1 dr hab. Tomasz Komornicki, dr Przemysław ŚleszyńskiPOLSKA AKADEMIA NAUK Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. S. Leszczyckiego DOCELOWY UKŁAD AUTOSTRAD A WEWNĘTRZNY I ZEWNĘTRZNY POPYT NA NOWOCZESNY TRANSPORT DROGOWY dr hab. Tomasz Komornicki, dr Przemysław Śleszyński A U T O S T R A D Y W P O L S C E SZANSE I ZAGROŻENIA DLA GMIN, MIAST, POWIATÓW I REGIONÓW Łódź, marca 2005 r.
2 Literatura oraz źródła niektórych prezentacji (mapy):Komornicki T., 2003, Przestrzenne zróżnicowanie międzynarodowych powiązań społeczno-gospodarczych w Polsce, Prace Geograficzne, 190, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, Warszawa. Komornicki T., 2002, Bezpośrednie powiązania transportowe polskich województw z zagranicą, [w:] Prace Komisji Geografii Komunikacji PTG, Warszawa-Rzeszów, s Komornicki T., 2000, Potoki towarowe polskiego handlu zagranicznego a międzynarodowe powiązania transportowe, Prace Geograficzne, 177, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, Warszawa. Komornicki T., Miros K., 1997, Polsko-niemieckie transgraniczne powiązania społeczno-gospodarcze wzdłuż drogi europejskiej E-40, Przegląd Geograficzny, 66, 3-4, s Koncepcja polityki przestrzennego zagospodarowania kraju, 2001, Monitor Polski, nr 26, poz. 432. Kupiszewski M., Bijak J., Saczuk M., Serek R., 2003, Komentarz do założeń prognozy ludności na lata przygotowywanej przez GUS, CEFMR Working Papers, 3 (http://www.cefmr.pan.pl/docs/cefmr_wp_ pdf). Lijewski T., 2000, Problemy zagospodarowania przestrzennego Polski w świetle przebudowy infrastruktury komunikacyjnej, Dokumentacja Geograficzna, 18, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, Warszawa. Potrykowska A., 2003, Przestrzenne zróżnicowanie procesów, [w:] Sytuacja demograficzna Polski. Raport 2001, Rządowa Rada Ludnościowa, Rządowe Centrum Studiów Strategicznych, Warszawa, s Potrykowski M., Taylor Z., 1982, Geografia transportu, PWN, Warszawa. Suchorzewski W., 2000, Peripherality and pan-European integration: Experience and prospects, [in:] Key issues for transport beyond 2000”, 15. Symposium of CEMT, Aristotle University of Thessaloniki. Śleszyński P., 2002, Struktura i rozmieszczenie ośrodków zarządzania w polskiej gospodarce w 2000 r., Przegląd Geograficzny, 71, 2, s Śleszyński P., 2004, Regionalne różnice pomiędzy liczbą ludności według Narodowego Spisu Powszechnego w 2002 roku i szacowaną na podstawie ewidencji bieżącej, Studia Demograficzne, 1 (145), s Śleszyński P., 2005, Rozwój przedsiębiorstw sektora komunikacyjnego a wybrane zagadnienia sieci osadniczej i układu drogowego Polski, Prace Komisji Geografii Komunikacji PTG, 11 (w druku). Transport services and networks: territorial trends and basic supply of infrastructure for territorial cohesion ( ), ESPON, Project 1.2.1, Węcławowicz G., Bański J., Degórski M., Komornicki T., Korcelli P., Śleszyński P., 2003, Aktualizacja Raportu o stanie zagospodarowania przestrzennego kraju, Ministerstwo Infrastruktury, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, Warszawa, Prezentację wykonano w Instytucie Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN. Przy wykorzystaniu prosimy o podanie źródła.
3 o zaklinaniu rzeczywistości
4 o zaklinaniu rzeczywistości
5 CELE, METODY, DANE ŹRÓDŁOWEGłównym celem jest danie odpowiedzi na pytanie, w jakim stopniu istniejąca i projektowana sieć autostrad nawiązuje do obecnego popytu zewnętrznego i wewnętrznego na usługi transportowe. Nie jest celem wykazanie, w jaki sposób autostrady mogą przyczynić się do nowych inwestycji i nowych źródeł popytu (a z pewnością się przyczynią). Przyjmuje się, że popyt wynika z rozmieszczenia ośrodków koncentracji ludności i życia społeczno-gospodarczego. W badaniach wykorzystano szczegółowe dane GUS, Centrum Informatyki Handlu Zagranicznego oraz własne, posiadane w Instytucie Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN.
6 P O P Y T N A T R A N S P O R T (w układzie ponadlokalnym)WEWNĘTRZNY ZEWNĘTRZNY ośrodki i obszary koncentracji aktywności społeczno-gospodarczej: - ludność, - przedsiębiorstwa, - centra zarządzania, - przemysł, - ośrodki turystyczne itd. handel międzynarodowy (eksport i import) turystyka zagraniczna migracje wahadłowe tranzyt osób i towarów
7 AUTOSTRADY A KONCENTRACJA LUDNOŚCIWskaźnik dostępności przestrzennej ludności do dróg szybkiego ruchu obecnie ponad połowa ludności mieszka w odległości do 100 km od autostrad w 2013 r. wskaźnik ten ma wynieść około 85%
8 AUTOSTRADY A KONCENTRACJA LUDNOŚCIbrak bezpośrednich połączeń pomiędzy dwoma największymi skupiskami ludności: Warszawą i Górnym Śląskiem
9 Układ transportowy w opracowaniach ESPONDostępność metropolii (możliwość powrotnej podróży lotniczej w ciagu 1 dnia), wg ESPON Dostępność czasowa do sieci autostrad, wg ESPON 1.2.1
10 AUTOSTRADY A KONCENTRACJA LUDNOŚCI zmiany w rozmieszczeniu ludnościplanowana sieć autostrad w dużej mierze przechodzi przez regiony depopulacyjne, ale tam gdzie autostrady są od dawna, ludności wcale nie przybywa
11 NAPŁYW MIGRACYJNY Ludność przybyła w latach
12 PROGNOZA LICZBY LUDNOŚCIWEDŁUG GUS: do 2020 r.: - przyrost ludności w największych aglomeracjach, poza górnośląską i łódzką - ubytek ludności na tradycyjnych obszarach depopulacyjnych i w centrach aglomeracji (w granicach miast) WEDŁUG IGiPZ PAN: - mniejszy spadek ludności lub wzrost w dużych miastach - wzrost znaczenia migracji zagranicznych
13 Różnica liczby ludności pomiędzy spisem powszechnym (VI 2002) a bilansem (XII 2001)
14 AUTOSTRADY A KONCENTRACJA PRZEDSIĘBIORSTWliczba firm jest pochodną liczby ludności, odstępstwa w większych ośrodkach osadniczych są zwykle niewielkie
15 ROZWÓJ EKONOMICZNY Regionalne centra rozwoju dobrze oddaje lokalizacja siedzib największych 1000 przedsiębiorstw Sekcje EKD r
16 AUTOSTRADY A KONCENTRACJA DUŻYCH FIRMpodobnie jak w przypadku ludności i przedsiębiorstw ogółem, zauważalny brak połączeń pomiędzy ośrodkami kontroli i regulacji gospodarczej
17 POPYT ZEWNĘTRZNY: zmiana kierunków handlu zagranicznego1980 ZSRR - 31% eksportu 33% importu 2003 Niemcy - 32% eksportu 24% importu Unia Europejska (15) 69% eksportu i 69 % importu Unia Europejska (25) 81% eksportu i 77% importu
18 HANDEL ZAGRANICZNY: kierunki powiązań eksportowych mln USD USD na 1 mieszkańca
19 HANDEL ZAGRANICZNY: udział Niemiec w eksporcie z Polski
20 Struktura branżowa i rozmieszczenie eksportu towarówMiejsca koncentracji wywozu: aglomeracja warszawska, niektóre miasta Górnego Śląska, Legnicko-Głogowski Okręg Miedziowy, pozostałe duże aglomeracje miejsko-przemysłowe, w tym przede wszystkim aglomeracja poznańska, wybrane mniejsze ośrodki, w których zlokalizowane są nowoczesne zakłady przemysłowe (najczęściej z udziałem kapitału zagranicznego). według wartości
21 Ruch pojazdów ciężarowych przez granice Polski według korytarzy transportowych Korytarze: 1. Gdansk-Kaliningrad, 2.Warszawa-Kaliningrad, 3.Warszawa-Tallin, 4.Warszawa-Grodno, 5.Warszawa-Moskwa, 6.Warszawa-Kijów, 7.Warszawa-Lwów, 8.Kraków-Kijów, 9. Rzeszów-Miskolc, 10.Kraków-Budapeszt, 11.Warszawa-Wiedeń, 12. Wroclaw-Praga, 13. Wroclaw-Frankfurt, 14. Wroclaw-Berlin, 15. Warszawa-Berlin, 16.Szczecin-Berlin, 17.Szczecin/Swinoujscie-porty, 18. Gdansk/Gdynia - porty.
22 ? Konkurencja zachodnioeuropejskich portów morskich i lotniczychHandel pomiędzy Polską i USA ?
23 Ruch drogowy a obecny docelowy układ autostradFot. Aleksandra Komornicka >15 tys. pojazdów na dobę
24 Zmiany kierunków i załamanie tranzytuW latach 90. załamaniu uległy przewozy tranzytowe przez Polskę na kierunku północ-południe. Na kierunku wschód-zachód, po roku 2000 rolę najważniejszego kierunku tranzytowego w transporcie samochodowym utracił szlak Moskwa-Warszawa-Berlin. Większe przewozy tranzytowe przez Polskę odnotowywane są obecnie pomiędzy krajami bałtyckimi (Litwa, Łotwa, Estonia, a także Finlandia) a Europą Zachodnią (szlak „Via Baltica”). W sposób nieznaczny wzrosła także rola tranzytu z Ukrainy. Badania ruchu granicznego dowodzą też (Komornicki, Miros 1997), że znaczna część tranzytu z Ukrainy i państw nadbałtyckich do Europy Zachodniej (zwłaszcza Niemiec) odbywa się po linii tych właśnie tras, a następnie drogą przez Poznań do Berlina.
25 według prof. G. Węcławowicza i dr hab. T. Komornickiego (IGiPZ PAN)Wachlarze powiązań międzynarodowych według prof. G. Węcławowicza i dr hab. T. Komornickiego (IGiPZ PAN) Źródło: Aktualizacja Raportu o stanie zagospodarowania przestrzennego kraju, wykonana dla Ministerstwa Infrastruktury w Instytucie Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN
26 Alternatywny układ priorytetów inwestycyjnychPropozycja nowej struktury powiązań infrastrukturalnych (autostradowych) Źródło: opracowanie własne — T. Komornicki i G. Węcławowicz, Aktualizacja Raportu o stanie zagospodarowania przestrzennego kraju, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN
27 Konferencja „A U T O S T R A D Y W P O L S C E”SZANSE I ZAGROŻENIA DLA GMIN, MIAST, POWIATÓW I REGIONÓW Łódź, marca 2005 r. DOCELOWY UKŁAD AUTOSTRAD A WEWNĘTRZNY I ZEWNĘTRZNY POPYT NA NOWOCZESNY TRANSPORT DROGOWY D z i ę k u j ę z a u w a g ę Tomasz Komornicki, Przemysław Śleszyński POLSKA AKADEMIA NAUK Instutut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. S. Leszczyckiego