1 Dług publiczny Wykład #3

2 Struktura: Podstawowe definicje, Kształtowanie się długu publicznego w Polsce, Efekty zaciągania długu zewnętrznego w bilansie oszczędności i inwestycji, Dynamiczne cechy długu zewnętrznego, Ograniczenie budżetowe państwa

3 3-1 Podstawowe definicje Dług publiczny jest to: zakumulowana wielkość pożyczek (Samuelson i Nordhaus 1995, p. 541); wielkość oprocentowanych zobowiązań państwa wobec społeczeństwa (Barro 1997, s. 399); suma pozostałych do spłacenia pożyczek państwowych albo zadłużenie państwa (Begg et al. 2007, s. 75, 91).

4 Dług publiczny stawia kilku problematów: dług zewnętrzny a dług wewnętrzny utrata efektywności wypieranie kapitału

5 Zmiana długu rządowego w danym roku równa się deficytowi budżetowemu: gdzie B t i B t  1 ─ wielkość długu rządowego w latach t i t  1, G t ─ wydatki budżetowe, T t ─ przyhody do budżetu.

6 3-2 Kształtowanie się długu publicznego w Polsce Polska: dług publiczny (% PKB), 1994-2005 rr. Źródlo: OECD W 2005 roku minister finansów Mirosław Gronicki: w 2007 r. dług spadnie poniżej 45,5% PKB

7 Polska: dług publiczny (mld zł), 2000 ─ 07 rr. Źródlo: Dziennik, 28.02.07

8 Rzeczpospolita, 21-02-2009

9 Polska: dług zewnętrzny (bn USD), 1999-2008 rr. Źrodło: World Bank

10 Polska: struktura długu zewnętrznego (bn USD), 1999-2008 rr. Źródlo: World Bank

11 Rekord zadłużenia pobity Mirosław Kuk 21-02-2009 (Rzeczpospolita) Dług skarbu państwa na koniec 2008 roku wyniósł 570 mld ZŁ. W ciągu roku wzrósł o 70 mld zł. To największy skok od dekady. Wszystkiemu winien słaby złoty

12 Kraje Europy Wschodniej: dług publiczny (% PKB), 2000 ─ 07 rr. Źródło: Eurostat

13

14 Deficyt budżetowy (% PKB)

15 Polska: wydatki budżetu na spłatę długu, 2005 ─ 09 rr. Źródlo: Dziennik, 28.02.07 a) mld zł; b) na jednego mieszkańca (zł);

16 Minister finansów Jacek Rostowski: do 2011 obniżenie długu publicznego o 4-7 pkt proc. ( PAP, 2007-11-24) Sześć priorytetów w polityce budżetowej, ograniczenie długu publicznego, przeznaczenie większych środków na edukację i budowę dróg, przyspieszenie prywatyzacji, obniżenie długu publicznego o 0,5-1 pkt. proc. Rocznie, uproszczenie systemu podatkowego. Ograniczenie długu publicznego w relacji do PKB ma takie cele: osiągnięcie "stanu bliskiego pełnej równowadze budżetowej". mniejsze koszty obsługi długu dla budżetu, a środki publiczne będą mogły być używane do innych celów. zharmonizowanie planowanego salda budżetu z cyklami koniunkturalnymi i "elastyczne reagowanie budżetu na wstrząsy zewnętrzne“ (w okresach gorszej koniunktury gorsze saldo nie prowadzi do obniżenia wiarygodności, a ułatwia wychodzenie z fazy spowolnienia gospodarczego). "Niski dług publiczny to większe inwestycje i wzrost dzięki większemu zaufaniu inwestorów"

17 Unijny Pakt Stabilizacji i Wzrostu Unijny Pakt Stabilizacji i Wzrostu (PSW) pod groźbą kar określa dopuszczalny poziom deficytu budżetowego (3% PKB) i długu publicznego (60% PKB) w państwach strefy euro. Przychody budżetu i dług publiczny krajów UE (% PKB), 2007 r. Źródlo: Eurostat

18 Przychody budżetu i dług publiczny krajów UE27 (% PKB), 2001─07 r.

19 Zmiany w PSW, proponowane przez Luksemburg na żądanie Francji i Niemiec: zmiana definicji tzw. ważnych czynników, które usprawiedliwiają deficyt budżetowy przekraczający 3% PKB. Chodzi o "wydatki związane z reformami strukturalnymi, w tym zwłaszcza emerytalną i zdrowotną". Kraj o wysokim wzroście gospodarczym i niewielkim długu publicznym mógłby mieć średniookresowo - czyli w ciągu czterech lat - deficyt do 4% PKB; powrót do budżetowej równowagi mogłby trwać dłużej niż rok, jak było do tej pory (ci ę cia deficytu w latach dobrej koniunktury o nawet więcej niż 0,5% rocznie); inaczej zdefiniowano tzw. ciężkie warunki gospodarcze. Dotąd przyjmowano co najmniej 2-proc. ujemny wzrost gospodarczy. Według propozycji Luksemburga ma być to każdy ujemny wzrost.

20 Do „innych ważnych czynników” Luksemburg proponuje zaliczyć (poza wydatkami na reformę emerytalną): niekorzystny kurs wymiany euro, wzrost wydatków na badania naukowe i rozwój (postulat Paryża), inne wydatki związane z reformami strukturalnymi.

21 Pozytywne skutki nadwyżki budżetowej w Kanadzie teraz pozwalają: 1) wsparcie reformy emerytalnej albo 2) użycie „broni podatkowej” w przypadku nadmiernego wzmocnienia kanadyskiego dolara (Raczko 2005). Dług publiczny Kanady został zredukowany z poziomu przekracającego 80% PKB w 1998 r. do poniżej 50% PKB w 2004 r.

22 3-3 Efekty zaciągania długu zewnętrznego w bilansie oszczędności i inwestycji Pożyczki z zagranicy w bieżącym okresie czasu: gdzie r*  światowa stopa procentowa, B t-1  zadłużenie w poprzednim okresie czasu, CA t-1  bilans obrotów bieżących w poprzednim okresie czasu.

23 Wzrost długu zewnętrznego w prywatnym sektorze

24 Zaciąganie długu dla finansowania deficytu budżetowego

25 Obsługa długu zewnętrznego

26 3-4 Dynamiczne cechy długu zewnętrznego Przyjmując, że ujemny bilans obrotów bieżących odzwierciedla wzrost długu zewnętrznego, otrzymujemy: gdzie — zmiana długu zewnętrznego w czasie; Х і М — odpowiednio wolumen eksportu i importu; r* — koszty obsługi długu zewnętrznego. Zwiększenie długu zewnętrznego występuje wskutek wzrostu kosztów obsługi długu zewnętrznego podczas podwyżki stopy procentowej, zwiększenia importu albo zmniejszenia eksportu.

27 W równowadze: gdzie g — tempo wzrostu poszczególnych wskaźników. Przyjmując otrzymujemy: albo

28 Równoważna relacja “dług zewnętrzny/eksport” jest taka: gdzie Jest widoczne, że przyśpieszony wzrost eksportu w odniesieniu do importu obniża relację D/X.

29 3-5 Ograniczenie budżetowe państwa Ograniczenie budżetowe stanowi: gdzie ─ koszt obsługi długu państwowego. Równanie dla dochodu:

30 Model w postaci macierzy zapisze się tak:

31 Wpływ dT na dY stanowi: Wpływ dT na dr stanowi:

32 Sposoby zmniejszenia długu publicznego (Burda i Wyplosz 2000, s. 489): Zmniejszenie deficytu budżetowego Seniorat i podatek inflacyjny Zwloka w splacie długu

33 Ograniczenia polityki fiskalnej (Begg et al. 2007, s. 90): Opóźnienia czasowe. Niepewność. nie wiadomo dokładnie, jaka jest wartość podstawowych wielkości w gospodarce, np. mnożnika fiskalnego; rząd musi prognozować wielkość popytu agregowanego w momencie, kiedy w pełni ujawnia się efekty tej polityki. Efekty pobudzone w popycie autonomiczmym.