1

2 DANE INFORMACYJNE Nazwa szkoły: Gimnazjum w Rutkach ID grupy:96/89_MP_G2 Kompetencja: Matematyczno-przyrodnicza Temat projektowy: Sól soli nierówna Semestr/rok szkolny: V/2011/2012

3 Sól soli nierówna

4 Podstawowe informacjeSole są związkami chemicznymi złożonymi z reszty (reszt) kwasowej R i atomu (atomów) M lub grupy NH4. Wzór ogólny to: Mmn Rnm

5 Podział soli Sole dzielą się na:tlenowe – w swojej budowie zawierają tlen (pochodzą od kwasów tlenowych), np.: K2SO3, Na2SO3, Fe2(SO3)3, CaSO3 beztlenowe – w swojej budowie nie zawierają tlenu (pochodzą od kwasów beztlenowych), np.: KCl, NaCl, MgCl2, FeCl3

6 Sposoby otrzymywania soliMetal + kwas ---> sól + wodór Tlenek metalu + kwas ---> sól + woda Tlenek metalu + tlenek niemetalu ---> sól Kwas + zasada ---> sól + woda Wodorotlenek + tlenek niemetalu ---> sól + woda Metal + niemetal ---> sól kwasu beztlenowego Sól I + kwas I ---> sól II + kwas II Sól I + zasada ---> sól II + wodorotlenek Sól I + sól II ---> sól III + sól IV

7 Przykłady reakcji otrzymywania soli2K + H2SO4 --> K2SO4 + H2 Na2O + 2HCl --> 2 NaCl + H2O CaO + SO3 --> CaSO4 H2SO4 + 2 NaOH --> Na2SO4 + 2 H2O SO3 + Ca(OH)2 --> CaSO4 + H2O 2 Na + Cl2 --> 2 NaCl Ca(NO3)2 + H2CO3 --> CaCO3 + 2 HNO3 Ca(OH)2 + Na2CO3 --> CaCO3+ 2 NaOH 2 BiCl3 + 3 Pb(NO3)2 --> 3 PbCl2 + 2 Bi(NO3)3

8 Zastosowanie Gospodarstwo domowe Nawozy sztuczne Środki czystościFarmakologia Gastronomia Kosmetologia

9 Sole w gospodarstwie domowym

10 Sole w gospodarstwie domowymKonserwacja produktów żywnościowych Morliny Szynka litewska  Skład: mięso wieprzowe, woda, sól, białko sojowe, stabilizatory, glukoza, substancje żelujące, reg. kwasow; substancja wzmacniająca smak i zapach.

11 Polepszanie walorów smakowych

12 Przepisy kuchni małosolnej

13 Zupa – cud z kapusty 1) 1 główka kapusty, 2) 6 dużych cebul ze szczypiorem, 3) 2 zielone papryki, 4) 1-2 puszki pomidorów (albo 6-12 świeżych), 5) 1 pęczek selera naciowego oraz pieprz, curry, pietruszka, koper (można też dodać czosnek i inne świeże zioła np. bazylię, estragon, cząber).

14 Sole w aptece

15 Sole w aptece Związki chemiczne w postaci soli znalazły zastosowanie w recepturze aptecznej lub jako leki gotowe, ponieważ duża część z nich w postaci "czystej" jest trudno lub całkowicie nierozpuszczalna w wodzie, natomiast ich sole (np. sodowe, bromkowe) łatwo rozpuszczają się w środowisku wodnym, co ułatwia sporządzanie leków (w innym przypadku konieczne byłoby zastosowanie solubilizatorów - czyli substancji wspomagających rozpuszczanie). Do najczęściej stosowanych soli w aptece należy np. siarczan atropiny - stosowany w okulistyce w celu rozszerzenia źrenicy , chlorowodorek efedryny, fenobarbital sodu a także bromek potasu - wywiera on działanie uspokajające, jest stosowany (obecnie rzadko jako składnik mixturae Nervinae). Do soli należy też jodek potasu, który jest stosowany w postaci roztworu wodnego, w którym rozpuszcza się jod (tzw. płyn Lugola) i jako składnik jodyny (czyli alkoholowego roztworu jodu w jodku potasu). Jodyna jest stosowana dzisiaj przede wszystkim do odkażania pola przedoperacyjnego.

16 Wywiad z farmaceutką N: Jakie zastosowanie w medycynie ma sól gorzka?F: Sól gorzka stosowana jest jako lek przeczyszczający, a obecnie rzadko się ją stosuje. N: Dlaczego 0,9 % roztwór NaCl nazywamy solą fizjologiczną? F: Roztwór 0,9 % NaCl nazywany jest solą fizjologiczną, ponieważ ciśnienie osmotyczne, jakie wywiera jest bardzo podobne do ciśnienia osmotycznego krwi. N: Gdzie znajduje zastosowanie nadmanganian potasu? F: Nadmanganian potasu stosuje się do przemywania ropiejących ran i owrzodzeń, do odkażania błon śluzowych, jamy ustnej i gardła. N: Jakie sole wykorzystuje się w recepturze mieszanek uspakajających? F: W recepturze mieszanek uspakajających używamy bromku sodu, bromku potasu i bromku omanu. N: Dlaczego do sporządzanych w aptece mikstur dodaje się benzoesan sodu? F: Benzoesan sodu czasem jest stosowany jako konserwant. N: Czy wszystkie sole wykorzystywane w recepturach są dobrze rozpuszczalne w wodzie? F: Nie, nie wszystkie.

17 Analiza składu chemicznego leków

18

19 Sole w łazience

20 Sole w łazience Sole w łazience stosuje się do wyrobu np. mydeł, środków piorących i do zmiękczania wody (Na2CO3) Można je również spotkać w postaci soli do kąpieli. Dzięki nim kąpiel ładnie pachnie i człowiek może się zrelaksować po ciężkim dniu pracy. Zastosowanie: 1. Moczenie stóp w celach higienicznych. 2. Relaksujące kąpiele. 3. Czyszczenie i dezynfekcja powierzchni armatury łazienkowej.

21

22 Dzienne zapotrzebowanie człowieka na sól kuchennąMinimalne zapotrzebowanie na sól kuchenną jako źródła sodu wynosi 0,5 g soli kuchennej na dzień. Zapotrzebowanie każdego człowieka jest różne i zależy od wieku, aktywności fizycznej, stanu zdrowia, rodzaju pożywienia i warunków środowiskowych. Dlatego ze względu na indywidualne zapotrzebowanie eksperci zalecają spożycie soli do max 6g na dzień. Natomiast ludzie w Polsce spożywają g soli, a więc średnio 30 razy więcej niż potrzebuje organizm.

23

24 Skutki nadmiernego spożywania soliNadmierne spożywanie soli powoduje zatrzymanie wody w organizmie, obciąża układ krążenia i układ wydalniczy oraz sprzyja powstawaniu otyłości. Ponadto przyczynia się do rozwoju procesów nowotworowych w organizmie, głównie błon śluzowych żołądka. Sód jest niezbędny w niewielkich ilościach do funkcjonowania organizmu. Stale jest on usuwany wraz z moczem i potem. Duże spożycie sodu nie jest jednak obojętne dla organizmu. Zwiększa ryzyko chorób układu krążenia, głownie nadciśnienia tętniczego, a nawet zawału serca i udaru mózgu, zaburza równowagę kwasowo-zasadową oraz prawidłowe funkcjonowanie systemu nerwowego, mięśni a w szczególności mięśnia sercowego.

25 Sole w nawozach sztucznych

26 Sole w nawozach sztucznychNawozy sztuczne, nawozy proste, nawozy mieszane, produkty przemysłowe otrzymywane przez przeróbkę surowców mineralnych, stosowane jako środki wzbogacające glebę w składniki niezbędne dla rozwoju roślin. Nawozy sztuczne mogą być jednoskładnikowe lub wieloskładnikowe (biorąc pod uwagę jako składniki: azot, fosfor, wapń i potas). Wynika stąd podstawowy podział nawozów sztucznych na: nawozy azotowe, nawozy fosforowe, nawozy potasowe i nawozy wapniowe. Można też je podzielić na nawozy proste (jedna substancja) i na nawozy mieszane (mieszaniny nawozów prostych). Oddzielną klasę stanowią mikronawozy.

27 Do najczęściej stosowanych nawozów zaliczamy: -superfosfat potrójny -kalimagnezja -siarczan amonu -siarczan magnezu -wapno magnezowe-tlenkowe -polifoska -saletrzak -wapniak rolniczy -mocznik granulowany -saletra amonowa -sól potasowa -fosforan amonu -wapno pocelulozowe -azotniak -kainit magnezowy -mączka fosforytowa

28 Azotan amonowy Azotan amonowy – nazywany jest saletrą amonową jest ciałem stałym krystalicznym dobrze rozpuszczalnym w wodzie, ma wybuchowe właściwości. Połączenie azotu amonowego z azotanowym jest bardzo korzystne dla wegetacji roślin ze względu na różny czas przyswajania. Duża higroskopijność azotanu amonu utrudnia stosowanie go do celów technicznych i nawozowych. Tych ujemnych cech saletry amonowej można uniknąć przez zastosowanie granulacji. Najczęściej stosuje się granulację wapniową otrzymując w ten sposób nawóz- saletrzak.

29 Sól potasowa Sól potasowa – skała osadowa, chemiczna, której głównym składnikiem jest chlorek potasu – KCl. Jest podobna pod względem najważniejszych cech do soli kamiennej: jest miękka, plastyczna i łatwo rozpuszcza się w wodzie, ma drobno- lub średnioziarnistą strukturę, ma masywną, przeważnie warstwowaną teksturę; różni się: smakiem (przeważnie gorzki),nieco większą twardością, barwą: biała, szara, żółtawa, czerwonawa, niebieskawa, szarozielona, zielono – czerwonawa. W formie granulowanej używana jest jako potasowy nawóz mineralny dla roślin mało wrażliwych na chlorki. Nawóz ten może być stosowany pod wszystkie rośliny uprawne: zboża ozime i jare, rośliny przemysłowe, pastewne i okopowe, na użytkach zielonych oraz w uprawie warzyw i sadownictwie.

30 Saletrzak Uniwersalny nawóz azotowy, doskonale rozpuszcza się w wodzie i nie zakwasza gleby. Może być stosowany na wszystkich rodzajach gleb. Zalicza się do grupy nawozów o szybkim i trwałym działaniu. Wszystkie składniki nawozu występują w formach łatwo przyswajalnych przez rośliny. Można go stosować na gruntach ornych, sadach, pastwiskach, w ogrodnictwie oraz innych użytkach rolnych pod wszystkie rośliny wymagające nawożenia azotem zarówno przedsiewnie jak i pogłównie. Systematyczne stosowanie saletrzaku nie powoduje zakwaszania gleby, pozwala natomiast na zaopatrzenie gleby w niezbędne makroskładniki zapewniające roślinom warunki do wydania obfitego plonu.

31 Azotniak Azotniak - nawóz sztuczny, zawierający 19-23% N, otrzymywany w wyniku działania azotu atmosferycznego na karbid (CaC2) w wysokiej temperaturze. Głównym jego składnikiem jest cyjanamid wapnia CaCN2. Azotniak jest trujący i stosowany do niszczenia chwastów. Obecnie nie produkowany w Polsce.

32 Fosforan amonu Fosforan amonu jest skoncentrowanym nawozem o wysokiej zawartości azotu -12% i fosforu - 52%. Nawóz ten może być stosowany pod wszystkie rośliny uprawne: zboża ozime i jare, przemysłowe i okopowe, na użytkach zielonych oraz w uprawie warzyw i sadownictwie.

33

34

35 Sole mineralne w skorupie ziemskiej

36 Skład pierwiastkowy skorupy ziemskiej

37 Cynk Występuje w skorupie ziemskiej w ilości 75 ppm (0,004% wagowo) w postaci minerałów – głównie są to blenda cynkowa i smitsonit. Główne wydobycie odbywa się w kopalni w Olkuszu i Libiążu. Są to jedne z największych wydobywców rud cynku w Polsce. W produktach żywnościowych duże ilości związków cynku znajdują się w ostrygach, chudym mięsie, drobiu i rybach. Dostarczają go również kasze i chleb pełnoziarnisty.

38 Marmur Od starożytności stosowany jako cenny materiał budowlany, rzeźbiarski oraz architektoniczny. Znane marmury wydobywa się w Carrarze we Włoszech i na chorwackiej wyspie Brač. Marmury wydobywa się przy użyciu różnych urządzeń tnących, nie stosuje się materiałów wybuchowych, gdyż prowadzą one do spękania skał i drastycznej redukcji bloczności złoża, co uniemożliwia wydobycie bloków na tyle dużych, by pociąć je na płyty okładzinowe lub przeznaczyć na rzeźby. Marmury spękane i odpady z produkcji pełnowartościowego marmuru wykorzystuje się do produkcji lastriko lub grysu marmurowego. Marmury zbudowane z dolomitu są podstawą wytwarzania tabletek magnezu. W Polsce marmur wydobywany jest wyłącznie w Sudetach, przede wszystkim w Masywie Śnieżnika, gdzie występuje w dwóch odmianach kolorystycznych, jako "Biała Marianna" i "Zielona Marianna". Innym złożem marmuru jest złoże marmuru szarego z odcieniem niebieskawym w Sławniowicach. Eksploatuje się także dolomity przeobrażone w Rędzinach.

39 Kreda Kreda, kreda pisząca – skała osadowa, która powstała na dnie mórz i oceanów. Jest odmianą wapieni dość czystych, nie zawierających wielu domieszek. Jej podstawowym składnikiem jest kalcyt. Zbudowana jest głównie z mikroskopowych skorupek kokolitów i otwornic oraz bardzo drobnoziarnistego mikrytu. Inne skamieniałości (np. igły gąbek, małże, belemnity) występują podrzędnie. Jest to skała miękka, niezbyt zwięzła i porowata, dzięki czemu ma mały ciężar właściwy i jest lekka. Dodaje się ją do białych farb, proszków i past do zębów. Ma zastosowanie w przemyśle ceramicznym, chemicznym, farmaceutycznym i kosmetycznym. Odmiany szczególnie bogate w kokolity zmieszane z gipsem służą do pisania na tablicy. Duże złoża kredy występują w Polsce w okolicach Chełma, Zamościa i Siedlec.

40 Gips Tworzy się jako produkt ewaporacji (odparowania) wód słonych jezior lub mórz poniżej 42 °C; (w wyższej krystalizuje jako anhydryt). Powstaje też jako produkt uwodnienia anhydrytu, wietrzenia minerałów siarczkowych a także działalności roztworów hydrotermalnych. W klimatach suchych i gorących występuje w formie wykwitów; szczególną formą są tzw. róże pustyni. Zazwyczaj występuje w towarzystwie anhydrytu, halitu, kalcytu, dolomitu, aragonitu, celestynu, barytu, siarki.

41 Sól kamienna Sól kamienna, skała osadowa (tzw. halityt) należąca do grupy skał chemicznych, powstała w wyniku wytrącania się halitu podczas odparowywania wody z mórz lub słonych jezior. Często występuje razem z gipsem, anhydrytem oraz solami potasowo- magnezowymi. Złoża soli kamiennej występują w osadach różnego wieku, najczęściej w permskich i trzeciorzędowych, powstają też współcześnie (np. Morze Kaspijskie). Charakterystyczną formą złóż solnych są wysady.

42 Doświadczenia

43 Badanie wpływu soli kuchennej na wzrost roślinNasiona rzeżuchy znajdujące się na pięciu tackach podlewaliśmy wodą z solą o różnym stężeniu: 0,1%, 1%, 2,5%, 5% oraz wodą wodociągową. Doświadczenie trwało trzy tygodnie. Obserwacje: Nasiona rzeżuchy podlewane woda z solą nie wykiełkowały. Natomiast te, które podlewane były samą wodą urosły. Wnioski: Zasolenie podłoża wywiera negatywny wpływ na wzrost i rozwój roślin.

44

45 Bibliografia Strony internetowe: www.wikipedia.pl www.google.pl Literatura: Ewa Gobis „Chemia 1” 2002 Piotr Chmielewski, Adam Jezierski „Encyklopedyczny słownik szkolny” 2002

46 Dziękujemy za uwagę

47