1 Czym jest rynek finansowy

2 Dlaczego rynek finansowy jest innySpecyficzny przedmiot obrotu Szybkość transakcji Silna globalizacja Dematerializacja Duże kwoty transakcji

3 Instrument finansowy Walor, którego jedyną właściwością jest związane z nim oczekiwanie przynoszenia dochodu właścicielowi Cechy: - nie ma wartości użytkowej, nie ma zarówno kosztów magazynowania, transportu jak i efektu nasycenia - nabycie instrumentu finansowego lub określonej waluty uzasadnia się wyłącznie oczekiwaniem zysku Z tych względów instrumenty finansowe są niezwykle mobilne. W konsekwencji popyt na nie jest niezwykle dynamiczny i wrażliwy na ruchy cenceny

4 Spekulacje na rynku finansowymSpekulacja - działania służące wyłącznie wykorzystywaniu różnic cen S. są naturalnym i nieodłącznych elementem rynku finansowego Spekulacje dzielą się na legalne, tj. wykorzystujące ruch cen kształtowanych przez rynek nielegalne, tj. oparte o sztuczna aktywność rynkową i nieuczciwe posługiwanie się informacjami

5 Plusy i minusy spekulacjiPożytki ze spekulacji utrzymywanie płynności rynku łatwiejsza alokacji zasobów Niebezpieczeństwa spekulacji ryzyko „bańki mydlanej” (makroekonomiczne) Wahania strat i zysków destabilizuja bużety aż do bankructwa

6 Rynek idealny Jaki byłby rynek idealny- z pełną, równą i powszechną informacją - z bardzo dużą liczbą uczestników po stronie popytu i podaży - z pełną niezależnością uczestników rynku - z brakiem uczestników o szczególnych możliwościach oddziaływania na innych

7 Obrót prywatny i publicznyRozróżnienie powstało wskutek niemoż-liwości udostepnienia zainteresowanym niezbędnych informacji Obrót prywatny (kategoria nieformalna) – dokonywany w niewielkim gronie osób, miedzy którymi istnieje możliwość bezpośrednio uzyskania informacji (do 100 osob)

8 Obrót publiczny Oferta publiczna – oferta skierowana do więcej niż 100 uczestników Istnieje wymóg zgody na of.p. ze strony KNF Oferta publiczna podlega rygorom ustawowym, szczególnie w zakresie udostępniania informacji Obrót po dokonaniu oferty publicznej jest nadzorowany przez KNF

9 Ułatwienie informacyjne w ramach oferty publicznejUłatwienia informacyjne polegają na zezwoleniu emisji bez prospektu emisyjnego Występują gdy - wartość emisji nie przekracza 2,5 mln zla - cena waloru przekracza 50 000 € - dotyczą walorów, których wartość emisji w ciągu roku nie przekroczyła 100 000 € - kierowane są wyłącznie do inwestorów kwalifikowanych (domy maklerskie, instytucje finansowe, duże przedsiębiorstwa itp.) Nie wymagają prospektu e.: - papiery emitowanymi na czas krótszy niż 12 miesięcy - walory skarbu państwa i bank centralny, w tym także tego rodzaju instytucji zagranicznych

10 Komisja Papierów Wartościowych i GiełdDopuszcza papiery wartościowe do obrotu publicznego, badając m.in. dokumenty - określające legalność działania emitenta (statut spółki, wyciąg z rejestru spółek itp.) - stwierdzające podjęcie uchwały WZA o emisji papierów wartościowych, wyznaczające jej rozmiary, czas prze- prowadzenia, szacunkową wartość - bada prospekt emisyjny (z dokumentami uzupełniającymi) - wskazujące rozprowadzającego emisji Nadzoruje obrót publiczny - śledząc naruszenia przepisów prawa - badając staranność wykonywanych funkcji przez instytucje rynku kapitałowego

11 Podział rynku według instrumentówInstrumenty udziałowe (określające współwłasność) Instrumenty dłużne (emitent zaciąga specyficzną pożyczkę) Instrumenty pochodne (oznaczają prawa względnie zobowiązania przyporządkowane określonym instrumentom lub towarom) waluty

12 Rynek pieniężny i kapitałowyKryterium: zapadalność do lub powyżej 1 roku Kryterium ma zastosowanie w momencie emisji Instrumenty rynku piekielnego nie podlegają ustawom o ofercie publicznej i nadzorowi KNF

13 Podziały rynku kapitałowego według miejsca obrotur. giełdowy r. pozagiełdowy r. regulowany r. nieregulowany r. terminowy r. kasowy r. pierwotny r. wtórny RYNEK KAPITAŁOWY

14 Podziały rynku kapitałowego cd.Rynkiem pierwotnym nazywamy transakcje, w których występuje proces objęcia papiery wartościowych. Wszystkie pozostałe transakcje obejmuje rynek wtórny Rynek regulowany – obrót publiczny objęty regulacjami Wspólnoty tworzącymi jednolity, ponadnarodowy rynek papierów wartościo-wych. Pozostały rynek - nieregulowany

15 Podziały rynku kapitałowego cd.Rynek giełdowy prowadzą spółki, które z założenia mają zapewnić: - rzetelność obrotu i rozliczenia (na giełdzie nie ma problemu nierzetelnych dostawców i płatników, tzn. nie ma ryzyka kredytowego) - płynność i koncentrację obrotu - efektywność transakcji (giełda zapewnia, by w danych warunkach transakcja została dokonana po najlepszej cenie) - troskę o skuteczne działanie „niewidzialnej ręki rynku” (wymóg rozproszenia akcji Rynek pozagiełdowy obejmują różne formy rynku zorganizowanego (Multilateral Trade Facility) i niezorganizowanego

16 Podziały rynku kapitałowego cd.Rynek kasowy – gdzie rozliczenie następuje bezpośrednio po dokonaniu transakcji (co najwyżej w okresie tzw. „daty waluty”) Rynek terminowy – gdzie występuje wyraźne oddzielenie w czasie transakcji (umowy kupna-sprzedaży) od jej rozliczenia (dostawy i zapłaty) Rynek kapitałowy – obejmuje emisje i obrót walorami o okresie życia przekraczającym 1 rok. Emisje o krótszym life time należą do rynku pieniężnego

17 Własność Prawo rzeczowe (ius disponendi, utendi, fruendi, abutendi )do- dysponowania - przekazywania - czerpania korzyści - likwidacji Prawo własności spółki akcyjnej w pelni realizuje wyłącznie WZA

18 Spółka akcyjna Przedsiębiorstwo, którego kapitał podzielony jest na równe części. Posiadacze co najmniej jednej takiej części jest akcjonariuszem spółki Akcjonariusz ma prawo do: otrzymania dywidendy jeśli WZA ja uchwaliło udziału i zabierania głosu na WA rozporządzania posiadanymi akcjami informacji na temat działalności spółki

19 Spółka akcyjna cd. Kapitał zakładowy powinien wynosić co najmniej 100 tys. zł (w. nominalna akcji Akcje nie powinny być obejmowane (uwaga na to pojęcie) poniżej wartości nominalnej Spółka realizuje zobowiązania do wysokości kapitału własnego

20 Akcje AKCJA (ang. stock, share, equity) jest papierem wartościo-wym o określonej wartości nominalnej, będącej równą w stosunku do innych częścią kapitału zakładowego firmy Akcje zwykłe (ordinary, common stock) – na okaziciela, bez ograniczeń w obrocie, bez przywilejów i specjalnych (poza dywidendą) bonusów i uprawnień Akcje pierwszorzędne (blue chips). Niesformalizowana kategoria obejmująca akcje renomowanych dużych firm, które charakteryzują się względnie stabilną wartością, dywidendą a przede wszystkim – wysoką płynnością. Pojecie to nie ma charakteru sformalizowanego

21 Akcje cd. Akcje uprzywilejowane.Mają (Europa kontynentalna) większą siłę głosu na walnym zgromadzeniu wspólników przy takim samym prawie do dywidendy jak akcja zwykła. W krajach anglosaskich występuje w postaci prefer stock, dająca preferencji c do dywidendy przy ograniczonym prawie głosu. Akcja złota dająca jej posiadaczowi prawo veta w szczególnie ważnych dla spółki decyzjach (np. o połączeniach

22 Akcje cd. Akcje imienne –rejestrowane przez spółkę akcje, których obrót objęty jest ograniczeniami zawartymi w jej statucie Akcje groszowe (penny stock) są obiegowym określeniem akcji o bardzo niskiej wartości rynkowej Akcje milczące (non-voting shares) – bez prawa głosu na walnym zgromadzeniu (w Polsce nie występują)

23 Fundusze inwestycyjneOtwarty fundusz inwestycyjny – sprzedaje i kupuje jednostki uczestnictwa w oparciu o ich aktualną, dokonywaną przez siebie wycenę Zamknięty fundusz inwestycyjny – sprzedaje określoną z góry pulę certyfikatów inwestycyjnych. Poza ściśle określonymi przypadkami nie ma prawa ich wykupu

24 Papier dłużny jako wierzytelność na okazicielaWierzyciel (nabywca) nie ma praw właścicielskich Papier dłużny wystawiony jest zawsze na określony czas Panier dłużny ma wartość kapitałowa (nominalna) Wierzyciel ma prawo do odsetek, określonych w stosunku do wartości kapitałowej (nominalnej)orz ew. inych zapisanych świadczeń

25 Papiery dłużne Obligacje skarbowe emitowane przez skarb państwa (treasury bonds). Są one najczęściej długoterminowe (5–30 lat) Obligacje komunalne (municipal bonds) – emitowane przez samorządy. Też najczęściej - długoterminowe Obligacje hipoteczne (mortgage bonds, Pfandbriefe) – emitowane przez banki hipoteczne, w oparciu o jednorodne pule zastawów nieruchomości

26 Papiery dłużne cd. Obligacje przedsiębiorstw (corporate bonds) stosunkowo rzadko emitowane ze względu na wysokie ryzyko kredytowe. Częściej emitowane są papiery rynku kasowego, tj. bony komercyjne (commercial papers) Eurobond – obligacje emitowane w innej walucie niż kraj emisji Obligacje stałokuponowe (fixed rate bonds)- posiadają kupon odsetkowy o stałej wartości przez cały life time obligacji Obligacje o ruchomym oprocentowaniu (floatings rates bonds). Podstawą określenia odsetek są zwykle indeksy rynku międzybankowego (LIBOR, WIBOR) bądź stopa inflacji

27 Papiery dłużne cd. Obligacje zerokuponowe (zero coupon bonds). Emitent nie wypłaca żadnych odsetek. Sprzedawane są z dyskontem Obligacje zamienne (convertible bonds). Dają możliwość przekształcenia ich w akcje emitenta (w wyjątkowych przypadkach także w akcje innych firm) Obligacje wykupywane okresowo (sinking bonds) emitowane są przy jednoczesnym zobowiązaniu ze strony wystawcy do okresowego ich wykupywania porcjami

28 Papiery dłużne cd. Obligacje przychodowe (Income bonds) bez gwarancji wypłaty odsetek, a ew. wysokość wypłaty zależna od zysków emitenta Junk bonds (obligacje tandetne) Nieformalna kategoria akcji. Oznacza obligacje o wysokim ryzyku, sprzedawane z wysokim dyskontem Certyfikaty depozytowe (CD) Papiery upoważniające do dokonania cesji depozytu na rzecz aktualnego właściciela CD Weksel specyficzny walor rynku finansowego, określający zobowiązanie do odroczonej zapłaty

29 Cechy papieru dłużnegoSeria papierów wartościowych – papiery identyczne w stosunku do siebie Serie papierów dłużnych określa: - zapadalność - kupon - emitent - ew. inne, dodatkowe cechy (np. zamienność, losowane premie)

30 Cena papieru dłużnego Cena nominalna – przyjmuje się ją za 100Cena „odcinka”- najmniejsza wartość nominalna, która jest w obrocie danej serii. Są one różne. Czasem bardzo wysokie (np zł i więcej) lub niskei (100 zł) Rynkowa cena czysta – cena bez należnej części kuponu Rynkowa cena z kuponem Cena z k.= cena czysta + i×t/365

31 Rodzaje kuponów Papiery bezkuponowe O stałym kuponieO kuponie zmiennym - indeksowanym na inflacji - indeksowanym na WIBOR, LIBOR - inne formy indeksowania

32 Rentowność papieru dłużnegoYTM – średnioroczna stopa zwrotu do zapadalności pod warunkiem nieodsprzedawania Między ceną a rentownością zachodzi nieliniowa, hiperboliczna zależność

33 Cena a rentowność

34 Rentowność a zapadalność

35 Duracja definicja – okres zwrotu zainwestowanych środków w papier dłużny Duracja mierzy się latach Duracja nie może być dłuższa od zapadalności Duracja zależy od kuponu, rentowności, zapadalności

36 Ryzyka związane z obligacjąRyzyko stopy procentowej – możliwy wzrost stopy procentowej powoduje spadek wartości rynkowej obligacji Ryzyko kredytowe – ryzyko inwestora określone możliwością niewypłacenia nominału lub należnych odsetek Ryzyko płynności – niebezpieczeństwo niedopuszczalnie długiego okresu zanim uda się sprzedać po racjonalnej cenie

37 Uczestnicy rynku finansowego Rynek pierwotnySpółki Fundusze inwestycyjne Banki Skarb państwa

38 Uczestnicy rynku finansowego. Rynek wtórnyInwestorzy indywidualni Fundusze inwestycyjne Fundusze emerytalne Ubezpieczyciele Banki Nieprofesjonalni instytucjonalni

39 Rynek pierwotny vs. r. wtórnyNa rynku akcji obroty rynku pierwotnego stanowią poniżej 1% Rynek pierwotny papierów dłużnych zdominowany jest przez papiery skarbowe z rolowanego i nowego długu publicznego. Rynek wtórny zdominowany jest przez banki

40 Procedura wejścia na rynek pierwotnyAnaliza potrzeb inwestycyjnych spółki i alternatywnych sposobów ich pokrycia Podjęcie decyzji o emisji, Uchwała WZA Umowa z Domem Maklerskim i innymi doradcami Przygotowanie dokumentów do KNF

41 Procedura wejścia na rynek pierwotny cd.Zgoda KNF Rejestracja emisji Ustalenie ceny emisyjnej i sposobu dystrybucji akcji Umowa gwarancji emisji (opcjonalnie)

42 Rynek pierwotny. Dokumenty dla KNFInformacja z rejestru spółek (adres, członkowie zarządu, pełnomocnictwa, rodzaj działalności, kapitał zakładowy spółki) Bilans spółki oceniony przez biegłego rewidenta Rachunek zysków i strat (sprawdzony) Informacja z urzędu skarbowego o zobowiązaniach podatkowych

43 Rynek pierwotny. Dokumenty dla KNF cd.Prospekt emisyjny, bądź memorandum informacyjne Umowa z dystrybutorem emisji, bądź informacja o dystrybucji własnej Umowa z wydawcą publikacji prospektu emisyjnego (wersja krótka). Informacja o pełnej wersji publikacji.

44 Prospekt emisyjny. ZawartośćInformacja o aktualnej i poprzedniej emisji Ekstrakt z bilansu spółki, ksiąg rachunkowych itp. Istotne daty z rejestru sądowego spółki Większościowi udziałowcy spółki Rodzaje ryzyka związanego z działalnością spółki

45 Prospekt emisyjny. Zawartość c.dCel emisji Perspektywy rozwoju spółki Inne informacje istotne z punktu widzenia emisji

46 Sprzedaż nowych emisjiPierwsze emisje akcji (IPO) wymagają prospektu emisyjnego, następne -memorandum informacyjnego, które jest wystarczające dla emisji poniżej2,5 mln euro W procedurze, gdy wymagane jest memorandum informacyjne nie jest wyma-gana formalna zgoda KNF, która jednak w ciągu 2 tygodni może złożyć sprzeciw

47 Sprzedaż nowych emisji cd.Publiczna oferta jest rozprowadzana -metodą subskrypcji - poprzez ofertę giełdową Emitent wybiera w procesie book-building taką cenę, która pozwoli na objęcie przez inwestorów całej emisji. Dopuszcza się możliwość odrębnej oferty dla różnych inwestorów

48 Rynek wtórny. Formy obortuGiełda (rynek regulowany) MTF (Multilateral Trade Facility – pozagiełdowe platwormy obrotu) OTC (Over the Counter Market – rynek niezorganzowany)

49 Rynek giełdowy. Warunki dopuszczenianie toczy się postępowanie układowe ani upadłościowe Łączna wartość wyemitowanych akcji – 60 mln zl (15 mln euro) Co najmniej 15 % akcje jest w osiadaniu mniejszościowych akcjonariuszy (mniej niż 5% kapitału) akcyjnego) lub 100 tys. akcji, certyfikatów inw., listów zastawnych o wartości 4 mln zł (1 mln euro)

50 Giełdowy rynek podstawowy. Warunki wejścia.Były publikowane i badane sprawozdania finansowe z trzech poprzednich lat Silniejszy wymóg rozproszenia (25% lub co najmniej 17 mln eur Pozostałe spółki – rynek równoległy Wszystkie spółki giełdowe powinny publikować sprawozdania półroczne i roczne oraz informować o wszystkich zdarzeniach mogących wpłynąć na cenę waloru

51 Giełda. Systemy obrotu Obrót kierowany zleceniami – zlecenia mogą być przesyłane po różnych cenach Obrót kierowany cenami – „obrót kantorowy” z udziałem market makera Fixing – cena ustalana przez specjalistę w celu maksymalizacji obrotu

52 Zlecenia giełdowe Po Każdej Cenie (market order)Z Limitem Ceny (limit order) Z Limitem Ujawnienia (limit of appearance Typu stop (stop order) Na zamknięciu (on the close), otwarciu (on the opening) Wszystko Albo Nic (fill and kill), zlecania MWW (min. il. akcji) Natychmiast lub unieważnij (immediate or cancel) Do decyzji maklera (confidentionary order) Inne (switch, alternative, scale)

53 Sesja giełdowa Przed otwarciem (preopening) – przyjmowanie zleceń bez transakcji Faza otwarcia – określenie ceny otwarcia i rozpoczęcie obrotów Faza obrotów ciągłych – przyjmowanie i realizowanie zleceń natychmiast jeśli to możliwe Faza zamknięcia – określanie ceny zamknięcie (szczególnie ważnej dla rozliczeń instrumentów pochodnych) Dogrywka jako sposób na równoważenie Wieczorny preopening – krotki okres przyjmowania (na GPW 20 min) zleceń na następny dzień

54 Procedura inwestowaniaKlient osobiście, telefonicznie lub przez Internet składa zlecenie w Domie Maklerskim Sprzedaż wymaga posiadania walorów na własnym koncie. Przy zakupie można korzystać z odroczonej płatności, kredytu lub upoważnić do ściągnięcia z konta DM przesyła niezwłocznie zlecenie na gieldę

55 Procedura inwestowania cd.W czasie sesji zlecenia wykonywane są natychmiast, ale jeśli to jest nie możliwe, trafiają do arkusza zleceń W pierwszej kolejności realizowane są zlece-nia PKC, dalej – o najkorzystniejszej cenie Raport o dokonanych transakcja trafia do KDPW, które dokonuje odpowiednich księgowań na kontach domów maklerskich

56 Procedura inwestowania cd.Na podstawie informacji o dokonanych transakcjach, dom maklerski dokonuje odpowiednich przeksięgowań zarówno na koncie klienta, zarówno gotówkowych jak i papierów wartościowych Klient domu maklerskiego odbiera lub wpłaca brakującą gotówkę. Papiery wartościowe musza zostać na koncie, ponieważ nie mają postaci fizycznej

57 Krotka sprzedaż Krótka sprzedaż (short sale)– sprzedaż walorów, nie będących w posiadaniu inwestora, które musi odkupić do momentu rozliczenia Aby nie powstała sytuacja niemożności dos-tarczenia walorów na odpowiedni moment, najczęściej wymaga się zabezpieczenia w formie ich pożyczki lub w innych sposob

58 Krótka sprzedaż Bezwarunkowa short sale (nacked) wymaga instytucji o szerokich i głębokich zasobach walorów finansowych (fundusze emerytalne Na giełdach tylko bardzo płynne walory mogą być handlowane tym sposobem Zastosowanie short sale – zysk na przewi-dywanym spadku kursu

59 Operacje zakazane Nieuczciwa działalność maklera Manipulacje cenoweChurning Front running Manipulacje cenowe Match order Sprzedaż wewnętrzna Pool Wash sale Nieuczciwe posługiwanie się informacją Plotka Insider trading

60 Operacje zakazane cd. Churning – brak starań by zrealizować zlecenie klienta po najlepszej cenie, wykonywanie zleceń tylko w celu maksymalizacji obrotów (marży brokerskiej). Front running – wysuwanie własnych zleceń przed klientowskie, gdy nadarza się korzystna sytuacja. Szczególnie kiedy klient składa zlecenie PKC. Sprzedaż wewnętrzna – kształtowanie ceny akcji danej firmy, przez wciaganie w grę cenową spółek-corek Wash sale – działanie na bilansie spółki dla osiągnięcia straty kapitałowej, zmniejszając ej zobowiązanie podatkow

61 Operacje zakazane cd. Match order Transakcje spekulacyjne między pośrednikami mające na celu kształtowanie cen akcji. Matching – mechaniczne łączenie zleceń kupna i sprzedaży bez wystawiania ich na rynek dla innych kontrahentów Pool – stowarzyszenie wspólnego obrotu celem kształtowania cen Insider trading – posługiwanie się prawdziwymi informacjami, o których wiedzą tylko uprzywilejowani Plotka – rozpowszechnianie fałszywych informacji.

62 Mity o inwestowaniu Istnieją strategie dające z góry przewagęEksperci maja zawsze rację Wszystko daje się przewidzieć, sukces jest tylko funkcją czasu i doświadczenia Najlepiej inwestować w solidne spółki Najważniejsze są informacje o wynikach finansowych

63 Faktyczne źródła przewagiLepszy dostęp do informacji Większa dywersyfikacja portfela Większe zasoby finansowe Większa wiedza i doświadczenia

64 Hipotezy rynku kapitałowegoH. słaba – wszystkie informacje z przesz- łości są nieużyteczne, bo inni je znają H. słabo-silna - wszystkie informacje z przeszłości i bieżące są nieużyteczne, bo inni je znają i maja dostęp do źródeł H. silna – wszystkie informacje, łącznie z poufnymi są bezużyteczne, bo i tak już zostały wykorzystane

65 Podstawy decyzji inwestycyjnejW co Oczekiwana stopa zysku Szacowanie ryzyka straty Moment wejścia Moment wyjścia

66 Proste, nieangażujace metody inwestowaniaZasady budowania portfela Metoda stałej kwoty – wyznacz kwotę wartości portfela, sprzedaj nadwyżkę jeśli w. memoriałowa ją przekroczy, dokupuj różnicę, gdy spadnie Metoda stałej relacji – sprzedaj/kupuj, gdy relacja strony aktywnej i pasywnej porfela się zmieni

67 Strategie profesjonalneFundamentaliści – kurs akcji zależy od potencjału ekonomicznego spółki Zwolennicy matematycznych modeli efektywnego rynku – portfel daje się dobrać według kryterium: oczekiwana stopa zwrotu – minimum ryzyka Technicy – informacje o kursach akcji zawarte są w kursach akcji