1 „Czyste powietrze dla Targówka”Jakość powietrza i zdrowie Artur Jerzy BADYDA Piotr DĄBROWIECKI Warszawa, 30 stycznia 2017 r.

2 „Czyste powietrze dla Targówka”Czym oddychamy? Jakość powietrza w Polsce i w Warszawie Artur Jerzy BADYDA Warszawa, 30 stycznia 2017 r.

3 Wprowadzenie

4 Dlaczego zajmujemy się zanieczyszczeniami powietrza?Stężenia zanieczyszczeń, jakie notuje się w powietrzu atmosferycznym w Polsce stanowią poważny problem Wizerunkowy Polska znajduje się w czołówkach krajów z najwyższymi stężeniami zanieczyszczeń powietrza na tle innych państw Unii Europejskiej Społeczny W Polsce notuje się jeden z najwyższych w UE wskaźników przedwczesnej umieralności z powodu zanieczyszczenia powietrza pyłem zawieszonym Administracyjno-prawny W Polsce brakuje sprawnych narzędzi administracyjnych i regulacji prawnych, które w efektywny sposób wyeliminowałyby problem wysokich stężeń zanieczyszczeń w powietrzu

5 Zanieczyszczenia powietrza jako czynnik ryzykaZarówno w skali globalnej, jak i w Polsce, zanieczyszczenia powietrza (wewnętrznego i zewnętrznego) znajdują się w grupie 10 najważniejszych czynników ryzyka decydujących o przedwczesnych zgonach i życiu w warunkach niepełnosprawności

6 Zanieczyszczenia powietrza jako czynnik ryzykaKraj PM2,5 NO2 O3 Polska 48 270 1 610 1 150 EU-28 68 000 16 000 Europa 71 000 17 000 „Air quality in Europe – 2016 report”. EEA report, No 28/2016. ISSN: , doi: / European Environment Agency, Copenhagen 2016

7 Źródła emisji zanieczyszczeń do powietrza

8 Presja Człowieka na Jakość PowietrzaGłówne źródło emisji SOx (57,5% w UE; 52,8% w PL) Główne źródło emisji Hg (39,7% w UE; 56,1% w PL) Istotne źródło emisji NOx (20,2% w UE; 33,5% w PL)

9 Presja Człowieka na Jakość PowietrzaGłówne źródło emisji NMLZO (49,4% w UE; 43,1% w PL) Istotne źródło emisji Hg (20,4% w UE; 5,9% w PL) Istotne źródło emisji pyłów PM10 (16,9% w UE; 8,3% w PL) PM2,5 (10,3% w UE; 6,4% w PL)

10 Presja Człowieka na Jakość PowietrzaGłówne źródło emisji NOx (39,4% w UE; 30,4% w PL) Istotne źródło emisji CO (21,3% w UE; 20,8 w PL) Istotne źródło emisji pyłów PM10 (11,5% w UE; 9,0% w PL) PM2,5 (13,1% w UE; 13,4% w PL)

11 Presja Człowieka na Jakość PowietrzaGłówne źródło emisji pyłów PM10 (40,1% w UE; 52,1% w PL) PM2,5 (56,4% w UE; 55,8% w PL) Główne źródło emisji WWA (54,1% w UE; 86,0% !!! w PL) W tym BaP (70,6% w UE; 76,8% w PL) Główne źródło emisji CO (45,4% w UE; 64,9% w PL) Główne źródło emisji PCDD/PCDF (58,7% w PL)

12 Związki i substancje powstające przy spalaniu odpadów zielonychAntracen Fenantren Metyloantraceny Fluoranten Piren Methylopiren Benzo[c]fenantren Chryzen Benzo[a]antracen Methylochryzen Antracen Fenantren Metyloantraceny Fluoranten Piren Methylopiren Benzo[c]fenantren Chryzen Benzo[a]antracen Methylochryzen Benzofluoranten Benzo[a]piren Benzo[e]piren Perylen Indeno[1,2,3-cd]piren Benzo[g,h,j]perylen Dibenzo[a,i]piren Dibenzo[a,h]piren Koronen Benzofluoranten Benzo[a]piren Benzo[e]piren Perylen Indeno[1,2,3-cd]piren Benzo[g,h,j]perylen Dibenzo[a,i]piren Dibenzo[a,h]piren Koronen

13 Związki i substancje powstające przy spalaniu zużytych oponAldehyd benzoesowy Benzen Benzodiazyny Benzofuran Benzotiofen Butadien Dihydroinden Ksyleny Dimetyloheksadien Dimetylopropylobenzen Propylobenzen metylowy Dimetylodihydroinden Etenylobenzen Etenylocycloheksen Etenylodimetylobenzen Etenylometylobenzen Etenylodimetylo cykloheksen Aldehyd benzoesowy Benzen Benzodiazyny Benzofuran Benzotiofen Butadien Dihydroinden Ksyleny Dimetyloheksadien Dimetylopropylobenzen Propylobenzen metylowy Dimetylodihydroinden Etenylobenzen Etenylocycloheksen Etenylodimetylobenzen Etenylometylobenzen Etenylodimetylo cykloheksen Etylobenzen Etylometylobenzen Etynylobenzen Etynylometylobenzen Izocyjanobenzen Limonen Toluen Metyloinden Metylotiofen Metyloetenylobenzen Dimetyloetenyolbenzen Dimetyloetylobenzen Metylopropylobenzen Etylenoinden Metyloetylobenzen Propylobenzen Styren Tetrametylobenzen Etylobenzen Etylometylobenzen Etynylobenzen Etynylometylobenzen Izocyjanobenzen Limonen Toluen Metyloinden Metylotiofen Metyloetenylobenzen Dimetyloetenyolbenzen Dimetyloetylobenzen Metylopropylobenzen Etylenoinden Metyloetylobenzen Propylobenzen Styren Tetrametylobenzen Tiofen Trimetylobenzen 1-metylonaftalen 1,10-bifenylometyl 2-metylonaftalen Benzoizotiazol Benzo[b]tiofen Bifenyl Cyjanobenzen Dimetylobenzen Dimetylonaftalen Etylodimetylobenzen Heksahydroazepina Inden Izocyjanonaftalen Metylobenzaldehyd Fenol Propenylonaftalen Tiofen Trimetylobenzen 1-metylonaftalen 1,10-bifenylometyl 2-metylonaftalen Benzoizotiazol Benzo[b]tiofen Bifenyl Cyjanobenzen Dimetylobenzen Dimetylonaftalen Etylodimetylobenzen Heksahydroazepina Inden Izocyjanonaftalen Metylobenzaldehyd Fenol Propenylonaftalen Propenylometylobenzen Trimetylonaftalen Naftalen Acenaftylen Acenaftenowa Fluoren Fenantren Antracen Fluoranten Piren Benzo[a]antracen Chryzen Benzo[b]fluoranten Benzo[k]fluoranten Benzo[a]piren Dibenzo[a,h]antracen Benzo[g,h,j]perylen Indeno[1,2,3-cd]piren Propenylometylobenzen Trimetylonaftalen Naftalen Acenaftylen Acenaftenowa Fluoren Fenantren Antracen Fluoranten Piren Benzo[a]antracen Chryzen Benzo[b]fluoranten Benzo[k]fluoranten Benzo[a]piren Dibenzo[a,h]antracen Benzo[g,h,j]perylen Indeno[1,2,3-cd]piren

14 Związki i substancje powstające przy spalaniu odpadów komunalnych1,3-butadien 2-butanon Benzen Chlorometan Etylobenzen m,p-ksylen Chlorek metylenu O-ksylen Styren Toluen 2,4,6-trichlorofenol 2,4-dichlorofenol 2,4-dimetylofenol 2,6-dichlorofenol 2-chlorofenol 2-metylonaftalen 1,3-butadien 2-butanon Benzen Chlorometan Etylobenzen m,p-ksylen Chlorek metylenu O-ksylen Styren Toluen 2,4,6-trichlorofenol 2,4-dichlorofenol 2,4-dimetylofenol 2,6-dichlorofenol 2-chlorofenol 2-metylonaftalen 2-krezol 3-krezol 4-krezol Acetofenon Alkohol benzylowy Bis(2-etyloheksylo)ftalan Di-n-butyloftalan Dibenzofuran Izoforon Pentachloronitrobenzen Fenol 1,3-dichlorobenzen 1,4-dichlorobenzen 1,2-dichlorobenzen 1,3,5-trichlorobenzen 1,2,4-trichlorobenzen 2-krezol 3-krezol 4-krezol Acetofenon Alkohol benzylowy Bis(2-etyloheksylo)ftalan Di-n-butyloftalan Dibenzofuran Izoforon Pentachloronitrobenzen Fenol 1,3-dichlorobenzen 1,4-dichlorobenzen 1,2-dichlorobenzen 1,3,5-trichlorobenzen 1,2,4-trichlorobenzen 1,2,3-trichlorobenzen 1,2,3,5-tetrachlorobenzen 1,2,4,5-tetrachlorobenzen 1,2,3,4-tetrachlorobenzen 1,2,3,4,5-pentachlorobenzen Heksachlorobenzen Acenaften Acenaftylen Antracen Benzo[a]antracen Benzo[a]piren Benzo[b]fluoranten Benzo[g,h,i]perylen Benzo[k]fluoranten Chryzen Dibenzo[a,h]antracen 1,2,3-trichlorobenzen 1,2,3,5-tetrachlorobenzen 1,2,4,5-tetrachlorobenzen 1,2,3,4-tetrachlorobenzen 1,2,3,4,5-pentachlorobenzen Heksachlorobenzen Acenaften Acenaftylen Antracen Benzo[a]antracen Benzo[a]piren Benzo[b]fluoranten Benzo[g,h,i]perylen Benzo[k]fluoranten Chryzen Dibenzo[a,h]antracen Fluoranten Fluor Indeno[1,2,3-cd]piren Naftalen Fenantren Piren Aldehyd octowy Aceton Akryloaldehyd Benzoaldehyd Aldehyd masłowy Aldehyd krotonowy Formaldehyd 3-metylobutanal Aldehyd p-toluilowy Aldehyd propionowy PCDD / PCDF Fluoranten Fluor Indeno[1,2,3-cd]piren Naftalen Fenantren Piren Aldehyd octowy Aceton Akryloaldehyd Benzoaldehyd Aldehyd masłowy Aldehyd krotonowy Formaldehyd 3-metylobutanal Aldehyd p-toluilowy Aldehyd propionowy PCDD / PCDF

15 Związki i substancje powstające przy spalaniu odpadów komunalnychSpalanie PCV (wykładziny, opakowania, izolacje przewodów elektrycznych, folie) powoduje emisję chlorowodoru (z 1 kg PCV powstaje 280 dm3 HCl), tworzącego kwas solny w połączeniu z wodą (np. parą wodną) Spalanie PET (butelki), PE (opakowania foliowe), odpadów z gumy, czy materiałów lakierowanych powoduje emisję dioksyn, cechujących się wysokim potencjałem ryzyka chorób nowotworowych Spalanie pianek poliuretanowych (obuwie, odzież meble) powoduje emisję cyjanowodoru (z 1 kg pianki powstaje 50 dm3 HCN), tworzącego kwas pruski (środek bojowy, cyklin B) w połączeniu z wodą Spalanie mebli, materiałów ze sklejek, czy płyt wiórowych powoduje emisję formaldehydu, będącego alergenem, ale także silną trucizną, kancerogenem i substancją cytotoksyczną

16 Skutki spalania odpadów w domachWizerunkowe Niska jakość powietrza zewnętrznego i wewnątrz budynków (także niszczenie urządzeń) Nieprzyjemny zapach Społeczne Choroby układu oddechowego Infekcje górnych i dolnych dróg oddechowych (zapalenie oskrzeli i PZO dzieci i dorosłych) Astma oskrzelowa, w tym zaostrzenia choroby Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP), w tym zaostrzenia choroby Choroby układu sercowo-naczyniowego (głównie choroba niedokrwienna serca) Choroby naczyń mózgowych (głównie udar mózgu) Choroby ośrodkowego układu nerwowego (a zwłaszcza mózgu) Nowotwory (w tym zwłaszcza tchawicy, oskrzeli i płuc oraz pęcherza moczowego) Inne Zmniejszona masa urodzeniowa noworodków Zwiększona umieralność noworodków Zwiększona częstość przyjęć do szpitali Utrata dni aktywności zawodowej Spadek produktywności Prawno-administracyjne Ryzyko wszczęcia postępowania mandatowego

17 Jakość powietrza

18 Problemy Jakości PowietrzaW Polsce jakość powietrza kształtują przede wszystkim źródła komunalno-bytowe i transport drogowy Skutkiem relatywnie dużej emisji zanieczyszczeń do powietrza są regularne przekroczenia stężeń dopuszczalnych Powszechnie pyłów (PM10 i PM2,5) i BaP Lokalnie NOx i O3

19 Jak małe są cząstki PM10 i PM2,5?

20 SMOG Problem zanieczyszczenia powietrza często utożsamiany jest z terminem SMOG Czym zatem jest ów SMOG? Nazwa SMOG pochodzi od złożenia dwóch angielskich słów „smoke” i „fog”) Jest to zjawisko współwystępowania mieszaniny różnych zanieczyszczeń powietrza i specyficznych warunków meteorologicznych Warunkiem sprzyjającym powstawaniu smogu jest również topografia terenu utrudniająca mieszanie mas powietrza

21 SMOG Pyły (PM) Tlenek węgla (CO) Tlenki siarki (SOx)Tlenki azotu (NOx) Związki organiczne Inwersja termiczna Słaby wiatr lub brak wiatru Pogoda wyżowa Niekorzystna topografia Smog czarny (zimowy) nad Zakopanem ziemianarozdrozu.pl Smog czarny (zimowy) nad Londynem britishcouncil.org

22 SMOG Ozon (O3) Tlenki azotu (NOx) Tlenek węgla (CO)Lotne związki organiczne Drobne pyły Wysoka temperatura Znaczne nasłonecznienie Słaby wiatr lub brak wiatru Pogoda wyżowa Inwersja termiczna Niekorzystna topografia Smog fotochemiczny (letni) nad Los Angeles ocenaworld.tamu.edu Smog fotochemiczny (letni) nad Los Angeles engin.umich.edu

23 Jakość Powietrza w Europie„Air quality in Europe – 2016 report”. EEA report, No 28/2016. ISSN: , doi: / European Environment Agency, Copenhagen 2016 „Air quality in Europe – 2016 report”. EEA report, No 28/2016. ISSN: , doi: / European Environment Agency, Copenhagen 2016 „Air quality in Europe – 2016 report”. EEA report, No 28/2016. ISSN: , doi: / European Environment Agency, Copenhagen 2016 „Air quality in Europe – 2016 report”. EEA report, No 28/2016. ISSN: , doi: / European Environment Agency, Copenhagen 2016 „Air quality in Europe – 2016 report”. EEA report, No 28/2016. ISSN: , doi: / European Environment Agency, Copenhagen 2016

24 Jakość powietrza w PolsceNa podstawie: „Ochrona środowiska 2016”. Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2016

25 Jakość powietrza na MazowszuNa podstawie: „Roczna ocena jakości powietrza w województwie mazowieckim za rok 2015”. WIOŚ w Warszawie, Warszawa 2016

26 Jakość powietrza na MazowszuNa podstawie: „Roczna ocena jakości powietrza w województwie mazowieckim za rok 2015”. WIOŚ w Warszawie, Warszawa 2016

27 Jakość powietrza na MazowszuNa podstawie: „Roczna ocena jakości powietrza w województwie mazowieckim za rok 2015”. WIOŚ w Warszawie, Warszawa 2016

28 Jakość powietrza na Targówku

29 Jakość powietrza na Targówku

30 Jakość powietrza w PolsceWojewództwo Ogólna liczba stref w województwie Liczba stref zaliczonych do klasy C Razem SO2 NO2 O3 PM10 PM2.5 As B(a)P dolnośląskie 4 1 3 2 kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie 5 świętokrzyskie warmińsko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie SUMA: 46 6 36 24 42 Najczęstsze przekroczenia dopuszczalnych stężeń zanieczyszczeń powietrza dotyczą Benzo(a)pirenu Pyłów PM10 Pyłów PM2,5

31 Jakość powietrza w PolsceWedług informacji EEA z 2011 roku aż 6 polskich miast znalazło się wówczas w grupie 10 miast UE, cechujących się największą liczbą przekroczeń dopuszczalnego średniodobowego stężenia pyłów PM10 Miasto Liczba dni Pernik – BG 180 Plovdiv – BG 161 Kraków – PL 151 Pleven – BG 150 Dobrich – BG 145 Nowy Sącz – PL 126 Gliwice – PL 125 Zabrze – PL Sosnowiec – PL 124 Katowice – PL 123

32 Jakość powietrza w PolsceZ kolei informacje WHO z maja 2016 roku wskazują, że wśród 10 miast cechujących się najwyższymi stężeniami pyłów PM2,5 w UE, figuruje aż 7 polskich miast Miasto PM2,5 [g/m3] Żywiec – PL 43 Pszczyna – PL Dimitrovgad – BG 42 Rybnik – PL 40 Wodzisław Śląski – PL 39 Opoczno – PL Sucha Beskidzka – PL Godów – PL 38 Dolny Voden – BG Montana – BG 37 Kraków – PL

33 Jakość powietrza na świecieWedług Światowej Organizacji Zdrowia (Ambient Air Pollution Database) wśród 10 najbardziej zanieczyszczonych miast Świata Pod względem PM10 (ze średniorocznymi stężeniami w zakresie mg/m3) 3 znajdują się Nigerii Po 2 znajdują się w Pakistanie i Arabii Saudyjskiej Po 1 znajduje się w Iranie, Afganistanie i Indiach Pod względem PM2,5 (ze średniorocznymi stężeniami w zakresie mg/m3) 4 znajdują się w Indiach Po 2 znajdują się w Arabii Saudyjskiej i Chinach Po 1 znajduje się w Iranie i Kamerunie Pierwsze polskie miasta (Żywiec, Pszczyna i Rybnik) pojawiają się tam W przypadku PM10 na pozycjach 445, 449 i 492 ze stężeniami w zakresie mg/m3 W przypadku PM2,5 na pozycjach 336, 343 i 381 ze stężeniami w zakresie mg/m3

34 Czy możemy się chronić przed zanieczyszczeniami?

35 Czy możemy się przed tym chronić?W ten sposób raczej nie Maseczka chirurgiczna to zdecydowanie zbyt słaba ochrona przed drobnym pyłem

36 Czy możemy się przed tym chronić?W ten sposób można próbować … … ale czy tego chcemy?

37 Czy możemy się przed tym chronić?Oczyszczacze powietrza mogą służyć do zapewnienia lepszej jakości powietrza w pomieszczeniach zamkniętych

38 Efekty zdrowotne poprawy jakości powietrzaBadania włoskiego zespołu zrealizowane wśród dzieci wykazały wysoce statystycznie istotny wzrost wartości PEF tydzień po przeniesieniu dzieci z terenów miejskich o wysokich stężeniach zanieczyszczeń na obszary czystsze Stwierdzono również 4-krotny spadek eozynofilów w nosie i zmniejszenie stężenia FeNO

39 Efekty zdrowotne poprawy jakości powietrzaW holenderskich badaniach zrealizowanych w grupie prawie 700 osób zaobserwowano wzrost wartości wskaźników FEV1 i FVC wraz ze spadkiem stężeń zanieczyszczeń takich jak NO2, sadza, PM2,5 i PM10

40 Efekty zdrowotne poprawy jakości powietrzaPrzykład badań zrealizowanych wśród mieszkańców Warszawy i 988 osób zamieszkujących niezanieczyszczone obszary Polski dowodzi, że Spadek stężenia pyłów PM10 o 10 g/m3 można wiązać ze wzrostem sprawności oddychania (wzrost FEV1 o 1,7%)

41 Co można zrobić w krótkim okresie?Zmienić miejsce pobytu (nawet krótkotrwale) na takie, gdzie stężenia zanieczyszczeń prawie nie występują Sinclair, USA (WY) – PM10 ~ 4,0 mg/m3, PM2,5 ~ 1,6 mg/m3 Wenden, USA (AZ) – PM10 ~ 4,0 mg/m3, PM2,5 ~ 2,0 mg/m3 Muonio, FIN – PM10 ~ 4,0 mg/m3, PM2,5 ~ 2,2 mg/m3 Auclair, CAN – PM10 ~ 5,0 mg/m3, PM2,5 ~ 3,0 mg/m3 Te Anau, NZ – PM10 ~ 6,0 mg/m3, PM2,5 ~ 2,7 mg/m3 Ceresole Reale, IT – PM10 ~ 6,0 mg/m3, PM2,5 ~ 4,0 mg/m3 Campisábalos, ES – PM10 ~ 6,0 mg/m3, PM2,5 ~ 5,0 mg/m3 Kiruna, SE – PM10 ~ 7,0 mg/m3, PM2,5 ~ 2,3 mg/m3 Pueyo de Araguás, ES – PM10 ~ 7,0 mg/m3, PM2,5 ~ 4,0 mg/m3 Roisey, FR – PM10 ~ 7,0 mg/m3, PM2,5 ~ 4,0 mg/m3 Buñol, ES – PM10 ~ 7,0 mg/m3, PM2,5 ~ 5,0 mg/m3

42 Co można zrobić w krótkim okresie?W Polsce takich miejsc w zasadzie nie ma Swego rodzaju substytutem może być jednak wizyta w podziemnych wyrobiskach kopalni soli (np. w Wieliczce) Stężenia pyłu są tam praktycznie zerowe Obecna w powietrzu frakcja aerozolowa o wielkościach cząstek takich jak pyły PM10, czy PM2,5 nie zawiera substancji szkodliwych dla zdrowia (frakcja respirabilna występuje w stężeniach rzędu kilku mg/m3) W większości (60-80%) aerozol składa się z chlorku sodu

43 Co należy robić w długim okresie?Wymienione działania to jednak sposoby na tzw. krótką metę Kluczowe jest ZLIKWIDOWANIE przyczyn zanieczyszczenia powietrza, a nie walka z jego skutkami Zmiany prawne związane z ustaleniem dopuszczalnych rodzajów urządzeń i paliw, które będą dopuszczone do użytku Stworzenie odpowiednich narzędzi finansowych wspierających wymianę urządzeń grzewczych na mniej emisyjne Wprowadzenie skutecznych mechanizmów kontroli w zakresie spalania odpadów w gospodarstwach domowych Ustanowienie działań ukierunkowanych na zmniejszenie emisji pochodzących z transportu drogowego (ograniczenia i zachęty) Aby walka z zanieczyszczeniem była skuteczna, również identyfikacja skali problemu powinna być bardziej efektywna

44 Podsumowanie

45 Podsumowanie W warunkach miejskich kluczowymi źródłami kształtującymi jakość powietrza są źródła komunalno- bytowe oraz transport drogowy W wielu ośrodkach miejskich rejestruje się przekroczenia dopuszczalnych stężeń zanieczyszczeń powietrza (regulowanych na mocy dyrektywy CAFE), a tym bardziej poziomów rekomendowanych przez WHO Skutkuje to zwiększoną zachorowalnością z powodu chorób obturacyjnych, innych chorób układu oddechowego, alergii, czy chorób układu sercowo- naczyniowego, jak również chorób nowotworowych

46 Podsumowanie Efektem tego są również przedwczesne zgony, których w Europie ponad 400 tysięcy przypisuje się tylko zanieczyszczeniom pyłowym obecnym w powietrzu atmosferycznym, których substancjami składowymi są m.in. metale ciężkie i WWA Krótkotrwale można (a niekiedy nawet należy) zmieniać miejsce przebywania na takie, w którym stężenia zanieczyszczeń utrzymują się na stałym, niskim poziomie W długim horyzoncie czasowym niezbędne jest wypracowanie narzędzi prawnych, administracyjnych, technicznych i ekonomicznych, które pozwolą efektywnie zarządzać jakością powietrza w Polsce

47 „Czyste powietrze dla Targówka”Czym oddychamy? Jakość powietrza w Polsce i w Warszawie Artur Jerzy BADYDA, Warszawa, 30 stycznia 2017 r.

48 „Czyste powietrze dla Targówka”Skutki zdrowotne narażenia na zanieczyszczone powietrze Piotr DĄBROWIECKI Warszawa, 30 stycznia 2017 r.

49 Wprowadzenie

50 Dlaczego chorujemy? Opierając się na wynikach badań przeprowadzonych w USA w latach 80-tych, można stwierdzić, że za utrzymanie zdrowia jednostki odpowiada Styl życia jednostki w 53% Warunki środowiskowe w 21% Cechy dziedziczne w 16% Dostępność i poziom opieki zdrowotnej w 10%

51 Zdrowotne efekty zanieczyszczeń powietrzaSkutki krótkoterminowego narażenia populacji na zanieczyszczenia powietrza Dzienna śmiertelność Wizyty szpitalne z powodu chorób układu oddechowego i krwionośnego Interwencje pogotowia ratunkowego z powodu chorób układu oddechowego i krwionośnego Wizyty u lekarzy pierwszego kontaktu powodu chorób układu oddechowego i krwionośnego Przyjmowanie leków z powodu chorób układu oddechowego i krwionośnego Nieobecność w pracy Nieobecność w szkole Ostre symptomy (kaszel, flegma, infekcje dróg oddechowych) Fizjologiczne zmiany (praca płuc)

52 Zdrowotne efekty zanieczyszczeń powietrzaSkutki długoterminowego narażenia populacji na zanieczyszczenia powietrza Śmiertelność z powodu chorób układu krwionośnego i oddechowego Chroniczne występowanie chorób układu oddechowego i powszechne objawy (astma, przewlekła obturacyjna choroba płuc) Chroniczne zmiany w fizjologicznych funkcjach Rak płuc Chroniczne choroby układu krwionośnego Wewnątrzmaciczne zmiany (niska masa urodzeniowa w terminie, brak odpowiedniego przyrostu masy płodu)

53 Układ oddechowy człowieka

54 Anatomia układu oddechowego

55 Struktura drzewa oskrzelowegoFunkcją oskrzeli do ich 16 rozgałęzienia jest dostarczanie powietrza do strefy wymiany gazowej. Na tym odcinku powietrze jest ogrzewane, nawilżane i oczyszczane Od 17 rozgałęzienia rozpoczyna się strefa przejściowa a od 20 – strefa wymiany gazowej Ogrzewanie i nawilżanie powietrza odbywa się głównie w jamie nosowo-gardłowej. Do pęcherzyków płucnych dociera powietrze ogrzane do 37oC i nasycone parą wodną Cząsteczki kurzu, drobne ciała obce, bakterie za pomocą rzęsek komórek nabłonka są przesuwane wraz ze śluzem do nagłośni, następnie do gardła i połykane

57 Płuca to filtr organizmuUkład oddechowy składa się z części przewodzącej i części oddechowej Wymiana gazowa zachodzi w części oddechowej, w pęcherzykach płucnych Powierzchnia płuc to ok. 100 m2 kontaktu ze środowiskiem Zanieczyszczenia powietrza mogą uszkadzać zarówno część przewodzącą (O3, NO, SO2, PM10) jak i oddechową (PM1- PM2,5)

58 Płuca to filtr powietrzaDym tytoniowy i inne zanieczyszczenia powietrza mogą uszkadzać zarówno część przewodzącą jak i oddechową Nieprawidłowa funkcja rzęsek (spowodowana działaniem pyłów PM10 i PM2,5) powoduje zaleganie śluzu w drogach oddechowych i niemożność usuwania szkodliwych substancji na zewnątrz Ułatwia to rozwój infekcji bakteryjnych i wirusowych W obronie przed wdychanymi, szkodliwymi czynnikami biorą również aktywny udział komórki układu immunologicznego Makrofagi fagocytują cząsteczki pyłów oraz bakterie i wirusy, niszczą je, a następnie są usuwane wraz ze śluzem W zrębie pęcherzyków płucnych, w ich ścianach oraz świetle spotyka się liczne makrofagi, które wydostają się z naczyń włosowatych i przechodzą do światła pęcherzyków

59 Zanieczyszczenia powietrza

60 Zanieczyszczenia powietrzaDuże cząstki >10µm – depozycja Górne drogi oddechowe Cząstki 5-10µm – depozycja Dolne drogi oddechowe Cząstki 2,5µm i mniejsze – depozycja Pęcherzyki płucne i miąższ płuca Komórki pęcherzyków – adsorbcja – rozpuszczanie Trudno rozpuszczalne związki – fagocytoza – makrofagi Pobudzenie Mediatory zapalne i czynniki wzrostu – kolagen Włóknienie

61 Zanieczyszczenia powietrzaZnaczenie biologiczne Długi okres półtrwania Długi okres depozycji płucnej Wielkość cząstek – mniejsze ze względu na większa powierzchnię adsorbują więcej zanieczyszczeń organicznych w przeliczeniu na masę pyłu Związki rakotwórcze – pęcherzyki płucne – cały organizm

62 Zanieczyszczenia powietrzaZanieczyszczenia powietrza powodują… Choroby układu sercowo - naczyniowego Raka płuca

63 Zanieczyszczenia powietrzaDlaczego to taki ważny problem? Wg Światowej Organizacji Zdrowia WHO, co roku przedwcześnie umiera >7 mln ludzi z powodu zanieczyszczenia powietrza Zanieczyszczenia powietrza Ok 3,7 mln zgonów w krajach nisko i średnio rozwiniętych EU – 680 tyś przedwczesnych zgonów 389 tyś z tych zgonów – POCHP 227 tyś - rak płuca (szczególnie niebezpieczna emisja - silniki diesla) © 2014 Global Initiative for Chronic Obstructive Lung Disease

64 Płuca to filtr organizmu – niewymienny…Choroby układu oddechowego: Zapalenie błony śluzowej nosa Gardła Oskrzeli Nowotwory płuc Astma Przewlekła obturacyjna choroba płuc Choroby układu krążenia: CHNS, NT, zaburzenia rytmu serca

65 Zanieczyszczenia powietrzaDo 2050 r. zanieczyszczenia powietrza staną się największą przyczyną przedwczesnych zgonów na całym świecie

66 Wyniki badań naukowych nad wpływem zanieczyszczeń na zdrowie człowieka

67 Badania naukowe Środkowo-pomorskie Towarzystwo Naukowe Ochrony Środowiska (Annual Set The Environment Protection - Rocznik Ochrona Środowiska Volume/Tom 15. Year/Rok ISSN X 2022–2038) Cel Wpływ stężenia pyłów PM1, PM2,5, PM10 w środowisku wewnątrz i zewnątrz szkolnym na krótkotrwałe zmiany funkcji płuc w grupie dzieci zdrowych Parametry spirometryczne FEV1 wn. FVC wn., FEV1%FVC MEF25, MEF50, MEF75 PEF

68 Badania naukowe Środkowo-pomorskie Towarzystwo Naukowe Ochrony Środowiska (Annual Set The Environment Protection - Rocznik Ochrona Środowiska Volume/Tom 15. Year/Rok 2013 ISSN X 2022–2038) Wnioski Udokumentowano krótkotrwały związek przyczynowo skutkowy między stężeniem pyłu wewnątrz szkoły a zmianą wartości parametrów spirometrycznych Analiza materiału badawczego przedstawianego w niniejszej pracy dowodzi, że istnieje istotny związek tylko między stężeniem pyłu PM2,5 i zmianami wskaźników spirometrycznych, takich jak: FEV1, PEF i MEF25 u dzieci w wieku gimnazjalnym

69 Zanieczyszczenia powietrzaOkres prenatalny – zdrowie dziecka Okres badania : 2000 – 2004 r. – obserwacja wieloletnia Liczebność kobiet ciężarnych w II i III trymestrze ciąży, wiek – lat Kryteria włączenia Niepalące, Bez obciążenia chorobami przewlekłymi ( m. in. cukrzyca, nadciśnienie, choroby płuc) Zamieszkanie w Krakowie – minimum 12 miesięcy Pomiary indywidualnej ekspozycji na PM2,5 i WWA, wywiad epidemiologiczny: przebieg ciąży, problemy zdrowotne, szkodliwości środowiska domowego i pracy Poród – krew pępowinowa i krew matki – analizy toksykologiczne – kotynina, metale ciężkie, WWA

70 Zanieczyszczenia powietrzaOkres prenatalny – zdrowie dziecka Ekspozycja na PM2,5 – 48 h – indywidualne monitory Średnie narażenie – 35, 7 µg/m3, sezon grzewczy – 43,3 µg/m3, sezon letni – 28,8 µg/m3 Ekspozycja na WWA – 8 związków Średnie narażenie - 26,1 ng/m3 Sezon grzewczy – 60 ng/m3, sezon letni 10 ng/m3 Podsumowanie Ekspozycja – PM2,5 > 35 µg/m3 – niższa waga urodzeniowa (128 g) Mniejszy obwód główki – (0,3 cm), mniejsza długość ciała – (0,9 cm) Badania czynnościowe oddychania – od 5 roku życia Zmniejszenie o 100 ml całkowitej objętości wydechowej (wpływ na rozwój płuc) Częstsze występowanie u niemowląt zapalenia górnych i dolnych dróg oddechowych Zwiększone stężenie PM2,5 >20 µg/m3, - wzrost podatności na zapalenia górnych dróg oddechowych i płuc Zaburzenia rozwoju psychosomatycznego – WWA > 18 ng/m3 – gorsze wyniki (różnica o ok. 4 pkt)

71 Czy mieszkańcy miast częściej chorują?„Analiza i ocena efektów oddziaływania ruchu drogowego na zdrowia mieszkańców miast” Politechnika Warszawska i Wojskowy Instytut Medyczny wspólne badania nad wpływem zanieczyszczeń powietrza na układ oddechowy Finansowany ze środków na naukę w latach

72 Czy mieszkańcy miast częściej chorują?Widoczne są znaczne różnice w liczebnościach poszczególnych schorzeń, których występowanie częściej deklarowali mieszkańcy Warszawy oraz osoby zamieszkujące tereny pozamiejskie

73 Czy mieszkańcy miast częściej chorują?Odsetki osób deklarujących występowanie określonych chorób układu oddechowego, w podziale na grupę badaną i kontrolną

74 Czy mieszkańcy miast częściej chorują?Odsetki osób deklarujących występowanie określonych chorób układu oddechowego, w podziale na podgrupy grupy badanej i kontrolnej

75 Czy mieszkańcy miast częściej chorują?Wpływ miejsca zamieszkania na parametr FEV1 w badaniu spirometrycznym

76 „My house is my castle” Czy jesteśmy bezpieczni?Projekt : Skutki zdrowotne zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego w Krakowie. Badania kwestionariuszowe wykonany w Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego w latach U osób eksponowanych na zanieczyszczenia generowane przez spalanie węgla w mieszkaniach, ryzyko wystąpienia przewlekłego kaszlu było prawie dwa razy wyższe niż u osób mieszkających w mieszkaniach z ogrzewaniem centralnym (OR=1.88,95%CI: ) Przewlekły nieżyt oskrzeli w grupie eksponowanej występował ponad dwa razy częściej w porównaniu z grupą nieeksponowaną (OR=2.24, 95%CI: ) Ocena skutków zdrowotnych zanieczyszczeń powietrza była częścią zintegrowanego projektu Unii Europejskiej koordynowanego przez Wspolnotowe Centrum Badawcze JRC, Ispra, Włochy, „From toxic emissions to health effects: An integratedemissions, air quality and health impacts case study in Krakow”

77 „My house is my castle” Czy jesteśmy bezpieczni?Stężenie skażeń w mieszkaniu odpowiada ściśle stężeniu zanieczyszczeń w powietrzu na zewnątrz. Zależność tę pokazano na przykładzie NO2 Tlenek azotu rozpuszcza się w płynie płucnym tworząc kwas azotowy HNO2 i kwas azotawy HNO3 Badania epidemiologiczne: wzrost stężenia NO2 o 30% µg/m3 przez 2 tygodnie powoduje 20% wzrost częstości zachorowań na choroby dróg oddechowych wśród dzieci. Chorzy na astmę lub drogi oddechowe POChP szczególnie wrażliwi NO2 przekształca się w cząstki azotanów – a te w PM10 NO2 reaguje ze związkami organicznymi w atmosferze zwiększając ich toksyczność

78 Choroby układu oddechowego a zanieczyszczenia powietrza

79 Przewlekłe zapalenie oskrzeliNorma Zapalenie oskrzeli Stan zapalny w obrębie komórek nabłonkowych może doprowadzić do unieruchomienia rzęsek

80 Rozedma Rozedma jest to zespół procesów uszkadzających płuca, które najczęściej są rezultatem długotrwałego palenia lub oddychania zanieczyszczonym powietrzem W następstwie dochodzi do: przewlekłych infekcji na skutek wdychania do oskrzeli dymu i innych substancji drażniących w przebiegu których uszkadzają się mechanizmy obronne dróg oddechowych zwiększonego wydzielania śluzu i obrzęku drobnych oskrzelików (przewlekła obturacja) destrukcji pęcherzyków płucnych, a za tym do znacznego zmniejszenia powierzchni wymiany gazowej Chory cierpi na hipoksję i hiperkapnię, które powstają w wyniku hipo-wentylacji dużej liczby pęcherzyków płucnych oraz zmniejszenia powierzchni ścianek pęcherzykowych.

82 Alergia – choroba XXI wiekuEpidemiologia Alergiczny nieżyt nosa – 25% Astma oskrzelowa – 10% ( ) AZS – 10% Alergia pokarmowa – 8%/4% Dodatnie wyniki testów skórnych – ATOPIA – 40% Alergia – 30%

83 Przewlekła Obturacyjna Choroba PłucChoroba wywołana poprzez przewlekłe drażnienie układu oddechowego przez szkodliwe pyły lub gazy (dym tytoniowy 80%) Zmiany płucne - niecałkowicie odwracalne, zwykle postępujące ograniczenie przepływu powietrza przez drogi oddechowe, wiążące się z nieprawidłową odpowiedzią zapalną płuc na szkodliwe pyły lub gazy Znaczące zmiany pozapłucne, mogące wpływać na ciężkość choroby indywidualnie u poszczególnych chorych

86 Zanieczyszczenia a układ krążeniaZanieczyszczenia PM2,5-0,1 mogą przedostawać się do krążenia ustrojowego i wywoływać ogólnoustrojową reakcję zapalną powodującą: Rozwój i destabilizację blaszek miażdżycowych Zmianę właściwości reologicznych krwi (zwiększona lepkość, właściwości zakrzepowe) Zaburzenia kurczliwości naczyń (nadciśnienie) Zaburzenia rytmu serca- NZK Kennedy T 1998

88 Zanieczyszczenia a układ krążeniaWzrost całkowitej śmiertelności z przyczyn sercowo- naczyniowych był powiązany z wzrostem poziomu tlenku węgla, tlenków azotu, dwutlenków siarki Ozon- zwiększenie hospitalizacji z powodu zawału, przewlekłe serce płucne SO2- zaburzenia rytmu CO-niewydolność krążenia Koken et al. 2005

89 Podsumowanie

90 Podsumowanie Ziemia, powietrze, woda…Jesteśmy tacy, jak powietrze którym oddychamy, woda którą pijemy, jedzenie które spożywamy… Otoczenie w którym mieszkamy warunkuje choroby na które zapadamy oraz to z jaką intensywnością chorujemy…

91 „Czyste powietrze dla Targówka”Skutki zdrowotne narażenia na zanieczyszczone powietrze Piotr DĄBROWIECKI, Warszawa, 30 stycznia 2017 r.

92 „Czyste powietrze dla Targówka”Jakość powietrza i zdrowie Artur Jerzy BADYDA, Piotr DĄBROWIECKI, Warszawa, 30 stycznia 2017 r.