1 „Drogi dziecka ku samodzielności: 4 – Zachowania seksualne dzieci – norma rozwojowa czy zaburzenia?”„Grupa wsparcia” z cyklu – Wykłady dla rodziców Szklary Górne r.

2 Rodzice rozpoczynają edukację seksualną swojego dziecka już Szklary Górne r. Od momentu narodzin źródłem przeżyć dziecka są jego relacje z najbliższymi osobami. To od nich uczy się rozpoznawania i wyrażania emocji. Rodzice rozpoczynają edukację seksualną swojego dziecka już od pierwszego przytulenia go. Uczą go, czym jest miłość, ciepło, czułość i dotyk Wczesne fazy rozwoju psychoseksualnego są bazą dla późniejszych zjawisk i zachowań seksualnych.

3 Szklary Górne r. W ciągu pierwszych siedmiu miesięcy życia chłopcy, a dwa miesiące później dziewczynki odkrywają własne narządy płciowe. Odkrywają również, że ich dotykanie jest przyjemne. Dwu- trzy letnie dziecko wykazuje zainteresowanie odmiennymi pozycjami przyjmowanymi przez chłopców i dziewczynki podczas „siusiania”. Dziewczynki próbują naśladować chłopców i odwrotnie. W tym okresie życia budzą się zainteresowania różnicą płci, anatomiczną budową ciała. Dziecko interesuje się własnymi narządami płciowymi, lubi ich dotykać, gdy jest rozebrane, lubi również oglądać i dotykać ciała rodziców.

4 - Czym jest masturbacja dziecięca? - Jak na nią reagować? Szklary Górne r. Zdarza się, że dzieci w tym wieku masturbują się, a rodzice obawiają się tego i zadają pytania: - Czym jest masturbacja dziecięca? - Jak na nią reagować? - Jakich innych zachowań seksualnych można się spodziewać? - Co jest normą rozwojową, a co nie? Odpowiedzi na te i inne pytania dostarczy ta prezentacja.

5 Masturbacja dziecięca Szklary Górne r. Masturbacja dziecięca – to stymulacja własnego ciała, głównie obszarów erogennych, sprawiające przyjemność dziecku. Jest ona podstawową formą ekspresji seksualnej pojawiającej się u dzieci. Różne mogą być jednak motywy masturbacji. Te uznawane za rozwojowe to uzyskiwanie przyjemności poprzez dotykanie narządów płciowych (masturbacja rozwojowa) oraz zaspakajanie ciekawości poznawczej (masturbacja eksperymentalna). Niepokojąca jest natomiast sytuacja, gdy poprzez masturbację dziecko chce coś zasygnalizować otoczeniu i szuka w ten sposób rozwiązania swoich problemów (masturbacja instrumentalna).

6 1 – Masturbacja rozwojowa: Szklary Górne r. Rodzaje masturbacji dziecięcej 1 – Masturbacja rozwojowa: prowadzi do doznania przyjemności, stąd chęć jej powtarzania. Dziecko może odczuwać przyjemność nie tylko dzięki dotykaniu obszarów erogennych, ale również dzięki, na przykład, rytmicznemu zaciskaniu ud czy pocieraniu kroczem o wybrany przedmiot. Zazwyczaj ukrywa to, co robi. Z czasem zachowanie to mija i nie przynosi dziecku szkody W przypadku tego rodzaju masturbacji rodzice mogą być spokojni, nie wymaga ona żadnej interwencji.

7 II – Masturbacja eksperymentalna (niecko rzadsza): Szklary Górne r. Rodzaje masturbacji dziecięcej II – Masturbacja eksperymentalna (niecko rzadsza): w tym przypadku aktywność dziecka nie jest nastawiona na osiąganie przyjemności i nie nie ma powtarzalnego charakteru. Dziecko nie ukrywa tego, co robi. Traktuje stymulację czysto poznawczo. Mniej istotny jest wynik, a bardziej pasjonujący sam proces jego osiągania. Bywa, że dziecko od dotykania narządów płciowych przechodzi do prób wkładania przedmiotów do otworów ciała. Granicą, poza którą to zachowanie przestaje być zjawiskiem towarzyszącym rozwojowi, a staje się zagrożeniem, są wszystkie manipulacje związane z całym ciałem, a nie tylko z częściami płciowymi, a na przykład wkładanie różnych drobiazgów do nosa, uszu bądź połykanie ich. Rodzice powinni kategorycznie zakazać zachowań, które są szkodliwe, a może nawet zagrażające życiu.

8 Szklary Górne r. Rodzaje masturbacji dziecięcej III – Masturbacja instrumentalna: wymaga interwencji! Sygnalizuje ona istnienie problemu, z którym dziecko nie potrafi sobie poradzić. Według Marii Beisert (2006) może być sposobem radzenia sobie przez dziecko ze stresem, środkiem usuwania konkretnej przeszkody, na przykład poświęcenia przez rodziców uwagi rodzeństwu bądź zakończenia przez nich kłótni, oraz sygnałem, który ma przyciągnąć uwagę otoczenia. Dziecko może w ten sposób komunikować potrzebę bliskości, miłości, czułości, większego zainteresowania albo potrzebę stymulacji poznawczej. Takie zachowanie dziecka może wskazywać na przejaw stosowania mechanizmów obronnych zamiast zaradczych. Stwarza również groźbę, że dziecko nauczy się radzić sobie w ten sposób ze stresem i trudnościami, zamiast szukać innych konstruktywnych sposobów rozwiązywania problemów.

9 na masturbację instrumentalną dziecka? Szklary Górne r. Jak reagować na masturbację instrumentalną dziecka? W takiej sytuacji rodzice mogą pomóc dziecku, spędzając z nim więcej czasu, bawiąc się z nim, przytulając je, organizując mu czas wolny. Rodzice często skupiają się na samej czynności dziecka, próbują wyeliminować to zachowanie, zamiast rozpoznać jego prawdziwą przyczynę, to co do niego doprowadziła. Należy zaobserwować, w jaki sposób dziecko się stymuluje, jak często, w jakich okolicznościach, przyjrzeć się, czy w zachowaniach dziecka jest coś niepokojącego.

10 Szklary Górne r. Inne sposoby ekspresji seksualnej dziecka: I – Zachowania orientacyjne – pojawiają się między 5 a 6 rokiem życia. Wiążą się one z odkrywaniem przez dziecko i poznawaniem różnic w wyglądzie kobiet i mężczyzn oraz poszukiwaniem odpowiedzi na pytanie, po co te różnice występują i czemu służą. Jest to moment, w którym dzieci podglądają inne dzieci albo dorosłych w łazience. II – Ekshibicjonizm dziecięcy – jest to również czas, kiedy dzieci chętnie pokazują swoje ciało i porównują je z ciałem innych osób.

11 Szklary Górne r. Jak reagować na tego typu zachowania seksualne dziecka? Dobrym sposobem jest zachowanie spokoju, okazanie aprobaty dla ciała dziecka, przy jednoczesnym zwróceniu uwagi, że na co dzień nosimy ubrania, dzięki którym wyglądamy ładnie i chronimy się przed zimnem. Warto opowiedzieć dziecku, w jakich miejscach „nagość” jest dozwolona – na plaży, w łazience czy w saunie, a kiedy obowiązuje nas bezwzględne zakrycie ciała. W tym okresie rozwoju to głównie rodzice swoim przykładem wpływają na postawy dziecka wobec seksualności. Przekazują jak należy traktować własne ciało. Demonstrowanie nagości przez rodziców w sytuacjach codziennych (np. chodzenie nago po mieszkaniu) może w późniejszym wieku spowodować u dziecka wycofanie, albo przeciwnie. Może to nadmiernie rozbudzić dziecięcą, młodzieńczą, a później dorosłą seksualność i nadmiernie nasycić seksem jakąkolwiek bliskość lub zaburzyć poczucie własnej kobiecości czy męskości. Jest to też moment, kiedy dziecko uczy się różnych zasad, na przykład dowiaduje się, że nie można poślubić brata lub siostry. Ważne! Edukujmy w zakresie demonstrowania ciała, wyznaczajmy granice między dorosłymi a dziećmi oraz między osobami bliskimi a obcymi.

12 Szklary Górne r. Inne sposoby ekspresji seksualnej dziecka: III – Zabawy tematyczne o zabarwieniu erotycznym – Dzieci bawią w tzw. lekarza, w dom – mamę i tatę – służą one zaspokajaniu ciekawości i zdobyciu wiedzy oraz odgrywaniu ról „małżeńskich”, rzadko – na naśladowaniu współżycia seksualnego w ubraniu, a jeszcze rzadziej nago. Jeżeli zauważymy takie zabawy, musimy zareagować spokojnie tłumacząc znaczenie intymności, dorastania i seksualności. Czasem podczas zabaw dziecko powtarza przeżyte traumatyczne sytuacje. Może wówczas, bawiąc się, ujawniać szczegóły, które znacznie wykraczają poza to, co mogło zaobserwować w bezpiecznym środowisku (np. nakazuje innemu dziecku, co ma robić, wymieniając krok po kroku kolejne czynności; udaje, że ma aparat fotograficzny i robi zdjęcia; obiecuje drugiemu dziecku, że coś da, jak zrobi ono wszystko, co mu każe). Takim zabawom towarzyszy najczęściej wiele emocji – głównie lęk czy złość. Jeśli rodzaj zabawy wykracza poza normę rozwojową, to dziecko płacze po jej zakończeniu, drży, chowa się – jest to sygnał o konieczności udzielenia dziecku pomocy.

13 Szklary Górne r. Inne sposoby ekspresji seksualnej dziecka: III – Zabawy tematyczne o zabarwieniu erotycznym – Dziecięca twórczość w sferze seksualnej obejmuje wykonywanie rysunków, lepienie, rymowanie, układanie wierszyków o treściach seksualnych. Pozwala to dzieciom na bezpieczne, bo w formie zabawowej, wyrażenie zainteresowania teściami seksualnymi. Należy pamiętać, że – podobnie jak w przypadku zabaw - twórczość dziecka może pełnić funkcje diagnostyczne i odzwierciedlać jego traumatyczne doświadczenia, co może być ważnym sygnałem dla dorosłych (należy zwrócić uwagę na powtarzalność takich prac dziecka).

14 Kiedy można być spokojnym, a kiedy trzeba się niepokoić?Szklary Górne r. Kiedy można być spokojnym, a kiedy trzeba się niepokoić? Możemy być spokojni, jeżeli: Stymulacja u dzieci w wieku przedszkolnym zdarza się incydentalnie (od czas do czas), Dziecko interesuje się różnicami w budowie anatomicznej rówieśników obu płci, podgląda ich oraz dorosłych na przykład w łazience, zdarza się, że mówi wierszyki o treści seksualnej, powtarza wyrazy określające narządy płciowe, Odgrywa rolę żony czy męża, bawi się w dom, doktora – kiedy zabawy te są bezpieczne i nie przekraczają granic, Zadaje pytania, układa wierszyki czy powtarza treści o tematyce seksualnej.

15 Szklary Górne r. Kiedy można być spokojnym, a kiedy trzeba się niepokoić? Zachowania, które mogą budzić niepokój – wymagana jest czujność rodziców: Gdy masturbacja zdarza się regularnie i powtarza się przez kilka miesięcy, to może świadczyć o tym, że dziecko zaspakaja w ten sposób swoje inne potrzeby: emocjonalne bądź poznawcze. Niepokojące jest nagłe izolowanie się dziecka od otoczenia, apatia, przesiadywanie w swoim pokoju, niechęć do kontaktów z innymi – takie zachowanie może świadczyć o tym, że dziecko doświadczyło jakiegoś traumatycznego wydarzenia. Kiedy dziecko zaczyna traktować swoje ciało jako przedmiot, poddaje je eksperymentom – wówczas należy jasno powiedzieć dziecku, że nie zgadzamy się na takie zachowanie. Dobrze jest jednocześnie zaproponować nową zabawę, coś atrakcyjnego i przyjemnego, aby odwrócić uwagę dziecka i okazać, że interesuje nas ochrona jego ciała.

16 DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ         Szklary Górne r. DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ          Zebrała i opracowała: Beata Michałowska-Poleszak Literatura: Brzezińska, A. (2009) Zachowania seksualne dzieci – norma rozwojowa czy zaburzenia? W: Droga do samodzielności. Jak wspomagać rozwój dzieci i młodzieży z ograniczeniami sprawności. Gdańsk: GWP