1 Doc. dr Bolesław Iwan Przedmiot - Makroekonomia Studia Stacjonarne. Rok I, Sem. 2 Kierunek – Turystyka i Rekreacja Temat: Zatrudnienie i bezrobocie w Gospodarce Narodowej 1

2 Bezrobocie i zatrudnienie 1. We współczesnym świecie wymienia się trzy największe problemy makroekonomii, z którymi borykają się gospodarki wielu państw świata: Inflacja Bezrobocie Ubóstwo Bezrobocie jest najczęściej badanym i monitorowanym zjawiskiem w każdym kraju zarówno przez stronę rządową, jak i związki, partie polityczne (opozycyjne), przez społeczną naukę Kościoła. Cały świat zadaje sobie następujące pytanie: Jak to się dzieje, że na świecie jest tyle milionów osób bezrobotnych, a ich zdolność do pracy jest marnotrawiona? Z drugiej strony na świecie jest tyle pracy do wykonania: budowa dróg, autostrad, ochrona środowiska, nawadnianie pustyń, zalesianie. 2

3 Na te pytanie wszystkie koncerny nie udzieliły odpowiedzi. Elementem takiej odpowiedzi jest historia ukształtowania i podziału PNB w poszczególnych krajach. Drugim elementem takie odpowiedzi jest to iż poziom zasobów w poszczególnych krajach jest zróżnicowany dlatego tez bezrobocie jest faktem bezspornym we współczesnym świecie. 3

4 2. SKUTKI EKONOMICZNE BEZROBOCIA: Bezrobocie oznacza, że w Gospodarkach Narodowych w poszczególnych państwach nie jest wykorzystywany i angażowany największy czynnik wytwórczy: praca ludzka. Oznacza to straty w Gospodarce Narodowej. Bezrobocie to marnotrawstwo w postaci nie wytworzonej żywości w rolnictwie, nie wybudowanych dróg i nie zalesionych terenów. Zgodnie z prawem OKUNA, każdy procent punkt obniżenia bezrobocia oznacza przyrost PNB +/- o 2%. 4

5 3. SKUTKI SPOŁECZNE BEZROBOCIA: Są trudniejsze do rozwiązania niż skutki ekonomiczne. Wśród bezrobotnych, a chcących pracować, lecz nie mogących znaleźć pracę wytwarza się poczucie frustracji, degradacji społeczeństwa, co wpływa nie korzystnie na nastroje społeczne w danym kraju. Degradacja społeczeństwa, obniżenie wydajności, jakość pracy, a więc jest dodatkowym hamulcem wzrostu gospodarczego. Wśród rodzin bezrobotnych, występuje większy wskaźnik zachorować (choroby somatyczne, psychiczne). Wzrost zahamowań powoduje zwiększenie wydatków z budżetu państwa na leczenie, zasiłki chorobowe, renty. Badania wykazały także, iż w rodzinach bezrobotnych występuje większa skłonność do samobójstw. W śród rodzin bezrobotnych istnieje zjawisko samo reprodukcji- powielania bezrobocia i ubóstwa, powstaje tzw. „zaklęty krąg ubóstwa i niemożności”. 5

6 Mierzenie bezrobocia Siłę roboczą w danym kraju, czyli ogół ludności zdolnej do pracy (18-65 lat mężczyzna, 18-60 lat kobieta) dzieli się na 3 grupy. osoby pracujące - utrzymujący się ze źródłem zarobkowych; bezrobotni - do bezrobotnych zalicza się tylko te osoby zdolne do pracy, nie pracujące, lecz aktywne poszukujące pracy i chcą pracować, lecz tej pracy nie mogą znaleźć. pozostałe osoby - które nie pracują i nie poszukują pracy, mimo, że są zdolne do pracy oraz młodzież ucząca się, rencistów i obłożenie chorych. Pracujący + bezrobotni = czynni zawodowo w danym kraju = potencjał siły roboczej w danym kraju. 6

7 Zwykle poziom stopy bezrobocia jest zawyżany w danych statystycznych makroekonomii ze względu na trudność precyzyjnego obliczenia liczby osób niepracujących i nie poszukujących aktywnie pracy. Ekonomiczna interpretacja bezrobocia Podaż pracy w danym kraju, który oznaczamy SL zależy od ceny siły roboczej, czyli od bieżących stawem płacowych. To prawo działa wyraźnie w krajach gdzie jest niska stopa bezrobocia oraz w tych przedsiębiorstwach i gałęziach gdzie występuje konkurencja o stanowiska wysoko płatne. 7

8 BEZROBOCIE DOBROWOLNE Reprezentuje te osoby, które nie chcą pracować przy aktualnej cenie siły roboczej. Osoby te przekładają wolny czas na dochody płynące z pracy, bo nie wymaga to żadnego wysiłku psychicznego i fizycznego. W związku z tym nie zalicza się do czynnych zawodowo, lecz do kategorii C. Bezrobocie może się zmniejszyć w dany kraju, gdy wzrośnie cena siły roboczej (płace pracownicze). Gdyby obowiązywała klasyczna teoria makroekonomii to w świecie nie istniało, by bezrobocie, gdyż na rynku była by równowaga. Lecz tak nie jest, udowodnił to Keynes swojej teorii ekonomicznej tzn., że ceny siły roboczej tak jak innych cen dóbr i usług nie są idealne elastycznie lecz sztywne. Dlatego w wielu krajach gospodarka w wielu krajach może funkcjonować normalnie przy określonym poziomie bezrobocia i przy nie wykorzystaniu w pełni istniejących ziemi, kapitałów. 8

9 John Keynes twierdził również, że w samej gospodarce nie istnieją żadne automatyczne siły, które by pchnęły gospodarkę, ze stanu INTERCJI, na tory bardziej dynamicznego rozwoju. Ten bodziec musi przyjść z zewnątrz w ramach Interwencjonizmu państwa (wydatków rządowych - roboty publiczne, zbrojenia oraz w postaci obniżania podatków od przedsiębiorstw i od ludności). Działania te bowiem zwiększają nakłady inwestycyjne, zwiększają liczbę miejsc pracy, a to w konsekwencji przyczynia się do zwiększenie popytu i wzrostu produkcji dóbr i usług. 9

10 Przyczyny lepkości płac- podsumowanie Przyczyny lepkości płac- podsumowanie. 1.Ustawodawstwo pracy. 2.Wysoka pozycja polityczna i społeczna praz prawna związków zawodowych. 3.Układy zbiorowe pracy negocjowane przez związki zawodowe z pracodawcami i rządem. 4.Inercja zwłaszcza w wielkich firmach i procesach kształtowania cen towarów i usług oraz płac. 5.Próba obniżenia stawek płacowych nie jest popularne politycznie i żaden polityk oraz partia polityczna nie odważy się wprowadzić takiego prawa, ponieważ opozycja jest po stronie głosujących i przeciwko propozycjom rządowym. 10

11 Problemy bezrobocia a cykl koniunkturalny W długim okresie występuje tendencja do takich zmian w gospodarce, gdzie poziom płac i inne elementy makroekonomii równoważą podaż siły roboczej z popytem na siłę roboczą. Dzięki temu zmniejsza się luka pomiędzy podażą a popytem na rynku pracy i spada bezrobocie. Dowodzi tego analiza cykliczności rozwoju koniunktury (gospodarki) albowiem w fazie wzrostu oraz w fazie boomu gospodarczego, stopa bezrobocia spada, natomiast w fazie recesji (kryzysu) stopa bezrobocia rośnie. Nauka ekonomii musi badać problem bezrobocia po to by wypracować skuteczne metody ograniczania, wygaszania bezrobocia. Współczesna makroekonomia (Keynowska) wypracowała skuteczne metody walki z bezrobociem, a sytuacja gospodarcza wielu państw ogranicza możliwość efektywnego użycia tych metod w praktyce. 11

12 Następnym elementem uniemożliwiającym skuteczne zastosowanie metod walki z bezrobociem jest postępująca globalizacja gospodarki światowej i konieczność systematycznego modernizowania oraz dostosowywania gospodarki narodowej do narastającej światowej konkurencji. 12

13 Kim są bezrobotni?: 1.Recesja w swojej tendencji dotyka wiele grup społecznych, ale z różnym natężeniem. 2.Bezrobocie najboleśniej dotyka robotników w przemyśle ciężkim, wydobywczym, a okresowo także budowlanym. 3.Bezrobocie boleśniej dotyka kobiety niż mężczyzn. 4.Bezrobotne kobiety dłużej szukają pracy niż mężczyźni, jeżeli faktycznie chcą pracować. 5.W okresie recesji i kryzysu okres pozostawania bez pracy jest dłuży dla kobiet niż mężczyzn. 6.W Europie bezrobocie jest większym problemem niż w Ameryce Północnej, ponieważ mobilność jest niższa niże w Ameryce. 7.Długie bezrobocie jest szczególnym dramatem dla osób posiadających rodziny (wielodzietne), gdyż ewentualne posiadane oszczędności, pomoc rodziców emerytów nie jest wystarczająca, by zapewnić rodzinie odpowiedni poziomu egzystencji. 8.W związku z tym rodziny te wchodzą w krąg ubóstwa i zmuszone są do korzystania z opieki społecznej. 9.W okresie recesji i kryzysu zmniejsza się liczba miejsc pracy i wydłużają się okresy bezrobocia. 13

14 TYPY BEZROBOCIA 1.BEZROBCIE FRYKCYJNE- zmienne w krótkich okresach czasu. Występuje jako naturalne zjawisko we wszystkich krajach. Związane jest z naturalnym przepływem pracowników pomiędzy firmami, instytucjami. Jest spowodowane macierzyństwem, korzystaniem z urlopów wychowawczych, urlopów zdrowotnych. W żadnym państwie nie dąży się do wygaszania tego bezrobocia. 14

15 2. BEZROBOCIE CYKLICZNE = związane ze zjawiskiem cykli koniunkturalnych w gospodarce narodowej. Występuje wtedy, gdy popyt na siłę roboczą jest mniejszy od podaży siły roboczej i może być ono spowodowane cyklicznym rozwojem koniunktury, cyklicznością przyrostu naturalnego i innymi zmianami demograficznymi. Co pewien czas w poszczególnych państwach obserwuje się tzw. wyż i niż demograficzny. W związku z tym różna jest liczba osób wchodzących na rynek pracy w poszczególnych okresach. Występuje wtedy, gdy spadają np. wydatki rządowe na inwestycje, rozwój infrastrukturalny. W związku z tym rządy poszczególnych państw podejmują różne działania dla złagodzenie bezrobocia cyklicznego. 15

16 3 BEZROBOCIE STRUKTURALNE = najtrudniejsze do zwalczania, opanowania. Występuje wówczas, gdy jest niedostosowane siły robocze i jej kwalifikacji do popytu na siłę roboczą ze strony gospodarki narodowej. Wówczas potęguje się bezrobocie strukturalne, gdy gospodarka danego kraju przechodzi proces restrukturyzacji i modernizacji. W procesie restrukturyzacji gospodarki narodowej, niektóre gałęzie gospodarki zamierają, zmniejszają działalność, zamykane są przedsiębiorstwa, likwidowane są określone instytucje w ten sposób rośnie bezrobocie strukturalne. W procesie transformacji ustrojowej zwiększa się także bezrobocie strukturalne jest ono wywoływane procesami zmian formy własności i zarządzania tymi przedsiębiorstwami. Nazywa się to inaczej bezrobociem przymusowym. W związku z tym państwo również podejmuje różne środki zaradcze, by ograniczać negatywne skutki bezrobocia strukturalnego (przymusowego). 16

17 NATURALNA STOPA BEZROBOCIA (NSB) To taka stopa bezrobocia, przy której rynek dóbr i usług oraz rynek siły roboczej znajdują się w równowadze. To taka stopa bezrobocia gdzie nie występuje tendencja ani do wzrostu inflacji pchanej kosztami, ani ciągnionej przez popyt. To taka stopa bezrobocia, przy której można utrzyma inflację w ryzach. To najniższy poziom bezrobocia, jaki dany kraj może utrzymać nie ryzykując wzrostu inflacji. 17

18 Przyczyny występowania NSB (Naturalna Stopa Bezrobocia) a)Zróżnicowanie talentów, uzdolnień, kwalifikacji i zainteresowań danego społeczeństwa, skłaniających poszczególne osoby do podejmowania lub odrzucania ofert pracy. b)W gospodarce otwartej (dynamicznej, rynkowej) zachodzą zmiany w strukturze popytu i preferencji społeczeństwa. c)Występująca NSB jest związana z koniecznością utrzymania inflacji na niskim poziomie, albowiem dążenie do obniżenia NSB zawsze powoduje inflację. 18

19 Przyczyny wzrostu bezrobocia i NSB a)Wzrost udziału młodzieży oraz kobiet w statystyce czynnych zawodowo w poszczególnych państwach świata. b)Wzrost mniejszości narodowych w strukturze ludności wielu państw rozwiniętych na skutek legalnej i nielegalnej migracji z państw biedniejszych, zagrożonych głodem. c)Skutki polityki rządów poszczególnych państw świata doprowadzają do bezrobocia na skutek populistycznej, nadopiekuńczej polityce państwa (zbyt wysokie zasiłki dla bezrobotnych = antybodźce do podejmowania pracy. d)Według ekonomistów przyczyną wzrostu NSB i bezrobocia jest nadmiernie rozbudowana pomoc społeczna organizacji rządowych i pozarządowych. Pomoc ta jest antybodźcem do podejmowania pracy przez bezrobotnych.. e)„Nieszczelność” przepisów dotyczących korzystania z pomocy udzielanej przez organizacje rządowe i pozarządowe. Powszechne zjawisko niestety w wielu krajach świata jest procederem wyłudzania zasiłków chorobowych, rent inwalidzkich, jak i zasiłków dla bezrobotnych. 19

20 f)Walka związków zawodowych o utrzymanie rozbudowanych przywilejów pracowniczych, a zwłaszcza o utrzymanie płacy minimalnej- indeksowanej co pewien czas. We wszystkich państwach, gdzie jest silna pozycja związków zawodowych, tam naturalna i rzeczywista stopa bezrobocia jest wysoka, a zwalczanie bezrobocia jest rudne. Ekonomiści nawołują wszystkie rządy świata do obniżania podatków od firm, zwłaszcza składek około płacowych, by zwiększyć konkurencyjność tych firm i skłonić do tworzenia nowych miejsc pracy. g)Ekonomiści wzywają rządy świata do reformy finansów publicznych, a zwłaszcza do reformy, czyli do racjonalizowania - zmniejszenia wypłat transferowych z budżetu państwa oraz do zwalczania oszustw i nadużyć związanych z wyłudzaniem nienależnych świadczeń społecznych przez osoby nie chcące pracować na własne utrzymanie. 20

21 Metody zwalczania bezrobocia i obniżania bezrobocia 1.Synchronizacja podaży siły roboczej z popytem na siłę roboczą. 2.Dostosowanie struktury kwalifikacji siły roboczej do zmieniających się potrzeb gospodarki narodowej w zakresie siły roboczej. Może to nastąpić dzięki elastycznemu systemowi edukacji narodowej. 3. Usuwanie przeszkód natury rządowej czyli skracanie czasu wypłat zasiłków dla bezrobotnych 4.Obniżanie wypłat z tytułu zasiłków dla bezrobotnych, rent inwalidzkich itp. 5.Wprowadzenie reform w sferze ubezpieczeń społecznych mających na celu przerzucenie na pracowników dbałości o przeszłe emerytury. 6.Wzrost wydatków rządowych nie na wypłacanie zasiłków bezrobotnym itp. lecz na inwestycje w gospodarce narodowej. 7.Wprowadzenie robót publicznych na szerszą skalę (oczyszczanie rzek, zalesianie...) 8.Militaryzacja gospodarki narodowej (jak to zastosował Hitler, Japonia). 21

22 Literatura Nasiłowski M.: System rynkowy. Podstawy mikro- i makroekonomii. Wyd. Key Text. Warszawa 2011. Begg D.: Makroekonomia. Podstawowe problemy. PWE. Warszawa 2007. Begg D., Fisher S. i inni: Makroekonomia. PWE. Warszawa 2014. 22