1 Dr inż. Krzysztof Bogusławski http://kbogu.man.szczecin.pl/ekonomia/Cywilizacja Łacińska Dr inż. Krzysztof Bogusławski

2 Nasza Cywilizacja Cywilizacja Łacińska Cywilizacja ZachodniaCywilizacja Chrześcijańska Cywilizacja Białego Człowieka Cywilizacja Europejska To są różne nazwy na naszą cywilizację !!!

3

4 Definicja CywilizacjiWg. Prof.. Feliksa Konecznego ( ) Cywilizacja to unikalny sposób rozumienia pięciu kategorii: Prawda, dobro – obszar duchowy Piękno – obszar zarówno duchowy jak materialny Dobrobyt, zdrowie – obszar materialny

5 Prof. F. Koneczny – prawa cywilizacyjneNierówność jest faktem Wysiłek by dogonić i wyprzedzić najbogatszego, najmądrzejszego i najcnotliwszego stymuluje rozwój materialny, intelektualny i duchowy. Egalitaryzm hamuje ten rozwój. Cywilizacje tak bardzo się różnią, że nie można być cywilizowanym na dwa sposoby. Cywilizacje ze swojej natury muszą się zwalczać (to jest wojna idei).

6 Prof. F. Koneczny – prawa cywilizacyjneGdy cywilizacja zaprzestaje walki o swoją tożsamość, gdy traktuje inne cywilizacje jako mające równą wartość to wygrywa zawsze ta niższa „niższa” w tym znaczeniu, że mniej wymagająca. Mieszanki cywilizacyjne mogą być tylko mechaniczne, nigdy organiczne, i wkrótce giną, bo są niespójne.

7 Prof. F. Koneczny – dwa szeregi pojęćPersonalizm Gromadność Aposterioryzm Aprioryzm Historyzm Negacja wszystkiego Jedność w rozmaitości Jednostajność Organizm Mechanizm Dualizm prawny Monizm

8 Prof. F. Koneczny – prawa cywilizacyjneGromadność i personalizm Rozstrzyga czy celem ustroju społecznego jest dobro osoby czy grupy. Obok gromadności, jako przeciwieństwo personalizmu, bywa wymieniany przez niego indywidualizm. W personalizmie jednostka podlega (dla własnego dobra) ograniczeniom moralnym, natomiast indywidualizm oznacza brak wszelkich ograniczeń i w istocie kończy się tyranią najsilniejszej jednostki. W pełni personalistyczna jest według Konecznego jedynie cywilizacja łacińska.

9 Prof. F. Koneczny – prawa cywilizacyjneAprioryzm i aposterioryzm Zależy od tego czy ustrój społeczny zmienia się pod wpływem doświadczeń, czy też pod wpływem teorii nie wynikających z doświadczenia (opracowanych „metodą medytacyjną”).

10 Prof. F. Koneczny – prawa cywilizacyjneNegacja wszystkiego i historyzm Istnienie lub brak w danym społeczeństwie żywej (rozwijającej się) tradycji obok „negacji wszystkiego” jako przeciwieństwo historyzmu Koneczny wymienia czasem sakralizacje obyczaju, czyli jego uświęcenie i niezmienność.

11 Prof. F. Koneczny – prawa cywilizacyjneJednostajność i jedność w rozmaitości Dwie wizje budowania jedności społeczeństwa. Jako dążące do jednolitości Koneczny uznawał wszystkie społeczeństwa, w których istniała biurokracja.

12 Prof. F. Koneczny – prawa cywilizacyjneMechanizm i organizm Rozumienie społeczeństwa jako mechanizmu, który w razie wadliwego funkcjonowania wymaga biurokratycznej reformy, lub jako organizmu, który posiada zdolność do samoleczenia – oddolnej naprawy. Mechanizmami są państwa centralistyczne zarządzane przez biurokrację. Organizmami państwa, lub społeczeństwa z rozbudowanym samorządem.

13 Prof. F. Koneczny – prawa cywilizacyjneMonizm i dualizm prawny Istnienie prawa prywatnego (monizm, we wszystkich cywilizacjach) i publicznego (obok prywatnego, w niektórych cywilizacjach). Większość cywilizacji posiada pojęcia obu ciągów.

14 Prof. F. Koneczny – Cywilizacja bizantyjskaUkształtowana w Cesarstwie rzymskim, a następnie w Cesarstwie Bizantyńskim. Z dziedzictwa rzymskiego brała przede wszystkim prawo publiczne. które Koneczny uważał za efekt wpływów wschodnich, od początku obcy cywilizacyjnie Rzymowi i stanowiący jedną z przyczyn jego upadku. Jednocześnie wbrew rzymskiej tradycji, stawia prawo publiczne ponad prawem prywatnym.

15 Prof. F. Koneczny – Cywilizacja bizantyjskaReligią tej cywilizacji jest chrześcijaństwo, ale głosi ona zwierzchność władzy politycznej nad duchową i niezależność polityki od moralności, władcy bizantyńscy nie tylko wyznaczali biskupów w czym, w przeciwieństwie do świata zachodniego, nie spotkali się z żadnymi oporami kościoła, ale rozstrzygali też spory dogmatyczne. takie stanowisko musiało zdaniem Konecznego doprowadzić do trwałej schizmy w kościele (prawosławie).

16 Prof. F. Koneczny – Cywilizacja bizantyjskaPaństwo w cywilizacji bizantyńskiej tworzyło potężną biurokrację i bardzo rozbudowane prawo, regulujące wszystkie dziedziny życia. Charakteryzowało się ono znacznym uciskiem fiskalnym powodującym niekiedy wyludnienie całych prowincji, czy masowe ucieczki na pustynie (jak było w Egipcie). Posiadało, w przeciwieństwie do większości państw średniowiecznych, stałą zaciężną armię.

17 Prof. F. Koneczny – Cywilizacja bizantyjskaRozrośnięty do przesady aparat państwowy powoduje niedorozwój społeczeństwa, upadek nauki, sztuki i literatury. Długotrwałość tego upadku (zwłaszcza gdy porównamy ją z upadkiem cesarstwa zachodniego), tłumaczy on pozorną przewagą mechanizmu nad organizmem: mechanizm może działać nawet wtedy, gdy działanie to nie ma już żadnego celu.

18 Prof. F. Koneczny – Cywilizacja bizantyjskaCywilizacja ta nie upadła jednak razem z państwem bizantyjskim, gdyż wcześniej na przełomie IX i X wieku opanowała znaczną część Niemiec. Stąd miały wynikać późniejsze walki cesarzy niemieckich (zwłaszcza Fryderyka II) z papiestwem. Późniejszymi wcieleniami cywilizacji bizantyńskiej w Niemczech były zakon krzyżacki i Prusy (kultura niemiecko-bizantyńska).

19 Prof. F. Koneczny – Cywilizacja bizantyjskaPodobnie jak: na wschodzie cywilizacja ta wykształciła prawosławie, tak na zachodzie wykształciła protestantyzm, który znów podobnie jak prawosławie faktycznie uznał dominację władzy politycznej nad kościelną (cuius regio, illius religio).

20 Prof. F. Koneczny – Cywilizacja bizantyjskaZdaniem Konecznego Cywilizacja bizantyńska ma dziś znaczny i negatywny wpływ na większość państw zachodnich. Co wyraża się min. w: rozbudowie biurokracji i prawa ograniczającego coraz więcej dziedzin życia, eliminacji etyki z życia zbiorowego oraz militaryzacji.

21 Prof. F. Koneczny – Cywilizacja żydowskaJest cywilizacją sakralną, tj. taką, w której całe życie jednostki i społeczeństwa jest, lub przynajmniej powinno być, podporządkowane prawu religijnemu. Podstawą tego prawa jest u Żydów Tora, ale za charakterystyczną cechę tej cywilizacji, odróżniającą ją od innych cywilizacji sakralnych np. Bramińskiej, Koneczny uważał to, że prawa są w niej wypierane przez kolejne komentarze do nich i tak: Tora została wyparta przez Talmud, ten zaś był wypierany przez kolejne komentarze i skróty (najważniejsze autorstwa Mojżesza Majmonidesa, czy Mojżesza Mendelssona) i wreszcie w niektórych środowiskach żydowskich przez Kabałę.

22 Prof. F. Koneczny – Cywilizacja żydowskaW niewoli babilońskiej Żydzi z konieczności porzucili, jako niewykonalną poza niepodległym państwem żydowskim, tę część swoich praw, która określała zasady ekonomiczne, przejęli zaś pojęcia ekonomiczne ówczesnej Babilonii, wtedy też po raz pierwszy zajęli się na dużą skalę handlem.

23 Prof. F. Koneczny – Cywilizacja żydowskaNajistotniejszymi elementami ekonomii żydowskiej były od tego czasu: wyższość własności ruchomej nad nieruchomą prawo własności jest prawem plemiennym a nie personalnym i oparcie się na kredycie jako podstawie działalności. Za charakterystyczne uznać należy również to, że: kupcy żydowscy, w przeciwieństwie do handlowców innych cywilizacji, zaczynali swoją działalność od razu od wielkiego handlu międzynarodowego, a dopiero wiele wieków później zajęli się handlem detalicznym.

24 Prof. F. Koneczny – Cywilizacja żydowskaZ racji chrześcijańskiego zakazu lichwy Żydzi w średniowiecznej Europie zajęli się bankowością (w niektórych miejscach zmuszały ich do tego ograniczenia w handlu), Osiągając w niej pierwotnie monopolistyczną pozycję. Istotną cechą wyrosłą z życia w rozproszeniu jest też brak przywiązania do ziemi i patriotyzmu.

25 Prof. F. Koneczny – Cywilizacja żydowskaZdaniem Konecznego istnieją co najmniej cztery główne religie żydowskie mozaizm, judaizm, chasydyzm i pogaństwo żydowskie opisane w Biblii, które jednak różniąc się od siebie zasadniczo w kwestiach dogmatyki czy eklezjologii uznają to samo prawo i tę sama moralność (moralność w cywilizacji żydowskiej wywodzi się z prawa).

26 Prof. F. Koneczny – Cywilizacja żydowskaPodstawowym wyróżnikiem moralności żydowskiej jest dla Konecznego jej dwoistość, tj. odmienne zasady jakie mają w niej obowiązywać w stosunkach między Żydami i w stosunkach Żydów z gojami. Żydzi uznawali konieczność przestrzegania praw narodów wśród których żyli, lecz uzasadniali to jedynie dążeniem do zachowania pokoju.

27 Prof. F. Koneczny – Cywilizacja łacińskaKształtowała się w okresie średniowiecza, a najważniejszym czynnikiem ją tworzącym był Kościół katolicki. Obejmuje ona społeczeństwa Europy zachodniej i środkowej oraz Ameryki, dominuje wszędzie tam, gdzie religią dominującą jest katolicyzm, lub wywodzące się z niego wyznania protestanckie. Jej etyką jest etyka katolicka.

28 Prof. F. Koneczny – Cywilizacja łacińskaCywilizacja łacińska przejęła: attyckie (greckie) pojęcia prawdy (nauki) i piękna (literatura i sztuka) oraz znaczną część rzymskiego prawa, rozwijając je w duchu chrześcijaństwa.

29 Prof. F. Koneczny – Cywilizacja łacińskaW polityce narzuca rządzącym te same prawa moralne, które obowiązują poddanych ich władzy. Dąży do rozwinięcia jak najsilniejszego samorządu i jak największego wpływu społeczeństwa na państwo. Uznaje dualizm prawa (prawo prywatne i publiczne) i wyższość etyki nad prawem (prawo ma wywodzić się z etyki i podlega ocenie moralnej).

30 Prof. F. Koneczny – Cywilizacja łacińskaW ekonomii najwyżej ceni własność nieruchomą, zwłaszcza ziemską. Jej ideałem w tej dziedzinie jest zapewnienie jak największej liczbie ludzi samodzielności ekonomicznej, tj. posiadania własnego warsztatu pracy, będącego w stanie zapewnić utrzymanie rodzinie.

31 Prof. F. Koneczny – Cywilizacja łacińskaW prawie rodzinnym i małżeńskim uznaje tylko małżeństwo monogamiczne, oraz emancypację rodziny spod władzy rodu. Cywilizacja łacińska wytworzyła pojęcie państwa, etyki i prawdy. Prawo jest tworzone na podstawie norm etycznych i moralnego prawa naturalnego, dzięki czemu możliwy jest rozwój moralności.

32 Prof. F. Koneczny – Cywilizacja łacińskaJako jedyna łączy wszechstronny rozwój kategorii prawdy, rozumiany jako metodyczne dochodzenie do poznania obiektywnej prawdy z kategorią dobra, opartą na podporządkowaniu życia społecznego etyce, będącej zbiorem norm postępowania przyjętym przez społeczeństwo. Dzięki temu cywilizacja łacińska mogła jako jedyna z obecnie istniejących cywilizacji stać się personalistyczną w przeciwieństwie do pozostałych cywilizacji, będących cywilizacjami gromadnościowymi.

33 Oparta na trzech filarach (trójnogu)Cywilizacja łacińska Oparta na trzech filarach (trójnogu) Prawie rzymskim Filozofii greckiej Etyce chrześcijańskiej Na tym trójnogu jest oparta nasza cywilizacja Utrata jednej nogi powoduje upadek całości.

34 Cywilizacja łacińska – Prawo rzymskieDualizm prawny W jaki sposób ograniczyć władzę państwa, aby nie zniszczyła indywidualności jednostki. Stworzyć takie prawo aby samowola jednostki nie rozsadziła państwa. Duża wolność jednostki Ale wolność ta kończy się tam gdzie zaczyna się prawo innej osoby. Nikt bezprawnie nie może pozbawić jednostki takiej wolności.

35 Cywilizacja łacińska – Prawo rzymskievolenti non fit iniuria (chcącemu nie dzieje się krzywda). Wolność jednostki do prowadzenia życia zgodnie z własnym kierunkiem. Człowiek jest istotą wolną i z tej wolności wynikają: Odpowiedzialność. Konieczność ponoszenia konsekwencji swoich czynów. Otrzymywania „benefitów” z sukcesów i porażek.

36 Cywilizacja łacińska – Filozofia greckaLogika dwuwartościowa Prawda – Fałsz Norma - dewiacja Istnieje prawda obiektywna. Człowiek ma prawo i obowiązek dotarcia do tej prawdy obiektywnej. Zakładała ona nieustanną krytykę przyjętych prawd w celu sprawdzanie ich słuszności. Na tej bazie powstała nauka i system uniwersytecki

37 Cywilizacja łacińska – Etyka chrześcijańskaWprowadzała normy w postępowaniu osobistym i państwowym. Wprowadzała moralne uzasadnienie dla tworzonych praw. Utrzymywała w pewnych ramach naukę. Uznawała wartość jednostki. Poszanowanie praw innych wyznań. Głównym przesłaniem jest miłość Miłość  wolność Jedno jest gwarancją i warunkiem drugiego

38 Friedrich von Hayek Zauważył, że świat jest rządzony przez dwa porządki: spontaniczny i zadekretowany. Przykładem porządku spontanicznego jest rodzina. Zaś porządku zadekretowanego ustrój socjalistyczny.

39 Friedrich von Hayek Porządki spontaniczne to takie, których nikt nie zaprojektował i nikt nimi nie administruje, a mimo to, a może dzięki temu, istnieją i wzorowo spełniają swoje funkcje. Przykładem porządku spontanicznego jest: Język mówiony Wolny rynek.

40 Friedrich von Hayek Przykładem porządku zadekretowanego jest ustrój socjalistyczny. Wszystko w nim było zaprojektowane w najdrobniejszych szczegółach, łącznie ze wspólnymi żonami. A że nie chciało to działać - to już jest zupełnie inna sprawa.

41 Dziękuję bardzo za uwagę