1 Dyskurs dr Genowefa Janczewska- Korczagin www.wiktor.horyzont.net

2 Przewrót w naukach humanistycznych Z połączenia się lingwistyki dyskursywnej i antropocentrycznej-powstaje Neolingwistyka - to nowy kierunek w nauce, w centrum uwagi tej nauki jest: człowiek jako językowa osobowość i jego gotowość rozmawiania. Dyskurs jest przedmiotem uczenia się (to aktywny poznawczo człowiek tworzący aktywną mowę oraz podejmujący działalność tekstową).

3 Dyskurs to komunikacja znakowa w obszarze wiedzy człowieka. Gdzie akcent przeniesiony jest z systemu językowego i tekstu na komunikacyjną jednostkę najwyższego rzędu: na celową, motywowaną, komunikacyjno poznawczą działalność podmiotu ale także na obiekt tej działalności. Bo za każdym tekstem stoi językowa osobowość, która ma władzę, dysponuje systemem języka.

4 Twórczość mowy To rezultat działalności dyskursywnej i indywidualności językowej osobowości, co pozwala sądzić o skrytych procesach jej świadomości językowej oraz specyfice jej myślenia dyskursywnego.

5 Dyskurs To poznawanie etapami, to rozdarcie między światem empirycznym a wewnętrznym światem umysłu aż po odnalezienie własnego rozumu w komunikacji poprzez przezwyciężanie własnych podmiotowych trudności poznawania.

6 Struktura dyskursu. Wyraża specyfikę językowej osobowości oraz jej komunikacyjne kompetencje. To także idiostyl (gwara, narzecze- właściwość nieprzetłumaczalna danego języka). To specyfika językowej osobowości.

7 Świadomość jednostki Realizuje się w materiale znaków tworzonych przez grupową komunikację społeczną. Jednostka jest jak właściciel swojej świadomości, jak autor swoich myśli, jak odpowiedzialna za swoje myśli i życzenia osobowość - to jest socjalno- ideologiczne zjawisko. To także językowa, zespołowa osobowość.

8 Każde dziecko Przedszkolak, uczeń w młodszym wieku szkolnym, adolescent - każda z tych grup ma wspólne symptomy dyskursywnej działalności i myślenia mownego, które obsługuje tą działalność. To zróżnicowanie indywidualne ludzi, ono powinno być uproszczone i wariantywne.

9 Językowa osobowość Jest to unikalna, niepowtarzalna kombinacja socjalno-psychologiczna charakterystyka zachowania – to proces mowy. To dyferencjacja zjawisk stylistycznych. To zewnętrzne prawidłowości socjalno- psychologicznych warunków komunikacji, dzięki czemu - to wizytówka człowieka w społeczeństwie, która pokazuje realne współdziałanie ekstralingwistycznych czynników.

10 Dyskurs To centralne pojęcie, wieloznaczne. Powszechne przekonanie jest takie, że dyskurs to całościowa wypowiedź twórcza i jego kognitywno (poznawcza)- komunikacyjna funkcja. Fenomenologiczne; dyskurs –to obiektywnie istniejąc znakowe budowanie, które prowadzi, kieruje procesem socjalnie ważnego współdziałania ludzi.

11 Natura dyskursu Jest interaktywna, dyskurs zakłada współdziałanie, dialog. To jak mocno oszlifowany kryształ, a każdy szlif pokazuje różną specyfikę tego współdziałania: narodowo-etyczną, typy socjalne, konkretno- sytuacyjne, myślenie mowne, formalno- strukturalne itd. Każdy szlif to oddzielny fenomen dla podstawy dyskursu. Tekst-to pogląd na dyskurs, jego wewnętrzna budowa.

12 Dyskurs i tekst To korzeń, rdzeń i widowiskowe, namacalne rozumienie tych pojęć.

13 Pole semantyczne pojęcia To celowe działanie skierowane na realizację świadomego tworzenia całościowych wytworów. Dyskursywne zachowanie –to świadome i celowe zachowanie w mowie i niezupełnie kontrolowane.

14 Dyskursywne myślenie To szczególny rodzaj myślenia werbalnego, zaspokajającego procesy rdzenia i sensu percepcji dyskursu. Kompetencja dyskursywna pozwala zmierzyć poziom opanowania umiejętności człowieka-osobowości w realizacji efektów i rezultatów działalności dyskursywnej.

15 W świadomości mówiącego Istnieje ubogie przedstawienie o treści przyszłej wypowiedzi do momentu jej werbalizacji. Myśl ma swoją budowę, przebieg-dynamikę. Przejście od niej do budowy i dynamiki mowy jest bardzo trudne. Jednostka myśli i jednostka mowy nie są identyczne. Myśl ma swoją gramatykę różniąca się od gramatyki słów.

16 Dynamika mowy wewnętrznej Ruch w mowie wewnętrznej od myśli do słowa to jak zamiana gramatyki myśli w gramatykę słowa, a proces formułowania wypowiedzi od myśli do słowa to jak: „obłok polewający deszczem słów”.

17 Interpretatorzy Wygotskiego Wysunęli hipotezę (Żynkin) o istnieniu w świadomości człowieka szczególnego języka intelektu: uniwersalno- przedmiotowego kodu, w którym zachodzą głębokie operacje myślenia. Ten kod to język niewypowiadany, w nim są realizowane symptomy słów języka naturalnego. Tu nie ma znaków wynikających tylko wizja celu lub budowanie jakiejś struktury.

18 Baza Ten kod, różni się od innych tym, że oznaczenie innych języków w tym nowym kodzie pojawia się z tym znakiem. Ten kod to język uniwersalny, z którego możliwe są tłumaczenia na wszystkie inne języki. W procesie tworzenia wypowiedzi, werbalna część informacji idzie śladem właśnie stworzonego niewerbalnego systemu komunikacji.

19 Myślenie i mowa Dowolny ruch organizmu, jego procesy: oddychanie, ciśnienie krwi, ruchy ciała, Artykulacja, mowa wewnętrzna, mimika, reakcja na światło- to znakowy materiał psychiki, to materiał przeżyć i to wszystko może przyjąć formę znaków nadających znaczenie. „Myśl nie wyraża się słowem ale jest wyrażana w słowie” „Mowa zewnętrzna jest przetworzeniem myśli w słowa” To przeciwieństwo Wygotskiego - zostało ono zdjęte przez Żynkina. Myśl zagarnięta przez kod przetwarza się w kod werbalny. Myśl realizuje się w słowie.

20 W słowie W słowie rodzi się drugi raz myśl-wcześniej istniejąca w mowie wewnętrznej w formie kodu. W tym procesie uczenia się nie tylko forma myśli ale i jej treść, zawartość a ten proces przeradzania się myśli to nazywa się myśleniem werbalnym. Rubinstein: w mowie formułujemy myśl, ale formułując ją ciągle formułujemy.

21 Badanie dyskursywnego myślenia To proces tworzenia, rozumienia i funkcjonowania tekstu. Przedmiot analizy dyskursu, czyli wyrażenie indywidualno-psychologicznej formy osobowości. Różne formy komunikacji wskazują niepowtarzalność człowieka w mowie. Tekst ustny i tekst pisemny są na różnej odległości od jego twórcy. Mowa pisemna jest dalej od twórcy, jest bardziej formalna i obiektywna, jest dalej od osobowości niż mowa ustna. Mówca bierze na siebie bardziej świadomie lub mniej świadomie odpowiedzialność za nieudaną komunikację niż wysyłający wypowiedź na piśmie, bo ten dysponuje arsenałem z własnego doświadczenia mniej lub bardziej oswojonym w różnej czasowej i logicznej ciągłości.

22 Mowa spontaniczna U normalnego człowieka nawyki mowy są automatyczne i przejściowych etapów między myślą i mową może nie być, a przeważającą formą w żywej komunikacji jest mowa spontaniczna - to symultaniczne rozwijanie mowo-myśli. Bywa też myślenie „w sobie”, gdy potok świadomości jest nierozdzielny od potoku myśli w formie wypowiedzi i gdy aktywizacja świadomości jest równa aktywizacji mechanizmów mowy- bez informacji „mowa na wyjście”.

23 Działalność dyskursywna Obserwacja działalności dyskursywnej w codziennych kontaktach pokazuje, że mówiącemu, od początku formułowania myśli, nie są jasne nie tylko drogi werbalnej realizacji zamysłu, ale też zamysł i nawet motyw mowy. Droga zamiany myśli w słowo staje przed nami jak dramatyczny konflikt między osobowymi sensami i znaczeniami, które nakazuje mówiącemu etniczny język.

24 Humbolt Dla codziennego uczucia i najgłębszej myśli-język jest niewystarczający i ludzie zaglądają w ten niewidzialny świat jak na koniec świata, gdzie prowadzi ich tylko język, nigdy nie doprowadzając do celu. Wszelka mowa to walka z myślą, w której jest i siła i bezsilność.

25 W tej walce To: Standardowe rozwijanie typowych dyskursów, Siła asocjacyjnych związków między słowami Powtarzanie się socjalno-komunikacyjnych życiowych sytuacji (wraz z klinami słownymi) I dopiero wtedy pojawia się INTENCJA. A początek tej walki bardzo trudno przewidzieć.

26 Mówiący Powinien (w idealnym wydarzeniu) pokonać twardą, sprzeciwiającą się jego woli materię języka: poszukać formy, oraz adekwatnej początkowej myśli. Najczęściej myśl jest w toku realizacji okaleczona w słowach, zmienia się aż do braku możliwości jej rozpoznania, czasami jednak dyskurs ślizga się po potoku rozpuszczonego roztworu językowych asocjacji, gdzie mowa jest prowadzona przez stereotypowe modele, maskuje banalność, ubóstwo a nawet brak myśli.

27 Werbalna sieć To psychofizjologiczny system związków między elementami różnych poziomów, które są tworzone w świadomości człowieka w trakcie jego biografii mowy, które mają wpływ na realizację myśli w słowie. Najbardziej ciasno związane są funkcjonalne struktury odpowiadające słowom bliskim co do znaczenia i dźwięku.

28 W rezultacie rozwoju związków między sygnałami słownymi tworzy się nowy poziom uogólnienia i dekoncentracji z pomocą słowa. Pojawiają się słowa, które nie są bezpośrednim odniesieniem do bezpośrednich wrażeń, a poprzez związek z innymi słowami. (To frejmy- zagrania).

29 Etapy przechodzenia myśli w wypowiedź I. Motywacyjno- pobudzający (motyw i zamierzenie komunikacyjne odbiera słuchający). Mówiący wie. Mówiący musi wiedzieć: Dlaczego, dla kogo, w jakim celu ja mówię? To plan komunikacji. II. Etap formujący. Pierwotne stadium komunikacyjnego planu realizuje w formie nastrojów na określoną sytuację socjalnego współdziałania ludzi - na konkretny żanr mowy, styl. W tym stadium świadomości-pojawiają się intencje przyszłej wypowiedzi: na jaki typ komunikacji ja się nastawiam; to nastawienie na konkretny styl mowy wpływa na ogólny semantyczny program wypowiedzi.

30 III. Od nastawienia komunikacyjnego proces przechodzi do momentu sensu treści wypowiedzi- tu już jest nie tylko: Dlaczego ale też CO BĘDĘ MÓWIĆ? Zacznę od pytania czy od konstatacji (stwierdzenia, ustalenia faktu) To stadium ogólnego zamysłu-tu formułuje się całościowe, może niewyraźne dyfuzje przemieszanie się semantycznej mapy przyszłej wypowiedzi: sens, semantyka już jest a konkretnych słów w syntaktycznych strukturach (składni) jeszcze brak.

31 IV. Uformowany, wewnętrzny program (zamysł) zaczyna transformować, zaczyna pracować mechanizm przekodowywania, tłumaczenia sensu (z języka obrazów i schematów) na konkretny język narodowy, język znaczeń. I tu pojawia się podstawowy zapis przyszłej wypowiedzi: -pojęcia kluczowe, -zdania, urywki fraz, które niosą strukturę sensu wypowiedzi. Pierwsze werbalne koncepty są zrozumiałe tylko osobie wypowiadającej.

32 V. Dalsze tworzenie wypowiedzi to rozwijanie jądra sensu, tematu i psycholingwistycznej normy. VI. Najpierw tworzy się schemat syntaktyczny (składni), przyszłej wypowiedzi, wewnętrzne słowa-to znaczenie słów, a potem pozycje składniowe. VII. Stadium rodzenia się mowy-to strukturyzowanie gramatyczne i dobór konkretnej leksyki-słowa i wyrazy jakiejś specjalności.

33 VIII. Potem realizuje się posylabowo, motoryczny program mowy zewnętrznej, artykulacji. W mechanizmie rodzącej się mowy trzeba pamiętać zawsze, że różne sytuacje komunikacyjne, różne style i żanry mowy sugerują wykorzystywanie niejednakowych sposobów rozwijania myśli w tekst. Różnice w celach i zadaniach komunikacji wymagają od mówiącego zmiany strategii zachowania mownego, oraz działalności mownej. Jedna sprawa to nieoficjalna rozmowa z bliskimi znajomymi, inna sprawa to wystąpienie w parlamencie, inna to kartka z zaproszeniem do kina. A jeszcze inna to wykład na naukowej konferencji albo streszczenie dyplomowe.

34 Rodzenie się w mowy różnych sytuacjach komunikacyjnych jest oparte na niejednakowych procesach mowno- myślowych mechanizmów. Potwierdzeniem jest różnorodność typów werbalnego (dyskursywnego) myślenia, którym posługujemy się w praktyce mówienia. Mogą istnieć zaburzenia mowy o charakterze sensorycznym, motorycznym, lub wady wymowy: niedorozwój mowy lub wadliwe wymawianie głosek, spółgłosek (seplenienie, rotacyzm, hotentotyzm- to niezdolność wymówienia spółgłosek, a także agramatyzm. Zaburzenie tempa i płynności mowy ekspresyjnej-to jąkanie, co zaburza jej możliwości komunikacyjne. Dopiero wraz z wprowadzaniem kształcenia umiejętności czytania i pisania mogą się pojawić trudności takie jak dysleksja-zaburzenie czytania, czy dysortografia-zaburzenie pisania.