1 Dr hab. Marcin Miłkowskiemocje

2 Plan wykładu Rola emocji: przypadek Phineasa Gage’aCzy emocje są rodzajami naturalnymi? Typy emocji Tradycyjne ujęcia emocji jako ocena jako percepcja stanu ciała jako wytwór kulturowy I ujęcia ekologiczne…

3 Klasyczna wizja emocjiEmocje utrudniają rozumowi działanie: rozum musi powściągać emocje i pożądanie (alegoria rydwanu u Platona w Fajdrosie)

4 Dziwny przypadek Phineasa Gage’aRobotnik kolejowy, któremu pręt przebił czaszkę w 1848 roku

5 Dziwny przypadek Phineasa Gage’aZmieniona osobowość Irracjonalny: impulsywny, antyspołeczny, bez umiejętności doprowadzenia planów do końca Uszkodzenie płatów czołowych (hipoteza lokalizacyjna) Ale racjonalność zachowana!

6 Damasio: bez emocji nie ma racjonalnościPrzypadek Gage’a służy jako podręcznikowy przypadek racjonalnego, ale nie w ludzki sposób, podmiotu poznawczego. Antonio Damasio twierdzi, że podejmowanie długofalowych działań wymaga wrażliwości emocjonalnej: Hipoteza markera somatycznego

7 Iowa Gambling Task Antoine Bechara i Damasio zaprojektowali test, którego nie przechodzą osoby z lezjami takimi jak Gage

8 Ale czym są emocje? Niekontrowersyjne: emocje są niezbędne w racjonalnym działaniu Kontrowersyjne: emocje są związane z markerem somatycznym Dlatego musimy zobaczyć, czym są emocje…

9 Czy emocje są rodzajami naturalnymi?Rodzaj naturalny = coś, co jest realnym składnikiem rzeczywistości Np. pierwiastki chemiczne, minerały… Ale nie przedmioty o nazwach zaczynających się na „a” w języku polskim I nie wycinki czasoprzestrzeni obejmujące księżyc i moją lewą skarpetkę Jest kilka filozoficznych koncepcji, czym są rodzaje naturalne.

10 Esencjalizm Koncepcja tradycyjna; rodzaj naturalny to kategoria przedmiotów mających tę samą istotę. Ale esencjalizm ma kłopoty: Z gatunkami biologicznymi – nieredukowalne do genomu Z chorobami psychicznymi – są wyznaczane w skomplikowany sposób, nie tylko fizjologiczny

11 Boyda koncepcja rodzajów naturalnychRichard Boyd: rodzaje naturalne to homeostatyczne wiązki własności Nie są identyfikowane przez same własności (nie jest to esencjalizm), tylko raczej przez łączne efekty. Własności są wzajemnie połączone i dzięki temu przedmiot istnieje nadal. Np. gatunki biologiczne mają zmienny genom i w różnych środowiskach generują różne fenotypy, ale pozostają względnie stabilnymi rodzajami naturalnymi

12 Czy emocje to rodzaje naturalne?Paul Griffiths: „Emocja” to pojęcie potoczne, niekoniecznie odpowiada jednorodnemu zjawisku. Dwie możliwości: Pojęcie zostanie zastąpione nowym, bardziej naukowym, które uchwyci (w miarę) jednorodny mechanizm. Pojęcie zostanie wyeliminowane na rzecz wielu różnych pojęć dotyczących emocji, gdyż istnieje niewiele jednolitych zjawisk w tej dziedzinie.

13 Koncepcja LeDoux (2012) Emocje jako obwody przetrwaniaObwody emocjonalne oraz odpowiadające im funkcje u zwierząt występują także u ludzi. Główną funkcją emocji jest przetrwanie osobnika. Stąd połączenia z obwodami odpowiedzialnymi za: obronę organizmu, dystrybucję energii i składników odżywczych, bilans wodny organizmu, termoregulację, reprodukcję.

14 Ekman (1972): sześć podstawowych typów emocjiWyraz twarzy jest uniwersalny kulturowo dla podstawowych typów emocji

15 Uśmiech spontaniczny Odkrycie Duchenne’a (XIX wiek)Nie można podrobić szczerego uśmiechu, bo mięsień okrężny oka nie podlega działaniu woli Odkrycie Duchenne’a (XIX wiek)

16 Typy emocji Uczucia = waloryzowanie stanów rzeczyNp. miłość Afekt = nagłe uczucia Np. gniew, obrzydzenie Emocje = względnie nietrwałe uczucia Np. wzruszenie, także gniew Nastroje = uczucia o spokojnym przebiegu, modulujące Np. niepokój, tęsknota

17 Cechy procesów emocjonalnychWartościowość: pozytywne lub negatywne Natężenie słabe lub mocne Treść Np. znudzenie wykładem, tęsknota za obiadem

18 Koncepcje emocji Tradycyjne koncepcje emocji: Jako ocena poznawczaJako stan percepcyjny Jako wytwór kulturowy

19 Emocja jako ocena poznawczaPoznawcza charakterystyka emocji już u stoików Współcześnie bronią jej m.in. Martha Nussbaum (wybitna filozofka, znawczyni Arystotelesa), Nico Frijda, Richard Lazarus i Kurt Scherer Zgodnie z tą teorią zdarzenia zewnętrzne prowadzą do poznawczej interpretacji, a ta do emocji

20 Nico Frijda: emocja a gotowość do działaniaPoznawcza ocena sytuacji prowadzi do emocji, a ta koreluje ze zmianą gotowości do działania. Ta korelacja jest znacząca, ale nie pokazuje jednoznacznego związku

21 Teoria Jamesa-LangegoEmocje to percepcje stanów własnego ciała! „Jeżeli wyobrazimy sobie jakąś silną emocję, a następnie staramy się wyabstrahować ze swej świadomości tej emocji wszystkie doznania związane z jej symptomami cielesnymi, to stwierdzimy, że nie ma tam nic więcej” (James 2002, s.348) Carl Lange ( ) – duński lekarz, opublikował w 1885 książkę o emocjach jako stanach naczynioruchowych

22 Efekt emocjonalny grymasu

23 Zarzut Jaaka PankseppaTeoria Jamesa-Langego jest fałszywa, bo zmiany fizjologiczne towarzyszące waloryzowanym zdarzeniom poprzedzają świadomy i powolny proces percepcyjny. Osoby z uszkodzeniami rdzenia kręgowego, upośledzającymi świadomą percepcję stanu ciała, mają zasadniczo normalne reakcje emocjonalne. Z drugiej strony osoby z paraliżem twarzy odczuwają zmniejszony repertuar reakcji emocjonalnych (wg raportów werbalnych)

24 Zarzut z intencjonalnościStefek Burczymucha boi się myszy. Ale jak można ująć to, że jego strach dotyczy myszy, skoro bojąc się, percypuje po prostu stan swojego ciała?

25 Emocja jako wytwór kulturowyW różnych kulturach te same zdarzenia wiążą się z różnym wartościowaniem emocjonalnym. Pyszna czeczeńska zupa może nie budzić entuzjazmu w Polsce… Ale badania Ekmana pokazują dosyć uniwersalny charakter emocji podstawowych.

26 Czyli… Teorie oceny dotyczą przede wszystkim poznawczego wymiaru emocji. Teoria Jamesa-Langego dotyczy cielesnego wymiaru emocji. Teorie emocji jako procesu społeczno- kulturowego uwzględniają historyczno- społeczny wymiar np. miłości romantycznej czy obrzydzenia wobec sera w Chinach.

27 Standardowa charakterystyka emocjiWe współczesnych badaniach najczęściej przyjmuje się, że emocja jest: bardzo szybkim skorelowanym ze zmianą stanu ciała mimowolnym zachowaniem, będącym reakcją na zidentyfikowany percepcyjnie i zwaloryzowany (świadomie lub nie) stan otoczenia lub podmiotu.

28 Filozoficzne ujęcie u Jessego PrinzaEmocje są cielesnymi stanami reprezentacyjnymi, które reprezentują rdzenne tematy relacyjne. Są przy tym quasi-modularne, bo aktywują się obligatoryjnie. I są rodzajami naturalnymi!

29 Standardowa charakterystyka i model PankseppaTakże teorie spoza tych trzech głównych grup podobnie konceptualizują emocje, zbliżając je do percepcji lub oceny aktualnego stanu rzeczy. Ale to zbyt prosty model.

30 Koncepcja ekologicznaCzy boimy się tego, co obserwujemy?

31 Koncepcja ekologicznaEmocje tworzą system wczesnego ostrzegania, który jest wbudowany w organizm. Emocje wyprzedzają czasowo percepcje (najpierw pojawia się emocja, a percepcja pojawia się – choć nie musi wystąpić – później). Emocje pełnią funkcję poznawczą: informują organizm o tym, co (nieuchronnie) nastąpi, a nie o tym, co aktualnie się dzieje. Emocje są antycypacjami (podobnie jak u Frijdy). W koncepcji Dawida Wienera (UAM) emocje to antycypacje tego, co nieuchronne

32 Percepcja a antycypacjaPercepcja dotyczy tego, co już zaszło. Tymczasem emocje mają ostrzec przed tym, co może się zdarzyć Lub przygotować do przyjemnego dalszego stanu (utrwalić zachowanie) … czyli są nakierowane na przyszłość.

33 Podsumowanie W klasycznym ujęciu racjonalności emocje przeszkadzają rozumowi. Współczesne badania raczej potwierdzają tezę przeciwną. Emocje zwykle mają następujące wymiary: Poznawczy: świadoma waloryzacja Cielesny: zmiana fizjologiczna w ciele Neurobiologiczny: wewnętrzne procesy obronne Kulturowy: bywają wyuczone

34 Podsumowanie Współczesna neuronauka afektywna stara się łączyć wiele świadectw empirycznych, budując skomplikowane modele różnych zjawisk afektywnych. Żadne ujęcie procesów umysłowych nie jest kompletne bez zrozumienia procesów emocjonalnych i ich wpływu na procesy poznawcze!

35 Dalsze lektury