1 Deinstytucjonalizacja jako procesDeinstytucjonalizacja jako proces. Wskaźniki, mierniki do ewaluacji procesu Gabriela Sempruch Uniwersytet Warszawski Warszawa, listopada 2017 r.

2 Zagadnienia Deinstytucjonalizacja jako proces w ramach polityk publicznych Proces innowacyjny z perspektywy koncepcji innowacji społecznych Ewaluacja procesu, wskaźniki i mierniki Wnioski aplikacyjne

3 Deinstytucjonalizacja jako procesDeinstytucjonalizacja jest to proces polegający na zmianie form, zakresu i struktury usług społecznych świadczonych przez instytucje pomocy i aktywnej integracji, nakierowany na poprawę̨ jakości i dostępności usług dla ich użytkowników. Celem procesu jest świadczenie usług w środowisku lokalnym oraz zapewnienie wyboru i integracji społecznej. Transformacja systemu nie jest ukierunkowana na likwidację stacjonarnych form pomocy lecz ich przekształcanie z zachowaniem całodobowego wsparcia dla osób bezwzględnie tego wymagających. Otwarte, tolerancyjne wspólnoty, sąsiedzi, lokalne przedsiębiorstwa mogą̨ w dużym stopniu wspomóc włączenie społeczne i proces dochodzenia do samodzielności osób wspieranych przez pomoc społeczną. Źródło: Strategia polityki społecznej województwa mazowieckiego na lata , MCPS, 2014

4 Deinstytucjonalizacja jako procesDeinstytucjonalizacja rozumiana jako proces obejmuje: rozwój w obrębie społecznosci lokalnych zindywidualizowanych usług o wysokiej jakości, w tym o charakterze zapobiegającym (profilaktycznym) umieszczeniu osoby wspieranej w systemie pomocy instytucjonalnej, reorganizację zasobów ze stacjonarnych instytucji pomocy długoterminowej w celu świadczenia nowych usług w środowisku lokalnym. Źródło: Wykorzystanie funduszy Unii Europejskiej w celu przejścia od opieki instytucjonalnej do opieki świadczonej na poziomie lokalnych społeczności – zestaw narzędzi, Europejska Grupa Ekspertów ds. Przejścia od Opieki Instytucjonalnej do Opieki Świadczonej na Poziomie Lokalnych Społeczności, listopad 2012 r.,

5 Deinstytucjonalizacja jako proces adaptacji do zmian w cyklu rozwojowymNowe uwarunkowania, nowe potrzeby, nowe możliwości Konieczność adaptacji do pojawiających się zmian „Adaptacyjność i samoregulacja to główne wyzwania w politykach publicznych we wszystkich krajach” (A.Zybała) Ciągłość i zmiana - równowaga pomiędzy tym co zmienne i tym co stabilne „Polityka publiczna to niekończący się proces stałego przybliżania się do celów” (Ch.Lindblom) Duże znaczenie debaty publicznej i procesu społecznego uczenia się dla wprowadzenia rzeczywistej zmiany (Pekonen)

6 Uwarunkowania – złożonośćCharakterystyka prostych, skomplikowanych i kompleksowych/złożonych kwestii

7 Uwarunkowania – społeczeństwo sieciWspółczesny świat opiera się na sieciach Sieci te mają wymiar społeczny, technologiczny (internet) i gospodarczy Świat jest wyjątkowo złożonym i kompleksowym układem relacji i interakcji Zacierają się granice pomiędzy sektorami Istotne znaczenie nowych technologii informacyjno-komunikacyjnych Współtworzenie i współdzielenie zasobów wiedzy

8 Innowacje społeczne jako interesująca odpowiedzieć na nowe wyzwaniaInnowacje społeczne to: „skomplikowane klucze do skomplikowanych zamków”(W.Orłowski) to nowe, bardziej efektywne lub/i skuteczne sposoby rozwiązywania problemów społecznych, oparte na współtworzeniu oraz współpracy osób i instytucji z różnych sektorów, które jednocześnie stanowią dźwignię postępu społecznego (umożliwiają przechodzenie od stanów gorszych do lepszych odnoszących się do dobra człowieka i społeczności) rozwiązania wielowymiarowe, interdyscyplinarne, wielopoziomowe, wielosektorowe

9 Typy innowacji społecznychKlasyfikacja wg. J. Hochgernera: Nowe produkty i usługi Nowe procesy Nowe formy marketingu Nowe formy organizacyjne Nowe wartości Nowe normy postępowania Nowe role Nowe relacje i więzi społeczne

10 Przykłady innowacji społecznychPlatformy mobilne do zarządzania organizacją usług społecznych w środowisku lokalnym, dostępne przez internet i telefon komórkowy, udostępniające różnego rodzaju dane w czasie rzeczywistym Nowe usługi zdalne np. „inteligentne domy dla seniorów” (m.in. podstawowe badania lekarskie, możliwość szybkiego kontaktu z osobą wspierającą w sytuacjach kryzysowych) Nowe aplikacje mobilne dla osób przewlekle chorych jak np. osób z cukrzycą czy chorobą Parkinsona tworzone przez te osoby, monitorujące ich stan zdrowia i informujące o koniecznej dawce leków, co w rezultacie umożliwia samodzielnie funkcjonowanie tych osób w społeczeństwie

11 Innowacje społeczne jako społeczno-kulturowy cykl uczenia sięto nowe praktyki społeczne, w przeciwieństwie do dotychczas funkcjonujących powszechnych praktyk i sposobów postępowania, które cechują się zmianą postaw i zachowań ludzi oraz w konsekwencji podejmowanych przez nich działań, skutkują również zmianą relacji społecznych oraz sposobu funkcjonowania instytucji, Można je rozpatrywać jako społeczno-kulturowy cykl uczenia się. Kluczowe jest bowiem ich wdrożenie, rozumiane jako proces, w których coraz większe kręgi odbiorców innowacji dostrzegają korzyści wynikające z jej zastosowania i zaczynają korzystać z innowacji (J.Hochgerner).

12 Innowacje społeczne jako społeczno-kulturowy cykl uczenia sięInnowacja społeczna przebiega w złożonym społeczno – kulturowym procesie uczenia się Cykl ten jest zakotwiczony we wzorcach kulturowych oraz wartościach danej społeczności (m.in. selektywne postrzeganie faktów i wiedza kontekstowa) Społeczno-kulturowy proces uczenia się warunkuje przekształcenie nowych praktyk w praktyki powszechnie stosowane (i już nie nowe) Żródło: J. Hochgerner, The Society of Knowledge: Tendency and Perspectives, Center for social innovation, 2013

13 Proces innowacyjny obejmuje powstanie pomysłu, tworzenie i testowanie rozwiązania, jego produkcję i upowszechnianie to całokształt czynności niezbędnych do powstania i praktycznego zastosowania nowych rozwiązań, które obejmują swym zakresem nowe lub zmodyfikowane produkty lub usługi, procesy wytwórcze oraz zmiany organizacyjne oraz powiązane z nimi zmiany społeczne Źródło:Portal Innowacji, 2016

14 Proces innowacyjny - cechyInterakcyjny i multidyscyplinarny Zlokalizowany w konkretnej przestrzeni Jest procesem uczenia się Jest procesem interaktywnym wykorzystujący źródła wewnętrzne i zewnętrzne Relatywnie długi i trudny do określenia a priori

15 Proces innowacyjny - etapyw najbardziej ogólnym ujęciu w ramach tego procesu można wyodrębnić etap tworzenia oraz etap rozprzestrzeniania (dyfuzji) innowacji 4-I-proces (J. Hochgerner): Wytwarzanie pomysłu, idei (Ideation) Interwencja, stworzenie prototypu (Intervention) Wdrażanie rozwiązania (Implementation) Wpływu/ zmiany społecznej (Impact)

16 Cykl innowacyjny– Model F.WestleyPrzygotowanie prototypu Rozpowszechnienie rozwiązania reorganizacja konserwacja eksploatacja uwolnienie Wdrożenie rozwiązania (np. usługi) Powstanie pomysłu Żródło: F.Westley, Social Innovation Dynamics, University of Warteloo, 2008

17 Cykl innowacyjny– Model F.WestleyZmiany powolne, głębokie o szerokim zakresie Włączanie do głównego nurtu (makro) Upowszechnianie (mezo) Zmiany szybkie o niewielkim zakresie Inwencja - nowe rozwiązanie (mikro)

18 Analiza procesów innowacyjnych - badania IESIW ramach badań prowadzonych przez European Commission Joint Research Center w latach przeanalizowano ok 270 przykładów takich innowacji w różnych krajach, potwierdzając ich duże znaczenie w procesie wdrażania reform w krajach członkowskich. Jednym z analizowanych rozwiązań był Kalkulator Kosztów Zaniechania przygotowany przez MCPS. Źródła: Raporty z badań w programie IESI - ICT-Enabled Social Innovation in support to the implementation of the Social Investment Package, , EC JRC

19 Innowacje społeczne w polityce UEPakiet Inwestycji Społecznych (SIP) wskazuje na potrzebę modernizowania krajowych polityk publicznych, m.in. w zakresie deinstytucjonalizacji. SIP podkreślono również kluczową rolę innowacji w polityce społecznej w przeprowadzaniu tych reform. Innowacje w polityce społecznej są definiowane w polityce UE jako nowe sposoby lepszego zaspokojenia potrzeb społecznych (nowe idee, usługi czy modele) w obliczu dzisiejszych wyzwań, w szczególności dotyczące modeli funkcjonowania krajowych polityk społecznej oraz systemów usług społecznych (European Commision, 2014).

20 Innowacje społeczne w polityce UESzczególnym rodzajem innowacji w polityce społecznych są nowe rozwiązania społeczne oparte o wykorzystanie technologii ICT, ponieważ dostarczają nowych możliwości działania i posiadają duży potencjał do wprowadzania zmian istniejącego porządku. Są definiowane jako: nowe kombinacje praktyk społecznych dostarczające nowe lub lepsze odpowiedzi na aktualne wyzwania systemów zabezpieczenia społecznego oraz potrzeb osób w cyklu życia, które wynikają z innowacyjnego wykorzystania technologii informacyjno-komunikacyjnych (ICT), aby ustanowić nowe relacje oraz wzmocnić współpracę pomiędzy interesariuszami, a także rozwijać otwarty proces współtworzenia lub/i współdzielenia dobra wspólnego” (IESI D121, 2015 s. 42).

21 Główne wnioski z badań IESIIstnieje duże zróżnicowane rozmieszczenia innowacji społecznych w krajach europejskich. Zdecydowanie więcej i bardziej skutecznych innowacji pojawia się w krajach, w których sektor publiczny ma wiodącą rolę w rozwoju tj. kraje skandynawskie czy Wielka Brytania. Największe braki z rozwoju IS ICT identyfikowano w krajach postkomunistycznych. Potwierdza to hipotezę, że procesy innowacyjne przebiegają odmiennie w różnych krajach w zależności od modelu polityki społecznej, systemu usług społecznych oraz uwarunkowań społeczno-kulturowych.

22 Główne wnioski z badań IESIW przypadku większości inicjatyw innowacyjnych brakuje systematycznego monitoringu wskaźników rezultatów, który dostarczyłby dowodów w sprawie skuteczności lub/i efektywności danego rozwiązania. To z kolei ma przełożenie wprost na skalę upowszechniania nowych rozwiązań w społeczeństwie. Analizowane przypadki inicjatyw innowacyjnych potwierdziły przekonanie, że są one źródłem systemowych zmian dotyczących sposobów funkcjonowania państw w sferze społecznej oraz dostarczania usług społecznych. Innowacje społeczne oparte o ICT często ułatwiają dostęp do usług, dostarczają nowej wiedzy o problemach, a także ułatwiają komunikację, zachęcających tym samym obywateli do większej samodzielności w podejmowaniu działań mających na celu rozwiązanie danych problemów.

23 Główne wnioski z badań IESIBadania w zakresie wdrażania nowych rozwiązań wskazują, że zmiany będące ich efektem występują na trzech poziomach: wielosektorowa i wielodyscyplinarca sieć SYSTEMOWY PROCES INNOWACYJNY Zmiana kierunków polityki / strategii rozwoju polityka (strategia) Zmiana sposobu funkcjonowania instytucji instytucje Zmiana zachowania ludzi (interesariuszy) ludzie Źródło: Misuraca, G., Colombo, C., Radescu, R., and Bacigalupo, M., (2015) Mapping and analysis of ICT-enabled social innovation initiatives promoting social investment in 'Integrated approaches to the provision of Social Services', European Commission's Joint Research Centre, Institute for Prospective Technological Studies, JRC Technical Reports Series

24 Główne wnioski z badań IESIW analizach zastosowania innowacji społecznych w procesach zmian polityk publicznych, konieczne jest uwzględnienia wielopoziomowości oddziaływania innowacji. Są one wdrażane na trzech poziomach: mikro, mezo oraz makro. Na każdym poziomie wdrażania innowacji, powodują one kaskady konsekwencji społecznych o odmiennym charakterze. Istnieje wiele ograniczeń dla tworzenia modelowych zestawów wskaźników umożliwiających monitoring i pomiar systemowego procesu innowacyjnego, aby kaskady innowacji rozwinęły się w pożądanym kierunku. Ważne w tym procesie jest moderowanie tego procesu w oparciu o oś wartości zgodnych z aktualnymi potrzebami kierunku rozwoju społecznego. Ważna jest także szeroka partycypacja osób i instytucji w procesie zmiany. Autorzy dostrzegają konieczność tworzenia wielodyscyplinarnej i wielosektorowej sieci współpracy na rzecz wdrażania danej innowacji.

25 Ewaluacja Rozumienie potoczne – ocena, oszacowanieRozumienie naukowe – typ czynności o charakterze poznawczym (badanie) opartych o metodologie i podejścia badawcze, w których kluczowy jest pomiar danych empirycznych (a nie ocena, krytyka, nadzór czy kontrola) (I. Reichardt)

26 Pomiar danych empirycznychWskaźniki (Indicator) – obserwowalna i mierzalna cecha badanego zjawiska, której występowanie świadczy o występowaniu innego zjawiska, nazywanego indicatum (to, co się wskazuje) Mierniki statystyczne i dane z badań socjologicznych służą opisowi i ocenie zjawisk i procesów społecznych, demograficznych i ekonomicznych związanych z poziomem i jakością życia danego społeczeństwa oraz są stosowane do oceny procesów rozwoju społecznego W roli wskaźników społecznych najczęściej występują mierniki statystyczne. Trzeba jednak pamiętać, że wskaźnikami nie są owe miary, lecz to, co one mierzą. (B.Rysz-Kowalczyk) Wskaźniki społeczne dotyczą poziomu i jakości życia w społeczeństwie. Powiązanie między pojeciami wskaźnika, miernika i inducatum (zjawiska, którego pomiar nas interesuje) jest następujące: miernik mierzy wskaźnik indicatum (R. Szarfenberg) np. Badamy sytuację mieszkaniową osób starszych Wskaźnikiem będzie standard mieszkań Miernikiem będzie odsetek mieszkań bez łazienki

27 Podejście badawcze – analiza systemowaZałożenia: każdy przedmiot badania jest układem wielu elementów wzajemnie ze sobą powiązanych i oddziałujących na siebie pośrednio lub bezpośrednio Przedmiot badania, które analizujemy, jest osadzony w szerszym środowisku, otoczeniu, które można uznać za szerszy, bardziej skomplikowany system Efekty działań, zachowania i stan danego układu są wypadkową działań wielu czynników i rzadko mają jedną przyczynę Każdy układ poddany jest ciągłym, dynamicznym zmianom, ewolucji. Efekty zmian wprowadzanych w danym układzie pojawiać się mogą z opóźnieniem Zakłada pewną piętrowość obserwowalnych wydarzeń i koncentruje się na identyfikowaniu głębszych procesów, które są często ukrytymi przyczynami bieżących zdarzeń Źródło: Olejniczka K., Rola ewaluacji w krajowych politykach publicznych – analiza systemowa lat 1999–2010, PARP, 2010

28 Podejście badawcze – analiza systemowa

29 Wnioski aplikacyjne - etapy realizacji badania w ujęciu systemowymKrok 1. Sformułowanie centralnego problemu – zjawiska, które będzie badane. Krok 2. Stworzenie listy głównych czynników, które mają wpływ na kluczowy problem (zasobów m.in. materiałów, ludzi, informacji oraz przepływów m.in. interakcji i działań). Krok 3. Dla kluczowych zidentyfikowanych czynników tworzony jest wykres trendu – pokazujący jak czynnik zmieniał się czasie. Krok 4. Wykresy są ze sobą zestawiane, a osoba prowadząca analizę formułuje hipotezy na temat tego, jakie relacje zachodzą między czynnikami. Krok 5. prezentacja wyników analizy i dyskusja w gronie osób i instytucji zainteresowanych daną, będącą przedmiotem analizy kwestią problemową. Źródło: Olejniczka K., Rola ewaluacji w krajowych politykach publicznych – analiza systemowa lat 1999–2010, PARP, 2010

30 Trzy poziomy analizy procesu innowacyjnego

31 Trzy poziomy analizy procesu innowacyjnego

32 Trzy poziomy analizy procesu innowacyjnego

33 Ewaluacja dynamicznego procesu innowacyjnego- istotne aspektyMonitorowanie przebiegu procesu m.in.: zdarzenia i punkty zwrotne, rozwój kapitału ludzkiego (postawy, wiedza, umiejętności) rozwój kapitał społecznego (relacje i i więzi (zaufanie, solidarność), normy, role zdolność do modernizacji struktur i sposobów działania (optymalizacja procesów, budowanie zdolności lepszego wykorzystania posiadanych zasobów) Analiza postępów w realizacji wyznaczonych zadań i celów, w szczególności skala rozpowszechnienia innowacji Analiza czynników sprzyjających i utrudniających przebieg procesu (np. istniejące regulacje, dostępność zasobów, postawy ludzkie itd.)

34 Metoda małych kroków w kształtowaniu polityk publicznych wg. ChMetoda małych kroków w kształtowaniu polityk publicznych wg. Ch. Lindblom Zwykle brakuje czasu i pieniędzy na przeprowadzenie złożonych analizy adekwatnych do potrzeb związanych ze znalezieniem właściwego rozwiązania „Granice potencjału ludzkiego intelektu i w zakresie dostępnej informacji, określają granice ludzkich zdolności do bycia kompleksowym” Lindblom podkreśla, że lepsza jest świadoma ograniczona analiza przeprowadzona systematycznie, niż całościowa i niekompletna analiza podszyta aspiracjami wszechstronnego i całościowego ogarnięcia przedmiotu analizy, co nie jest możliwe. Różne formy społecznych interakcji mogą czasami lepiej poradzić sobie z problemami niż analiza, szczególnie gdy jest ona, w najlepszym przypadku, wyraźnie niekompletna. Rozumienie problemu społecznego nie jest zawsze konieczne dla jego polepszenia

35 Wnioski aplikacyjne - podsumowanieKoncentracja na procesie wprowadzania nowych usług Świadomość cyklu rozwojowego i ciągłości w zastępowaniu starych rozwiązań nowymi, które są lepiej dopasowane do aktualnych potrzeb Analiza procesu na trzech poziomach w ujęciu systemowym Ze względu na dużą złożoność procesów innowacyjnych przydatna jest metoda „małych kroków” Przygotowanie wskaźników pomiaru przebiegu procesu innowacyjnego oraz postępu w realizacji planowanych działaniach, dostosowanych do specyfiki obszaru Kreowanie dyskursu wokół osi wartości oraz definiowanie pojęć i „wspólnego języka” w interdyscyplinarnej i wielosektorowej sieci interesariuszy Organizowanie debaty publicznej Dbanie o proces społecznego uczenia się dla wprowadzenia rzeczywistej zmiany

36 Dziękuję za uwagę Gabriela Sempruch