1 Diagnoza psychopedagogicznaKrzywdzenie i zaniedbywanie dzieci Mgr Edyta Białkowska

2 Diagnozowanie przemocy i zaniedbywania dzieciDiagnozowanie przemocy rodzinnej, szczególnie wobec dzieci stanowi niezwykle złożony problem. Ze względu na silne więzi łączące często ofiarę ze sprawcą przemocy trudno dochodzi do wykrywania i ujawniania tego zjawiska.

3 Szczególna rola w diagnozowaniu przypadków krzywdzenia dzieci należy do specjalistów pracującym z dziećmi (pedagogów, nauczycieli przedszkolnych i szkolnych) ze względu na częsty kontakt z dziećmi oraz możliwość obserwowania dziecka i nawiązania z nim pozytywnej relacji.

4 Definicja przemocy wobec dziecka„Przemoc to fizyczne lub umysłowe działanie na szkodę, wykorzystanie seksualne, zaniedbywanie lub maltretowanie dziecka poniżej 18 roku życia przez osobę odpowiedzialną za pomyślny jego rozwój oraz działania, które stanowią zagrożenie dla jego rozwoju” wg. Amerykańskiego Centrum Pomocy Dzieciom Krzywdzonym i Zaniedbanym (National Center on Child Abuse and Neglect)

5 Zespół dziecka maltretowanego„Zespół objawów chorobowych powstałych w wyniku świadomego lub nieświadomego działania zaburzającego rozwój psychiczny, fizyczny i społeczny dziecka .” W ICD-10 jest to syndrom ujęty jako T74.

6 Najczęstsze rodzaje maltretowania dzieci to:Przemoc fizyczna Zaniedbanie dziecka Wykorzystanie emocjonalne Wykorzystanie seksualne

7 Przemoc fizyczna Obrażenia ciała nie będące wynikiem wypadku: obrażenia głowy, złamania, oparzenia, sińce i stłuczenia; zespół Munchhausena; nie spowodowany przyczynami organicznymi opóźniony rozwój fizyczny dziecka i upośledzenie funkcjonowania psychospołecznego. Źródło: R. Goodman, S. Scott Psychiatra dzieci i młodzieży.

8 Zaniedbanie dziecka Brak troski o zaspokajanie potrzeb fizycznych dziecka oraz o zapewnienie mu koniecznej opieki medycznej, brak dozoru, bliskości emocjonalnej, stymulacji rozwoju Źródło: R. Goodman, S. Scott Psychiatra dzieci i młodzieży.

9 Wykorzystanie emocjonalneWrogość względem dziecka, deprywacja uwagi i kontaktu emocjonalnego, straszenie dziecka porzuceniem, stawianie zbyt wygórowanych wymagań Źródło: R. Goodman, S. Scott Psychiatra dzieci i młodzieży.

10 Wykorzystanie seksualneStosunki seksualne z penetracją, praz penetracji, wewnątrzrodzinna, pozarodzinne, dotyczące dziewczynek, dotyczące chłopców. Źródło: R. Goodman, S. Scott Psychiatra dzieci i młodzieży.

11 Profilaktyka przemocySzczególnie istotne wobec problemu przemocy wobec dzieci stają się zadania w zakresie profilaktyki przemocy. Główną rolę przypisuje się tu wykrywaniu czynników ryzyka wystąpienia zjawiska przemocy w rodzinie.

12 „Celem jest wczesne dotarcie z odpowiednią pomocą do tych osób - rodziców, których sytuacja indywidualna i społeczna predestynuje szczególnie do stosowania wobec swoich dzieci przemocy, zanim dojdzie do złego traktowania dziecka.” (E. Jarosz 2006)

13 Jak pokazują badania krzywdzenie dzieci w rodzinie jest zjawiskiem o charakterze złożonym i wieloprzyczynowym. Na pojawienie się przemocy wobec dziecka może wpływać wiele czynników indywidualnych (rodzica i dziecka), rodzinnych, lokalnych oraz makrospołecznych.

14 1) niski stopień umiejętności rodzicielskich Czynniki predysponujące do wystąpienia maltretowania dziecka dzieli się w następujący sposób: 1) niski stopień umiejętności rodzicielskich 2) stresujące okoliczności 3) cechy dziecka 4) zaburzenia więzi pod postacią słabej więzi któregoś z rodziców z dzieckiem (R. Goodman, 2000)

15 Źródło: R. Goodman, S. Scott Psychiatra dzieci i młodzieży.

16 Kolejnym aspektem istotnym w sytuacji stosowania przemocy jest identyfikacja zjawiska przemocy

17 Identyfikacja przypadków przemocyRozpoznanie zjawiska przemocy jest często wynikiem pracy całego zespołu specjalistów, a nie pojedynczej osoby.

18 Identyfikacja przypadków przemocy i diagnoza problemuW skład takiego interdyscyplinarnego zespołu diagnozującego powinni wchodzić: psycholog rodzinny i dziecięcy, pedagog, pracownik socjalny, lekarz, prawnik oraz przedstawiciel instytucji specjalistycznej pomocy ofiarom przemocy lub przedstawiciel organizacji lokalnej zajmującej się problemem oraz przedstawiciel policji, kurator sądowy czy ewentualnie ginekolog dziecięcy. (E. Wysocka 2006)

19 Schemat postępowania w sytuacji podejrzewania stosowania przemocy wobec dziecka obejmuje następujące aspekty

20 Źródło: E. Jarosz, E. Wysocka „Diagnoza psychopedagogiczna” 2006 str

21 Ujawnienie się sprawcySytuacja w której sprawca sam przyznaje się do stosowania przemocy w praktyce zdarza się niezwykle rzadko gdyż sprawca zazwyczaj zdaje sobie sprawę z niepoprawności i konsekwencji swoich czynów. Jeśli sytuacja taka ma miejsce to zazwyczaj „przy okazji terapii, badań rodziny, szukania pomocy socjalnej lub porad”.

22 Ujawnienie przemocy domowej przez dzieckoDziecko rzadko ujawnia przemoc, której doświadcza od rodziców. Jeśli się jednak na to decyduje, to zwykle po długim czasie trwania takiej sytuacji, a nie po zaistnieniu pierwszych incydentów przemocy.

23 Zwykle też ujawnia swoje doświadczenia tylko wybranym osobom, które obdarza zaufaniem, sympatią i które spostrzega jako osoby mogące mu pomóc (często jest to zaufany nauczyciel, pedagog, trener tip.)

24 Dziecko ujawnia zazwyczaj sytuacją w sposób pośredni w ten sposób mając nadzieją, że nie zdradza rodzica i że nie będzie przez to ukarane: opowiada o koledze, który ma problemy w domu pozastawia zaufanej osobie rysunki obrazujące przemoc narzeka na bliżej nieokreślone dolegliwości „prowokując” w ten sposób zainteresowanie się jej osobą czasami celowo staje się nieposłuszne aby było przyłapane i wypytywane o szczegóły z życia rodzinnego

25 Jeśli ma miejsce sytuacja bezpośredniego ujawnienia przemocy, osoba „wybrana" przez dziecko powinna w danym momencie znaleźć czas dla dziecka i wysłuchać je, a nie odsyłać do kogoś innego (kto wydaje się jej bardziej odpowiednią osobą do zajmowania się takimi sprawami).

26 Osoba, której dziecko ujawnia fakt doświadczania przemocy w domu, powinna zachować się zgodnie z pewnymi regułami: nie wolno w żaden sposób sugerować, że jakaś konkretna osoba czegoś dokonała lub że miało miejsce jakieś określone zachowanie wobec dziecka (szczególnie ważne przy nadużyciach seksualnych); należy zapewniać dziecko, że dobrze robi ujawniając problem, że jego sprawa nas obchodzi i chcemy mu pomóc; nie można zapewniać, że już nic przykrego się nie wydarzy oraz że już nikt dodatkowy nie dowie się o sprawie; Źródło: E. Jarosz, E. Wysocka „Diagnoza psychopedagogiczna” 2006

27 Osoba, której dziecko ujawnia fakt doświadczania przemocy w domu, powinna zachować się zgodnie z pewnymi regułami: należy poinformować dziecko, co dalej nastąpi, kto i dlaczego będzie musiał się dowiedzieć o jego problemie; należy zapewnić dziecko, że nie jest odpowiedzialne za doznawanie przemocy; zasadą jest zaakceptowanie opowieści i wiara słowom dziecka oraz sygnalizowanie dziecku owej wiary i akceptacji (np. wykorzystując wyrażenia typu: „wierzę ci", „cieszę się, że mi to mówisz", „jesteś bardzo dzielny, że o tym opowiadasz", „bardzo mnie obchodzi twój problem" itp.) Źródło: E. Jarosz, E. Wysocka „Diagnoza psychopedagogiczna” 2006

28 Jak rozmawiać z dzieckiem - ofiarą przemocy domowej, :należy przejawiać zaufanie i wiarę w to, co mówi dziecko należy zachować spokój (nie należy ujawniać złości, zaszokowania czy zakłopotania tym, co dziecko mówi) w sytuacji braku wcześniejszego sygnalizowania lub ujawnienia przez dziecko przemocy rozmowę najlepiej rozpocząć od pytań ogólnych, niezwiązanych z tematem, dotyczących szkoły, zabaw, ogólnego życia w domu; należy też zapytać o kwestie wychowawcze: obowiązki i reguły w domu; te pytania pozwalają zapytać następnie o to, co się dzieje, kiedy dziecko łamie te reguły, a jeśli dziecko nie mówi o karach fizycznych, należy je o to wprost zapytać; kolejne pytania powinny dotyczyć snów, marzeń, lęków dziecka - poza informacjami ważnymi dla rozpoznania przemocy pozwalają one przejść do pytań o przemoc np. „Czy ktoś cię kiedykolwiek skrzywdził?", „Czy zrobił ci coś złego?" Źródło: E. Jarosz, E. Wysocka „Diagnoza psychopedagogiczna” 2006

29 Jak rozmawiać z dzieckiem - ofiarą przemocy domowej:należy uwzględniać rytm, w jakim dziecko się otwiera, nie naciskać, nie przymuszać i nie poganiać dziecka dobrze jest ustalić wspólne nazewnictwo dotyczące osób, części ciała (w tym genitaliów), określonych czynności (w tym zachowań seksualnych); niejednokrotnie istnieje konieczność niekonwencjonalnego sposobu porozumiewania się z dzieckiem np. przez zabawę w teatrzyk, zabawę lalkami, kukiełkami, w oparciu o wykonywanie rysunku Źródło: E. Jarosz, E. Wysocka „Diagnoza psychopedagogiczna” 2006

30 Jak rozmawiać z dzieckiem - ofiarą przemocy domowej:nie można obiecywać, że nikt więcej się nie dowie o całej sytuacji, zbierane informacje nie są poufne i mogą być przekazywane innym profesjonalistom lub instytucjom należy upewnić dziecko, że dobrze robi ujawniając przemoc, pochwalić je za to, podkreślić, że „to nie jest jego wina", zapewnić dziecko, że występowanie przemocy jest winą jedynie „agresora" Źródło: E. Jarosz, E. Wysocka „Diagnoza psychopedagogiczna” 2006

31 Jak rozmawiać z dzieckiem - ofiarą przemocy domowej:przyjmowanie tego, co dziecko mówi, bez osądzania, demonizowania czy kryminalizowania sytuacji nie należy udawać, że wszystko jest w porządku; dziecko ma odczuć, że jest to problem, sytuacja, która nie powinna mieć miejsca, ale że wspólnie można ją po- prawić Źródło: E. Jarosz, E. Wysocka „Diagnoza psychopedagogiczna” 2006

32 Jak rozmawiać z dzieckiem - ofiarą przemocy domowej:nie należy tworzyć atmosfery bardzo wyjątkowych wydarzeń; dobrze jest powiedzieć dziecku, że takie sytuacje zdarzają się i innym dzieciom nie należy wypowiadać negatywnych sądów o „agresorze"; jeśli to potrzebne na- leży powiedzieć, że jest to problem i dla tej osoby i że ona też potrzebuje pomocy. Źródło: E. Jarosz, E. Wysocka „Diagnoza psychopedagogiczna” 2006

33 Jak rozmawiać z dzieckiem - ofiarą przemocy domowej:nie można obiecywać dziecku czegoś, czego nie można mu zapewnić nie jest wskazane, aby w czasie wywiadu z dzieckiem byli obecni rodzice. Źródło: E. Jarosz, E. Wysocka „Diagnoza psychopedagogiczna” 2006

34 Jak rozmawiać z dzieckiem - ofiarą przemocy domowej:Kończąc rozmowę z dzieckiem, trzeba jeszcze raz zapewnić, że mu się wierzy, zapoznać dziecko z tym, co dalej nastąpi i pochwalić je jeszcze raz za to, że zdecydowało się ujawnić przemoc. Dobrze jest zakończyć spotkanie jakąś pozytywną optymistyczną uwagą. Źródło: E. Jarosz, E. Wysocka „Diagnoza psychopedagogiczna” 2006

35 Doniesienia osób trzecichWystępowanie przemocy wobec dziecka w rodzinie może być zgłaszane przez członków rodziny: rodzica nie stosującego przemocy, rodzeństwo, dziadków czy innych krewnych lub przez osoby mające styczność z dzieckiem i rodziną: kolegów dziecka, sąsiadów, znajomych rodziny.

36 Osoby takie zgłaszają problem najczęściej nauczycielowi, wychowawcy dziecka, pedagogowi szkolnemu, pracownikowi socjalnemu, kuratorowi sądowemu lub rzadziej policji.

37 Osoba, której ktoś zgłasza przemoc wobec dziecka, powinna w pierwszym kontakcie wysłuchać relacji bez ingerowania w jej tok (o ile to możliwe). Następnie trzeba poprosić o ponowne, jak najbardziej szczegółowe przedstawienie tych zdarzeń, które wydają się najważniejsze.

38 Dodatkowo można oceniać wiarygodność takich doniesień, kierując się określonymi kryteriami (Gołąb 1995): sposób prezentacji nie przypomina tekstu wyuczonego na pamięć; opowieść jest raczej nieuporządkowana, czasami wręcz chaotyczna; dokonywane z czasem, w trakcie kolejnych relacji uzupełnienia i korekty pasują do zasadniczego toku i rzeczywiście czynią go jaśniejszym; osoba zgłaszająca potrafi przedstawić doznania zmysłowe i odczuwane wrażenia z relacjonowanej sytuacji; osoba ujawnia oznaki pobudzenia emocjonalnego, np. ma trudności z mówieniem, sprawia wrażenie nieporadnej i zagubionej w całej sytuacji. Źródło: E. Jarosz, E. Wysocka „Diagnoza psychopedagogiczna” 2006

39 Podstawowymi przesłankami, a jednocześnie praktycznymi wskaźnikami występowania zachowań przemocy są ujawniające się u dziecka symptomy fizyczne.

40 Różnego rodzaju urazy i zranienia u dziecka powinny być systematycznie obserwowane przez uważnego nauczyciela, pedagoga lub pracownika socjalnego.

41 Kiedy dziecko trafia do specjalisty z powodu jakiegoś urazu wywiad zebrany od rodziców może wskazywać na przemocowy charakter tych obrażeń

42 Szczególną uwagę zwraca się na:(1) Opóźnienie lub zaniechanie poszukiwania pomocy medycznej. (2) Opis okoliczności, w jakich dziecko doznało urazu jest niejasny, bardzo ogólnikowy, natomiast na inne pytania odpowiedzi są udzielane z przeko­nującą dokładnością. (3) Relacja zmienia się istotnie przy każdym kolejnym powtórzeniu, np. gdy trzeba raz jeszcze opowiedzieć okoliczności zdarzenia innej osobie badającej dziecko. (4) Relacja dotycząca okoliczności urazu nie współgra z ciężkością urazu (np. dziecko z licznymi sińcami i złamaniami — według relacji rodziny — miało spaść z łóżka na dywan leżący na podłodze). (5) Natężenie emocji któregoś z rodziców relacjonującego zdarzenie jest nieod­powiednie do okoliczności; nie odzwierciedla troski i lęku o stan zdrowia dziecka. (6) Zachowanie któregoś z rodziców podczas zbierania wywiadu wydaje się podejrzane — z wyraźną wrogością, gwałtownym zaprzeczaniem jakimkol­wiek negatywnym uczuciom względem dziecka, mimo dowodów jego złego zachowania poprzedzającego incydent, lub opuszczanie szpitala przed roz­mową z lekarzem. (7) Wiele maltretowanych dzieci wygląda smutno, jest wycofanych emocjonal­nie, przestraszonych, wykazującego pełną napięcia czujność. (8) Dziecko może powiedzieć o czymś, co zdecydowanie świadczy o stosowa­niu wobec niego przemocy. Źródło: R. Goodman, S. Scott Psychiatra dzieci i młodzieży.

43 Ważne jest aby analizując fizyczne symptomy widzieć ich kompleksowość – rzadko bowiem mają one charakter pojedynczego izolowanego objawu.

44 Obrażenia fizyczne specyficzne dla doznawania przemocy:niewyjaśnione i powtarzające się obrażenia obrażenia nieleczone - stare i nowe, różne co do „wieku" nietypowa dla przypadkowych obrażeń lokalizacja (czaszka, uszy, oczy, usta, szyja, ramiona, klatka piersiowa, plecy, pośladki, genitalia, uda) siniaki na klatce piersiowej, pośladkach, podbrzuszu, udach, genitaliach lub w okolicy odbytu (mogą wskazywać na wykorzystywanie seksualne) Źródło: E. Jarosz, E. Wysocka „Diagnoza psychopedagogiczna” 2006

45 Obrażenia fizyczne specyficzne dla doznawania przemocy:siniaki na częściach miękkich, w tym ślady szczypania (policzki, brzuch, pośladki, ramiona, przedramię, łydki, uda) siniaki w kształcie dłoni na policzkach i pośladkach siniaki po obu stronach ust lub policzków powstające wskutek silnego ucisku siniaki po obu stronach małżowiny usznej lub naderwania i zniekształcenia małżowiny siniaki i urazy geometryczne - o wyraźnym zarysie, wyraźnie zaznaczonych kształtach przedmiotów które zostały użyte do bicia (paska, klamry, zwiniętego kabla, kija itp.) Źródło: E. Jarosz, E. Wysocka „Diagnoza psychopedagogiczna” 2006

46 Obrażenia fizyczne specyficzne dla doznawania przemocy:łukowate ślady wbijania paznokci długie i głębokie zadrapania, cięcia (np. ostrzem brzytwy, nożem itp.) siniaki na ramionach, łopatkach lub tułowiu (rezultat silnego uścisku lub potrząsania dzieckiem) tzw. podbite oczy Źródło: E. Jarosz, E. Wysocka „Diagnoza psychopedagogiczna” 2006

47 Obrażenia fizyczne specyficzne dla doznawania przemocy:ślady duszenia lub krępowania czy wiązania (na szyi, nadgarstkach, w kostkach) niewyjaśnione owrzodzenia, krwawienia i jakiekolwiek rany okolic genitaliówi odbytu (otarcia, zaczerwienienia, stany zapalne) mogą wskazywać na seksualne wykorzystywanie dziecka, podobnie trudności w chodzeniu i siadaniu czy oddawaniu moczu, jednakże jedynie lekarz może uznać, czy są one nieprzypadkowe, czy też mogą mieć inne wytłumaczenie Źródło: E. Jarosz, E. Wysocka „Diagnoza psychopedagogiczna” 2006

48 Obrażenia fizyczne specyficzne dla doznawania przemocy:i odbytu (otarcia, zaczerwienienia, stany zapalne) mogą wskazywać na seksualne wykorzystywanie dziecka, podobnie trudności w chodzeniu i siadaniu czy odda- waniu moczu, jednakże jedynie lekarz może uznać, czy są one nieprzypadkowe, czy też mogą mieć inne wytłumaczenie poważne urazy głowy u małych dzieci (zwłaszcza niemowląt, które jeszcze nie chodzą) Źródło: E. Jarosz, E. Wysocka „Diagnoza psychopedagogiczna” 2006

49 Obrażenia fizyczne specyficzne dla doznawania przemocy:uszkodzenia podniebienia i dziąseł -jako rezultat karmienia na siłę częste występowanie różnych oparzeń i śladów przypaleń, ślady oparzeń różne co do „wieku" oparzenia określonych, nietypowych dla przypadkowych oparzeń, części ciała: tułowia, twarzy, pośladków, grzbietu dłoni itp. Źródło: E. Jarosz, E. Wysocka „Diagnoza psychopedagogiczna” 2006

50 Obrażenia fizyczne specyficzne dla doznawania przemocy:okrągłe i głębokie, czerwone poparzenie papierosowe na delikatnych częściach ciała (ustach, wewnętrznej stronie ramion, genitaliach) głębokie poparzenia o regularnych kształtach (żelazko, lokówka, itp.) bardziej intensywne na jednym końcu, często występują na tzw. przykrytych częściach ciała pewne oparzenia sugerują, iż nie były przypadkowe, gdyż mają obraz symetryczny Źródło: E. Jarosz, E. Wysocka „Diagnoza psychopedagogiczna” 2006

51 Obrażenia fizyczne specyficzne dla doznawania przemocy:ślady ugryzień posiadające wyraźny zarys zębów człowieka dorosłego łysienie dziecka lub tzw. łyse plamy - mogą mieć charakter łysienia z urazu, gdy rodzice ciągną dziecko za włosy, lub być wynikiem silnego stresu emocjonalnego liczne złamania w różnej fazie gojenia się, ślady starych powtarzających się złamań kończyn mogą powodować zniekształcenia kończyn, złamania żeber Źródło: E. Jarosz, E. Wysocka „Diagnoza psychopedagogiczna” 2006

52 Symptomy fizyczne zaniedbywania dziecka w rodzinie:bardzo niska higiena osobista - dziecko jest zawsze brudne, cuchnące, ma stale brudne paznokcie i ubranie itp. zbyt niska wobec wieku waga i wzrost lub wręcz wychudzenie, wymizerowanie dziecko jest zawsze głodne ciągłe zmęczenie, apatia często brudne ubranie w złym stanie (niereperowane) Źródło: E. Jarosz, E. Wysocka „Diagnoza psychopedagogiczna” 2006

53 Symptomy fizyczne zaniedbywania dziecka w rodzinie:nieleczone choroby, urazy -oznaki odmrożeń zapalenia skóry na pośladkach, ropne zapalenia skóry ślady licznych ukąszeń (pchły, pluskwy) świerzb dziecko szybko przybiera na wadze, poprawia się jego ogólna kondycja podczas krótkich pobytów poza domem rodzinnym, a jego wygląd marnieje po powrocie Źródło: E. Jarosz, E. Wysocka „Diagnoza psychopedagogiczna” 2006

54 Kolejnym wskaźnikiem przemocy stosownej wobec dziecka mogą być różnorakie formy zburzonego zachowania Wiele rodzajów złego traktowania przez rodziców nie pozostawia fizycznych śladów lub są one słabo widoczne (np. zachowania przemocy emocjonalnej, nadużycia seksualne bez kontaktu fizycznego lub bez oznak fizycznego przymusu, niektóre bardziej wymyślne formy fizycznego znęcania się).

55 Behawioralne symptomy krzywdzenia dziecka:poszukiwanie przez dziecko stałej uwagi nauczyciela, ciągłe zwracanie na siebie uwagi tzw. ciągłe czepianie się, „lepienie się" do dorosłych tzw. „zimne wyczekiwanie" polegające na tym, iż dziecko stale obserwuje dorosłych, aby modyfikować swoje zachowanie, w celu uniknięcia ewentualnej przemocy tzw. ciągły „niemądry" uśmiech, stosowany przez dzieci, by wydać się bardziej przyjaznymi lub skompensować ciągłe wyzywanie i poniżanie, chociaż u dzieci poniżanych zachowanie może przybrać formę ciągłej agresji i złości Źródło: E. Jarosz, E. Wysocka „Diagnoza psychopedagogiczna” 2006

56 Behawioralne symptomy krzywdzenia dziecka:wyraźny brak radości życia u dziecka postawa nadmiernie narzekająca postawa pasywna, wycofująca się zbyt pośpieszne przepraszanie Źródło: E. Jarosz, E. Wysocka „Diagnoza psychopedagogiczna” 2006

57 Behawioralne symptomy krzywdzenia dziecka:zachowania agresywne częste napady złości, złego humoru lęk przed rozbieraniem się np. na lekcjach wychowania fizycznego lub do badania lekarskiego lęk przed powrotem do domu, wyrażanie niechęci co do powrotu wyrażanie lęku przed rodzicami niestosowny do pogody strój (zakrywanie obrażeń) lęk, kulenie się przed dotknięciem lub chęcią pogłaskania (typowe dla przemocy fizycznej) moczenie się dzieci, które już od dawna tego nie robiły Źródło: E. Jarosz, E. Wysocka „Diagnoza psychopedagogiczna” 2006

58 Symptomy behawioralne wykorzystywania seksualnego dziecka:pseudodojrzałe zachowania o seksualnym charakterze, zachowania seksualne nietypowe dla wieku (duża częstotliwość zachowań, ich kompulsywność, używanie przemocy, sapanie lub bardzo dokładne odwzorowywanie) zachowania prowokujące seksualnie dorosłych lub rówieśników (np. dotykanie genitaliów i zachęcanie do masturbacji) używanie nowych, niespotykanych dotąd nazw organów i czynności płciowych, obsceniczne wyrazy i zwroty ciągła (nie okazjonalna), otwarta masturbacja (przymusowa i niepohamowana) Źródło: E. Jarosz, E. Wysocka „Diagnoza psychopedagogiczna” 2006

59 Równie specyficzne objawy widoczne są w sytuacji wykorzystywania seksualnego dziecka

60 Symptomy behawioralne wykorzystywania seksualnego dziecka:agresywne (przemocowe) zachowania seksualne wobec rówieśników, symulowanie w zabawach stosunków seksualnych, odgrywanie przemocy seksualnej na lalkach i zabawkach rysunki o kontekście seksualnym mówienie lub pisanie w kontekście seksualnym Źródło: E. Jarosz, E. Wysocka „Diagnoza psychopedagogiczna” 2006

61 Symptomy behawioralne wykorzystywania seksualnego dziecka:postawa „zimnego wyczekiwania", nadmiernie ostrożna częste napady złości i złego humoru lub trudne do wytłumaczenia zmiany zachowań odosobnienie, izolacja, nieposiadanie przez dziecko prawie żadnych przyjaciół postawa obojętności wobec wszystkiego Źródło: E. Jarosz, E. Wysocka „Diagnoza psychopedagogiczna” 2006

62 Symptomy behawioralne wykorzystywania seksualnego dziecka:uciekanie od rzeczywistości doświadczanie tzw. chwil utraty pamięci przerwanie aktywności, które dotychczas sprawiały dziecku przyjemność np. słuchanie muzyki, uprawianie sportu itp. , wyraźna niechęć przed powrotem do domu, znajdowanie wielu wymówek, by opóźnić powrót Źródło: E. Jarosz, E. Wysocka „Diagnoza psychopedagogiczna” 2006

63 Symptomy behawioralne wykorzystywania seksualnego dziecka:generalny brak zaufania - dziecko nie ufa nikomiu uskarżanie się na bóle podbrzusza i genitaliów bez medycznego wyjaśnienia zaburzenia jedzenia z rozwinięciem w anoreksję lub nadmierne objadanie się (tzw. bulimia) bądź też nagła zmiana nawyków jedzenia zaburzenia snu, koszmary nocne, nocne moczenie (nie u małych dzieci!) Źródło: E. Jarosz, E. Wysocka „Diagnoza psychopedagogiczna” 2006

64 Symptomy behawioralne wykorzystywania seksualnego dziecka:nagłe pojawienie się trudności szkolnych, wagarowanie wyrażana niska samoocena i stałe poczucie winy permanentne, częste ucieczki z domu kradzieże, kłamstwa, jawne oszukiwanie (w nadziei, że ktoś je przyłapie) Źródło: E. Jarosz, E. Wysocka „Diagnoza psychopedagogiczna” 2006

65 Symptomy behawioralne wykorzystywania seksualnego dziecka:samookaleczenia, myśli i próby samobójcze, wrogość wobec samego siebie mówienie o sobie, że jest się złym, brudnym, zepsutym głębokie stany depresyjne, postawa stałego wycofania się zachowania regresywne, nieodpowiednie do wieku Źródło: E. Jarosz, E. Wysocka „Diagnoza psychopedagogiczna” 2006

66 Symptomy behawioralne wykorzystywania seksualnego dziecka:ciąża z upartym ukrywaniem ojcostwa drapanie intymnych okolic - choroby weneryczne lub infekcje lęk i niechęć jawna lub sugerowana do przebywania z określonymi dorosłymi (opiekunkami, krewnymi, rodzicem) obawa, niechęć przed badaniami medycznymi, niechęć do rozbierania się posiadanie pieniędzy z niewiadomego źródła Źródło: E. Jarosz, E. Wysocka „Diagnoza psychopedagogiczna” 2006

67 Pomoc instytucjonalnaOfiary przemocy domowej potrzebują zwykle pomocy psychologicznej, prawnej, materialnej, socjalnej, medycznej, a także wsparcia. Niezmiernie istotna jest współpraca i przepływ informacji pomiędzy różnymi instytucjami i organizacjami zajmującymi się pomaganiem ofiarom przemocy domowej, a co za tym idzie tworzenie koalicji lokalnych.

68 Skutki maltretowania dzieckaBadania wykazują wiele istotnych negatywnych konsekwencji zarówno krótko jak i długofalowych doświadczanie przemocy

69 Do najczęstszych konsekwencji maltretowania dziecka zalicza się:skutki fizyczne – opóźnienia rozwoju fizycznego dziecka, skutki emocjonalne – depresyjny nastrój, nadpobudliwość, chwiejność emocjonalna, agresja, stępienie emocjonalne, zaburzony wzorzec tworzenia prawidłowych więzi emocjonalnych, zaniżona samoocena, opóźniony i zaburzony rozwój relacji społecznych, opóźnienia w rozwoju poznawczym, zaburzenia zachowania, w dorosłym życiu stawanie się sprawca przemocy.