1 Część I Rys historyczny: powstanie zasad dydaktykiDydaktyka kognitywistyczna Wykład 4: „Dydaktyka” Dydaktyka, czyli nauka o nauczaniu i uczeniu się Część I Rys historyczny: powstanie zasad dydaktyki Grzegorz Karwasz, Zakład Dydaktyki Fizyki, UMK „Pedagogika Kognitywna” Wydział Nauk Pedagogicznych Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu (C) Grzegorz Karwasz, 2017
2 „Dydaktyka” Didacto (z gr.) „uczę”Dydaktyka
3 „Dydaktyka” – nauka o efektywnym nauczaniuTradycyjnie, dydaktykę definiuje się jak naukę o nauczaniu i uczeniu się. Dwa podmioty procesu dydaktycznego – nauczyciel i uczeń są ze sobą ściśle związani, choć w dobie dzisiejszej wzajemne uzupełnianie się ich działań może odbywać się różnie. W szkole tradycyjnej, między uczniem a nauczycielem występuje kontakt osobisty a w założeniu większość aktywności uczenia się przebiega w szkole. W dydaktyce XXI wieku funkcje nauczyciela i ucznia mogą być kompletnie rozdzielone – anonimowy uczeń korzysta z materiałów dydaktycznych umieszczonych w Internecie, przez autorów rzadko pracujących w szeroko pojętym zawodzie edukatora (nauczyciela, trenera, korepetytora, doradcy, wykładowcy uniwersyteckiego, doradcy metodycznego lub merytorycznego). Przedmiotem dydaktyki nie są treści same w sobie, choć dydaktyka wskazuje, jakie treści i w jaki sposób powinny być przekazywane. Przedmiotem dydaktyki są szeroko pojęte sposoby efektywnego nauczania. Celem dydaktyki jest uczynienie procesu nauczania i uczenia się możliwie efektywnym, według założonych kryteriów celów. Dydaktyką dzielimy na ogólną i szczegółowe, ale obie podlegają tej samej metodologii. G. Karwasz, K. Rochowicz, A. Karbowski, Dydaktyka fizyki z elementami dydaktyki ogólnej i dydaktyki astronomii, Zakład Dydaktyki Fizyki UMK, Toruń, 2014
4 Kto definiuje cele nauczania?O ile pojecie efektywności nie budzi większych rozbieżności opinii, to pojęcie celów nauczania wymaga komentarza. Historycznie, różne sposoby nauczania były uwarunkowane: - podmiotami prowadzącymi nauczanie (szkoły wyznaniowe, Kościół terytorialny, władcy lokalni, zakony, szkoły rycerskie, instytucje państwowe, instytucje prywatne) - zakresem przekazywanych treści - sposobami i symbolami nauczania - i najważniejsze, celami nauczania. Cele nauczania wynikają z powyższych uwarunkowań, ale też decydują o wyborze tych uwarunkowań. Inne sposoby nauczania dotyczą islamskich szkół religijnych, inne elitarnych państwowych uczelni we Francji jak Ecole Normale. Kryteria celów należy pojmować bardzo szeroko. Cele mogą mieć charakter makroekonomiczny (np. w VII Programie Ramowym UE w Polsce „potrzebni są specjaliści w naukach inżynieryjno- technicznych”, lub jak w USA w latach 60-tych XX wieku „do końca dziesięciolecia wylądujemy na Księżycu; należy podwoić liczbę naukowców w USA”), ideologiczny („wychowanie dla pokoju” albo nawet psychologiczny („kształcimy dzieci w sposób bezstresowy”). Właściwa definicja celów nauczania jest warunkiem skutecznego konstruowania systemów edukacji. G. Karwasz, op cit. str, 7
5 Brak jednolitych celów jest powodem...O ile pojecie efektywności nie budzi większych rozbieżności opinii, to pojęcie celów nauczania wymaga komentarza. Niewłaściwa definicja celów nauczania jest powodem dewiacji i nieefektywności całego systemu edukacji: skopiujmy (kawałek) systemu angielskiego (przedmiot Przyroda w liceum, ale wiek skolaryzacji 5 lat) skopiujmy (kawałek) systemu szwedzkiego (wiek skolaryzacji 7 lat, ale nakłady 3x większe niż w Polsce) skopiujmy (kawałek) systemu włoskiego (3-letnie gimnazjum, ale tam liceum jest 5-letnie) skopiujmy (kawałek) systemu francuskiego (krótkie, 2-letnie liceum, ale tam elitarne Ecole Normale, gdzie jest na wszystkich kierunkach ścisłych i humanistycznych razem 170 miejsc...) Pisze (dziś, 2015) jedna z autorek reformy oświaty z lat 90-tych: „podjęliśmy się reformy, choć nie bardzo wiedzieliśmy jak należy działać” [i jakie byłe cele reformy z 1997 roku] Celem dydaktycznym UE jest: no student left behind Nie oznacza to, że wszyscy winni skończyć studia, ale żaden młody człowiek nie może podlegać wykluczeniu społecznemu.
6 Jan Amos Komeński ( ) Ur. w Czechach, mieszkał 30 lat w Lesznie, zmarł w Amsterdamie Senior generalny braci czeskich (← J. Hus, ) Jako przywódca radykalnego ruchu politycznego i religijnego zwalczany w Czechach przez Habsburgów i Kościół katolicki, schronił się w Polsce w Lesznie u Rafała Leszczyńskiego. Stojąc na czele wspólnoty braci czeskich w Lesznie wziął czynny udział w przygotowaniu najazdu szwedzkiego na Polskę (potopu) [wiki.pl] Nie do końca jest to prawda: według szczegółowej biografii [1] Komeński był „konsultantem” w sprawie systemów edukacji dla wielu państw (w tym Szwecji) i miast (w tym Elbląga). Co więcej, nie wierząc w powodzenie swojej misji, odmówił królowi szwedzkiemu na jego propozycję nadzorowania reformy w Szwecji. Po spaleniu domu (a co gorsza, rękopisu wielkiego słownika niemiecko- czeskiego) po niespodziewanym odbiciu Leszna przez oddziały polskie w czasie Potopu Szwedzkiego (i zniszczeniu miasta) przeprowadził się najpierw do Niemiec a później do Niderlandów. Tam, w 1657 roku wydał po łacinie swą „Wielką Dydaktykę”. Oryginał w języku czeskim został odkryty pod podłogą domu w Lesznie, dwieście lat później. [1] W. M. Keatinge, The Great Didactics, Oxford, 1910, Introduction, str
7 Leszno: zapomniane kulturowe bogactwoNancy, stolica księstwa St. Leszczyńskiego Leszno, miasto nieco uśpione PWSZ im. Komeńskiego w Lesznie Foto Maria Karwasz „Z górki na pazurki”
8 Comenius applied effective teaching based on the natural gradual growth from simple to more comprehensive concepts, supported lifelong learning and development of logical thinking by moving from dull memorization, presented and supported the idea of equal opportunity for impoverished children, opened doors to education for women, made instruction universal and practical. These texts were all based on the same fundamental ideas: (1) learning foreign languages through the vernacular; (2) obtaining ideas through objects rather than words; (3) starting with objects most familiar to the child to introduce him to both the new language and the more remote world of objects; [GK: hyper-konstruktywizm] (4) giving the child a comprehensive knowledge of his environment, physical and social, as well as instruction in religious, moral, and classical subjects; (5) making this acquisition of a compendium of knowledge a pleasure rather than a task; and (6) making instruction universal. https://en.wikipedia.org/wiki/Comenius
9 „Wielka Dydaktyka” (Amsterdam 657)„Nauka odbywać się będzie z łatwością, jeśli: wcześnie się rozpocznie, tj. przed zepsuciem umysłów; GK: skolaryzacja w wieku 6 lat, gimnazjum w wieku lat 11-tu jeśli rozpocznie się od odpowiedniego przygotowania umysłu; jeśli postępować będzie od ogółu do szczegółu [metoda syntetyczna] dalej od łatwiejszego do trudniejszego; jeśli nikt nie będzie przeciążony treścią naukową; jeśli zawsze zwolna będziemy postępować; jeśli jedynie do tego zmuszać będziemy umysły, do czego same dążą w wieku, w którym się znajdują stosownie do metody; GK: Nauczyciel nie ma prawa uczyć tego, co umie. Nauczyciel winien uczyć tego, co za chwilę uczeń będzie potrzebował jeśli wszystkiego uczyć będziemy za pomocą zmysłowego unaocznienia; i będziemy naukę natychmiast stosowali do praktyki; a wreszcie, jeśli wszystkiego uczyć będziemy według jednéj, stale przyjętéj metody. J. A. Komeński, Wielka Dydaktyka, przek. Henryk Wornic, Przegląd Pedagogiczny, Warszawa 1883 str. 100
10 „Wielka Dydaktyka”: zasady wychowania8. Stąd wynika, po pierwsze, że najlepiéj będzie wtedy już wtajemniczać młode umysły do nauki mądrości, kiedy postronne zajęcia nie sprawiają jeszcze roztargnienia, i że tym trudniéj kształcić młodzież im póżniéj ją kształcić zaczynamy, ponieważ duszę już inne zajmują rzeczy. Powtóre, wynika stąd, że nie otrzymamy dobrych rezultatów, jeśli chłopca jednocześnie uczyć będzie kilku nauczycieli. Ponieważ niepodobna prawie, iżby wszyscy w jednakowy postępowali sposób, a skutkiem tego będzie roztargnienie młodego umysłu i powstrzymanie rezultatów kształcenia. Potrzecie, stąd wynika, iż ci niezręcznie postępują, którzy z większymi chłopcami i młodzieńcami wziętymi na wychowanie, nie rozpoczynają od wychowania moralnego, gdyż tylko po pokonaniu afektów, mogą ich uczynić powolnymi i zdatnymi do innych kierunków wychowania. J. A. Komeński, op. cit. str. 100
11 „Wielka Dydaktyka” 13. A więc:Trzeba we wszelki starać się sposób rozniecić w chłopcu [łac. puer] chęć wiedzy i uczenia się. Metoda nauczania ma zmniejszyć mozół uczenia się: tak, iżby nic nie sprawiało uczniowi zbytniéj trudności i nie odstraszało od dalszéj nauki. 14. Rozniecają i utrzymują w chłopcach chęć uczenia się: rodzice, nauczyciele, szkoły, same przedmioty nauczania i zwierzchność. 15. Jeśli rodzice w obecności dzieci, chwalić będą ukształcenie i osoby ukształcone; jeśli będą zachęcać dzieci do pilności, obiecując im piękne książki, odzież lub inną jakąś rzecz piękną; jeśli zalecać będą nauczyciela (szczególnié tego, któremu kogóś powierzają) tak z powodu jego wybornego sposobu nauczania, jakoteż z powodu uprzejmości dla uczniów (miłość i uwielbienie są najwłaściwszymi afektami, pobudzającymi do naśladowania); wreszcie, jeśli niekiedy będą posyłali do niego wychowańca z pewnym zleceniem, albo z pewnym małym podarunkiem, to łatwo dojdą do tego, że wychowańcy pokładać będą ufność tak w nauczycielu, jak i w jego nauce. 18. Same przedmioty przyciągać będą do siebie młodzież, jeśli będą odpowiadały jéj pojętności i będą jasno przedstawione, a szczególnie jeśli od czasu do czasu naukę będziemy przeplatali rzeczami żartobliwymi, lub mniéj ważnymi. Wtedy będziemy łączyli przyjemność z pożytkiem.
12 J. Osborne, 2003 Drastyczny spadek zaintere-sowania fizyką i chemią między 3º a 5º klasą. Ogólnie, względny spadek liczby maturzystów z fizyki.
13 „Wielka Dydaktyka” 16. Jeśli nauczyciele będą wymowni i uprzejmi, a surowością nie będą odstręczali od siebie umysłu, lecz przeciwnie będą przywabiali do siebie przychylnością ojcowską, słowami i gestykulacją; jeśli nauki, jakie wykładają, zalecać będą z powodu ich doskonałości, przyjemności i łatwości; jeśli pilnych niekiedy będą chwalili (a pomiędzy mniejszych niekiedy rozdawali jabłka, orzechy, cukierki); jeśli ich do siebie przywołają i pokażą (albo u siebie albo podczas publicznéj nauki) ryciny tego, czego kiedyś mają się uczyć, obrazy, instrumenty optyczne albo jeometryczne, globusy i tym podobne rzeczy, które zdołają ich zadziwić; daléj, jeśli niekiedy będą uwiadamiali rodziców o ich postępach – jednym słowem, jeśli mile będą obchodzili się z dziećmi, to łatwo zdobędą sobie ich serca, tak dalece, że pobyt w szkole będzie im milszy niż w domu. 17. Sama szkoła powinna być miejscem miłym, wabić oko a tak wewnątrz jak i zewnątrz. Wewnątrz ma być sala wysoka, widna, ozdobiona ze wszech stron rycinami; ryciny te mogą obejmować postacie znakomitych mężów, krajobrazy jeograficzne, wypadki historyczne albo też symbole. Zewnątrz zaś nietylko powinno się znajdować swobodne miejsce do zabawy i przechadzki (albowiem nie trzeba tego zabraniać młodzieży, jak się to pokaże poniżéj na właściwym miejscu), lecz powinien być także ogród, do którego od czasu do czasu wpuszczać należy uczniów i pozwolić im cieszyć się widokiem drzew, kwiatów i krzewów. Jeśli szkoła będzie tak urządzona, to prawdopodobnie młodzież z niemałą do niéj uczęszczać będzie przyjemnością, tak jak chętnie uczęszcza na jarmarki, gdzie spodziewa się zawsze ujrzéć lub usłyszéć coś nowego. str. 100
14 Poglądowość: ryciny, globusy i inne rzeczyGK: Wszystko, co można pokazać, należy pokazać, a nawet więcej
15 „Wielka Dydaktyka” 34. Prawdziwą tedy było męczarnią młodzieży,Kiedy codziennie przez 6, 7 do 8-miu godzin zajmowano ją publicznymi lekcyjami i ćwiczeniami, a nadto jeszcze kilku lekcyjami prywatnymi. Kiedy nadmiernie przeciążano aż niemal do ogłupienia dyktowaniem, ćwiczeniami i zadawaniem nauki pamięciowéj, co wszakże często się zdarza. Na cóżby się przydało, gdyby kto zamiast wpuszczania po kropli płynu do naczynia zaopatrzonego bardzo wązkim otworem, gwałtownie chciał go w nie wlewać? (a przecież głowy chłopców bardzo sa podobne do tego naczynia). Największa część płynu niezawodnieby się rozlałą, a naczynie dalekoby mniéj przyjęło, niż wówczas, gdybyśmy pomału i cierpliwie wlewali. Zupełnie niedorzecznie postępuje ten, kto ucząc uczniów, udziela im nie tyle ile pojąć zdołają, lecz tyle, ile sam wymaga. 35. Powiększyjmy przeto łatwość i przyjemność uczenia się: [...] 44. Ułatwimy rzecz uczniowi, jeśli ucząc go, pokażemy, zaraz jakie zastosowanie ma w życiu codziennym to, czego go uczymy. Trzeba ustawicznie tego się trzymać w nauce języka, w dyjalektyce, arytmetyce, gieometryi, fizyce i t. d. 45 nauczajmy tylko tego, czego zastosowanie jest widoczne. Komeński, op. cit. str. 110
16 „Chemia praktyczna”: metaleb. Barwienie stali na kolor niebieski Ciemnoniebieską barwę nadaje się przedmiotów stalowym przez ich zanurzenie w ogrzanej do temp ºC kąpieli w składzie: 124 g tiosiarczanu sodowego, 38 g octanu ołowiawego i 1 l wody. W zależności od czasu zanurzenia otrzymuje się zabarwienie niebieskie o różnych odcieniach.
17 „Chemia praktyczna”: perfumyPRZEPIS 6. Bez biały W zlewce szklanej zmieszać 2,5 g aldehydu fenylooctowego, 2 g aldehydu anyżowego z anetolu, g alkoholu fenylooctowego, 20 g hydroksycitronelalu, 28 g alkoholu cynamonowego ze styraksu, 0,5 g alkoholu anyżowego, 14 g terpinolu, 6.0 g heliotropiny, 2 g octanu izoeugenylu, 2 g olejku jaśminowego sztucznego, g olejku Róża (wg przepisu 7).
18 XX Metoda nauk w szczególności1. Zamierzamy teraz powyższe rozproszone uwagi, tyczące się nauczania zgodnego z wymaganiami dydaktyki, nauk, języków, moralności i pobożności, razem przestawić dla łatwiejszego ich zastosowania. Mówię z naciskiem według wymagania dydaktyki, t. z. łatwo, gruntownie i szybko. XXI Metoda sztuk Teoryja rzeczy jest łatwa i krótka i sprawia XXII Metoda języków 1. Nie dlatego uczymy języków, iżbyśmy je uważali za istotną część ukształcenia albo mądrości, lecz dlatego, że je uważamy za środek pomocniczy, służący do nabycia ukształcenia i udzielenia go innym ludziom. [...] np. nie należy przymuszać do uczenia się matematyki uczniów, którzy jej nie rozumieją itd. „Dydaktyki przedmiotowe dostarczają szczegółowej wiedzy o specyficznych prawidłowościach nauczania i uczenia się poszczególnych przedmiotów w całym bogactwie ich konkretnej treści.” GK: We właściwie pojętej dydaktyce przedmiotowej, określone treści, przedstawione określonymi metodami, charakterystycznymi dla danego przedmiotu, ale dla dowolnej grupy docelowej, po zbadaniu ich efektywności standardowymi metodami dydaktyki ogólnej, stają się dla tej ostatniej materiałem „doświadczalnym” dla procesu budowania uogólnień. Franciszek Bereźnicki, Dydaktyka kształcenia ogólnego, Impuls, 2007, str. 17
19 „Kształtowanie kompetencji w chemii”
20 „Wielka Dydaktyka” a Hyper-konstruktywizmXVIII 18. Stąd wynika, że należy przede wszystkim budzić w uczniu pojętność, gruntownie uwydatnić w jego głowie główne wyobrażenia. XIX Zasady nauczania treściwego i szybkiego 52. Ułatwimy przeto zadanie szkołom, jeśli skracać będziemy treść nauki, co nastąpi, jeśli pomijać będziemy: to co jest bezużyteczne; to, co jest obce; to, co jest zbyt drobiazgowe. Hyper-konstruktywizm: osadzamy wiedzę na niewielu, wybranych „palach”, łatwo identyfikowalnych jako proste, zasadnicze, użyteczne konstruujemy resztę wiedzy w oparciu o rozumowanie (i rozumienie), wychodząc z tych zasadniczych sformułowań sprawdzamy, gdy tylko można, użyteczność praktyczną i usieciowanie interdyscyplinarne nowych sformułowań. Komeński, op. cit.. 110, 146 G. P. Karwasz, Między neorealizmem a hyper-konstryktywizmem – strategie dydaktyczne dla XXI wieku, Problemy Wczesnej Edukacji, 3(15) 2011 „Awangarda w szkolnej i pozaszkolnej edukacji”, 8-30
21 Hyper-konstruktywizm
22 Komeński „Orbis Pictus” – pierwszy ilustrowany atlas świata dla dziecihttps://en.wikipedia.org/wiki/Orbis_Pictus
23 Iohannes Amos Comenius Orbis sensualium pictus hoc est Omnium principalium in Mundo Rerum, et in Vita Actionum, Pictura et Nomenclatura Sunt quinque externi Sensus; Oculus, 1. videt Colores, quid album vel atrum, Auris, 2. audit Sonos, tum naturales, Voces et Verba; Nasus, 3. olfacit odores et foetores. Lingua, 4. cum Palato gustat Sapores, quid dulce aut amarum, acre aut acidum, acerbum aut austerum. Manus, 5. tangendo dignoscit quantitatem et qualitatem rerum; calidum et frigidum, humidum et siccum, durum et molle, laeve et asperum, grave et leve. Sensus interni sunt tres; Sensus Communis, 6. sub sincipite apprehendit res perceptas a Sensibus externis. Phantasia, 7. sub vertice, dijudicat res istas, cogitat, somniat. Memoria, 8. sub occipitio recondit singula etdepromit: Pueri solent ludere vel Globis fictilibus, vel iactantes Globum, 2.ad Conas, 3. vel mittentes Sphaerulam per Annulum, 5. Clava, 4.versantes Turbinem, 6. Flagello, 7. vel iaculantes Sclopo, 8. et Arcu 9. vel incedentes Grallis, 10.vel super Petaurum, 11. se agitantes et oscillantes.
24 Komensky System Szkolny: 6 lat Szkoły Matczynej, 6 lat publicznej, 6 lat łacińskiej, w wieku 18 lat - uniwersytet Informatory Skoly Materske (1632): Największą opieką należy otaczać dzieci, najcenniejszy dar Pana Boga Dlaczego Pan Bóg zsyła tak wiele dzieci na świat Dzieci mają wielką potrzebę dobrej edukacji W jakich przedmiotach dzieci winny otrzymywać instruktaż Jak zapewnić dzieciom bezpieczeństwo i zdrowie Jak należy uczyć, aby wyrobić w dzieciach inteligentne zainteresowanie tym, co je otacza. [P. Hewitt, Fizyka wokół nas] Jak należy je przyzwyczajać do aktualnych spraw życia. Jak należy uczyć elokwencji i właściwego użycia języka. Jak należy je prowadzić po ścieżce moralności Jak należy uczyć je miłosierdzia Jak długo winny przebywać z Szkole Matczynej Jak należy przygotować je do Szkoły Publicznej W. M. Keatinge, The Great Didactics, Oxford, 1910, Introduction, str
25 P. Hewitt „Fizyka wokół nas”P. Hewitt, Conceptual Physics, 1967 Wyd. pol. Fizyka wokół nas, PWN 2012 G. Karwasz, M. Sadowska, K. Rochowicz Toruński poręcznik do fizyki, UMK 2010
26 „Wielka Dydaktyka” – podsumowaniePierwszy1), systematyczny wykład zasad dydaktyki ogólnej i przepisów dla dydaktyk szczegółowych Silne osadzenie w pedagogice, czyli wychowaniu („nauczanie moralności”), prekursor „wychowania przez uczenie” Herbarta Silne osadzenie w aksjologii („nauczanie pobożności”): dokonał ekstrahowania zasad religijnych (ex-katolickich) do społeczeństwa świeckiego (protestanckiego) Cały szereg wskazówek absolutnie niezbędnych również dla współczesnej szkoły Prekursor ilustrowanego przewodnika po wiedzy Z powodu ustawicznych odwołań religijnych („Co rozpoczniesz z Bogiem, nie będzie dziełem bezowocnym”2) pomijany w wielu późniejszych pracach w zakresie dydaktyki i pedagogiki, mimo że ustawicznie kopiowany. 1) Komeński wymienia Ratycha, Lubina, Helwiga, Ryttera, Bodyna, Glauma, Fogla, Wolfsztyrna, J. W. Andreę, J. C. Freya (str. 8, 10) 2) To co napisałem w tematyce młodzieży, nie napisałem jako pedagog ale jako teolog” [Didactica Omnia]
27 Dydaktyka, czyli nauka o rozwiązywaniu trudności w uczeniu sięCzęść II Współczesne zasady, metody, cele dydaktyczne. Dydaktyka kognitywna Grzegorz Karwasz, Zakład Dydaktyki Fizyki, UMK „Myślenie jest zarówno warunkiem efektywnego uczenia się, jak i jego szczególnie istotnym wynikiem.”1 1 Zbigniew Pietrasiński, Sztuka uczenia się, Wiedza Powszechna, 1975, str. 70
28 Dydaktyka określa: - Cele dydaktyczne - Treści kształcenia- Zasady dydaktyczne - Metody dydaktyczne - Formy organizacyjne nauczania - Środki dydaktyczne, itp. itd., zob. np. Cz. Kupisiewicz, Podstawy dydaktyki ogólnej, PWN 1978 Ale definicja, że „dydaktyka zajmuje się uczeniem i nauczaniem, z greckiego
29 Dydaktyka – nauka o rozwiązywaniu węzłów w uczeniu sięDydaktyka oznacza nauczanie: sprawne (tj. szybkie i tanie) skuteczne (tj. z dużą częścią materiału zrozumianego, zapamiętanego, zastosowanego) trwałe powszechne (wszyscy, wg ustalonego minimum) W rzeczywistości, proces uczenia się jest pełen ograniczeń: psychologicznych, pedagogicznych, czasowych, materialnych Szczególnie szkodliwa jest alienacja ucznia: „ja tego i tak się nie nauczę” Powodem alienacji jest najczęściej poważna, napotkana trudność Głównym celem DK jest identyfikacja i usuwanie napotkanych przez ucznia barier Obrazowo – dydaktyka „przeczesuje” proces uczenia się, i wyławia nierozwiązane supły w tym procesie.
31 Cele edukacji: „Scenario Europeo”Prof. Franca Da Re I.C. Volta Mandello del Lario https://www.youtube.com/watch?v=0DpkqGFVSjw
32 Wiedza, umiejętności, kompetencje
33 Kompetencje wg OECD (AHELO)Myślenie krytyczne Rozumowanie analizujące Rozwiązywanie problemów Komunikacja pisemna Należałoby dodać umiejętność selektywnego przesiewania informacji (Komeński: usunąć co obce, bezużyteczne, zbyt drobiazgowe) Nie jest kompetencją określony zbiór wiadomości, ale umiejętność rozumowania. Np. nie jest kompetencją „prawo Newtona”, ale wiedza, że ciało raz puszczone w ruch porusza się (w kosmicznej próżni) w nieskończoność i że ciężkie ciało trudniej wprawić w ruch Są kompetencjami – umiejętność identyfikacji zjawiska, postawienia problemu, prowizorycznej metodologii, umiejętność znalezienia eksperta, ktytyczna kontrola rozwiązanie, determinacja w zastosowaniu wyniku. „Główną bolączką dotychczasowego systemu nauczania szkolnego jest u nas niedostateczny trening w myśleniu i przesadny – w zapamiętywaniu [1975] AHELO – system oceny szkół wyższych OECD, 2010 1 Zbigniew Pietrasiński, Sztuka uczenia się, Wiedza Powszechna, 1975, str. 72
34 Osiem kompetencje „włoskich”
35 Między tradycją a konstruktywizmemW Polsce dominuje konstruktywistyczny sposób nauczania, a nawet Polska jest w środku „stawki”. Przynajmniej w deklaracjach nauczycieli.
36 Zasady nauczania
37 Zasady nauczania wg DK Zasada operatywności wiedzy uczniów1. Zasada teleologiczna „po co ja tego uczę?” Z. wiązania z praktyką 2. Zasada użyteczności „tylko to, co potrzebne” 3. Określenie celu „jaki ma być punkt dojścia?” 4. Określenie pktu wyjścia „czy ktoś słyszał o...?” Zasada stopniowania 4. Określenie ścieżek „i co jeszcze o tym wiemy?” Zasada udziału uczniów 5. Określenie kroków „a ktoś ma inne zdanie?” Zasada przystępności 6. PCK Pedagogika↔Dydaktyka 7. Plastyczność w doborze metody „no dobrze, powiem to w inny sposób” Zasada operatywności wiedzy 8. Zasada usieciowania wiedzy „inne miejsce, gdzie zobaczycie to zjawisko...” Zasada ustawiczności kształceni 9. Zasada uzupełniania wiedzy „a kto chce widzieć więcej...”
38 Dwie metodologie DK, wg GKHyper-konstruktywizm Neo-realizm Procedury: Ścisłe wyznaczenie celu (np. zrozumienie zasad ruchu) Ścisłe wyznaczenie najkrótszej ścieżki dojścia Usytuowania odpowiednich doświadczeń w kluczowych punktach ścieżki poznawczej Samo-zrozumiała procedura Poprawne wnioski Utrwalenie, przez cross-check Inne podobne zjawiska
39 W kierunku dydaktyki kognitywistycznejZgodnie z PCK, cel pedagogiczny może / musi być ważniejszy niż cząstkowy cele dydaktyczny Przygotowując zadanie, uwzględniamy możliwe zachowania (psychologiczne) i odpowiednio je wykorzystujemy Wywołanie zainteresowania jest pierwszym warunkiem przygotowania stanu „ON” uwagi ucznia Stan „ON” nie trwa długo, więc należy go odpowiednio wykorzystać. Uczeń czeka na doświadczenie, a zaraz po nim na wyjaśnienie, do czego ono służyło: jakie nowe pojęcie lub prawo pojawi się
40 pedagogical-content-knowledge-definition-lesson-quiz.html
41 Z. Klemensiewicz: „szkielet wiedzy”„W każdym dziale gramatyki są wiadomości podstawowe i drugorzędne, często drogą wnioskowania i analogii z tamtych wypływające, niekiedy dotyczące szczegółów, które w granicach jednej lekcji ważne, na tle całości materiału są mniej istotne. Otóż jest nakazem dydaktycznym przyswajanie tych podstawowych wiadomości umysłom młodzieży, jako wciąż narastającej trwałej podbudowy nowego dorobku. Dlatego te wiadomości podstawowe powtarzamy często, łącząc je w coraz to nowe związki z wynikami bieżącej pracy. Tak uzyskamy z biegiem czasu mocny, zwięzły szkielet, na którym wspiera się pewnie bogactwo różnorodnych szczegółów. Zamykając uwagi o wprowadzeniu, wymieńmy jego pożądane rezultaty. Są nimi: 1) jasno wytyczony cel lekcji w postaci zagadnienia, które będzie drogowskazem drugiej części lekcji, t.j. opracowania nowego materiału; 2) najczęściej – zebranie podstawowych przykładów, które najogólniej ilustrują zagadnienie lekcyjne; 3) stan pogotowia [uwagi] klasy, jej zainteresowanie, jej czynna postawa, zarówno w zakresie ożywionego kręgu niezbędnych wiadomości już posiadanych, jak i pod względem umiejętności podjęcia wysiłków zmierzających do zdobycia nowej wiadomości. Zenon Klemensiewicz, Wybrane zagadnienie metodyczne z zakresu nauczania gramatyki, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa, 1959, str
42 Pestalozzi: Jak Gertruda uczy swoje dzieci (1820)[...] nie powinniśmy myśleć razem z dziećmi, ale ograniczać się do metod rozwijania ich umysłów, Przez stałe poszerzenie sfery ich wrażeń zmysłowych. Przez zdecydowane i bez niejasności, umacnianie w nich tych wrażeń zmysłowych, które trafiają do ich świadomości. Przez dostarczanie im dostatecznej znajomości języka, dla całej tej natury i sztuki, która trafiła, albo może trafić, choćby częściowo, to ich świadomości Kant: formy pojęciowe poznania [...] coraz silniej przekonałem się do: Potrzeby ilustrowanych książek dla małych dzieci Konieczności pewnych i zdefiniowanych metod wyjaśniania tych książek Potrzeby przewodnika dla nazw, i znajomości słów opartej na tych książkach i ich wyjaśnieniach, z którymi dzieci winny się zaznajomić przed nabyciem umiejętności czytania. Trudno przecenić znaczenie płynnego i wczesnego nazywania rzeczy. Zdecydowane uczenie (impression) nazw ułatwia zapamiętanie obiektów, zaraz po zaznajomie-niu się z nimi; łączenie nazw w porządku opartym na rzeczywistości i prawdzie, kształtuje i utrzymuje w umysłach dziecka świadomość rzeczywistych relacji między obiektami. Język ułatwia porządkować rzeczywistość. J. H. Pestalozzi, How Gertrude teaches her children, trans. L. E. Holland & F. C. Turner, Swan Sonnenschein, Syracuse, N. Y, 1894, tłum. GK, str. 33
43 Trzy funkcje poznawczeDydaktyczna: jakie to proste! Ludyczna: jakie to zabawne! Naukowa: jakie to ciekawe! GK, J. Kruk, Idee i realizacje dydaktyki interaktywnej, UMK, 2012
44 GK, J. Kruk, Idee i realizacje dydaktyki interaktywnej, UMK, 2012
45 GK, J. Kruk, Idee i realizacje dydaktyki interaktywnej, UMK, 2012
46 Eksperyment: neo-realizm, który wspomaga hyper-konstruktywizm„Wnikliwą, dobrze zorganizowaną obserwacje poprzedza się zazwyczaj przygotowaniem przed lekcja wszystkich pomocy naukowych, niezbędny do pracy laboratoryjnej lub pokazu, aby zapobiec dezorganizacji pracy w czasie lekcji. Przed rozpoczęciem obserwacji nauczyciel (lub przy jego pomocy uczeń( formułuje zagadnienie i cel obserwacji, a następnie daje instrukcje co do jej przeprowadzenia.”1 Tak! a raczej 5x NIE! 1. Eksperyment SPEA nie rozbudza w uczniu poczucia naukowej przygody: „a co to będzie?” 2. Eksperyment nie jest celem samym w sobie, ale elementem wplecionym w całość narracji. 3. Dobór eksperymentów musi dopuszczać ad hoc: eksperyment odpowiada na zaistniały „supeł” dydaktyczny. 4. W ujęciu prof. Okonia, uczeń niczego nie odkrywa, a tylko wykonuje zadane instrukcje 5. Co więcej, w tym ujęciu eksperyment może „nie wyjść”. Ale tylko „nieudane” eksperymenty prowadzą do odkryć naukowych. [1] Wincenty Okoń, Wychowanie umysłowe, w: Pedagogika. Podręcznik dla kandydatów na nauczycieli, PWN 1973 G. Karwasz, Z górki na pazurki, Gdańsk, 25/01/2012, foto MK
47 Eksperyment: SPEA Sytuacja Przewidywanie Eksperyment AnalizaG. Karwasz, Dydaktyka fizyki, op cit.
48 Eksperyment jako „punkt zaczepienia” na ścieżce narracji dydaktycznejG. Karwasz, A. Karbowski, K. Służewski, Toruński doświadczalnik z fizyki, ZDF UMK, 2009
49 Nauczanie programowane = przewidywanie ścieżki poznawczejPietrasińki, Sztuka uczenia się, Wiedza Powszechna 1975
50 Nauczanie programowane = przewidywanie ścieżki poznawczejPietrasińki, Sztuka uczenia się, Wiedza Powszechna 1975
51 Zadania iteracyjne w Internecie Z. Koupilowa, H. Mandlikova, K. Rochowicz, G. Karwasz, Zbirka zadań z fizyki, UMK, 2014
52 K. Sośnicki: osobowość wychowawcyOsobowość nauczyciela jest jednym z ważnych środków wpływania na psychiczną stronę młodzieży. Dzieje się to przez jego autorytet moralny, dzięki któremu działa on głównie sugestywnie na życie psychiczne młodzieży. 1. Nauczyciel powinien mieć normalny wygląd zewnętrzny, [...] brak automatyzmów powiedzeniowych (np. „panie dobrodzieju” ), oraz czystość i porządek w ubraniu. 2. Nauczyciel musi być wolny od takich wad psychicznych, które objawiałyby się w jego obcowaniu z uczniami, lub któreby go dyskwalifikowały w opinii publicznej; tak np. skąpstwo, zachłanność, przesadna interesowność, awanturniczość, karierowiczostwo, pijaństwo, karciarstwo, anormalne życie rodzinne itp. wady wywołują lekceważenie i brak szacunku u młodzieży. 3. Młodzież oczekuje od nauczyciela stałości postępowania i równości uczuć i woli. Powinien on być zawsze jednakowo spokojny i poważny, co jednak nie wyklucza naturalnej wesołości, zrównoważony i pogodny w swoim usposobieniu. 4. Powinien mieć takt i rzeczowość w stosunku do młodzieży, znać swoich uczniów nie tylko z imienia i twarzy, ale z ich usposobienia, zdolności i zamiłowań, znać ich stosunki domowe i środowiskowe warunki ich życia. W znajomości prywatnych stosunków młodzieży powinien zachować dyskrecję [...] 5. Młodzież jest bardzo czuła na sprawiedliwość nauczyciela 6. Nauczyciel powinien okazywać zaradność życiową i dostateczną energię. Nieporadność, niezdecydowanie i niedołęstwo budzą lekceważenie . 8. Młodzież wymaga od nauczyciela gruntownej wiedzy, sumienności, obowiązkowości i pracowitości. Zagadnienie, czy posiada się „talent" wychowawczy „z urodzenia" czy też nabywa się go własną pracą, może być sprawą dyskusji. K. Sośnicki, op cit. str. 109
53 Triada nauk podstawowych dydaktyki kognitywistycznejPsychologia Pedagogika Dydaktyka Aksjologia Kognitywistyka, według słów jednego z jej fundatorów naukowych, Jerome Brunera, narodziła się w drugiej połowie XX wieku, z inter-dyscyplinarnych dyskusji między psychologami, dydaktykami, filozofami, językoznawcami, informatykami itd. Kognitywistyka, grupując razem różne mądrości humanistyczne, jest więc nauką humanistyczną, jak filozofia czy lingwistyka. Wykład zaczynamy od wskazania ważnych wątków interdyscypli-narnego myślenia w dziedzinach, które wydzieliły się ze wspólnego „pnia:”: psychologii (początek XX wiek), pedagogiki (pocz. XIX w), dydaktyki (poł. XVII wiek). Aksjologia zaś definiuje cele nauczania.