1 Działania Specjalistycznych Ośrodków Wsparcia skierowane do dziecka krzywdzonego Ogólnopolska Konferencja Specjalistycznych Ośrodków Wsparcia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie Warszawa, dnia 27 maja 2009 r. Katarzyna Wiśniewska Dyrektor Zespołu Ośrodków Wsparcia w Piastowie

2 SOW dla dziecka krzywdzonego

3

4

5

6 Zjawisko krzywdzenia dzieci jako problem społeczny SOW dla dziecka krzywdzonego Przeobrażenia społeczno-ustrojowe ostatnich lat w Polsce powodują, że wiele rodzin nie potrafi radzić sobie w nowych warunkach z rozwiązywaniem życiowych problemów, co prowadzi do zjawisk patologicznych, w tym krzywdzenia dzieci. Wśród znaczących problemów dotykających znacznej liczby polskich rodzin wymienić należy:  pogarszającą się sytuację materialną rodzin (zwykle związana jest ona z bezrobociem jednego lub obojga rodziców, co niekorzystnie wpływa na funkcjonowanie rodziny).  zjawisko ubóstwa (wpływa ono znacząco na jakość realizowanych zadań wychowawczych – np. brak środków na zaspokojenie podstawowych potrzeb często doprowadza do kłótni między małżonkami czy wzbudza agresję)‏  alkoholizm i narkomanię  rozpad rodziny  rozłąki zagraniczne (“eurosieroty”)‏  kryzys autorytetów  przemoc w rodzinie  niezaradność życiową rodziców

7 Zjawisko krzywdzenia dzieci jako problem społeczny Zjawisko krzywdzenia dziecka jako narastający problem współczesnego życia staje się przedmiotem coraz liczniejszych studiów, badań naukowych oraz publikacji prasowych. Problematyką przemocy zajmują się m.in.: - socjologowie, - pedagodzy, - psycholodzy, - organizacje rządowe, samorządowe i pozarządowe, Zjawisko krzywdzenia dziecka wpływa na kształt polityki społecznej nastawionej na niesienie pomocy ofiarom, w tym dzieciom. Polityka społeczna zakłada również resocjalizację sprawców przemocy. SOW dla dziecka krzywdzonego

8 Definicje krzywdzenia dziecka Definicje psychologiczne podkreślają naruszenie granic terytorium osobowego drugiego człowieka, ograniczenie jego praw do rozwoju, wolności i ekspresji. Definicja krzywdzenia dziecka według D. Gila posługuje się terminem „nadużywanie dziecka” – jest nim „każde działanie lub bezczynność jednostki, instytucji lub społeczeństwa jako całości i każdy rezultat takiego działania lub bezczynności, który deprawuje równe prawa i swobody dzieci i/lub zakłóca ich optymalny rozwój” (D.G. Gil, 1970)‏. Definicje podawane przez J. Mellibrudę przemoc rodzinną ujmują jako zamierzone i wykorzystujące przewagę sił działanie przeciw członkom rodziny, naruszające ich prawa i dobra osobiste (J. Mellibruda, 1997)‏. SOW dla dziecka krzywdzonego

9 Co oznacza krzywdzenie dziecka ?  W ujęciu aksjologicznym krzywda wyrządzona drugiej osobie zakłada zawsze istnienie całkowicie przedmiotowego traktowania istoty żywej – czyli przedmiotowy stosunek człowieka do człowieka.  W sensie prawnym krzywda wyrządzona drugiemu człowiekowi ozacza naruszenie dobra prawnego: „Pokrzywdzonym jest osoba fizyczna lub prawna albo instytucja, której dobro prawne zostało naruszone lub zagrożone przez przestępstwo” (z art. 49 KPK). SOW dla dziecka krzywdzonego

10 Kto może być sprawcą krzywdzenia dziecka? Sprawcami krzywdzenia dziecka mogą być: a) osoby najbliższe (matka, ojciec, rodzeństwo, krewni)‏ “Krzywdy czynione własnym dzieciom mogą być tak ogromne i trwać tak długo, iż potrafią formować postawę wobec całego świata” (Maria Łopatkowa)‏ b) osoby spoza rodziny (znajomi lub tzw. “obcy”)‏ c) instytucje (szkoła, placówka opiekuńczo-wychowawcza)‏ d) społeczeństwo (system prawny)‏ SOW dla dziecka krzywdzonego

11 Wymiary krzywdzenia dziecka Wyróżniamy następujące wymiary krzywdzenia dziecka: 1) Psychiczny: polega na szantażu, obrażaniu, grożeniu, wyzywaniu, odrzuceniu emocjonalnemu; skutkiem przemocy psychicznej jest „negatywne przeżycie takie jak strach, poczucie niesprawiedliwości, bunt, chęć zemsty, świadomość braku miłości rodzicielskiej” (K. Marzec-Holka)‏ 2) Fizyczny: - czynny: bicie ręką lub przedmiotem, kopanie, szarpanie, duszenie, katowanie, policzkowanie; - bierny: zakazy; 3) Seksualny: gwałt lub jego usiłowanie, obnażanie, molestowanie seksualne, dotykanie miejsc intymnych. Krzywda seksualna polega na „wciągnięciu zależnego, niedojrzałego rozwojowo i niezdolnego do wyrażania pełnej zgody dziecka lub osoby w okresie dorastania w seksualną aktywność, do której osoby te nie są przygotowane, w aktywność naruszającą społeczne tabu oraz zasady życia rodzinnego” (J. Pospiszyl)‏. SOW dla dziecka krzywdzonego

12 Wymiary krzywdzenia dziecka 4) Opiekuńczo-wychowawczy: zaniedbywanie potrzeb psychicznych lub fizycznych dziecka niezbędnych do jego prawidłowego rozwoju (odżywianie, ubiór, higiena, schronienie) czyli „podporządkowanie dziecka niekorzystnym dla niego warunkom oraz [występowanie] niekorzystnych dla dziecka zachowań rodzicielskich, często możliwych nawet w obiektywnie trudnych warunkach” (K. Marzec-Holka). SOW dla dziecka krzywdzonego

13 Przemoc tzw. gorąca i chłodna Zjawisko przemocy bywa przez wielu psychologów różnicowane na tzw. przemoc gorącą i chłodną: - Przemoc gorąca kojarzy się z reakcjami agresywnymi, furią i dynamizmem, gniewem i jest efektem zablokowanych dążeń, niespełnionych pragnień i oczekiwań. - Przemoc chłodna przejawia się w chłodzie emocjonalnym i obojętności, jest wyrazem autokratycznego wychowania, gdzie dzieci nie mają swoich praw, a dorośli i silniejsi mogą ich prawa naruszać do słusznych celów (J. Mellibruda, R. Darda, H.D. Sasal). SOW dla dziecka krzywdzonego

14 “Zespół dziecka maltretowanego” Konsekwencją krzywdzenia dziecka jest „Zespół dziecka maltretowanego”. Termin ten pojawia się w wielu opracowaniach, a po raz pierwszy wprowadzony został do indeksu chorób w 1972 r. Maltretowane dziecko doświadcza bólu, cierpienia i lęku. Takie reakcje w większości przypadków doprowadzają do licznych niekorzystnych zmian w sferze emocji i zachowania. Poczucie własnej wartości i godności oraz bezpieczeństwa dziecka zostaje naruszone. Następstwa “zespołu dziecka maltretowanego” u dziecka: a) bezpośrednie: potliwość, drżenie rąk, biegunki, bóle, zaburzenia snu, nerwice, agresja, ucieczki, przygnębienie, niska samoocena oraz oczekiwanie kary za błache przewinienia, brak reakcji na ból, obojętność na płacz innych dzieci. b) pośrednie: skłonności do agresji w dorosłym życiu. Konsekwencją doznawania przemocy w dzieciństwie jest wzrost prawdopodobieństwa stosowania takich samych metod wychowawczych wobec własnej rodziny i dzieci, czyli kontynuowanie „łańcucha przemocy”. SOW dla dziecka krzywdzonego

15 Współczesny status prawny dziecka Dziecko wychowywane w rodzinie od momentu narodzin aż do uzyskania pełnej samodzielności życiowej wymaga szczególnej troski i opieki ze strony najbliższych mu osób, jak i społeczeństwa. Od momentu urodzenia nabywa zdolność prawną, a tym samym podlega ochronie prawnej w sytuacjach zagrażających jego dobru. Państwo Polskie, w imieniu całego społeczeństwa, ustala katalog praw dziecka, a instytucje stojące na straży respektowania tych praw mają za zadanie wspierać rodzinę, a nade wszystko dziecko przez nią wychowywane, gdy pojawiają się sygnały dowodzące o niewydolności wychowawczej rodziny. Osobiste prawa dziecka znajdują gwarancję w wielu dokumentach prawnych polskich i zagranicznych. W 1923 r. została ogłoszona Deklaracja Praw Dziecka. Był to dokument chroniący dziecko i dający mu prawa. Następnym była Konwencja Praw Dziecka, ale prawa dziecka chronione są też Konstytucją Rzeczpospolitej Polskiej oraz Kodeksem Rodzinnym i Opiekuńczym. SOW dla dziecka krzywdzonego

16 Status prawny dziecka – nadrzędna rola rodziny Wiele wymieniony powyżej dokumentów za nadrzędną tezę przyjmuje fakt, iż dziecko do pełnego, prawidłowego rozwoju potrzebuje rodziny. To rodzina odgrywa kluczową rolę w prawidłowym rozwoju fizycznym, psychicznym i społecznym każdej jednostki ludzkiej, a pierwsze relacje jakie zostają nawiązane we wczesnym dzieciństwie stają się „matrycą późniejszych związków z innymi ludźmi i warunkują rozwój społecznych relacji”, jak również „doświadczenia wczesnego dzieciństwa leżą u podłoża oczekiwań w stosunku do świata i podstawowego poczucia bezpieczeństwa” (A. Lipowska- Teutch). SOW dla dziecka krzywdzonego

17 Uwarunkowania pomocy udzielanej dziecku Pomoc dziecku zagrożonemu powinna zakładać współpracę: - rodziny, - instytucji środowiskowych - szkoły. Model takiej pomocy powinien obejmować działania interwencyjne: - pomoc doraźną, - wsparcie, - redukcję lęku. W środowisku lokalnym taką pomoc powinny organizować zwłaszcza: - policja, - telefony zaufania, - Ośrodki Interwencji Kryzysowej, - Specjalistyczne Ośrodki Wsparcia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie SOW dla dziecka krzywdzonego

18 Uwarunkowania pomocy udzielanej dziecku Pomoc dziecku zagrożonemu powinna zakładać działania terapeutyczne :  poradnictwo, grupy wsparcia dla dzieci, konsultacje psychiatryczne, psychologiczne, profilaktyczne. Działania terapeutyczne mogą przybierać wymiar: a) profilaktyki pierwotnej: edukacja rodziców, uczenie dzieci radzenia sobie ze stresem, oddziaływanie na środowisko szkolne, tworzenie właściwej, lokalnej polityki wspierania rodzin. b) profilaktyki wtórnej: ma ona na celu wykrycie objawów zanim pojawią się poważniejsze. To działania mające na celu identyfikowanie przyczyn przemocy, ich ujawnianie, wczesna pomoc dla dziecka, wyposażenie nauczycieli w wiedzę na ten temat. c) profilaktyki trzeciorzędnej: ma ona na celu uchronienie dziecka przed kolejnym nadużyciem w oparciu o działania terapii rodzin. SOW dla dziecka krzywdzonego

19 Dobro dziecka w rodzinie Kształtowanie właściwej więzi stanowi fundament prawidłowego rozwoju dziecka w rodzinie, oparty o wzajemny szacunek i miłość. A szacunek i miłość są niezbędne w rozwiązywaniu wszelkich problemów pomiędzy rodzicami i dziećmi. Wykluczają przemoc, są osłoną dla rozwoju praw dziecka we współczesnej rodzinie polskiej. SOW dla dziecka krzywdzonego

20

21

22 ILOŚĆ DZIECI ZE WZGLĘDU NA RODZAJ PRZEMOCY fizycznaseksualnapsychiczna zaniedbanie Chłopcy46624755373 Dziewczynki29690800356 ILOŚĆ OSÓB KTÓRYM UDZIELONO POMOCY: ofiaraświadeksprawca Dziecko728115313 POMOC KIEROWANA DO DZIECI

23

24

25

26

27