1 Dziecko – przyszły dorosły. Znaczenie dzieciństwa w rozwoju stylów przywiązania, mentalizacji i regulacji emocjonalnej dr n. med. Krzysztof Szwajca Klinika Psychiatrii Dzieci i Młodzieży Katedry Psychiatrii UJ CM Krakowski Instytut Psychoterapii Stowarzyszenia SIEMACHA

2 Ciekawe, co moje dziecko powie kiedyś o mnie swojemu psychiatrze.

3 „Dzieci to także odpowiedzialność. Mało kto wie, że na dzieci wpływ mają nie tylko gry komputerowe, chipsy i pieniądze, ale również rodzice. To od rodzica zależy, czy dziecko wyrośnie na wysokiego, czarnoskórego koszykarza robiącego karierę w NBA, czy na kulkę filcu. Rodzic jest kamieniem węgielnym swojego dziecka i cokolwiek by to znaczyło, faktem jest, że niedaleko pada dziecko od jabłoni.” Make life harder

4 Dzieci są dziwnym, tajemniczym OBCYM, który pojawia się i… wszystko zmienia „I nagle jest – małe, rozwścieczone, wiercące się, umazane krwią, usmarowane mazią płodową, hałaśliwe, żywe. Jedno z nas.” Elaine Morgan

5

6 Dziecko może być wymarzone, upragnione, oczekiwane, wytęsknione… albo nie 50% urodzonych dzieci jest chcianych i oczekiwanych 25% to dzieci nieplanowane, lecz chętnie przyjęte 25% to dzieci niechciane

7 Dziecko może być stosunkowo proste w obsłudze …. albo nie (biologia, geny, temperament, podobieństwo do rodzica, uszkodzenia okołoporodowe, mikroorganika…)

8 Rodzic, może sobie nieźle radzić z dzieckiem …. albo nie (wystarczająco dobra matka)

9 Kiedyś było „naturalnie”: „Chociaż zadanie matki jest wielkie i trudne [wychowywanie dziecka], przecież nie wymaga od niej szczególniejszych, zwłaszcza intelektualnych zdolności. Przyroda obdarza matki instynktem, który ich postępowaniem względem dzieci kieruje.

10 Jeżeli więc matka jest tylko osobą zdrową i kieruje się przyrodzonym instynktem macierzyńskim, to choćby była osobą ciaśniejszych widnokręgów, potrafi dziecię swe wychować w pierwszych latach z korzyścią jego a nie ze szkodą” prof Leon Wachholz 1927

11 Utraciliśmy wprawę - teraz dziecko jest zadaniem (rodzicielstwo naturalne i oczywiste vs rodzicielstwo jako nowa, trudna dziedzina wiedzy (wiedza to egzaminy … egzaminy to lęk i poczucie beznadziejności)

12 Jak być idealnym rodzicem? Rodzic idealny – psychicznie zdrowy i dojrzały – niski neurotyzm / wysoka ekstrawersja / ugodowość / otwartość na doświadczenie / sumienność / poczucie własnej wartości / wewnętrzne umiejscowienie kontroli według badań podstawowo ważne = stabilność emocjonalna / ugodowość rodzica / poczucie kompetencji

13 Wszystko przez matkę – jeśli cokolwiek z kimkolwiek jest nie w porządku, to na pewno przez matkę („zasługa” Johna Bowlby’ego – traumy z dzieciństwa mogą spowodować trwałe szkody)

14 Matka a przywiązanie: - u 1/3 dzieci głównym obiektem przywiązania nie jest matka (wrażliwość na sygnały dziecka, ilość inicjowanych przez dorosłego interakcji) – stymulacja ważniejsza niż czas spędzony z dzieckiem - 1/5 obiektów przywiązania – nie karmi, nie pielęgnuje - większość dzieci ma kilka figur przywiązania – tylko 13 % półtorarocznych dzieci – jedną

15 Małżeństwa mają się „tak sobie” (co drugie się rozwiedzie) Po 4 latach małżeństwa (badania amerykańskie): - żony: 60% skarży, że „mąż nie zwraca uwagi na moje uczucia” / 45% „mąż mnie zaniedbuje” / 20% „maż szydzi z mojego wyglądu” - mężowie: 30% „żona nie zwraca uwagi na moje uczucia” / 30% „żona ma zmienne nastroje” / 43% „żona nie ma ochoty na kontakty seksualne”

16 Niemowlę: - jest bardzo absorbujące - nieźle kombinuje - dopomina się o swoje (interweniuje…) - potrafi nieźle hałasować

17 „Na otwartej przestrzeni krzyk mógł być użytecznym sygnałem. Lecz młodą matkę czy młodą parę mieszkającą z nieplanowanym dzieckiem w kawalerce łatwo może doprowadzić do szału. Zdarza się, że dziewczyna, która wzrastała w pozbawionym miłości domu, decyduje się donosić nieplanowaną ciążę, wierząc, że nareszcie ktoś będzie należał tylko do niej i będzie ją bezwarunkowo kochać. Czasem rzeczywiście tak się dzieje. Jednak jeśli jest młoda i niedoświadczona, może być jej trudno zinterpretować trwający bez końca jazgot jako wyraz miłości.” Elaine Morgan

18 Z tego wszystkiego tworzą się style przywiązania J Bowlby określa przywiązanie jako więź uczuciową między matką (głównym opiekunem) a dzieckiem powstającą na bazie mechanizmów biologicznych, które są „wyposażeniem” niemowlęcia, a ich celem jest utrzymanie bliskości z opiekunem zapewniającym bezbronnemu dziecku przetrwanie

19 Wczesne dzieciństwo: - wpływa mocno i trwale - wpływa tajnie (coś wiemy – o sobie i świecie – nie wiemy skąd – bo nie pamiętamy) - wpływa szczególnie w sytuacji kryzysu, stresu, kiedy jest nam źle - WMO

20 Styl bezpieczny – dzieci / młodzież / ludzie… swobodnie w bliskości, nie boją się zależności ani trwałych związków, otwarte, elastyczne, monitorują stany swojego umysłu, refleksyjne, wrażliwe na innych, innych postrzegają jako godnych zaufania, pomocnych, o pozytywnych intencjach, zrozumiałych; miłość przeżywają jako coś trwałego

21 Styl zdezorganizowany: zachowania agresywne / „nieprzewidywalność”, próby samobójcze, dysocjacje u adolescentów, trudności z uspokojeniem się po stresujących zdarzeniach, trudności regulacji emocji, odrzucenie przez rówieśników, obniżone poczucie własnej wartości, problemy z nauką w szkole, borderline Przywiązanie zdezorganizowane jest najsilniejszym predyktorem problemów zdrowotnych

22 Im wcześniej tym ważniej Szczęśliwe dzieciństwo daje odporność – odporność „wewnętrzną” Okresy wrażliwe (1. rok / style przywiązania / agresja 8-12 rż…)

23 Uważność (samotne matki, bieda, zbyt młode matki, alkohol, zaburzenia psychiczne w rodzinie, rodzic zmieniony przez traumę, dzieci urodzone przez nieszczęśliwych rodziców / 35-60% niemowląt w biednych rodzinach – przywiązanie zdezorganizowane) Wspieranie rodzicielstwa

24 Uważność na odosobniony status dziecka w rodzinie (dzieci wymagające/trudne/ zły temperament)vs dziecko miłe, grzeczne, które chętnie się przytula – te dzieci będą miały innego rodzica (choć jest to ten sam rodzic)

25 Dobre przedszkole (szkoła) ma znaczenie Zaburzenia psychiczne są rzadsze w tych szkołach, gdzie uczniowie są często chwaleni i traktowani w sposób partnerski, gdzie nauczyciele dostarczają właściwych modeli zachowania, gdzie poziom nauczania jest wysoki, gdzie lekcje są dobrze zorganizowane, a warunki do nauki –przyjemne (nie ma znaczenia – wielkość szkoły, wiek budynku, ciągłość kadry nauczycielskiej czy rodzaj opieki duszpasterskiej)

26 Widzisz rodzica – pomyśl o dziecku, widzisz dziecko – pomyśl o rodzicu Regulacja emocji Mentalizowanie (empatyczność, czytanie twarzy…)

27 Uważność na dziecko, którego się nie lubi Jakie są dzieci-ofiary przemocy domowej? Przeważnie … wredne, nieposłuszne, przeszkadzające, marudzące, małomówne, wycofane, nieciekawe, nieufne, grożące i dokuczające innym (bici biją), nieempatyczne, „proszące się” o karę, „niefajne”. Nie budzą sympatii. Nie lubimy ich.

28 Patrzysz na nastolatka, pomyśl jakim był niemowlakiem Rodzice adopcyjni, oddany nauczyciel czy przyjaciel rodziny – mogą odmienić nieufne dziecko (nowe doświadczenia, zmieniają dziecięcą koncepcję miłości)

29 Miałeś szczęśliwe dzieciństwo – jesteś plastyczny (dostosowujesz się, umiesz sobie radzić, poszukujesz pomocy); miałeś trudne dzieciństwo – jesteś sztywny (mało elastyczny, schematyczny, masz niewiele alternatywnych strategii i zachowań, swoją strategię forsujesz uparcie)

30 Kontekst ma znaczenie Słynne badanie Ruttera (1984): 6 rodzinnych czynników ryzyka = niezgoda małżeńska/zaburzenia psychiczne matki/ niski status socjoekonomiczny/ojciec popełniający przestępstwa/złe warunki mieszkaniowe/dziecko poza domem populacyjne ryzyko poważnych zaburzeń psychicznych – 2% / 3 czynniki ryzyka – 6% / 4 czynniki ryzyka – 20%

31 Bywa, że dziecko w rodzinie doświadcza krzywdy (bywa, że dziecko nie powinno być w swojej rodzinie)