkim bardzo dobrze jednoroczna roślina o delikatnej, rozgałęzionej łodyżce, na której wyrastają pierzasto podzielone liście. Koszyczki kwiatowe powstające na szczytach gałązek, mają do 2 cm średnicy i charakterystyczne stożkowate i wewnątrz puste dno kwiatowe. Kwiaty wewnętrzne są małe, żółte, rurkowate. Zewnętrzne – języczkowate, białe, zwykle w ilości od 9 do 15. Rumianek rośnie na ogół na polach, nieużytkach, piaskach, często w ogrodach. Kwitnie od maja do sierpnia. Roślina występuje w całej Europie, wielu rejonach Azji, w Ameryce Północnej oraz Australii. Rumianek pospolity jest często mylony z innymi gatunkami, podobnymi z wyglądu. Aby być pewnym, że ma się do czynienia z rumiankiem pospolitym, należy przeciąć koszyczek kwiatowy wzdłuż. Charakterystyczne puste dno kwiatowe i intensywny, przyjemny zapach są dowodem jego tożsamości. Do preparatów farmaceutycznych i kosmetycznych pozyskiwane są koszyczki kwiatowe ,zwane też kwiatem rumianku (Flos chamomillae), zarówno ze stanowisk naturalnych, jak i upraw na plantacjach. Zawierają one olejek eteryczny, którego głównymi składnikami są chamazulen i α-bisabolol oraz jego tlenki, spiroeter, β-farnezen, mircen, kadinen i in. Oprócz tego zawierają flawonoidy (wśród nich apigeninę, luteolinę, kwercetynę i ich glikozydy), pochodne kumaryny (umbeliferon, herniarynę), cholinę, śluz, karotenoidy, witaminę C i składniki mineralne. Ze względu na obecność wymienionych substancji rumianek ceniono od wieków. Już w starożytności zalecano go na „bóle brzucha” i jako środek przeciwzapalny. Zewnętrznie zalecano go do przemywania oczu w zapaleniu spojówek oraz do okładów na oparzoną skórę. Dziś wiadomo, że chamazulen ma właściwości przeciwalergiczne, a spiroeter dodatkowo hamuje wydzielanie histaminy, serotoniny i bradykininy – mediatorów stanów zapalnych i reakcji alergicznych. Popularność rumianku nie maleje. Stosowany doustnie przynosi ulgę w stanach skurczowych przewodu pokarmowego i jego schorzeniach na tle zapalnym. Zalecany jest m.in. w chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy, wzdęciach, odbijaniu, zgadze, braku łaknienia, oprócz tego w zaburzeniach wydzielania żółci oraz w chorobach nerek i stanach zapalnych dróg moczowych. W przypadkach bólów brzucha u niemowląt zalecany jest w postaci herbatki. Wchodzi w skład wielu mieszanek ziołowych, z których przygotowuje się lecznicze napary, także o działaniu uspokajającym. Zewnętrznie zalecany jest do płukania jamy ustnej, przemywania oczu, w chorobach kobiecych – we wszystkich przypadkach w celu złagodzenia stanów zapalnych. Podobnie w przypadkach stanów zapalnych i podrażnień skóry, łącznie z poparzeniami. Dodatkowo w przypadku hemoroidów, owrzodzeń, rumienia i świądu skóry, odleżyn i zaczerwień skóry powodowanym alergicznym zapaleniem skóry, oparzeń termicznych i słonecznych oraz uszkodzeń skóry spowodowanych promieniami Roentgena lub ugryzieniami przez owady. Również kosmetyczne zastosowanie rumianku jest szerokie. Używany jest do produkcji szamponów do włosów o właściwościach rozjaśniajacych, łagodzących i regenerujących, płynów do kąpieli, maseczek ziołowych nakładanych na osłabioną i podrażnioną cerę, past do zębów, kremów, toników i balsamów łagodzących.

16 PREPARATY UŻYTKOWE ZWALCZANE SZKODNIKIROŚLINY DO PRZYGOTOWANIA PREPARATU RODZAJ PREPARATU I ROZCIEŃCZENIE MIEJSCE I TERMIN STOSOWANIA Przędziorki (sady) czosnek Wyciąg 1:1 Różne uprawy, wiosna – lata, zapobiegawczo lub przy porażeniu Cebula zwyczajna Wyciąg, bez rozcieńczenia Różne uprawy , kilkakrotnie Mniszek lekarski Gnojówka, bez rozcieńczenia Drzewa i krzewy przed pękaniem pąków, po kwitnieniu, potem w miarę potrzeby co 2 tygodnie. Pokrzywa zwyczajna Gnojówka 1:20 Drzewa i krzewy owocowe, przed ruszeniem pąków Gnojówka fermentująca (4-5 dni) 1:50 Drzewa i krzewy owocowe, przed rozwinięciem się liści i kwiatów x w ciągu 10 dni Skrzyp polny Różne uprawy, opryskiwać po stwierdzeniu obecności szkodnika (słoneczne dni przed południem)

17 PREPARATY UŻYTKOWE ZWALCZANE SZKODNIKIROŚLINY DO PRZYGOTOWANIA PREPARATU RODZAJ PREPARATU I ROZCIEŃCZENIE MIEJSCE I TERMIN STOSOWANIA Wielkopąkowiec porzeczkowy Czosnek Wyciąg, bez rozcieńczenia Drzewa i krzewy przed i w czasie pękania pąków, Szpeciel jeżynowiec Bylica piołun Wywar, bez rozcieńczenia Na początku kwitnienia, tuż po kwitnieniu, jesienią Wrotycz

18 PREPARATY UŻYTKOWE ZWALCZANE SZKODNIKIROŚLINY DO PRZYGOTOWANIA PREPARATU RODZAJ PREPARATU I ROZCIEŃCZENIE MIEJSCE I TERMIN STOSOWANIA Czerwce (tarcznik , miseczniki) (sady) Pokrzywa zwyczajna Gnojówka fermentująca (4-5 dni) 1:50 Drzewa i krzewy owocowe, przed tworzeniem liści i kwiatów, 3 x w ciągu 10 dni Skrzyp polny Okres wegetacji, w czasie pojawu (dni słoneczne przed południem) Napar +1/3 wrotyczu 1:5

19 PREPARATY UŻYTKOWE Skrzyp plony + 1/3 wrotyczu Napar 1:5ZWALCZANE SZKODNIKI ROŚLINY DO PRZYGOTOWANIA PREPARATU RODZAJ PREPARATU I ROZCIEŃCZENIE MIEJSCE I TERMIN STOSOWANIA Mszyce Pokrzywa Gnojówka 1:20 Wiosną , przed ruszeniem pąków Gnojówka fermentująca (4-5 dni) 1:50 Drzewa i krzewy owocowe, przed rozwinięciem liści i kwiatów, 3 x wciągu 10 dni Wyciąg, bez rozcieńczenia Zapobiegawczo, w czasie pojawu. Skrzyp plony Okres wegetacji, w czasie słonecznych dni przed południem) Skrzyp plony + 1/3 wrotyczu Napar 1:5 Po pojawieniu się mszyc

20 PREPARATY UŻYTKOWE ZWALCZANE SZKODNIKIROŚLINY DO PRZYGOTOWANIA PREPARATU RODZAJ PREPARATU I ROZCIEŃCZENIE MIEJSCE I TERMIN STOSOWANIA Mszyce Krwawnik Wywar, bez rozcieńczenia Drzewa i krzewy owocowe, zapobiegawczo i po porażeniu Napar, bez rozcieńczenia Czosnek Wyciąg 1:1 Różne uprawy, zapobiegawczo i po porażeniu. Różne uprawy, zapobiegawczo i po porażeniu Rumianek pospolity Wyciąg 1:5 Różne uprawy, zapobiegawczo od wiosny Cebula zwyczajna Wyciąg, bez rozcieńczenia Różne uprawy, kilkakrotnie od wiosny

21 PREPARATY UŻYTKOWE ZWALCZANE SZKODNIKIROŚLINY DO PRZYGOTOWANIA PREPARATU RODZAJ PREPARATU I ROZCIEŃCZENIE MIEJSCE I TERMIN STOSOWANIA Miodówki (drzewa owocowe ) Krwawnik pospolity Wywar, bez rozcieńczenia Zapobiegawczo, przy porażeniu Czosnek Wyciąg, bez rozcieńczenia Wiosna – lato zapobiegawczo, przy porażeniu Cebula jadalna Drzewa i krzewy owocowe, w czasie pękania pąków, po kwitnieniu, potem w miarę potrzeby co dwa tygodnie Mniszek lekarski

22 PREPARATY UŻYTKOWE ZWALCZANE SZKODNIKIROŚLINY DO PRZYGOTOWANIA PREPARATU RODZAJ PREPARATU I ROZCIEŃCZENIE MIEJSCE I TERMIN STOSOWANIA Kwieciaki Wrotycz pospolity Wywar 1:5 Drzewa i krzewy owocowe, zapobiegawczo i przy porażeniu Opuchlaki` Gleba i rośliny, zapobiegawczo i przy porażeniu Pędraki Gnojówka, bez rozcieńczania Opryskiwać glebę w czasie pojawu. Owocówki Bylica piołun Wyciąg 1:2 Napar 1:3 Jabłoń i śliwa, na krótko przed wylotem motyli, w czasie lotu. Wyciąg 1:2

23 PREPARATY UŻYTKOWE ZWALCZANE SZKODNIKIROŚLINY DO PRZYGOTOWANIA PREPARATU RODZAJ PREPARATU I ROZCIEŃCZENIE MIEJSCE I TERMIN STOSOWANIA Połyśnica marchwianka Cebula Napar , bez rozcieńczania W czasie lotu muchówek Czosnek Gnojówka, napar, wywar, wyciąg bez rozcieńczania Gleba i rośliny w czasie lotu muchówek Bylica piołun Napar 1:3 Na krótko przed terminem wylotu, w czasie lotu Wrotycz Napar 1:20 Na krótko przed terminem wylotu

24 PREPARATY UŻYTKOWE ZWALCZANE SZKODNIKIROŚLINY DO PRZYGOTOWANIA PREPARATU RODZAJ PREPARATU I ROZCIEŃCZENIE MIEJSCE I TERMIN STOSOWANIA Liściożerne gąsienice motyli (zwójki, tantniś, krzyżowiaczek (kapustne) Krwawnik pospolity Napar, bez rozcieńczenia Zapobiegawczo, przy pojawieniu się gąsienic. Wywar, bez rozcieńczenia Rumianek pospolity Wyciąg 1:5 Bylica piołun Wyciąg 1:2 Wywar 1:1

25 PREPARATY UŻYTKOWE ZWALCZANE SZKODNIKIROŚLINY DO PRZYGOTOWANIA PREPARATU RODZAJ PREPARATU I ROZCIEŃCZENIE MIEJSCE I TERMIN STOSOWANIA mączniak jabłoni i agrestu siano 1,5kg siana moczymy w 5l wody przez 2 dni. Pryskamy rośliny po rozcieńczeniu z wodą (1:3). mszyce, przędziorki, muszki owocówki pomidor 0,5l liści pomidora zalewamy ciepłą wodą. Po dobie gotujemy przez 30min i odcedzamy. Pryskamy rośliny rozcieńczoną cieczą (1:3). mszyce mleko Mieszamy wodę z mlekiem (1:1) i opryskujemy rośliny. Mszyce, roztocza Szare mydło 40 g mydła wymieszać dobrze w gorącej wodzie (do uzyskania koloru mleka) dodać 25 l zimnej wody i Dobrze wymieszać. Czarna plamistość róż Soda oczyszczona 1 litr wody i ¼ łyżeczki oleju jadalnego

26 WPŁYW ŚCIÓLKI NA GLEBĘ I ROSLINYŚCIÓŁKOWANIE ROŚLINA UZYTA WPŁYW ŚCIÓLKI NA GLEBĘ I ROSLINY DODATKOWO AKSAMITKA Pobudza wzrost i plonowanie pomidorów, fasoli, cebuli, marchwi, ogranicza występowanie nicieni Bez czarny Stymuluje proces tworzenia próchnicy Wydzielany kwas pruski odstrasza krety, myszy, mszyce wielkopąkowca porzeczkowego Krwawnik pospolity Przyśpiesza tworzenie próchnicy w glebie Zwiększa odporność roślin na choroby grzybowe Pokrzywa Zwiększa odporność roślin na choroby, poprawia plonowanie roślin bobowych i pomidorów, przyśpiesza tworzenie próchnicy w glebie RUMIANEK stymuluje wzrost roślin, przyśpiesza tworzenie próchnicy w glebie WROTYCZ odstrasza gąsienice bielinka, stonkę ziemniaczaną pędraki, pchełki, śmietkę cebulankę mszyce Wzbogaca ziemię w potas SKRZYP Wzbogaca glebę w krzem, wapno, siarkę, potas i mangan Niszczy choroby grzybowe w glebie

27 MSZYCE Mszyce (Aphidoidea) – nadrodzina owadów w rzędzie pluskwiaków, obejmująca ponad 3,5 tys. gatunków Występują masowo, żerują na roślinach, koloru czarnego, zielonego, pomarańczowego Mszyce są to owady małe 2-5 mm, o miękkim i delikatnym ciele i błoniastych skrzydłach, często zredukowanych. Odwłok baryłkowaty, z zaznaczoną wyraźnie segmentacją. Mszyce są roślinożerne: wysysają sok z roślin, ponadto wydzielają miód spadziowy, który jest doskonałą pożywką dla szarej pleśni, oraz roznoszą różne choroby wirusowe. Objawy występowania mszyć: deformacja młodych liści usychanie pędów. Mszyce są niewielkie, a to utrudnia ich zwalczanie. Naturalnym wrogiem mszyc są biedronkowate i złookowate, od których których mszyce są mniejsze.                                          Mszyce obsiadają przede wszystkim pąki kwiatowe, co wiąże się z tym, że samice składają jaja na łodyżce w pobliżu pąka. Gdy młode mszyce się wylęgną, natychmiast zaczynają korzystać z soków rośliny. Mszyce i mrówki                                        Niektóre gatunki mszyc żyją w symbiozie z mrówkami.

28 PRZEDZIORKI Przedziorki: Przędziorek chmielowiec - Przędziorek owocowiec - Przędziorek szklarniowiec - Przędziorek głogowiec Przędziorek owocowiec (Panonychus ulmi) – gatunek roztocza z rodziny Tetranychidae. Samica w kolorze wiśniowym, czerwonym z białymi brodawkami i szczecinkami długości 0, mm. Samiec kształtu gruszkowatego 0,36mm. Wylęg larw następuje przed kwitnieniem. Płodność – 20 jaj. Rozwój pokolenia trwa 3-5 tygodni. Występuje w ilości 5-8 pokoleń na rok. Masowo występuje w Polsce na śliwach, jabłoniach i innych z rodziny różowatych. Powoduje żółknięcie, brunatnienie i przedwczesne opadanie liśc. a w skrajnych przypadkach obumieranie młodych pędów i młodych roślin. Zwalczanie W sadach zwalczanie pordzewiacza przeprowadza się na dwa sposoby. Jednym jest zwalczanie chemiczne stosując w latach nasilenia szkodnika opryski pestycydami , jeśli przeprowadzana lustracja wykazuje przekroczenie progu zagrożenia. Oprócz zwalczania chemicznego od końca lat 90. wprowadza się w sadach zwalczanie biologiczne wprowadzając dobroczynka gruszowca, – naturalnego roztocza – drapieżcę dla przędziorków. Pozwala on utrzymać populację szkodników na poziomie nie zagrażającym uprawie.

29 WIELKOPĄKOWIEC PORZECZKOWYRoztocze z rodziny szpecielowate o robakowatym kształcie, białawej barwie, prawie przezroczyste z połyskiem, o długości 0,25 mm . W pąkach czarnej porzeczki zimują wszystkie stadia rozwojowe wielkopąkowca. W marcu samice składają jaja w pąkach i właśnie w nich rozwija się pierwsze pokolenie. Po okresie zimowym roztocze rozchodzą się po korze, pąkach, liściach porzeczki i żerują do końca czerwca, bądź połowy lipca. Podczas migracji pod wpływem czynników atmosferycznych, ginie zdecydowana większość szpecieli a pozostałe przy życiu wnikają do nowych pąków, gdzie składają jaja ( II pokolenie). W ciągu całego okresu wegetacyjnego rozwija się od 3 do 5 pokoleń szkodnika. Bezpośrednia szkodliwość wielkopąkowca porzeczkowego polega na wysysaniu soków z liści i pąków. Wprowadzone wraz ze śliną tego szpeciela enzymy powodują rozrastanie się tkanek i nadmierne powiększanie się pąków. Uszkodzone pąki - zasychają, pędy ogołacają się, krzewy nie owocują, a zimą mogą przemarzać. A jeżeli już rozwijają się z nich liście i kwiaty, to znacznie później niż na zdrowych krzewach. Na zaatakowanych krzewach owoce są drobne, kwaśne. Przenosi choroby wirusowe na porzeczce Wielkopąkowiec porzeczkowy Systematyka Domena eukarionty Królestwo zwierzęta Typ stawonogi Podtyp szczękoczułkowce Gromada pajęczaki Rząd roztocze Gatunek wielkopąkowiec porzeczkowy, Cecidophyopsis ribis Westwood Wielkopąkowiec porzeczkowy (Cecidophyopsis ribis syn. Cecidophyes ribis, Eriophyes ribis, Phytoptus ribis) - gatunek roztocza z nadrodziny Eriophoidea. Szkodnik żerujący głównie na porzeczce czarnej ale spotykany także na innych gatunkach porzeczki. Biologia Zimują głównie samice dautogymne w pąkach porzeczki. W pąku może być do szpecieli. W maju z pąków przechodzą na spodnią stronę liści gdzie żerują do sierpnia. 1% samic wraca do nowych pąków gdzie się rozmnaża. Płodność - 50 jaj. Może mieć do kilkunastu pokoleń w ciągu roku. Szkodliwość Wielkopąkowiec porzeczkowy (Cecidophyopsis ribis) to mikroskopijne, długości około 0,25 mm, trudne do zniszczenia, roztocze żerujące na pąkach, mogące przenosić rewersję, bardzo groźną wirusową chorobę porzeczki. Szkodnik ten jest jedynym, poznanym dotychczas, wektorem tej choroby. Plantacje, na których stwierdzi się obecności wielkopąkowaca są dyskwalifikowane. Do najczęstszych objawów obecności roztoczy zaliczyć możemy nienaturalnie powiększone, ale nierozwijające się pąki. Zaatakowane przez niego pąki widoczne są już w okresie zimowo-wiosennym. Bezpośrednia szkodliwość wielkopąkowca porzeczkowego polega na wysysaniu soków z liści i pąków. Wprowadzone wraz ze śliną tego szpeciela enzymy powodują rozrastanie się tkanek i nadmierne powiększanie się pąków. Uszkodzone pąki - zasychają, pędy ogołacają się, krzewy nie owocują, a zimą mogą przemarzać. Zmniejszenie powierzchni asymilacyjnej prowadzi, bowiem do zmniejszenia odporności rośliny na mróz oraz zmniejszenia liczby zawiązywanych owoców. W efekcie plon jest, więc niższy, a żywotność krzewów mniejsza. Jeżeli bowiem nawet zaatakowane pąki rozwiną się, liście i kwiaty, pojawią się na nich znacznie później niż na zdrowych krzewach. W wyniku żerowania szpecieli dochodzi również do zmniejszenia lub zahamowania fotosyntezy i do wzrostu transpiracji, obniżenia zawartości chlorofilu, cukrów i fosforu. Prowadzić to może do zahamowania wzrostu krzewów i zasychania ich pędów.   Wyróżniamy dwa typy opisanej groźnej wirusowej choroby: zwykłą i ostrą. Bardzo charakterystycznymi objawami porażenia roślin przez tę chorobę są redukcje liczby klap liściowych, zmniejszenie powierzchni liści, połączone z głębokimi wcięciami na nich oraz zmniejszona liczba ząbków. Na niektórych odmianach mogą pojawić się chlorotyczne przebarwienia, a liście przyjąć mogą kształt liści dębu. Przy ostrym typie rewersji krzewy porzeczek wytwarzają źle wykształcone, fioletowe, sterylne kwiaty, niezawiązujące owoców. Chcąc wygrać walkę z tym najgroźniejszym ze szpecieli należy systematycznie usuwać i niszczyć porażone pąki, bądź też nawet całe pędy z pąkami. W momencie wzrostu pąków, usuwajmy, więc ręcznie każdy nienaturalnie nabrzmiały, kilkakrotnie powiększony pąk czy cały pęd. W przypadku bardzo silnego ataku, krzew wykopmy i spalmy. Pamiętajmy jednak, iż pojedyncze szpeciele mogą żerować również w pąkach pozornie wyglądających jak zdrowe. Szpeciele zimują w pąkach w ilości do kilkunastu tysięcy sztuk w jednym pąku. Na wiosnę uaktywniają się, żerują i wydają na świat kolejne pokolenia. Z pąków wychodzą w momencie ich rozchylania, w momencie rozpoczęcia kwitnienia. Właśnie okres początku kwitnienia jest doskonałym momentem ich zwalczania. Dziś jednak nie znamy jeszcze skutecznych metod walki całkowicie eliminujących wielkopąkowca. Zaleca się jednak wykonanie trzech zabiegów: na początku, w pełni oraz pod koniec kwitnienia porzeczek czarnych. Warto zastosować jeden z czterech zarejestrowanych w Polsce preparatów Mitac 200 EC, zwalczający również przędziorki, Marshal 250 CS, Thionex 350 EC oraz Thiodan płynny 350 EC. Pierwszy zabieg przeprowadzany na początku kwitnienia możemy wykonać preparatem Mitac 200 EC w ilości 4l/ha. W pełni kwitnienia krzewu oprysk wykonujemy Thiodanem płynnym 350 EC w ilości 2-2,5 l/ha, bądź też jego odpowiednikiem - Thioneksem 350 EC w takiej samej ilości. Trzeci oprysk, pod koniec kwitnienia możemy wykonać Thiodanem płynnym 350 EC, lub też Marshalem 250 EC, w ilości 4-4,5 l/ha. Pamiętajmy, by nie stosować preparatu Marshal 250 EC w innych okresach, z uwagi na jego długi okres prewencji, ustalony na 7 dni, oraz toksyczność względem pszczół. Stosujmy go, więc dopiero bezpośrednio po kwitnieniu. Innym rozwiązaniem jest przeprowadzanie oprysków od maja do lipca, co dwa tygodnie, do czasu zakończenia wzrostu pędów. Wskazany będzie Marshal 250 CS stosowany w dawce 3,0 l/ha, zależnie od wielkości krzewów. Pamiętajmy, iż opryski to metoda aktualnie najbardziej skuteczna, a najbardziej celowa jest profilaktyczna ochrona plantacji od pierwszego roku po jej założeniu. Jednym z problemów w walce z tym szkodnikiem jest fakt, iż wielkopąkowiec niezwykle łatwo się rozprzestrzeniania. Osobniki niesione prądami powietrza mogą pokonywać duże odległości i porażać nowe rośliny. Rozwiązaniem może być hodowla odmian tolerancyjnych na wielkopąkowca oraz wykorzystywanie na plantacjach krzewów pochodzących z renomowanych szkółek i od sprawdzonych hodowców.

30 CZERWCE (misecznikowate, tarcznikowate, wełnowcowate)Czerwce (Coccoidea) – nadrodzina pluskwiaków, obejmująca ponad 7000 gatunków. Są to owady małe (od 1-5 mm), roślinożerne i często powodują szkody w uprawach. Samce czerwców mają niewielkie rozmiary, przeważnie posiadają jedną parę skrzydeł i uwstecznione narządy gębowe, u niektórych gatunków samce giną zaraz po zapłodnieniu samic. Samice i larwy mają zredukowane nogi, oczy i czułki. Okrywa je wytwarzana przez specjalne gruczoły ochronna wydzielina. Dawniej, niektóre gatunki czerwców posiadały znaczenie gospodarcze, np. z wydzieliny niektórych gatunków produkowano szelak (żywica naturalna), a czerwiec polski służył jako surowiec do wyrobu czerwonego barwnika (koszenili), natomiast samic innych czerwców (Kermes ilicis, Kermes vermilio) używano do wytwarzania barwnika karmazynowego. Czerwce atakują drzewa i krzewy liściaste, drzewa owocowe, i iglaste oraz rośliny ozdobne,. Objawy to: marnienie rośliny bez wyraźnej przyczyny, zahamowanie wzrostu, obumieranie pędów pojawienie się sadzy na liściach.

31 MIODÓWKI Są to małe, liczące do 5 mm długość owady z aparatem gębowym kłująco ssącymi wyrostkami twarzowymi na głowie. Odżywiają się sokami roślinnymi, wczesną wiosną wysysają soki z rozwijających się pączków kwiatowych przy czym wydzielają lepką ciecz doprowadzającą do sklejania pąków, co w konsekwencji prowadzi do braku rozwoju pąków kwiatowych i owocowych. Wydzielina ta sprzyja również rozwojowi chorób grzybowych. Wiele koliszków związanych jest ściśle z określonymi gatunkami roślin, np. Psylla mali znana jako miodówka jabłoniowa występuje tylko i wyłącznie na jabłoni. Największe zagrożenie stanowią miodówki dla jabłoni i gruszy. Potoczna polska nazwa miodówki pochodzi od dużej ilości spadzi produkowanej zwłaszcza przez stadia larwalne w wyniku nadmiaru cukru przyjmowanego z soków roślinnych. W Polsce występuje ok. 150 gatunków.

32 OWOCÓWKI Muszka owocowa,– niewielki owad (wielkości 2–3 mm) z rzędu muchówek. Jest gatunkiem należącym do bezkręgowych organizmów. W środowisku naturalnym owady te spotkać można w pobliżu drzew owocowych, wokół fermentujących owoców, ale przywabiają je także zapachy produktów jak wino, konfitury, dżemy i ocet. Nazwa muszka owocowa pochodzi stąd, iż owady te odżywiają się drożdżami żyjącymi na gnijących owocach Taksonomicznie nie jest to prawdziwa mucha owocowa, bo nie rozmnaża się w owocach rosnących na drzewach, lecz w tych, które już opadną i zaczną gnić. Nie jest więc szkodnikiem upraw rolnych, choć może powodować szkody w przetworach owocowych.

33 POŁYŚNICA MARCHWIANKAOsobnik dorosły to błyszcząco czarna muchówka długości do 5mm. Przeważnie od końca maja marchew jest masowo zasiedlana przez pierwsze pokolenie, a przez drugie - od połowy lipca. W przypadku siewek, jedna larwa może całkowicie zniszczyć do 15 roślin. W jednym wyrośniętym korzeniu może natomiast żerować kilka larw. Tkanka w miejscu uszkodzenia gnijeWiększe szkody płyśnica wyrządza na plantacjach zlokalizowanych w pobliżu skupisk drzew i krzewów. Zasięg uszkadzania roślin wynika z tego, że połyśnica marchwianka należy do owadów cieniolubnych i unika otwartych przestrzeni. Z reguły samice nalatują na plantację w ciągu dnia, a po złożeniu jaj powracają do środowiska, w którym przebywają przez większość swego życia, to jest do skupisk krzewów czy na zachwaszczone nieużytki. Należy również unikać zbyt gęstego siewu nasion (wąskich międzyrzędzi i zagęszczenia roślin w rzędach) tak, aby rośliny były jak najmniej zacienione. Tam, gdzie w poprzednim sezonie notowano duże nasilenie szkodnika, wskazany jest bardzo wczesny siew nasion (w marcu) lub jego opóźnienie (do czerwca). Muchówka ta należy do najgroźniejszych szkodników. Przy zaniechaniu ochrony może uszkodzić do 80% korzeni marchwi. Nie mniejsze szkody wyrządza na pietruszce. Coraz bardziej zagraża też pasternakowi. Jedynie dla selera, poza sporadycznymi przypadkami, szkodliwość połyśnicy jest dotychczas niewielka. Połyśnica marchwianka ma w ciągu roku dwa pokolenia. Larwy pierwszej generacji są szczególnie niebezpieczne dla roślin będących w fazie 2–4 liści. Jedna larwa może wówczas całkowicie zniszczyć do 10 młodych roślin. Larwy drugiej generacji pojawiają się od końca lipca i żerują w korzeniach. Uszkodzone starsze korzenie nie zamierają, nie nadają się jednak do przechowywania, z uwagi na ich szybkie gnicie spowodowane wtórnym porażeniem przez patogeny grzybowe i bakteryjne. Wiosną zaprawianie nasion wymienionych wyżej warzyw (oprócz selera) wystarczająco zabezpiecza uprawy przeciwko pierwszemu pokoleniu połyśnicy. Później — w lipcu i sierpniu — kiedy trwa nalot muchówek drugiego pokolenia, opryskuje się uprawy insektycydami. Również pierwsze pokolenie można zwalczać w ten sposób, jeśli posialiśmy nasiona niezaprawione. Owad dorosły jest dosyć łatwy do identyfikacji, ponieważ różni się od innych gatunków muchówek. Połyśnica ma jedną parę skrzydeł, ciało wysmukłe (długości do 5 mm), błyszczące, czarne, ze stożkowatym, ostro zakończonym odwłokiem. Głowa, 3-członowe czułki i odnóża połyśnicy są koloru żółtopomarańczowego. Na tablicach odławiają się bardzo często podobnie wyglądające owady. Może to być, na przykład, błyszcząco czarna, wysmukła błonkówka podobnej długości, też z żółtymi odnóżami, ale z dwiema parami skrzydeł i wieloczłonowymi czułkami. Inne, licznie odławiane muchówki (mają po jednej parze skrzydeł) są przeważnie matowoszare bądź ciemne, z czarnymi lub żółto-czarnymi odnóżami. Zasięg uszkadzania roślin wynika z tego, że połyśnica marchwianka należy do owadów cieniolubnych i unika otwartych przestrzeni. Z reguły samice nalatują na plantację w ciągu dnia, a po złożeniu jaj powracają do środowiska, w którym przebywają przez większość swego życia, to jest do skupisk krzewów czy na zachwaszczone nieużytki. Stąd też należy unikać zakładania plantacji w ich pobliżu. Należy również unikać zbyt gęstego siewu nasion (wąskich międzyrzędzi i zagęszczenia roślin w rzędach) tak, aby rośliny były jak najmniej zacienione. Tam, gdzie w poprzednim sezonie notowano duże nasilenie szkodnika, wskazany jest bardzo wczesny siew nasion (w marcu) lub jego opóźnienie (do czerwca).

34 TANTNIŚ Tantniś krzyżowiaczek to motyl z rodziny namiotnikowatych. Tantniś krzyżowiaczek to motyl z rodziny namiotnikowatych.    Tantniś krzyżowiaczek (Plutella xylostella) Długość: rozpiętość skrzydeł 15-19mm. Barwa: skrzydła pierwszej pary brązowe, tylne szare. Zimowanie: poczwarki zimują w kokonach, na chwastach lub w szczelinach kory. Rozmnażanie: motyle składają jaja na dolnej stronie liści. W ciągu roku występuje do trzech pokoleń. Występowanie: rośliny krzyżowe. Szkodliwość: gąsienice żerują na liściach kapusty i kalafiorów, zeskrobując tkankę miękiszową, powodując powstawanie dziur w liściach. Rośliny zaatakowane zamierają.

35 DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ