1 "(Nie)pamięć miasta czyli o czym pamięta się i zapomina w historii Białegostoku i LublinaDr Katarzyna Sztop-Rutkowska Instytut Socjologii Uniwersytet w Białymstoku Użyczone na licencji CC BY-NC 3.0

2 Pamięć społeczna/ zbiorowaPamięć społeczna to zespół wyobrażeń o przeszłości grupy, a także wszystkie postacie i wydarzenia z tej przeszłości, które są w najróżniejszy sposób upamiętniane, to również rozmaite formy tego upamiętniania (B. Szacka).

3 Orientacje temporalneZ sentymentem myślę o przeszłości Akceptacja 71% - 66,% Negacja 13% - 14% Żyję głównie dniem dzisiejszym Akceptacja 52% - 45% Negacja 35% - 39% Zawsze z nadzieją patrzę w przyszłość Akceptacja 81% - 75% Negacja 10% -13%

4 Orientacje temporalne - przyszłośćCzas, o którym się nie myśli Czas, przysparzający kłopotów Czas, na który się czeka

5 Tradycja Tradycja to ważny element życia, powinno się o niej pamiętać w pewnych momentach (powyżej 70%) Tradycja jest najważniejszym drogowskazem, według którego powinno się postępować w życiu (powyżej 20%) Tradycja jest we współczesnym świecie zbędnym balastem, od którego powinno się uwolnić (powyżej 2%)

6 Erupcja pamięci Specyfika krajów postkomunistycznych – specyfika Polski Efekty globalizacji ekonomicznej i kulturowej Procesy demokratyzacji i upodmiotowienia mniejszości Przejście od pamięci komunikacyjnej do kulturowej (II wojna światowa, Zagłada)

7 CBOS, 2009

8 Przemiany pamięci w PolscePrzywracanie pamięci narodowej Pluralizacja dyskursu Teatralizacja upamiętnienia Komercjalizacja pamięci

9 Tęsknię za Tobą Żydzie – Białystok (autor: Rafał Betlejewski)

10 Pamięć w wersji pop

11 Badania Procesy kształtowania się pamięci lokalnej: Białystok-Lublin 2009-2011Zespół: prof. Edmund Dmitrów, dr Katarzyna Sztop- Rutkowska, mgr Maciej Białous Badanie pamięci lokalnej na przykładzie dwóch wschodnich dużych miast urban studies 4 warstwy źródeł

12 Źródła zastane Przestrzeń miejska Świadomość elit symbolicznychPamięć lokalna Przestrzeń miejska Świadomość elit symbolicznych Źródła zastane Świadomość mieszkańców

13 Białystok&Lublin Podobieństwawielokulturowość, peryferyjność, wielkość, regionalne metropolie, „wspólnota dziejów” Różnice Białystok: „miasto o krótkiej pamięci”? Lublin: „wielokulturowe miejsce pamięci ”?

14 Czy P. zdaniem w Lublinie/ Białymstoku w wystarczającym stopniu przypomina się o historii tego miasta?

15 Najważniejsze miejscaBiałystok Lublin Pałac Branickich 92 Zamek Lubelski 79 kościół „farny” 57 Stare Miasto 64 Ratusz 42 Majdanek 50 Kościół św. Rocha 36 Kaplica św. Trójcy 21 Cerkiew św. Mikołaja 10 Katedra 18 Pomnik Marszałka Piłsudskiego Pomnik Unii Lubelskiej 15

16 Czy są wśród historycznych miejsc lub obiektów w PCzy są wśród historycznych miejsc lub obiektów w P. mieście takie, które są P. zdaniem zaniedbane, a zasługują na ochronę?

17 Czy należy chronić starą architekturę nawet, jeśli stanowi ona przeszkodę w rozwoju miasta?

18

19 Skąd przede wszystkim czerpie P. wiedzę na temat przeszłości miasta?

20 Tematy poruszane w rozmowach z rodziną i/ lub znajomymiBiałystok II wojna światowa i okupacja miasta 40% Historia lokalna 19% Okres PRL 16% Tematy „rocznicowe” 8% Katyń 7% „Solidarność”, stan wojenny i Okrągły Stół 7% Wspomnienia rodzinne 7%% Powstanie Warszawskie 6% Lublin II wojna światowa i okupacja miasta 30% Historia lokalna 25% Okres PRL 12% Wspomnienia rodzinne 10% Powstanie Warszawskie 10% Majdanek 8% Tematy „rocznicowe” 8% Katyń 7%

21 Duma i wstyd - BiałystokRód Branickich 22% Ruch oporu przeciwko okupantowi sowieckiemu 15% Ruch oporu przeciwko okupantowi niemieckiemu 11% Powojenna odbudowa miasta i wyzwolenie 11% Nie wiem/ trudno powiedzieć 35% Okres II wojny światowej i okupacji, kolaboracja z wrogiem, 25% Dyskryminacja i Zagłada Żydów w czasie II wojny światowej 14% Konflikty etniczne i religijne 9% Okres stalinizmu 8% Odpowiedź negatywna 44%

22 Duma i wstyd - Lublin Unia Lubelska 68%Lubelski Lipiec 1980, powstanie „Solidarności” 15% Stolica tzw. Polski Lubelskiej ( )12% Renesans lubelski i „złoty wiek” 11% „Cud lubelski” (1949) 10% Ruch oporu przeciwko okupantowi niemieckiemu 9% Okres PRL, współpraca z władzami i służbą bezpieczeństwa 27% Manifest PKWN i okres tzw. Polski Lubelskiej 23% Bolesław Bierut 16% Dyskryminacja i Zagłada Żydów w czasie II wojny światowej 12% Odpowiedź negatywna 47% Nie wiem, trudno powiedzieć 16%

23 Znane osoby związane z miastemKlemens Branicki 65% Ludwik Zamenhof 50% Ryszard Kaczorowski 36% Izabela Branicka 23% Józef Czechowicz 59% Biernat z Lublina 24% Jan Paweł II 16% Jan Kochanowski 10%

24 Białystok / Lublin był w przeszłości przede wszystkim polskim miastem.

25 Białystok / Lublin jest obecnie przede wszystkim polskim miastem o polskiej historii

26 Czy P. zdaniem grupy religijne i narodowe zamieszkujące Białystok/Lublin mają wspólną historię, czy raczej każda z nich ma historię własną?

27 Cyberpamięć Białystok&Lublin.pl

28 Internauta made in Poland54,2 % Polaków (16,32 mln) kobiety=mężczyźni 72% korzysta codziennie NetTrack (grudzień luty 2011)

29 Wiek internautów

30 Dyskurs pamięci w interneciePamięć społeczna jako dyskurs Specyfika cyberpamięci: Wielość dyskursów hyde park pamięci (włączanie dyskursów prywatnych, niszowych, kontrdyskursów) Wzmożona interdyskursywność (fora, komentarze) Kontrsepizacja tego, co zapominane czy zniekształcane w dominującym dyskursie Szybka reakcja na zmiany

31 W Google to użytkownicy są Bogiem, a ich dane - Biblią ;)wybór z pierwszych wskazań w Google 22 stron do analizy nie są to artykuły w gazetach nie są to blogi i fora nie są to specjalistyczne strony dotyczące mniejszości są to strony samorządów, portale miejskie, przewodniki, wikipedia

32 Megapanel Gemius/PBI, sierpień 2010

33 Wielokulturowa pamięć w liczbachLublin Żydzi 115 judaizm, synagoga 54 Zagłada 18 protestanci 20 idea wielokulturowości 15 prawosławie 10 Białystok judaizm, synagoga 40 Zagłada 32 idea wielokulturowości 12 prawosławie 11

34 Białystok Syjonizm 2 Chanajki 4 Bund 5 Główna synagoga 10Pogrom białostocki 11 Powstanie w getcie 12 Ludwik Zamenhof 21 Esperanto 34 Białystok

35 Jesziwa Mędrców Lublina 11Syjonizm 1 Jarmarki 3 Drukarnia żydowska 4 Chasydyzm 6 Sejm Czterech Ziem 8 Majdanek 10 Jesziwa Mędrców Lublina 11 „dzielnica żydowska” 21 Lublin

36 Pamięć online LUBLIN Konkretne miejsce w przestrzeniJudaizm (jesziwa, chasydzi, synagogi) Zagłada (Majdanek) BIAŁYSTOK Esperanto i Ludwik Zamenhof Powstanie w getcie Pogrom białostocki

37 Pamięć offline LUBLIN Świecka kultura żydowska Okres powojennyWidzący z Lublina Stosunki pl.-żyd. w czasie II wojny światowej BIAŁYSTOK Świecka kultura żydowska Okres powojenny Żydzi a przemysł Konflikty etniczne Stosunki pl.-żyd. w czasie II wojny światowej

38 Cyberpamięć - podsumowanieDominuje klasyczny typ pamięci lokalnej „region –naród”: Widoczna wciąż jest polskocentryczność: martyrologia polska od powstań do II wojny światowej; podkreślanie polskości terenów wschodnich; odniesienie się do struktur państwa polskiego; skupienie się na polskiej kulturze; Wielokulturowość jest elementem włączanym, ale nie jest to „naturalna” część narracji historycznej Lublin: wielokulturowość w przeszłości, Białystok: wielokulturowość obecnie Białystok: nowe „miejsce pamięci” – powstanie Esperanto i Ludwik Zamenhof Idealizacja wielokulturowości

39 Miejsca puste „Przestrzeń lubelska mówi. To przestrzeń tego co jest, co istnieje, co wypełnia, oraz przestrzeń miejsc pustych. I w przeciwieństwie do formuły sera szwajcarskiego, gdzie puste miejsce nie daje smaku, w Lublinie miejsca te znaczą. A może nawet mówią jeszcze bardziej niż te wypełnione. Tak się złożyło - i to jest przestrzeni lubelskiej właściwość podstawowa, że właśnie miejsca centralne, o największej nośności semantycznej i semiotycznej są dzisiaj puste” Władysław Panas

40 Dziękuję za uwagę

41