1 Czynniki rozwoju prywatnych planów emerytalnych*Dr Mariusz Dybał Uniwersytet Wrocławski Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Instytut Nauk Ekonomicznych Czynniki rozwoju prywatnych planów emerytalnych* *Projekt badawczy finansowany ze środków Narodowego Centrum Nauki przyznanych na podstawie decyzji DEC-2014/15/D/HS4/01238. Zabezpieczenie Emerytalne, Wrocław r.

2 Zabezpieczenie Emerytalne, Wrocław 3-4.11.2016r.Plan wystąpienia: Wstęp Przesłanka powstania artykułu Cel, zadania, metody badawcze Zasięg prywatnych planów emerytalnych Wpływ prywatnych planów emerytalnych na stopę zastąpienia Elementy rozwoju prywatnych planów emerytalnych Wnioski Literatura Zabezpieczenie Emerytalne, Wrocław r.

3 Zabezpieczenie Emerytalne, Wrocław 3-4.11.2016r.1. Wstęp W wyniku rosnącej długowieczności oraz niskiego współczynnika dzietności następuje starzenie się populacji, które stanowi poważne wyzwanie w sensie ekonomicznym, społecznym i politycznym. Prognozuje się, że na świecie udział osób w wieku 65 lat i powyżej wzrośnie z 8% w 2015 roku do prawie 18%  do roku 2050, a od 16% do 27% w krajach Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD). W OECD udział ludności w wieku powyżej 75 lat w 2050 roku będzie podobny do udziału ludności w wieku powyżej 65 lat obecnie. Zabezpieczenie Emerytalne, Wrocław r.

4 Zabezpieczenie Emerytalne, Wrocław 3-4.11.2016r.1. Wstęp Proces starzenia społeczeństwa wpływa bezpośrednio na finansowanie emerytalnych programów pay-as-you-go (PAYG), ponieważ malejąca liczba osób w wieku produkcyjnym musi utrzymać poziom świadczeń emerytalnych dla coraz większej liczby osób starszych. Kolejną cegiełkę wzmacniającą presją na finanse publiczne dołożył globalny kryzys finansowy z lat oraz jego następstwa: spowolnienie wzrostu gospodarczego, wysokie poziomy długu publicznego w wielu krajach OECD, wysokie bezrobocie, rekordowo niskie stopy procentowe i inflacja. Zabezpieczenie Emerytalne, Wrocław r.

5 Zabezpieczenie Emerytalne, Wrocław 3-4.11.2016r.1. Wstęp W efekcie stabilność finansów publicznych stała się problemem teraźniejszości, a nie przyszłości. Dla przykładu, we wszystkich krajach OECD rządowe zobowiązania finansowe brutto wzrosły średnio z 55% produktu krajowego brutto (PKB) w roku 2007 do 88% PKB w 2014. Biorąc pod uwagę, że wydatki publicznych systemów emerytalnych stanowiły średnio 18% całkowitych wydatków publicznych w poszczególnych krajach OECD, reforma emerytalna jest zazwyczaj częścią strategii konsolidacji finansów publicznych i zmniejszenia wskaźników zadłużenia OECD. Zabezpieczenie Emerytalne, Wrocław r.

6 Zabezpieczenie Emerytalne, Wrocław 3-4.11.2016r.1. Wstęp Kraje, chcąc pogodzić adekwatność dochodową ze stabilnością finansową systemów emerytalnych, reformują swoje systemy emerytalne między innymi w takich obszarach jak: wymogi kwalifikacji, składka emerytalna, świadczenie emerytalne, metoda finansowania, sposób zarządzania, struktura systemu. Zabezpieczenie Emerytalne, Wrocław r.

7 Zabezpieczenie Emerytalne, Wrocław 3-4.11.2016r.2. Przesłanka powstania artykułu Wydaje się, że jednym z instrumentów umożliwiających uzyskanie dodatkowych środków finansowych w okresie starości może być wprowadzenie prywatnych planów emerytalnych. Tym samym ujawnia się motywacja powstania artykułu  - próba odpowiedzi na pytania badawcze: P1:  Jakie czynniki wpływają na rozwój prywatnych planów emerytalnych? P2: W jakim stopniu wprowadzenie prywatnych planów emerytalnych umożliwi uzyskanie dodatkowych dochodów w okresie starości?  P3: Czy głównym czynnikiem determinującym rozwój prywatnych planów emerytalnych jest przymusowe uczestnictwo? Zabezpieczenie Emerytalne, Wrocław r.

8 Zabezpieczenie Emerytalne, Wrocław 3-4.11.2016r.3. Cel, zadania, metody badawcze Na powyższe pytania badawcze autor poszuka odpowiedzi w wyniku realizacji celu badawczego, którym była analiza czynników wpływających na rozwój prywatnych planów emerytalnych w krajach OECD. W celu osiągnięcia celu omówiono: zasięg prywatnych planów emerytalnych, wpływ prywatnych planów emerytalnych na stopę zastąpienia, elementy rozwoju prywatnych planów emerytalnych. Zabezpieczenie Emerytalne, Wrocław r.

9 Zabezpieczenie Emerytalne, Wrocław 3-4.11.2016r.3. Cel, zadania, metody badawcze Można zatem stwierdzić, iż podmiotem badań będą obywatele, instytucje, państwa i organizacje, a przedmiotem badań relacje między wymienionymi podmiotami, służące rozwojowi prywatnych planów emerytalnych. Jako źródło danych wykorzystano literaturę przedmiotu udostępnioną przez praktyków, jak i badaczy z wiodących ośrodków naukowych, źródła internetowe, jak również raporty takich organizacji jak OECD, Bank Światowy, Komisja Europejska. Badaniu poddano głównie lata , a autor wykorzystał następujące metody badawcze: badania dokumentów, monograficzną, analizy i konstrukcji logicznej, analizy i krytyki piśmiennictwa, statystyczną. Zabezpieczenie Emerytalne, Wrocław r.

10 4. Zasięg prywatnych planów emerytalnychTabela 1. Zasięg prywatnych planów emerytalnych według typu w 2013r. (w %)  Kraj Obowiązkowe / Quasi-obowiązkowe Dobrowolne Zakładowe Indywidualne Razem Australia 68,5 x 19,9 Austria 15,1 18,0 . Belgia 57,3 Kanada 25,7 24,7 Chile 78,9 Czechy 66,2 Dania ATP: 83.3; QMO: 62.3 22,4 Estonia 74,3 5,1 Finlandia 84,1 9,2 20,9 29,1 Francja 20,2 5,3 Niemcy 56,4 35,2 71,3 Grecja 0,2 Węgry 18,5 Islandia 87,9 52,2 Irlandia 31,0 12,0 41,3 Izrael 94,2 Włochy 7,4 8,9 15,7 Zabezpieczenie Emerytalne, Wrocław r. [dostęp ].

11 4. Zasięg prywatnych planów emerytalnychTabela 1. Zasięg prywatnych planów emerytalnych według typu w 2013r. (w %)  Kraj Obowiązkowe / Quasi-obowiązkowe Dobrowolne Zakładowe Indywidualne Razem Japonia x . Korea Południowa 13,9 23,4 Luksemburg 5,2 Meksyk 57,8 1,7 Holandia 88,0 28,3 Nowa Zelandia 7,2 72,9 Norwegia 68,6 22,3 Polska 60,3 1,4 Portugalia 3,2 4,0 Słowacja 55,3 Słowenia 36,3 Hiszpania 3,3 15,7 18,6 Szwecja PPS: ~100; QMO: ~90 36,0 Szwajcaria 72,6 Turcja 0,5 6,9 Wielka Brytania 30,0 11,1 43,3 Stany Zjednoczone 41,6 22,0 47,1 Zabezpieczenie Emerytalne, Wrocław r. [dostęp ].

12 Zabezpieczenie Emerytalne, Wrocław 3-4.11.2016r.4. Zasięg prywatnych planów emerytalnych W 2013 roku w siedemnastu spośród trzydziestu czterech krajów OECD istniały formy obowiązkowego lub quasi-obowiązkowego prywatnego planu emerytalnego. W efekcie przymusu uczestnictwa osiągnięto wysoki udział populacji w wieku produkcyjnym. W Finlandii, Islandii, Norwegii i Szwajcarii, pracownicze programy emerytalne są obowiązkowe i obejmują prawie lub ponad 70% populacji w wieku produkcyjnym: pracodawcy muszą obsługiwać system a wysokość składki jest ustalana przez rząd. Islandia jest jednym z krajów o najwyższym wskaźniku pokrycia spośród wszystkich krajów OECD, osiągając udział zakładowych planów emerytalnych w 87,9% populacji w wieku produkcyjnym. Zabezpieczenie Emerytalne, Wrocław r.

13 Zabezpieczenie Emerytalne, Wrocław 3-4.11.2016r.4. Zasięg prywatnych planów emerytalnych Inne zakładowe systemy emerytalne mogą być sklasyfikowane jako quasi-obowiązkowe: za pośrednictwem ogólnokrajowych lub branżowych układów zbiorowych, które wymuszają na pracodawcy udostępnienie programu do którego pracownicy muszą dołączyć. Ponieważ nie wszystkie sektory gospodarcze mogą zostać objęte takimi umowami, systemy te nie są sklasyfikowane jako obowiązkowe. Jako przykłady mogą posłużyć zakładowe plany emerytalne w Danii, Holandii i Szwecji. W tych krajach zasięg jest zbliżony do państw z planami obowiązkowymi, osiągając 60% lub wyższe pokrycie liczby ludności w wieku produkcyjnym. Zabezpieczenie Emerytalne, Wrocław r.

14 Zabezpieczenie Emerytalne, Wrocław 3-4.11.2016r.4. Zasięg prywatnych planów emerytalnych Obowiązkowe prywatne konta osobiste są powszechne w Ameryce Łacińskiej i Europie Środkowej i Wschodniej, gdzie częściowo zastąpiły świadczenia państwowe. Takie plany można znaleźć w Chile, Estonii, Meksyku, Słowacji, a do niedawna w Polsce, gdzie uczestnictwo w otwartych funduszy emerytalnych w 2014 roku stało się dobrowolne. Inne kraje OECD z obowiązkowymi planami osobistymi to Dania, Izrael i Szwecja. Choć zasięg wspomnianych planów jest niemal powszechny w Danii, Estonii, Izraelu i Szwecji, to w innych krajach tak nie jest, gdyż starsi pracownicy nie są objęci nowymi obowiązkowymi planami indywidualnymi. Zatem współczynnik pokrycia w pozostałych krajach wynoszący około 40-60% będzie wzrastał w miarę upływu czasu - wraz z wejściem nowych kohort na rynek pracy. Zabezpieczenie Emerytalne, Wrocław r.

15 Zabezpieczenie Emerytalne, Wrocław 3-4.11.2016r.4. Zasięg prywatnych planów emerytalnych Zasięg dobrowolnych zakładowych programów emerytalnych różni się w poszczególnych krajach. Zasięg dobrowolnych planów emerytalnych (zakładowych lub indywidualnych) wynosi powyżej 50% w Belgii, Czechach, Niemczech, Islandii i Nowej Zelandii, a blisko 50% w Stanach Zjednoczonych. Z drugiej strony, zasięg dobrowolnych planów emerytalnych jest bardzo niski (poniżej 5%) w krajach takich jak Grecja i Portugalia. W tych krajach wysoka hojność emerytur publicznych może tłumaczyć niski zasięg prywatnych planów emerytalnych. Zasięg dobrowolnych planów emerytalnych jest również niski w Meksyku (1,7%), w którym istnieje obowiązkowy prywatny plan emerytalny. Zabezpieczenie Emerytalne, Wrocław r.

16 Zabezpieczenie Emerytalne, Wrocław 3-4.11.2016r.4. Zasięg prywatnych planów emerytalnych Trzy kraje, Włochy, Nowa Zelandia i Wielka Brytania, wprowadziły automatyczne rejestrowanie (z klauzulą opt-out) do prywatnych planów emerytalnych na poziomie krajowym. Wyniki były różne. Nowa Zelandia osiągnęła wskaźnik zasięgu równy 73% w planie "KiwiSaver" (wprowadzonym w 2007 roku). We Włoszech od 2007 roku odprawa pieniężna (tzw. Trattamento di dzieła Rapporto - TFR) pracowników sektora prywatnego jest automatycznie przelewana na zakładowy plan emerytalny, chyba że pracownik dokonuje wyraźnego wyboru pozostania w reżimie TFR. Pomimo tej zasady, tylko 16% populacji w wieku produkcyjnym jest objętych dobrowolnym planem emerytalnym we Włoszech. W przypadku Wielkiej Brytanii wstępne dane z 2013 roku wykazują pierwszy wzrost zasięgu od 2006 roku. Automatyczne rejestrowanie jest również wspierane przez akty prawne w Kanadzie i Stanach Zjednoczonych. Zabezpieczenie Emerytalne, Wrocław r.

17 Obowiązkowe prywatne DB&DC Dobrowolne prywatne DC5. Wpływ prywatnych planów emerytalnych na stopę zastąpienia Tabela 2. Stopa zastąpienia z planów emerytalnych zarządzanych publicznie i prywatnie, obowiązkowych i dobrowolnych (w %)  Kraj Obowiązkowe publ. Obowiązkowe prywatne DB&DC Razem Dobrowolne prywatne DC Australia 13,5 30,9 44,5 Austria 78,1 Belgia 46,6 13,3 59,9 Kanada 36,7 29,3 66,0 Chile 0,0 32,8 Czechy 49,0 Dania 21,5 46,3 67,8 Estonia 28,5 22,0 50,5 Finlandia 55,8 Francja 55,4 Niemcy 37,5 12,5 50,0 Grecja 66,7 Węgry 58,7 Islandia 3,4 65,8 69,2 Irlandia 34,7 30,3 65,1 Izrael 11,8 49,3 61,0 Włochy 69,5 Źródło: OECD, Pensions At A Glance 2015: OECD And G20 Indicators, OECD Publishing, Paris 2015, s.141, [dostęp ]. Zabezpieczenie Emerytalne, Wrocław r.

18 5. Wpływ prywatnych planów emerytalnych na stopę zastąpieniaTabela 2. Stopa zastąpienia z planów emerytalnych zarządzanych publicznie i prywatnie, obowiązkowych i dobrowolnych (w %)  Kraj Obowiązkowe publiczne Obowiązkowe prywatne DB&DC Razem Dobrowolne prywatne DC Japonia 35,1 Korea Południowa 39,3 Luksemburg 76,8 Meksyk 3,9 21,6 25,5 Holandia 27,1 63,4 90,5 Nowa Zelandia 40,1 12,4 52,5 Norwegia 44,0 5,9 49,8 Polska 43,1 Portugalia 73,8 Słowacja 38,9 23,1 62,1 Słowenia 38,4 Hiszpania 82,1 Szwecja 37,0 19,0 56,0 Szwajcaria 23,3 16,9 40,2 Turcja 75,7 Wielka Brytania 29,8 51,4 Stany Zjednoczone 35,2 32,6 67,8 OECD34 41,3 52,9 57,6 Źródło: OECD, Pensions At A Glance 2015: OECD And G20 Indicators, OECD Publishing, Paris 2015, s.141, [dostęp ]. Zabezpieczenie Emerytalne, Wrocław r.

19 Zabezpieczenie Emerytalne, Wrocław 3-4.11.2016r.5. Wpływ prywatnych planów emerytalnych na stopę zastąpienia Australia, Dania, Islandia i Izrael odznaczają się silnie ukierunkowanymi planami publicznymi, w których stopy zastąpienia z publicznych planów emerytalnych są często uzupełniane obowiązkowymi prywatnymi planami emerytalnymi. W Chile, Meksyku, Słowacji i Szwecji, część planów publicznych została zastąpiona w wyniku reform obowiązkowymi prywatnymi planami. Z kolei Kanada, Irlandia, Wielka Brytania i Stany Zjednoczone od dawna miały stosunkowo niskie emerytury z planów publicznych i szeroko rozpowszechnione dobrowolne plany emerytalne. Zabezpieczenie Emerytalne, Wrocław r.

20 Zabezpieczenie Emerytalne, Wrocław 3-4.11.2016r.5. Wpływ prywatnych planów emerytalnych na stopę zastąpienia Obowiązkowe prywatne plany emerytalne istnieją w 12 krajach. Prywatne plany emerytalne, które mają powszechny zasięg są opisane jako "quasi-obowiązkowe" (Dania, Holandia i Szwecja). W Holandii, Islandii, i Szwajcarii, prywatne plany emerytalne funkcjonują w oparciu o model zdefiniowanego świadczenia (DB), podczas gdy w innych krajach funkcjonują w oparciu o model zdefiniowanej składki (DC). Stopy zastąpienia z obowiązkowych planów prywatnych wahają się od 22% do 33% w sześciu z 12 krajów. Przy czym są znacznie powyżej tego zakresu w Danii, Islandii, Izraelu i Holandii, niższe w Szwajcarii i dużo niższe w Norwegii. Jednak niektóre kraje mają prywatne plany emerytalne przeznaczone na pokrycie zarobków powyżej pułapu ustanowionego w planie publicznym. To dlatego stopy zastąpienia z planów prywatnych wzrastają wraz z zarobkami w Holandii i Szwecji, a także w mniejszym stopniu w Norwegii. Zabezpieczenie Emerytalne, Wrocław r.

21 Zabezpieczenie Emerytalne, Wrocław 3-4.11.2016r.5. Wpływ prywatnych planów emerytalnych na stopę zastąpienia Dane dla dobrowolnych prywatnych planów emerytalnych są pokazane w siedmiu krajach, gdzie dobrowolne prywatne plany emerytalne są szeroko rozpowszechnione - pracownicy są w stanie spędzić całą karierę w dobrowolnych prywatnych planach emerytalnych. Dobrowolne prywatne plany emerytalne obejmują zarówno plany zakładowe jak i indywidualne. We wszystkich siedmiu krajach dobrowolne prywatne plany emerytalne funkcjonują w oparciu o model zdefiniowanej składki. Gdyby rozpatrywać zarówno obowiązkowe jaki i dobrowolne prywatne plany emerytalne to w przypadku Belgii, Kanady, Niemiec, Irlandii, Nowej Zelandii, Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych przeciętna stopa zastąpienia dla tych siedmiu krajów wynosi 60% w porównaniu z 37%, gdy tylko obowiązkowe plany emerytalne są brane pod uwagę. Zabezpieczenie Emerytalne, Wrocław r.

22 Zabezpieczenie Emerytalne, Wrocław 3-4.11.2016r.6. Elementy rozwoju prywatnych planów emerytalnych Zarówno zakres występowania jak i wysokość stóp zastąpienia  z prywatnych planów emerytalnych, dosyć istotnie się różnią między krajami. Nierówności mogą być wynikiem różnic w dostępie pracowników do prywatnych planów emerytalnych, jak i zachęt i alternatyw napotykanych przez uprawnione osoby. Warto zatem poszukać odpowiedzi na pytanie, co ma wpływ na rozwój prywatnych planów emerytalnych? Wydaje się, że wśród najważniejszych czynników należy wymienić: obowiązkowe uczestnictwo, automatyczną rejestrację, tworzenie zachęt finansowych, opracowanie programów edukacji finansowej, ułatwienie i uproszczenie warunków wyboru oraz działania prywatnych planów emerytalnych, interakcje między publicznymi i prywatnymi planami emerytalnymi. Zabezpieczenie Emerytalne, Wrocław r.

23 Zabezpieczenie Emerytalne, Wrocław 3-4.11.2016r.6. Elementy rozwoju prywatnych planów emerytalnych Według danych z tabeli 1, obowiązkowe uczestnictwo w prywatnych planach emerytalnych jest najbardziej skutecznym działaniem podnoszącym wysokość zasięgu prywatnych planów emerytalnych w społeczeństwie. W krajach OECD o wysokim poziomie dochodów, różnica w zasięgu obowiązkowych i dobrowolnych planów emerytalnych wynosi aż 30 punktów procentowych. Stąd wniosek, że zarówno obowiązkowe (jak w Australii) i quasi-obowiązkowe rozwiązania (jak w Holandii) mogą zapewnić wysoki wskaźnik zasięgu prywatnych planów emerytalnych. Zabezpieczenie Emerytalne, Wrocław r.

24 Zabezpieczenie Emerytalne, Wrocław 3-4.11.2016r.6. Elementy rozwoju prywatnych planów emerytalnych Podparciem dla obowiązkowego uczestnictwa może być literatura z zakresu ekonomii behawioralnej i psychologii, która ukazuje niemoc w samodzielnym odkładaniu na okres starości. Zwlekanie, krótkowzroczność i inercja dotychczasowych działań doprowadzają wiele osób do odroczenia lub nawet odrzucenia zaangażowania w prywatne plany emerytalne, nawet jeśli wiedzą, że to jest w ich najlepszym interesie. Ponadto obowiązkowe uczestnictwo sprawia, że wszelkie ulgi podatkowe, jak i inne zachęty oferowane przez państwo uczestnikom prywatnych planów emerytalnych, są bardziej równomiernie rozmieszczone w społeczeństwie. Zabezpieczenie Emerytalne, Wrocław r.

25 Zabezpieczenie Emerytalne, Wrocław 3-4.11.2016r.6. Elementy rozwoju prywatnych planów emerytalnych Głównym ograniczeniem obowiązkowego uczestnictwa jest struktura zatrudnienia w gospodarce. Jest bardzo trudno przekonać pracowników poza formalną strukturą zatrudnienia (szara strefa) oraz osób nieaktywnych zawodowo, do jakiejkolwiek formy opłacania planu emerytalnego (publicznego lub prywatnego). To wyjaśnia, dlaczego obowiązkowe uczestnictwo na ogół działa dobrze w krajach OECD o wysokim dochodzie, a jest mniej skuteczne w osiąganiu wysokich wskaźników zasięgu prywatnych planów emerytalnych w takich krajach jak Chile czy Meksyk. Zabezpieczenie Emerytalne, Wrocław r.

26 Zabezpieczenie Emerytalne, Wrocław 3-4.11.2016r.6. Elementy rozwoju prywatnych planów emerytalnych Oprócz zalet istnieją także potencjalne wady obowiązkowego uczestnictwa, które muszą być brane pod uwagę. Po pierwsze, obowiązkowe uczestnictwo wymaga określonej stawki składek emerytalnych, która może być nieskuteczna w przypadku niektórych pracowników, zwłaszcza jeśli prowadzi ich to do zadłużenia lub transferu środków z innych celów, takich jak kształcenie dzieci, inwestowania w nieruchomości lub w własny biznes. Wydaje się jednak, że ten problem może być przynajmniej częściowo rozwiązany przez ustawienie składek emerytalnych zależnych od wieku. Po drugie, obowiązkowe składki emerytalne mogą być postrzegane jako podatek, zniechęcając ludzi do pracy. Po trzecie, obowiązkowe uczestnictwo może prowadzić do efektu obniżenia stopy zastąpienia z prywatnych planów emerytalnych w sytuacji gdy wysokość składki wyznaczonej przez rząd jest niższa niż obowiązujące dotąd standardy. Po czwarte, obowiązkowe uczestnictwo nie musi być niezbędne dla wszystkich osób. Pracownicy o niskich dochodach mogą nie być zainteresowani prywatnymi planami emerytalnymi jeśli już korzystają z wysokich stóp zastąpienia z publicznych planów emerytalnych. Zabezpieczenie Emerytalne, Wrocław r.

27 Zabezpieczenie Emerytalne, Wrocław 3-4.11.2016r.6. Elementy rozwoju prywatnych planów emerytalnych Alternatywą dla obowiązkowego uczestnictwa może być automatyczna rejestracja, która polega na automatycznej rejestracji ludzi do prywatnych planów emerytalnych, ale daje im możliwość zrezygnowania z różnymi stopniami trudności. W tym przypadku rządy wprowadzając automatyczną rejestracje liczą na indywidualne cechy behawioralne, takich jak bezwład, zwlekanie i kunktatorstwo. W efekcie, osoby pozostają w prywatnych planach emerytalnych, gdyż ich opuszczenie wiąże się z działaniem. Automatyczna rejestracja od dawna jest wykorzystywana przez pracodawców w Wielkiej Brytanii i Stanach Zjednoczonych na zasadzie dobrowolności i udowadnia pozytywny wpływ na zwiększenie zasięgu prywatnych planów emerytalnych w przedsiębiorstwach - wzrost o 35% w Stanach Zjednoczonych oraz o 33% w Wielkiej Brytanii. Zabezpieczenie Emerytalne, Wrocław r.

28 Zabezpieczenie Emerytalne, Wrocław 3-4.11.2016r.6. Elementy rozwoju prywatnych planów emerytalnych Na poziomie krajowym, automatyczna rejestracja została wprowadzona w 2007 roku we Włoszech i Nowej Zelandii, a w 2012 roku w Chile i Wielkiej Brytanii. Wnioski z wprowadzenia tej metody różnią się między krajami. Podczas gdy wzrost zasięgu prywatnych planów emerytalnych był istotny we Włoszech po reformie Trattamento di fine rapporto, TFR (z 8,5% do 11,9% ludności w wieku produkcyjnym w przestrzeni jednego roku), to sam wynik był jednak poniżej oczekiwań i sprzeczny z doświadczeniami w innych krajach. Nowa Zelandia z planem KiwiSaver, z drugiej strony, osiągnęła jeden z najwyższych wskaźników zasięgu dobrowolnych planów emerytalnych, około 55% populacji w wieku produkcyjnym na przestrzeni czterech lat. Dzięki KiwiSaver znamy również znaczenie domyślnej stawki składki emerytalnej. Uczestnicy przystępujący do KiwiSaver przed dniem 1 kwietnia 2009, byli objęci domyślną składką w wysokości 4%. Od kwietnia 2009 domyślna wysokość składki została obniżona do 2%. Według danych, na koniec czerwca 2011, 80% ludzi, którzy przystąpili do KiwiSaver po kwietniu 2009 odprowadzało wartość domyślną czyli 2%, podczas gdy 62% z tych, którzy przystąpili do planu gdy domyślna wysokość składki była 4%, nadal odprowadzało 4%. Powyższe dane potwierdzają znaczenie bezwładności oraz poprawnej kalkulacji domyślnej składki emerytalnej. Od 1 kwietnia 2013 roku domyślna wysokość składki emerytalnej wzrosła do 3%.   Zabezpieczenie Emerytalne, Wrocław r.

29 Zabezpieczenie Emerytalne, Wrocław 3-4.11.2016r.6. Elementy rozwoju prywatnych planów emerytalnych Kolejną metodą służącą rozwojowi prywatnych planów emerytalnych są zachęty podatkowe. W ramach tej grupy wyróżniamy: ulgi podatkowe, dotacje, elastyczną składkę. Historycznie rzecz biorąc, zachęty podatkowe były głównym rodzajem bodźca finansowego wykorzystywanym przez rządy do wspierania prywatnych planów emerytalnych. Z takich ulg skorzystają jednak najwięcej gospodarstwa domowe o wyższych dochodach, a więc nie Ci, którzy najbardziej potrzebują zabezpieczenia w okresie starości. Ci potrzebujący, to gospodarstwa domowe o niższych i średnich dochodach. W celu zwiększenia wartości zachęt finansowych dla takich gospodarstw niektóre kraje (Czechy, Niemcy, Meksyk, Nowa Zelandia) wprowadziły dopłaty w jednej kwocie do prywatnych planów emerytalnych. Zabezpieczenie Emerytalne, Wrocław r.

30 Zabezpieczenie Emerytalne, Wrocław 3-4.11.2016r.6. Elementy rozwoju prywatnych planów emerytalnych Również programy edukacji finansowej mogą być wykorzystane do promowania prywatnych planów emerytalnych. Jednak dowody na skuteczność tych planów - przede wszystkim ze Stanów Zjednoczonych - są raczej niejednoznaczne. Na przykład, nie ma dowodów na to, że media drukowane wpływają na podwyższenie poziomu uczestnictwa lub stopy oszczędzania w prywatnych planach emerytalnych. Z drugiej strony, są dowody że seminaria na temat oszczędzania na okres starości przeprowadzone w godzinach pracy pomagają podwyższyć poziom uczestnictwa lub stopy oszczędzania w prywatnych planach emerytalnych wśród pracowników o niskich dochodach. Zabezpieczenie Emerytalne, Wrocław r.

31 Zabezpieczenie Emerytalne, Wrocław 3-4.11.2016r.6. Elementy rozwoju prywatnych planów emerytalnych W krajach z dobrowolnymi zakładowymi planami emerytalnymi, małe firmy często są zniechęcone do ustanowienia planu emerytalnego ze względu na związane z tym koszty administracyjne oraz obciążenia regulacyjne. Dlatego tak ważne dla rozwoju prywatnych planów emerytalnych są ułatwienia i uproszczenia warunków wyboru oraz działania prywatnych planów emerytalnych. Niektóre kraje, takie jak Stany Zjednoczone, Kanada czy Wielka Brytania rozwiązały ten problem poprzez stworzenie ram dla prostszej aranżacji planu emerytalnego Z reguły są to plany o niskich kosztach, atrakcyjne dla małych i średnich przedsiębiorców jak i pracujących na własny rachunek. Zabezpieczenie Emerytalne, Wrocław r.

32 Zabezpieczenie Emerytalne, Wrocław 3-4.11.2016r.6. Elementy rozwoju prywatnych planów emerytalnych W przypadku osób fizycznych, głównym zmartwieniem w przypadku udziału w prywatnym planie emerytalnym, zarówno obowiązkowym jak i dobrowolnym, jest brak możliwości skorzystania z aktywów przed momentem przejścia na emeryturę. Zawsze przecież mogą pojawić się nieprzewidziane i poważne wydatki związane z opieką zdrowotną, zakupem nieruchomości, edukacją dzieci, itd. Z tego powodu niektóre kraje dopuszczają wypłaty oszczędności z planów emerytalnych w przypadku wystąpienia wyjątkowych okoliczności. Wprowadzenie takich przepisów może uspokoić potencjalnych oszczędzających z myślą o emeryturze i zwiększyć atrakcyjność prywatnych planów emerytalnych. Zabezpieczenie Emerytalne, Wrocław r.

33 Zabezpieczenie Emerytalne, Wrocław 3-4.11.2016r.6. Elementy rozwoju prywatnych planów emerytalnych Ostatnim z wymienionych czynników wpływających na rozwój prywatnych planów emerytalnych są interakcje między publicznymi i prywatnymi planami emerytalnymi. W wielu krajach, podstawowe, publiczne świadczenia emerytalne, a w szczególności pomoc społeczna jest uzależniona od testu dochodowego. W efekcie, świadczenia publiczne zostają wycofane szybciej lub wolniej w zależności od wysokości dochodów danej osoby z innych źródeł (lub jej bogactwa). W konsekwencji, zachęta do oszczędzania na emeryturę za pośrednictwem komplementarnych rozwiązań może być poważnie zagrożona, przynajmniej w odniesieniu do pracowników o niskich i średnich dochodach. Zabezpieczenie Emerytalne, Wrocław r.

34 Zabezpieczenie Emerytalne, Wrocław 3-4.11.2016r.7. Wnioski P1: Jakie czynniki wpływają na rozwój prywatnych planów emerytalnych? Na podstawie badań stwierdzono, że wśród najważniejszych czynników należy wymienić: obowiązkowe uczestnictwo, automatyczną rejestrację, tworzenie zachęt finansowych, opracowanie programów edukacji finansowej, ułatwienie i uproszczenie warunków wyboru oraz działania prywatnych planów emerytalnych, interakcje między publicznymi i prywatnymi planami emerytalnymi. Należy jednak zauważyć, że skuteczność powyższych działań mających na celu zwiększenie zasięgu prywatnych planów emerytalnych jest w dużej mierze ograniczona do pracowników w gospodarce formalnej. W krajach o dużej szarej strefie osiągnięcie wysokiego wskaźnika zasięgu oraz regularnego opłacanie składki do prywatnych systemów emerytalnych jest znacznie większym wyzwaniem. Wreszcie, należy pamiętać, że promowanie prywatnych planów emerytalnych, jest tylko częścią rozwiązania w celu zapewnienia adekwatności wypłacanych świadczeń emerytalnych. Decydenci muszą sprostać także innym wyzwaniom takim jak koszty zarządzania, ryzyko inwestycyjne. Kryzys finansowy z lata pokazał, że ramy regulacyjne i nadzorcze muszą być zweryfikowane i dostosowane, tak aby lepiej promować bezpieczeństwo i korzyści z prywatnych planów emerytalnych. Zabezpieczenie Emerytalne, Wrocław r.

35 Zabezpieczenie Emerytalne, Wrocław 3-4.11.2016r.7. Wnioski P2: W jakim stopniu wprowadzenie prywatnych planów emerytalnych umożliwi uzyskanie dodatkowych dochodów w okresie starości? Uzupełniająca rola prywatnych planów emerytalnych ma zasadnicze znaczenie w sytuacji, gdy w wielu krajach OECD stopa zastąpienia z publicznego PAYG planu emerytalnego spowoduje znaczne obniżenie standardu życia na emeryturze. Aż w 22 z 34 krajów OECD stopa zastąpienia z publicznych PAYG planów emerytalnych dla pracowników wchodzących na rynek pracy nie będzie wyższa niż 60%. W związku z tym, we wszystkich tych krajach potrzebne są prywatne plany emerytalne w celu zapewnienia odpowiedniej adekwatności dochodowej w systemie emerytalnym. Stąd wniosek, że prywatne plany emerytalne odgrywają dużą i rosnącą rolę w zapewnieniu dochodów w okresie starości. Średnia stopa zastąpienia dla osoby przeciętnie zarabiającej w planach publicznych wynosi 41% w krajach OECD, w porównaniu do 53% gdy dodamy do tego obowiązkowe plany emerytalne. Gdy dołożymy do tego uczestnictwo w dobrowolnych prywatnych planach emerytalnych, to średnia stopa zastąpienia w krajach OECD wzrasta do 58%. Gdyby rozpatrywać zarówno obowiązkowe jaki i dobrowolne prywatne plany emerytalne to w przypadku Belgii, Kanady, Niemiec, Irlandii, Nowej Zelandii, Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych przeciętna stopa zastąpienia dla tych siedmiu krajów wynosi 60% w porównaniu z 37%, gdy tylko obowiązkowe plany emerytalne są brane pod uwagę. Zabezpieczenie Emerytalne, Wrocław r.

36 Zabezpieczenie Emerytalne, Wrocław 3-4.11.2016r.7. Wnioski P3: Czy głównym czynnikiem determinującym rozwój prywatnych planów emerytalnych jest przymusowe uczestnictwo? Z porównań różnych prywatnych planów emerytalnych w krajach OECD wynika, że najwyższe wskaźniki zasięgu prywatnych planów emerytalnych występują w krajach o obowiązkowym lub quasi-obowiązkowym uczestnictwie w prywatnych planach emerytalnych (w 13 na 32 kraje OECD). W krajach, gdzie prywatne plany emerytalne są dobrowolne, wskaźniki zasięgu wynoszą od około 13% do 50% populacji w wieku produkcyjnym. Z kolei w krajach o obowiązkowym uczestnictwie w prywatnych planach emerytalnych wskaźniki zasięgu wynoszą około lub powyżej 70%. Chociaż wysoki wskaźnik zasięgu nie wystarcza do zapewnienia adekwatności dochodowej z prywatnych planów emerytalnych - potrzebny jest również wysoki poziom składek emerytalnych oraz wysoka efektywność inwestycyjna - jest to warunek konieczny, aby ją osiągnąć. Zabezpieczenie Emerytalne, Wrocław r.

37 Zabezpieczenie Emerytalne, Wrocław 3-4.11.2016r.8. Literatura Bernheim D., Garrett D., The Effects of Financial Education in the Workplace: Evidence from a Survey of Households, "Journal of Public Economics", No. 87, 2003, pp Beshears J., Choi J.J, Laibson D., Madrian B.C., The Impact of 401(k) Loans on Saving, Working Paper, National Bureau of Economic Research, Cambridge 2010. Beshears J., Choi J.J., Laibson D., Madrian B.C., The Importance of Default Options for Retirement Saving Outcomes: Evidence from the United States, National Bureau of Economic Research, Working Paper No , Cambridge 2006. Blake D., Wright D., Zhang Y., Age-Dependent Investing: Optimal Funding and Investment Strategies in Defined Contribution Pension Plans when Members are Rational Life Cycle Financial Planners, "Pensions Institute Working Paper", No 1111, London 2011. CBOS, Polacy o dodatkowym oszczędzaniu na emeryturę, Warszawa 2010. Choi, J.J., Laibson D., Madrian B.C., Reducing the Complexity Costs of 401(k) Participation Through Quick Enrollment (TM), in Development in the Economics of Aging, David Wise (ed.), University of Chicago Press, Chicago 2009, pp Dybał M., Efektywność inwestycyjna funduszy emerytalnych, CeDeWu, Warszawa 2008. Dybał M., Funded Pensions - A Remedy For An Ageing Society, "Wroclaw Review of Law, Administration & Economics", Vol 2, No 2, Wrocław 2012, Issue 2, ]. Horack S., Wood A., An Evaluation of Scheme Joining Techniques in Workplace Pension Schemes with an Employer Contribution, Department for Work and Pensions, Research Report No. 292, London 2005. Lusardi A., Savings and the Effectiveness of Financial Education, w: Pension Design and Structure: New Lessons from Behavioral Finance, O. S. Mitchell and S. Utkus (red.), Oxford University Press, Oxford 2003. OECD, Economic Outlook 97 Database, OECD Publishing, Paris 2015, [dostęp ]. OECD, Interim Economic Assessment – 18 March 2015: Tailwinds driving a modest acceleration… but storm clouds on the horizon?, OECD Publishing, Paris 2015, [dostęp ]. OECD, Pensions At A Glance 2015: OECD And G20 Indicators, OECD Publishing, Paris 2015. OECD, Pensions At A Glance 2013: OECD And G20 Indicators, OECD Publishing, Paris OECD, Pensions at a Glance 2011: Retirement-Income Systems in OECD and G20 Countries, OECD Publishing, Paris 2011. OECD, Pensions Outlook 2012, OECD Publishing, Paris. 2012, [dostęp ]. Rashbrooke G., Automatic Enrolment: KiwiSaver in New Zealand, "The Changing Pensions Landscape in Asia and the Pacific", OECD, Paris 2009. Rinaldi A., Auto-Enrolment in Private, Supplementary Pensions in Italy, "Improving Financial Education Efficiency: OECD-Bank of Italy Symposium on Financial Literacy", OECD Publishing, Paris 2011. United Nations, World Population Prospects: The 2012 Revision, New York 2013; [dostęp ]. Zabezpieczenie Emerytalne, Wrocław r.

38 Dziękuję Ogólnopolska Konferencja Naukowa „Odwrócona hipoteka na rynku finansowym. Oczekiwania a rzeczywistość”, Wrocław r.