1 Edukacja dla zrównoważonego rozwoju – konteksty międzynarodowe i przypadek polski Bartłomiej K. Przybylski & Wojciech Woźniak Katedra Socjologii Ogólnej UŁ Projekt Zrównoważony rozwój, zrównoważone społeczeństwo – opracowanie i wdrożenie innowacyjnego programu kształcenia w zakresie nowoczesnych metod pomiaru, ewaluacji i prognozowania jakości życia jest finansowany ze środków norweskich i środków krajowych

2 Struktura prezentacji 1) Podstawy do wprowadzania edukacji dla zrównoważonego rozwoju (EZR) w dokumentach międzynarodowych, prawie i strategiach 2) Pojęcie, założenia i metody EZR; 3) EZR w dokumentach programowych systemu oświaty; 4) Wdrażanie EZR – wnioski z badań. Projekt Zrównoważony rozwój, zrównoważone społeczeństwo – opracowanie i wdrożenie innowacyjnego programu kształcenia w zakresie nowoczesnych metod pomiaru, ewaluacji i prognozowania jakości życia jest finansowany ze środków norweskich i środków krajowych

3 Konstytucja RP: Projekt Zrównoważony rozwój, zrównoważone społeczeństwo – opracowanie i wdrożenie innowacyjnego programu kształcenia w zakresie nowoczesnych metod pomiaru, ewaluacji i prognozowania jakości życia jest finansowany ze środków norweskich i środków krajowych Art. 5: RP (…) strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju. Art. 74: Władze publiczne prowadzą politykę zapewniającą bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom (…). Wspierają działania obywateli na rzecz ochrony i poprawy stanu środowiska. Art. 86: Każdy jest obowiązany do dbałości o stan środowiska i ponowi odpowiedzialność za spowodowane przez siebie jego pogorszenie.

4 Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 2001 Nr 62 poz. 627 z późn. zm.) Art. 77. 1. Problematykę ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju uwzględnia się w podstawach programowych kształcenia ogólnego dla wszystkich typów szkół. 2. Obowiązek, o którym mowa w ust. 1, obejmuje również organizatorów kursów prowadzących do uzyskania kwalifikacji zawodowych. Projekt Zrównoważony rozwój, zrównoważone społeczeństwo – opracowanie i wdrożenie innowacyjnego programu kształcenia w zakresie nowoczesnych metod pomiaru, ewaluacji i prognozowania jakości życia jest finansowany ze środków norweskich i środków krajowych

5 EZR – dokumenty międzynarodowe : Projekt Zrównoważony rozwój, zrównoważone społeczeństwo – opracowanie i wdrożenie innowacyjnego programu kształcenia w zakresie nowoczesnych metod pomiaru, ewaluacji i prognozowania jakości życia jest finansowany ze środków norweskich i środków krajowych Agenda 21 (1992); Dekada Edukacji na Rzecz Zrównoważonego Rozwoju (2002) – ONZ (UNESCO); Strategia Edukacji dla Zrównoważonego Rozwoju (2005), podpisana przez ministrów środowiska i edukacji krajów należących do Europejskiej Komisji Gospodarczej ONZ; Europejska Strategia Zrównoważonego Rozwoju – Rada Europejska (2006); Deklaracja z Bonn (2009); Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu EUROPA 2020 – Komisja Europejska (2010).

6 EZR – dokumenty krajowe: Narodowa Strategia Edukacji Ekologicznej (MŚ 2001); Strategia Rozwoju Kraju 2020; Strategia zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa na lata 2012-2020; Strategia Edukacji Ekologicznej NFOŚiGW na lata 2013-2016 z perspektywą do roku 2020; Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju – Polska 2030. Trzecia fala nowoczesności; Strategia Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko – perspektywa do 2020 roku. Projekt Zrównoważony rozwój, zrównoważone społeczeństwo – opracowanie i wdrożenie innowacyjnego programu kształcenia w zakresie nowoczesnych metod pomiaru, ewaluacji i prognozowania jakości życia jest finansowany ze środków norweskich i środków krajowych

7 EZR – pojęcie i cele Celem generalnym edukacji dla zrównoważonego rozwoju jest zmiana w systemie wartości >. Być i mieć – nie tylko dla siebie – wiąże się z odpowiednią gospodarką w przyrodzie, gospodarkę prowadzoną zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju oraz stosowaniem odpowiedniego systemu etyki i wartości >. Cele bardziej szczegółowe to: zwiększenie świadomości środowiskowej, której podstawę stanowi wiedza (wiadomości i umiejętności głównie związane z procesem myślenia i wnioskowania dotyczącego relacji: przyroda – społeczeństwo – ekonomia); ukształtowanie systemu wartości i etyki odnoszących się do otaczającego środowiska; zwiększenie wrażliwości i zaangażowania ludzi w rozwiązywanie problemów występujących w środowisku; wyrobienie motywacji do działań w środowisku (Cichy, 2011, s. 94-95) Projekt Zrównoważony rozwój, zrównoważone społeczeństwo – opracowanie i wdrożenie innowacyjnego programu kształcenia w zakresie nowoczesnych metod pomiaru, ewaluacji i prognozowania jakości życia jest finansowany ze środków norweskich i środków krajowych

8 EZR - założenia Projekt Zrównoważony rozwój, zrównoważone społeczeństwo – opracowanie i wdrożenie innowacyjnego programu kształcenia w zakresie nowoczesnych metod pomiaru, ewaluacji i prognozowania jakości życia jest finansowany ze środków norweskich i środków krajowych zagadnienia zrównoważonego rozwoju powinny być wdrażane do programów nauczania w zintegrowany i systematyczny sposób poprzez rozwinięcie efektywnego pedagogicznego podejścia, edukację nauczycieli, dobre praktyki nauczania, podstawę programową i materiały edukacyjne; młodzież powinna być włączana w planowanie i wdrażanie EZR; należy prowadzić badania i wykorzystywać ich rezultaty w programach edukacyjnych, szkolnych, a także ewaluacji; należy wykorzystywać tradycyjną wiedzę i lokalną kulturę do wzbogacania EZR; (Batorczak, 2013)

9 EZR - założenia W celu zapewnienia efektywności EZR, ONZ zaleca, żeby: – EZR włączana była w istniejące już przedmioty i kursy, oraz aby tworzone były nowe, specyficzne programy i kursy; – Pozwalać kształcącym się na zdobywanie doświadczeń zgodnych z zasadami zrównoważonego rozwoju; – Zwiększać współpracę i partnerstwo między różnymi podmiotami (zwłaszcza sektora prywatnego i przemysłu) (ten postulat jest wyraźnie podkreślany także w dokumentach polskich, np. Polska 2030); – W równym stopniu uwzględniać zagadnienia globalne, regionalne, krajowe oraz lokalne, a także nie eksponować wyłącznie kwestii środowiskowych, ale uwzględniać także zagadnienia gospodarcze i społeczne; Projekt Zrównoważony rozwój, zrównoważone społeczeństwo – opracowanie i wdrożenie innowacyjnego programu kształcenia w zakresie nowoczesnych metod pomiaru, ewaluacji i prognozowania jakości życia jest finansowany ze środków norweskich i środków krajowych

10 EZR - założenia W celu zapewnienia efektywności EZR, ONZ zaleca, żeby: – Wykorzystywać rozmaite metody (dyskusje, odwzorowania koncepcyjne i percepcyjne, analiza filozoficzna, poszukiwanie wartości, symulacje, metody scenariuszy zajęć, przedstawianie na modelach, odgrywanie ról (metoda dramy), gry, technologie informacji i komunikacji (ICT), badania, studia przypadków, wycieczki i zajęcia w terenie, projekty własne realizowane przez uczących się, analizy praktyczne, doświadczenia z miejsca pracy oraz rozwiązywanie problemów); – Wykorzystywać i tworzyć materiały szkoleniowe (publikacje metodyczne, pedagogiczne i dydaktyczne, podręczniki, pomoce wizualne, broszury, studia przypadków i przykłady dobrych praktyk, źródła elektroniczne, audio i video). Projekt Zrównoważony rozwój, zrównoważone społeczeństwo – opracowanie i wdrożenie innowacyjnego programu kształcenia w zakresie nowoczesnych metod pomiaru, ewaluacji i prognozowania jakości życia jest finansowany ze środków norweskich i środków krajowych

11 EZR w dokumentach programowych systemu oświaty Elementy EZR realizowane są w ramach edukacji przyrodniczej: – Etap I (edukacja wczesnoszkolna) – Uczeń podejmuje działania na rzecz ochrony przyrody w swoim środowisku (np. nie śmieci); – Etap II (klasy IV-VI szkoły podst.) – Uczeń działa na rzecz ochrony przyrody i dorobku kulturowego społeczności; Projekt Zrównoważony rozwój, zrównoważone społeczeństwo – opracowanie i wdrożenie innowacyjnego programu kształcenia w zakresie nowoczesnych metod pomiaru, ewaluacji i prognozowania jakości życia jest finansowany ze środków norweskich i środków krajowych

12 EZR w dokumentach programowych systemu oświaty Elementy EZR realizowane są w ramach edukacji przyrodniczej: – Etap III (gimnazjum) – Zaznajamianie uczniów z problematyką zrównoważonego rozwoju i ochrony różnorodności biologicznej powinno opierać się na aktywności uczniów. (…) Wskazane byłoby wykonywanie projektów uczniowskich. – Etap IV, dodatkowy (liceum) – Zrównoważony rozwój jedyną alternatywą dla przyszłości świata. Uczeń określa cele zrównoważonego rozwoju i przedstawia zasady, jakimi powinna kierować się gospodarka światowa. Projekt Zrównoważony rozwój, zrównoważone społeczeństwo – opracowanie i wdrożenie innowacyjnego programu kształcenia w zakresie nowoczesnych metod pomiaru, ewaluacji i prognozowania jakości życia jest finansowany ze środków norweskich i środków krajowych

13 EZR w dokumentach programowych systemu oświaty Elementy EZR realizowane w ramach edukacji z zakresu przedmiotu Etyka: – Etap I – Uczeń wie, że jest częścią przyrody, chroni ją i szanuje, nie niszczy swojego otoczenia. – Etap IV – Zagadnienie wszechstronnego i zrównoważonego rozwoju. Moralny wymiar stosunku człowieka do świata przyrody. Brak elementów EZR w ramach edukacji z zakresu przedmiotów: Wiedza o społeczeństwie, Podstawy przedsiębiorczości czy Ekonomia w praktyce. Projekt Zrównoważony rozwój, zrównoważone społeczeństwo – opracowanie i wdrożenie innowacyjnego programu kształcenia w zakresie nowoczesnych metod pomiaru, ewaluacji i prognozowania jakości życia jest finansowany ze środków norweskich i środków krajowych

14 EZR w dokumentach programowych systemu oświaty Nowa podstawa programowa nie przewiduje tzw. ścieżek programowych, w tym również ścieżki edukacji ekologicznej, realizującej wiele elementów EZR; Większość zagadnień obecnych w ścieżkach została włączona do podstawy programowej, dlatego niektórzy stawiają tezę o podniesieniu rangi tych treści (Skirmuntt 2009), jednak wiele zagadnień trafiło do podstawy przedmiotów nieobowiązkowych. Projekt Zrównoważony rozwój, zrównoważone społeczeństwo – opracowanie i wdrożenie innowacyjnego programu kształcenia w zakresie nowoczesnych metod pomiaru, ewaluacji i prognozowania jakości życia jest finansowany ze środków norweskich i środków krajowych

15 EZR w dokumentach programowych systemu oświaty Porównując polską podstawę programową z analogicznymi dokumentami w innych krajach UE, zauważa się w polskim systemie: – Brak zespolenia przedmiotów przyrodniczych; – Niedostateczne przekonanie o bliskości nauki i życia codziennego; – Brak elementów kształtujących kompetencje społeczne w zakresie komunikacji, współpracy i dzielenia się rezultatami pracy; – Niski stopień integracji treści i interdyscyplinarności nauczania; – Brak treści dotyczących problemów etycznych i moralnych, związanych z badaniami naukowymi, różnorodnością kulturową i różnymi podejściami do praktyki i osiągnięć nauki. – Niski poziom wykorzystania ICT, metody projektu i umiejętności matematycznych. (Poziomek, Ostrowska, 2014) Projekt Zrównoważony rozwój, zrównoważone społeczeństwo – opracowanie i wdrożenie innowacyjnego programu kształcenia w zakresie nowoczesnych metod pomiaru, ewaluacji i prognozowania jakości życia jest finansowany ze środków norweskich i środków krajowych

16 Wdrażanie EZR – wyniki badań

17 Projekt Zrównoważony rozwój, zrównoważone społeczeństwo – opracowanie i wdrożenie innowacyjnego programu kształcenia w zakresie nowoczesnych metod pomiaru, ewaluacji i prognozowania jakości życia jest finansowany ze środków norweskich i środków krajowych Wdrażanie EZR – wyniki badań

18 Projekt Zrównoważony rozwój, zrównoważone społeczeństwo – opracowanie i wdrożenie innowacyjnego programu kształcenia w zakresie nowoczesnych metod pomiaru, ewaluacji i prognozowania jakości życia jest finansowany ze środków norweskich i środków krajowych Wdrażanie EZR – wyniki badań

19 Mimo, że wiele już było starań by promować edukację z zakresie zrównoważonego rozwoju, skala postępu jest raczej niewielka, z wielu przyczyn. Jednym z najważniejszych czynników utrudniających dalszy postęp jest trwająca od bardzo dawna dominacja tradycyjnego podejścia silosowego (silo approach) w badaniach i edukacji na poziomie szkolnictwa wyższego (Aktas, 2015, s. 10). -Brak wystarczającej interdyscyplinarności programów nauczania na studiach wyższych -Brak interdyscyplinarnej współpracy środowisk naukowo-dydaktycznych -Koncentracja na przekazywaniu wiedzy, a nie budowaniu postaw i angażowaniu w działania praktyczne -Najskuteczniejsze programy nauczania łączą wiedzę teoretyczną – z aktywnym, projektowym podejściem do tematyki (na każdym poziomie kształcenia) -Niewystarczające wykorzystanie „potrójnej helisy” (triple helix) – współpracy środowisk akademickich z prywatnymi przedsiębiorcami i władzami (przede wszystkim na poziomie lokalnym) -Koncentracja na wąskim, stricte ekologicznym aspekcie zrównoważonego rozwoju (szczególnie podczas edukacji na poziomie podstawowym i średnim) Projekt Zrównoważony rozwój, zrównoważone społeczeństwo – opracowanie i wdrożenie innowacyjnego programu kształcenia w zakresie nowoczesnych metod pomiaru, ewaluacji i prognozowania jakości życia jest finansowany ze środków norweskich i środków krajowych

20 Dziękujemy za uwagę. Projekt Zrównoważony rozwój, zrównoważone społeczeństwo – opracowanie i wdrożenie innowacyjnego programu kształcenia w zakresie nowoczesnych metod pomiaru, ewaluacji i prognozowania jakości życia jest finansowany ze środków norweskich i środków krajowych