1 EKOLOGIA NA DZIAŁCE WYBRANE ZAGADNIENIA OGRODNICZE Z ZAKRESU UPRAWY I OCHRONY ŚRODOWISKA NA DZIAŁCE Nazwisko i imię już Państwo znacie, jeszcze dwa zdania o mnie. Jestem żonaty, dzieciaty, działkowcem jestem od ponad trzydziestu lat, działkę mam e ROD OAZA w Opolu. Szanowni Państwo, uprawy sadownicze , warzywnicze i ich ochrona to są całe dziedziny nauki, wymagające wieloletnich nauk i studiów, a tu każdy działkowiec jest po trochu wszystkim, Na dzisiejszym zajęciach przedstawię tylko minimalny zakres wiedzy z których Państwo wyciągnijcie sobie wnioski do dalszej działalności Tomasz KONDRATOWICZ

2 INACZEJ MÓWIĄC ŻYWNOŚC EKOLOGICZNĄKAŻDY POSIADACZ DZIAŁKI W ROD W TROSCE O WŁASNE ZDROWIE I SWOJEJ RODZINY MARZY O TYM, ABY ODŻYWIAĆ SIĘ PRODUKTAMI ROŚLINNYMI WOLNYMI OD ZANIECZYSZCZEŃ INACZEJ MÓWIĄC ŻYWNOŚC EKOLOGICZNĄ STOSUJĄC ZASADY EKOLOGICZNEGO SYSTEMU UPRAWY ROŚLIN MOŻNA TEN CEL OSIĄGNĄĆ. Albowiem warzywa z takiej uprawy zawierają: mniej azotanów i innych zanieczyszczeń, charakteryzują się większą zawartością witamin, suchej masy i innych składników odżywczych, odznaczają się lepszym smakiem i silniejszym aromatem, lepszą zdolnością przechowalniczą, tak więc przewyższają jakością warzywa z upraw konwencjonalnych, wielko powierzchniowych . Ponadto uprawy ekologiczne są skuteczną formą ochrony środowiska. Uprawa taka nie wymaga wielkich nakładów finansowych, tylko trochę wiedzy , czasu i chęci do pracy.

3 EKOLOGIA (GR. OÍKOS + LÓGOS = DOM + NAUKA)NAUKA O STRUKTURZE I FUNKCJONOWANIU PRZYRODY, ZAJMUJĄCA SIĘ BADANIEM ODDZIAŁYWAŃ POMIĘDZY ORGANIZMAMI, A ICH ŚRODOWISKIEM ORAZ WZAJEMNIE MIĘDZY TYMI ORGANIZMAMI.  Ekologia związana jest z szeregiem innych dziedzin naukowych, spośród których najważniejsze są: fizjologia, genetyka, etologia i ewolucjonizm. Określenia ekologia, ekologiczny są często używane w języku potocznym, mając szeroki i czasem nieprecyzyjny sens znaczeniowy, nie zawsze związany z ekologią jako nauką, często odnoszą się typowej ochrony środowiska, filozofii ekologicznej, działalności społecznej a nawet artystycznej. Termin ten wprowadził, od słowa oecologia, niemiecki biolog i ewolucjonista Ernst Haeckel w XIX( 1869) roku, by określić badania nad zwierzętami i ich relacjami z otaczającym światem nieorganicznym jak i organicznym, ze szczególnym uwzględnieniem interakcji, przyjaznych lub wrogich z organizmami roślinnymi i zwierzęcym, z którymi wchodzą w kontakt. Na organizmy w środowisku oddziałują czynniki abiotyczne i biotyczne. Ekologia zajmuje się badaniem powiązań między organizmami żywymi a środowiskiem abiotycznym (układy biologiczne istnieją w sieci powiązań między sobą i otaczającym je środowiskiem), opartych na różnego rodzaju interakcjach. Odkrywanie tych zjawisk dokonywało się od starożytności, ale ekologia jako samodzielna nauka rozwinęła się w zasadzie w XIX w. Ekologia nie jest nauką obojętną wobec egzystencji przyrody i człowieka, dlatego często w potocznych dyskusjach utożsamiana jest z sozologią i filozofią. Ekologia najogólniej jest nauką o porządku i nieporządku w przyrodzie oraz o konsekwencjach wynikających z tego porządku i nieporządku dla istnienia biosfery i człowieka. Środowisko abiotyczne to ogół elementów przyrodniczych (z wyjątkiem organizmów żywych) znajdujących się w stanie naturalnym lub przekształconych antropogenicznie (→ antropopresja). Ś.a. obejmuje skały, grunty, gleby, kopaliny, wody podziemne i powierzchniowe, powietrze. MY DZIASIAJ ZAJMUJMIEMY SIĘ EKOLOLOGIĄ W SENSIE POTOCZNYM.

4 WŁAŚCIWYM PRZYGOTOWANIEM GLEBY DO UZYTKOWANIAUPRAWY SADOWNICZE, WARZYWNE OZDOBNE NA DZIAŁCE NIEROZERWALNIE ZWIĄZANE SĄ Z WŁASCIWYM DOBOREM MATERIAŁU SIEWNEGO I SADZENIOWEGO STOSOWANIEM NATURALNYCH ŚRODKÓW OCHRONY ROŚLIN Uprawiając działkę , nasze wymarzone hektary w działalności swojej musimy wziąć pod rozwagę wiele czynników, ja tu pokazuję cztery które mają wpływ na kulturę działki jakość i wielkość naszych upraw. Te cztery czynniki omówię pokrótce w czasie swojego wystąpienia. STOSOWANIEM ŚRODKÓW WSPOMAGAJĄCYCH WZROST

5 Skład gleby to: piasek, ił, próchnica i wapno. OPRÓCZ NASŁONECZNIENIA, CZY ILOŚCI WODY, TO WŁAŚNIE STAN GLEBY JEST JEDNYM Z NAJWAŻNIEJSZYCH CZYNNIKÓW, KTÓRE DECYDUJĄ O JAKOŚCI ROŚLIN HODOWANYCH W NASZYM OGRODZIE. GLEBA – JEST PODŁOŻEM I ŻYWICIELKĄ WSZELKICH ROŚLIN. W OGRÓDKU DZIAŁKOWYM SŁUŻY NIE TYLKO DO UPRAWY WARZYW , MAJĄ NA NIEJ ROSNĄĆ KU RADOŚCI TAKŻE KWIATY, ROŚLINY OZDOBNE I DRZEWA OWOCOWE. Każdy gatunek roślin ma inne wymagania glebowe. Do sukcesu potrzebna jest znajomość zasad uprawy i znajomość gleby w ogrodzie.(1) Skład gleby to: piasek, ił, próchnica i wapno. RODZAJE GLEBY – piaszczysta, ilasta, gliniasta.(2) PIELĘGNACJA GLEBY MA OGROMNE ZNACZENIE DLA UZYSKANIA DOBRYCH PLONÓW. KOPANIE MOTYCZENIE NAWOŻENIE   (Kiedy byt grzęźnie w błocie, za wcześnie myśleć o robocie) (Dobre obrobienie gruntu motyką to jak połowa nawożenia) (1)Na wybór miejsca i działki nie mamy wpływu. Kupujemy prawa do działki, podpisujemy umowę dzierżawną na działkę która jest wolna, i która wizualnie mam się podoba, nie patrzymy na takie rzeczy jaki rodzaj gleby , jej odczyn, jej nawożenie. Dlatego też po nabyciu prawa do działki musimy sobie określić umowny podział działki na kwatery (sadownicza a w tej gdzie i jakie drzewa i krzewy bo od tego zależy odczyn gleby , warzywna, kwiatowo jednoroczna, wieloletnia), ustalić skład odczyn gleby sobie określić umowny podział części warzyw na poszczególne rodzaje upraw. Przygotowanie gleby pod każdą kwaterę jest inne i jest zależne od rodzaju gleby jaką odziedziczymy : (2) Skład gleby piasek, ił, próchnica, wapń. gleby piaszczyste, przepuszczalne wymagają nawożenia, gleby ilaste zimne przepuszczalne wilgotne; Gliniaste – mieszane piasek i ił są pulchne, przewietrzne, szybko się nagrzewają Pielęgnacja gleby to : kopanie, motycznie i nawożenie. Kopanie dwie pory roku - najważniejsze na zimę kopiemy i zostawiamy w ostrej skibie, po to aby umożliwić głębokie wniknięcie mrozu i wilgoci w głąb ziemi albowiem mróz rozbija najdrobniejsze cząsteczki i rozpuszczają się naturalne składniki pokarmowe znajdujące się w glebie druga pora to wiosna kopiemy niezbyt głęboko i najlepiej widłami którymi rozdrabniamy glebę. Przy kopaniu zawsze usuwamy każdy kawałek chwastu, nie powinno używać się żadnych środków chemicznych. (3) chwasty, spulchnianie gleby, zamknięcie gleby, dotlenie gleby

6 NAWOŻENIE GLEBY JAKOŚĆ GLEBY ZALEŻY OD PRÓCHNICY TORF OBORNIK KOMPOSTGNOJÓWKA NAWOZY ZIELONE (łubin, saradela, groch , bobik, wyka) (TORF- nie zawiera składników pokarmowych , ale zdecydowanie podwyższa zdolność gleby do zatrzymywania wody w glebach lekkich , a gleby ciężkie spulchnia, można dodawać do gleby w każdym momencie. Można wkopać w glebę lub rozsypać po powierzchni lub wsypać między rzędy. OBORNIK –najlepszy ze wszystkich nawozów, z obornikiem dostarczamy do gleby próchnicę i składniki pokarmowe głownie azot. Obornik stosujemy co trzy lata w ilości jedna taczka na 10 metrów i obowiązkowo stosujemy zmianę plonów, ważne jest składowanie obornika, pryzma powinna być ubita, aby w środku nie było wytwarzane ciepło. KOMPOST – jest nawozem i środkiem znakomicie polepszającym strukturę gleby, Kompostownik powinien być w miejscu zacienionym (aby nie wysychał ) i osłoniętym od widoku. Na kompostownik wrzucamy wszystkie odpady biologiczne (pozostałości po zbiorach, trawa, resztki żywności, liście) Nie wolno wrzucać chorych roślin lub ich części. Kompostownik przerzucamy kilkakrotnie w ciągu roku dodając za każdym razem ok 1 kg wapno, po 2-3 latach kompostownik jest gotowy do użycia. GNOJÓWKA ma zastosowanie do podlewania i opryskiwania roślin, niemożebnie śmierdzi. NAWÓZ ZIELONY – uprawa roślin polegająca na tym iż nie zbiera się plonów tylko je zakopuje. Polecne to łubin saradela, groch, bobik i wyka). W korzeniach mają bulwy absorbujące azot,, ponadto dostarczą głebie próchnicy. Na póchnicę polecane

7 Wyróżniamy następujące odczyny gleby: ODCZYN GLEBY TO NIC INNEGO, JAK JEJ WARTOŚĆ PH, CZYLI STOPIEŃ STĘŻENIA JONÓW WODOROWYCH (H+) DO JONÓW WODOROTLENOWYCH (HO-). SKALA PH ZAWIERA SIĘ MIĘDZY 0 A 14, IM MNIEJSZA WARTOŚĆ, TYM GLEBA JEST BARDZIEJ KWAŚNA. TO, JAKIE PH POSIADA DANA GLEBA, PREDESTYNUJE JĄ DO UPRAWY KONKRETNEJ ODMIANY ROŚLIN. ROŚLINY KWASOLUBNE NIE WYDADZĄ DOBRYCH PLONÓW NA GLEBACH ZASADOWYCH I ODWROTNIE TE, KTÓRYM POTRZEBNE JEST ZASADOWE PODŁOŻE, NIE SPRAWDZĄ SIĘ NA GLEBACH O DUŻEJ KWASOWOŚCI. Wyróżniamy następujące odczyny gleby: kwaśny, (bardzo kwaśne pH <4,5, kwaśne pH od 4,5-5,5, lekko kwaśne od 5,5-6,5) obojętny, - pH od 6,5 do 7,2 zasadowy. – pH powyżej 7,2 Właściwie przygotowana gleb ma odczyn właściwy dla właściwych roślin. Bagatelizowanie odczynu gleby sprawia, że część ogrodniczych działań i nasze starania, pomimo odpowiedniej pielęgnacji i stosowania wszelkich zasad pielęgnacji, może nie wyglądać tak okazale, jak byśmy tego chcieli. Część składników odżywczych jest dostępna dla rośliny dopiero w momencie, gdy gleba posiada właściwą wartość pH. Doświadczenie pokazuje, że większość roślin rozwija się najlepiej na glebie lekko kwaśnej, kiedy to mają one możliwość najlepszego przyswajania składników odżywczych. Glebę badamy : Przed siewem lub sadzeniem możliwość skorygowania odczynu SŁabe wynik Właściwa ocena pH gleby dokonywana jest tylko i wyłącznie poprzez specjalistyczne badanie. Jego wynik zasugeruje nam ostateczną decyzję dotyczącą sposobu postępowania z glebą. Do oceny pH stosuje się dwie metody: I Potencjometryczną - przy użyciu elektrycznych mierników pH. Pomiar przeprowadza się poprzez przyłożenie do ziemi czujnika urządzenia lub zmieszanie gleby z odpowiednią ilością wody destylowanej i zanurzenie w niej czujnika. II Kalorymetryczną – przy użyciu wskaźników, takich jak papierki lakmusowe, które w odpowiednim odczynie zmieniają kolor. Uzyskany wynik należy porównać z szablonem wzorcowym i odczytać wynik. III wg. chwastów rosnących na działce.

8 Odczyn gleby Rośliny sadownicze Warzywa Rośliny ozdobneBardzo kwaśny, <4,5 Borówki wysokie, żurawina wielkoowocowa Różanecznik, hortensja niebieska wrzosiec, kamelie Kwaśny 4,5-5,5 Agres, truskawki, maliny, aronia Pomidor, papryka pelargonie lekko kwaśny 5,5-6,5 jabłonie, grusze, porzeczki Burak ćwikłowy, kapusta, por, marchewka, rzodkiewka, sałata. szpinak Hortensja czerwona i biąła, prymule, kosaciec Obojętny 6,5-7,2 Czereśnie, wiśnie, brzoskwinie, winorośl ogórki Goździki, astry, chryzantemy, lilie Zasadowy >7,2 Czarny bez, berberys, dereń jadalny Wilczomlecz, goździk brodaty, gęsiówki

9 NAWOZY MINERALNE (Środki wspomagające)potocznie zwane nawozami sztucznymi, substancje używane w uprawie roślin w celu wzbogacenie gleby w składniki pokarmowe niezbędne dla rozwoju roślin i polepszenie jej właściwości fizycznych, chemicznych i biologicznych. Nawozy mogą być produkowane z kopalin lub wytwarzane na szeroką skalę w zakładach chemicznych w procesie syntezy. Firmy zajmujące się tego rodzaju produkcją zalicza się do branży Wielkiej Syntezy Chemicznej. Nawozy sztuczne dzielimy na: Nawozy azotowe (plonowanie, masa zielona) Nawozy fosforowe bujność kwitnienia i zwięzłość owoców) Nawozy potasowe i magnezowe (masa plonu, ilości cukrów prostych) Nawozy wapniowe (odczyn gleby) Do najważniejszych składników nawozów należą: azot (N), fosfor (P), potas (K), bor (B), siarka (S) oraz wapń (Ca) i magnez (Mg) Nawozy azotowe – nawozy (zawierające saletrę –łatwo rozpuszczalne, azotniak i siarczan amonowy jako trudno rozpuszczalne)które zawierają główny składnik pokarmowy roślin azot mający ogromny wpływ na plonowanie roślin, wzrost masy zielonej i wydłużenie okresu wegetacji. Azot zawarty w glebie jest szybko wymywany , więc należy go sukcesywnie uzupełniać. Rośliny przenawożone stają się podatne na choroby i nie kwitną dobrze, miłośnikami tych nawozów są rośliny kapustne mające długi okres rozwoju. Nawozy fosforowe Fosfor makroelement w odżywianiu roślin, odpowiada za bujność kwitnienia i zwięzłość owoców składnik białka, zatrzymywany jest w glebie i nie ulega wymywaniu nawet pod wpływem deszczu. (szybko działające – superfosfat zawiera wapń i kwas krzemowy, wolno tomasyna można w zimie na śnieg) Nawożona fosforem gleba akumuluje pierwiastek przez lata, dlatego nawozy fosforowe stosuje się w skomasowanych dawkach, co 2-3 lata. Nawozy tego typu należy stosować w glebie na głębokości cm. Miłośnikami są : pomidory, ogórki, truskawki. Nawozy potasowe i magnezowe Nawozy tej grupy zapobiegają wiotkości roślin i nadają odporność na trudne warunki atmosferyczne, wpływają na zwiększenie masy plonu, ilości cukrów prostych w roślinie. Potas stosowany jest w fazach intensywnego wzrostu roślin. Ważny dla wszystkich upraw warzywnych i drzew. Szybko działające czysty potas lub kombinacja potasowo magnezowa Wolno działające to kalinit do stosowania jesiennego. Nawozy wapniowe Związki wapnia w nawozach wapniowych służą przede wszystkim do regulowania odczynu gleby. Wapń występujący w glebie jest słabo przyswajalny dla roślin, lub tak jak w glebach polskich, jest go za mało. Dlatego też, regularne nawożenie wapniem zabezpiecza rośliny przed samo rozkładem tkanek. Nie wolno stosować z obornikiem Nawozy magnezowe Magnez odpowiada za prawidłowy wzrost roślin od wczesnych faz rozwoju. Wpływa również na skalę pobierania składników odżywczych i odporność rośliny. Z uwagi na łatwe wymywanie magnezu z gleby, nawożenie tym pierwiastkiem powinno odbywać się systematycznie.

10 NEGATYWNY WPŁYW NA ŚRODOWISKO POZYTYWNY WPŁYW NA ŚRODOWISKOPrzenawożenie gleby - skutkujące chorobami drzew i warzyw, ich mniejszą opornością słabym kwitnieniem, niskimi plonami; Zmianą struktury i odczynu gleby – przekładającą się na plonowanie; Negatywnym oddziaływaniem na organizmy żyjące w glebie (dżdżownice i pierwotniaki) ; Zanieczyszczeniem wód gruntowych i cieków wodnych POZYTYWNY WPŁYW NA ŚRODOWISKO Nawozy mineralne w porównaniu z naturalnymi, dostarczają większej ilości łatwo przyswajalnych składników mineralnych, niezbędnych do wzrostu i rozwoju rośliny. Zwiększenia plonów, oraz podwyższenia ich jakości; Wzrostu ilości białka, cukrów i soli mineralnych zawartych w warzywach i owocach; Przywróceniu równowagi chemicznej w glebach ubogich w jeden lub kilka pierwiastków, pozwalając przystosować do zasiewu grunty początkowo ubogie w składniki odżywcze Zwiększenie biomasy roślin uprawnych. Im większa biomasa roślin, tym więcej dwutlenku węgla z atmosfery mogą one przyswoić. Zwiększona plenność roślin powodowana wykorzystaniem nawozów mineralnych wpływa korzystnie na zmniejszenie emisji dwutlenku węgla do atmosfery. Dżdżownice stanowią niezwykle ważne ogniwo w łańcuchu przemian zachodzących w glebie, preferują gleby wilgotne, zasobne w próchnicę. Ilość ich jest zależna od stopnia wilgotności gleby i jej zasobności w składniki organiczne. W glebach o sprzyjających warunkach dżdżownice przerabiają rocznie ok. 35 t suchej gleby na 1 hektar, przepuszczając przez swoje ciało substancje organiczne i składniki mineralne, które rozdrabniają i wzbogacają w enzymy, przy czym wydaliny dżdżownic powodują rozkład resztek organicznych w glebie i ściółce, stwarzają także korzystne warunki dla rozwoju mikroorganizmów przez zmianę odczynu gleby z kwasowego na obojętny lub zasadowy. Korytarze dżdżownic sprzyjają przewietrzaniu gleby oraz jej spulchnianiu, dżdżownice powodują również korzystne zjawisko przemieszania niższych warstw gleby z warstwą powierzchniową, przyczyniając się do ich wzbogacenia w składniki organiczne i mineralne. Podobną rolę pełnią wazonkowce, wśród których nieliczne jedynie gatunki są formami drapieżnymi, a jeden jest pasożytem dżdżownic. Korzystny wpływ na jakość gleby mają, wśród innych kręgowców, wije, przyczyniające się do rozkładu materii organicznej, oddziaływające także przez budowę gniazd poprawiających strukturę gleby. REASUMUJĄC powinniśmy używać nawozy w naszej produkcji rolnej, ale dopiero po dokładnym zapoznaniu się z nimi, z zasadami ich użytkowania, terminem wysiewu, roślinami wobec których będziemy ich używać, używamy z umiarem i rozwagą.

11 CHWASTY CHWAST to roślina której obecność na plantacji roślin, działce jest wysoko niepożądana. Ich biologiczne właściwości zapewniają im przewagę nad roślinami uprawianymi w każdym środowisku, albowiem charakteryzuje ich bardzo wysoki współczynnik rozmnażania. Współczynnik ten zależy od okresu wegetacji , zasobności gleby, wielkości chwastu np komosa od 3 tys do 100 tys, nasion a koper od nasion, ogórek nasion Chwasty są ogromną konkurencją dla naszych warzyw, zabierają im pokarm światło, zmniejszają ilość plonów , a ponadto wystawiają złą opinię w właścicielu działki. Chwasty niszczymy takimi samymi metodami jakimi chronimy nasze roślinki. HIGIENICZNO – AGROTECHNICZNE MECHANICZNE BIOLOGICZNE FIZYCZNE CHEMICZNE Niszczenie chwastów w zanim zakwitną i wytworzą nasiona jest niezmiernie ważne, dostające się do gleby chwasty są źródłem zachwaszczania przez wiele sezonów wegetacyjnych, Kiełkowanie nasion chwastów rozciąga się na kilaka miesięcy , w warunkach niesprzyjających nasiona chwastów mogą przetrwać w glebie nawet kilka do kilkunastu lat (rdest gorczyca komosa.) ., Najczęściej nasiona dostające się w tym roku do gleby kiełkują w ciągu 4-5 lat

12 SYMBIOZA CHWASTÓW Z ZIEMIĄRODZAJ GLEBY RODZAJ CHWASTU Gleba przenawożenie azotem gwiazdnica pospolita, chwastnica jednostronna, komosa biała, mlecz zwyczajny (mniszek lekarski), pokrzywa żegawka, palusznik krwawy, rdest plamisty, przytulia czepna, starzec zwyczajny, tasznik pospolity, psianka czarna, wilczomlecz . Gleba uboga w azot koniczyna biała, babka lancetowata, babka zwyczajna, wyczyniec polny, wyka drobnokwiatowa. Gleby kwaśne i lekko kwaśne, uboga w wapń (pelargonie , a nie s=astry) bratek trójbarwny, szczaw polny, jaskier polny, rumian polny, rzodkiew świrzepa, iglica pospolita, czerwiec roczny oraz mchy. Gleby zasadowe gorczyca polna, pięciornik rozłogowy, jasnota biała, cykoria podróżnik, podbiał pospolity, mak polny, tobołki polne. Gleba zasobna w próchnicę gwiazdnica pospolita, łoboda ogrodowa, pokrzywa zwyczajna Gleba wilgotna jaskier rozłogowy, skrzyp polny, żywokost lekarski, Gleba piaszczysta: przymiotno kanadyjskie, turzyca piaskowa i babka lancetowata. Chwasty od wieków są utrapieniem dla ogrodników. Są dużą konkurencją dla roślin uprawnych, roznoszą choroby oraz są środowiskiem bytowania wielu szkodników. Dlatego ich niekorzystna działalność jest niezaprzeczalna i należy je usuwać z upraw. Jednakże czasami istnieją takie sytuacje, że właśnie ta grupa roślin informuje nas czego brakuje, a czego jest nadmiar w glebie. Chwasty będą bujnie rosnąć w takich warunkach, jakie są dla nich korzystne. Dla człowieka powinien to być sygnał, że w glebie występuje nadmiar jakiegoś składnika mineralnego, który może być antagonistyczny dla innego, powodując jego nieprzyswajalność przez roślinę. Nawożenie gleby jest niezbędną czynnością w uprawie roślin. Objawy niedoboru składnika mineralnego w roślinie są powodem tego, że warzywa, owoce, czy kwiaty nie spełniają norm jakościowych, a sama roślina cierpi z powodu chorób fizjologicznych. W produkcji rolniczej nie można pozwolić na taki stan, dlatego producenci co roku wykonują analizy chemiczne określające zasobność gleby i jej pH.  Roślina wskaźnikowa – gatunek rośliny o wąskim zakresie tolerancji ekologicznej w odniesieniu do jakiegoś czynnika środowiska. Czynnikiem tym może być np. rodzaj podłoża, odczyn gleby, wilgotność, nasłonecznienie, temperatura otoczenia, zanieczyszczenia, stężenie soli mineralnych, głębokość wody (u roślin wodnych), lub inne czynniki. W związku z wąskim zakresem tolerancji rośliny te rosną tylko w ściśle określonych warunkach środowiska. Występowanie tych roślin w jakimś miejscu umożliwia nam więc określenie własności środowiska odnośnie tego czynnika środowiska (czasami dwóch, lub więcej). Jest to metoda pewna, jednak trzeba przy badaniach zwrócić uwagę, czy występujące w danym miejscu rośliny są prawidłowo rozwinięte i czy występują masowo, gdyż tylko w tym przypadku możemy wyciągnąć prawidłowe wnioski. Występowanie pojedynczych okazów, lub okazów skarlałych lub nieprawidłowo rozwiniętych jest niewystarczającym kryterium i może dać złe wyniki. W uprawach bardzo ważna jest szybka interwencja. Dlatego chwasty mogą posłużyć jako rośliny wskaźnikowe w określeniu zasobności gleby oraz określić jej odczyn (pH). Chwasty będą bujnie rosnąć w takich warunkach, jakie są dla nich korzystne. Dla człowieka powinien to być sygnał, że w glebie występuje nadmiar jakiegoś składnika mineralnego, który może być antagonistyczny dla innego, powodując jego nieprzyswajalność przez roślinę. Przy intensywnej uprawie największy udział w nawożeniu ma azot. Producenci ponoszą duże koszty w związku z używaniem nawozów azotowych. Masowe występowanie chwastów azotolubnych sygnalizuje przenawożenie gleby azotem.   Innym problemem ściśle związanym z zasobnością gleby jest jej pH. Ze względu na odczyn gleby chwasty można podzielić na kwasolubne i zasadolubne. Pojawienie się pewnych gatunków chwastów jest dla nas informacją, czy należy wykonać wapnowanie czy jednak gleba jest zbyt zasadowa. Warto tez wspomnieć, że chwasty mogą informować nas o strukturze gleby i o jej warunkach wilgotnościowych.   Należy wspomnieć, że chwasty są tylko wskaźnikiem i nie mogą posłużyć, jako jedyny wykładnik zasobności gleby. Są dla nas tylko sygnałem do podjęcia stosownych kroków w celu stworzenia optymalnych warunków pod uprawę roślin. Dlatego niezbędne jest monitorowanie i sukcesywne przeprowadzanie kompleksowych analiz chemicznych próbek

13 WYRÓŻNIAMY NASTĘPUJĄCE METODY OCHRONY ROŚLINHIGIENICZNO – AGROTECHNICZNE polega na odpowiednim przygotowaniu gleby. Podczas tych zabiegów powinniśmy zwrócić uwagę na obecność szkodników, które należy zebrać, a następnie zniszczyć. Metoda ta polega również na zwracaniu uwagi na jakość i zdrowotność materiału siewnego i nasadzeniowego. W metodzie znaczenie ma także:   odpowiednie rozmieszczenie przestrzenne upraw, oddalenie od upraw, roślin będących źródłem szkodników lub patogenów,   odpowiedni termin siewu i sadzenia roślin oraz termin zbioru,   obecność resztek pożniwnych,   nawożenie i odczyn gleby,   okrywanie roślin włókniną,   ściółkowanie gleby,   stosowanie upraw mieszanych   właściwe następstwo roślin, czyli płodozmian. MECHANICZNE to najstarsza i najlepsza metoda. Polega na wycinaniu porażonych części roślin, zbieraniu i niszczeniu różnych stadiów rozwojowych szkodników, a w tym celu stosowaniu pułapek np. opasek chwytnych, różnokolorowych tablic lepowych, pułapek feromonowych, lamp owadobójczych, sadzeniem roślin przyciągających i odpychających szkodnik a także wykorzystywaniu barier z siatek chroniących np. przed ptakami. BIOLOGICZNE to wykorzystanie naturalnych wrogów szkodników do walki z nimi. Metoda ta polega na ochronie i stwarzaniu odpowiednich warunków do rozwoju pożytecznych organizmów. A zatem podstawą metody biologicznej jest wykorzystanie bioróżnorodności otaczającego nas środowiska. Biologiczna ochrona pozwala na stosowanie preparatów opartych na żywych organizmach, ale całkowicie wyklucza stosowanie środków chemicznych, które są zagrożeniem dla pożytecznych organizmów. FIZYCZNE (gorąca woda, powietrze, solaryzacja, parowanie, zalewanie podłoża) CHEMICZNE O ochronie roślin przypominamy sobie, dopiero gdy, pojawią się objawy choroby lub gdy zauważymy żerowanie szkodnika. Wtedy biegniemy do sklepu ogrodniczego i sięgamy po chemiczne środki ochrony roślin, a to przecież nie jedyny sposób, aby rośliny na działce były zdrowe. Warto zdać sobie sprawę z tego, że odpowiednia uprawa roślin ma wpływ na ich lepszą kondycję i zdrowotność. Ochrona roślin, to nie tylko oprysk środkiem chemicznym. Chociaż, w momencie, gdy progi zagrożenia zostały przekroczone, jest to jedyne rozwiązanie. Wcześniej natomiast powinniśmy kłaść nacisk na działania profilaktyczne, ograniczające liczebność organizmów szkodliwych. Metoda fizyczna Organizmy szkodliwe zwalczać można wysoką temperaturą. Stosowane są następujące sposoby: Gorąca woda -Nasiona, cebule, bulwy i sadzonki można zanurzyć w gorącej wodzie w celu zabicia takich patogenów jak owady, roztocza, nicienie, grzyby i bakterie. Gorące powietrze - Patogeny występujące w roślinach, bulwach i nasionach można także zwalczać gorącym powietrzem. Solaryzacja - Przykrycie podłoża w lecie przeźroczystą folią i pozostawienie jej na kilka tygodni powoduje wzrost temperatury w związku z promieniowaniem słonecznym, co z kolei powoduje śmierć wielu organizmów szkodliwych. Parowanie - Za pomocą pary można dezynfekować glebę, podłoże, skrzynki, itp. Do zwalczania szkodników wykorzystać można zalewanie podłoża. Zalanie pola na odpowiednio długi czas spowoduje wyginięcie większości szkodników z powodu braku tlenu. Niezbędne jest usuwanie porażonych roślin z uprawy i ich niszczenie.  Metoda chemiczna, jest nadal najczęściej stosowaną przez działkowców. Środki ochrony roślin dostępne są we wszystkich sklepach i centrach ogrodniczych. Metoda ta polega na stosowaniu różnych środków chemicznych: fungicydów, zoocydów i herbicydów, a także środków odstraszających (repelentów) lub przywabiających szkodniki (atraktantów). Przy stosowaniu tej metody warto pamiętać o przemienności używanych preparatów, czyli nie stosowaniu do ochrony tych samych preparatów, a uwzględnianiu zaleceń do ochrony roślin na dany rok. Chemiczne środki ochrony roślin stosuje się rano lub wieczorem, gdy jest ciepło, sucho i bezwietrznie. Zaleca się poinformowanie o stosowanych środkach, okresie ich karencji, użytkowników sąsiednich działek.  Przedstawionych metod ochrony roślin nie można traktować jako odrębnych, ponieważ ściśle łączą się ze sobą, a ich podział jest umowny. Większość z nich nie wymaga od nas dodatkowego nakładu finansowego, ale wiedzy na temat zagrożeń oraz sposobów ich zapobiegania. W ogrodach działkowych stosowanie metody chemicznej powinniśmy traktować jako ostateczność. Harmonia przyrody tkwi przecież w jej różnorodności oraz równowadze ekologicznej, którą chemiczne środki ochrony roślin zaburzają.

14 Pescytydy dzielimy na:PESTYCYDY (ŁAC. PESTIS – ZARAZA, POMÓR, CAEDO – ZABIJAM) – SUBSTANCJE SYNTETYCZNE LUB NATURALNE, STOSOWANE DO ZWALCZANIA ORGANIZMÓW SZKODLIWYCH LUB NIEPOŻĄDANYCH, UŻYWANE GŁÓWNIE DO OCHRONY ROŚLIN UPRAWNYCH, LASÓW, ZBIORNIKÓW WODNYCH, ALE RÓWNIEŻ ZWIERZĄT, LUDZI, PRODUKTÓW ŻYWNOŚCIOWYCH, A TAKŻE DO NISZCZENIA ŻYWYCH ORGANIZMÓW, UZNANYCH ZA SZKODLIWE, W BUDYNKACH INWENTARSKICH, MIESZKALNYCH, SZPITALNYCH I MAGAZYNACH. Pescytydy dzielimy na: Fungicydy – zwalczanie chorób grzybowych roślin; Insekcytydy – zwalczanie szkodliwych owadów; Moluskocydy – zwalczanie mięczaków, ślimaków nagich; Herbicydy – zwalczania chwastów; Pierwsze pestycydy naturalne, w postaci naparów z tytoniu, były stosowane już 200 lat temu do tępienia mszyc. Pierwszy syntetyczny pestycyd (dinitroortokrezolan) wprowadzono w 1892 roku. Od początku lat 40. do lat 60. XX wieku stosowano powszechnie DDT - pestycyd, który okazał się bardzo szkodliwy dla środowiska naturalnego. Z tego względu został wycofany, a jego użycie zabronione. Normy prawne Od 1 września 2008 na obszarze UE obowiązują ujednolicone normy w zakresie dopuszczalnego poziomu pozostałości pestycydów w żywności[1]. W efekcie tego ujednolicenia zwiększy się dopuszczalna ich ilość w produkowanych m.in. na terenie Polski artykułach spożywczych gdyż dotychczasowe przepisy zabraniają nawet śladowych ilości pestycydów w żywności[2].

15 POZYTYWY Z PESTYCYDÓW NEGATYWY Z PESTYCYDÓWzmniejszenia częstości występowania epidemii chorób zakaźnych, wzrostu higieny życia, a tym samym zmniejszenia śmiertelności. niszczą one także wszystkie organizmy (pożyteczne) bytujące na danym obszarze np. biedronki i muchowce bzygowate – zwalczanie mszyc, roztocza doroczynnika, dziubałek gajowy – zwalcza przedziorki owocówki, pszczoły. pole zasiedlane jest przez nowy gatunek szkodnika (bądź przez odporny na pestycyd szczep tego samego gatunku, który przeżył oprysk), który na danym polu przeważnie nie ma wrogów naturalnych i w bardzo szybkim czasie dochodzi do jego masowego rozwijania zwiększają również trwałość produktów przemysłowych takich jak papier i tekstylia skażenia zbiorników i cieków wodnych, wód gruntowych przedłużanie eksploatacji dróg, torów i lotnisk dzięki zapobieganiu rozwojowi niszczących je chwastów. zmiany w powiązaniach między elementami biotycznymi gleby i użytecznymi organizmami (dżdżownice). Zabezpieczanie plonów przed szkodnikami w czasie przechowywania i transportu. bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia, a niekiedy i życia człowieka.   narażone na skażenie pestycydami są rośliny rosnące obok niezaatakowane przez żadnego szkodnika Gatunki pożyteczne i drapieżne giną z powodu braku pokarmu lub opuszczają pole. Zatrucia przewlekłe mogą dotyczyć osób zatrudnionych w pracy z pestycydami. Jednak narażona na przewlekłe zatrucie jest cała populacja ludzka, z powodu ogólnoświatowego, powszechnego użycia pestycydów, ich gromadzenia się w żywności, glebie, wodzie i powietrzu. Zgromadzone w organizmie pestycydy wywierają wpływ na procesy rakotwórcze (mogą je zapoczątkowywać lub nasilać), są neurotoksyczne, zaburzają regulacje hormonalną i enzymatyczną. Zapobieganiu bezpośrednim zatruciom, czy też gromadzeniu się pestycydów w organizmie ludzi i zwierząt pomaga przestrzeganie okresów karencji i prewencji. Zatrucia są wynikiem narażenia pracowników opryskujących pola uprawne, przypadkowego spożycia lub innego zetknięcia z pestycydami osób niewystarczająco chronionych. Zdarzają się również przypadki wykorzystania pestycydów w celach samobójczych i zbrodniczych. Masowe zatrucia są wynikiem nie stosowania odpowiednich środków ostrożności lub ignorowania ostrzeżeń producentów. Znany jest przypadek zatrucia 321 osób w Iraku, z których 35 zmarło na skutek spożycia ziarna przeznaczonego do siewu, które było konserwowane silnym środkiem grzybobójczym. Ziarno to, gdyby było użyte zgodnie z jego przeznaczeniem (do siewu), nie stanowiłoby żadnego zagrożenia dla ludzi. Ostre zatrucia najczęściej wywołują pestycydy z grupy organofosforanów i fungicydów rtęcioorganicznych.

16 OWADY POŻYTECZNE OWADY ZAPYLAJĄCE KWIATY pszczoły, trzmiele i motyleOWADY DRAPIEŻNE I PASOŻYTNICZE biedronki, złotooki, biegacze, mrówki, muchówki, błonkówki, biegacze, bzygi, świetliki, ważki, pająki mszyce, przędziorki, ślimaki, stonkę ziemniaczaną, zwójki, komary Owadzie drapieżniki w fazie niedojrzałej a często dorosłej, wpływają bezpośrednio na ofiarę, zabijając ją natychmiast. Przykładem drapieżników są biedronki i modliszki. Czy wiecie, że w okresie kwitnienia dorodne żeńskie chrząszcze biedronek mogą znacznie zmniejszyć populację szkodników mszyc, co eliminuje konieczność stosowania środków chemicznych? Potrafią one w ciągu doby zjeść ich kilkadziesiąt, nie pogardzą też stonką. Najbardziej żarłoczne są larwy, które pochłaniają 10 razy więcej szkodników. Pszczoły oprócz zapylania kwiatów, produkują miód Te owady pasożytują na swych gospodarzach, składając jaja na ich ciele lub wewnątrz. Larwy wylęgają się z jaj i rozwijają, powodując paraliż żywiciela. Wtedy sparaliżowane owady nadal je przed śmiercią karmią jeszcze przez jakiś czas. Przykłady naturalnych wrogów owadów, które są pasożytami szkodników to drobne osy, błonkówki i muchówki. Największą grupą owadów zapylających kwiaty w ogrodzie są owady pszczołowate. Oprócz znanej pszczoły miodnej kwiaty w ogrodzie zapylane są także przez dzikie pszczoły - nie żyją w rojach i nie tworzą miodu. Najczęściej spotykane dzikie pszczoły to:   murarka ogrodowa, lepiarka wiosenna, pszczoła samotka.  Mimo że pszczoły zapylają większość roślin, to jednak nie mają dostępu do wszystkich kwiatów - np. do gatunków o długich rurkowatych kielichach. Odwiedzają je za to trzmiele. W Polsce żyje około 30 gatunków trzmieli, najbardziej znanymi krajowymi przedstawicielami są m.in. trzmiel ziemny o białym końcu odwłoka, gnieżdżący się w ziemi, często w norach gryzoni, oraz trzmiel kamiennik, zakładający gniazda pod kamieniami lub w ziemi. W Polsce wszystkie gatunki trzmieli objęte są całkowitą ochroną gatunkową. Celowe wykorzystanie owadów do powstrzymywania szkodliwej działalności innych owadów to jeden z rodzajów kontroli biologicznej, a historia stosowania tej metody sięga przynajmniej IV wieku n.e. kiedy to w Chinach mrówki były celowo manipulowane w celu zwalczania szkodników owoców cytrusowych. Znany jest sposób budowania mostów wykonanych z gałęzi drzew, takie swoiste "autostrady" przez korony drzew, które umożliwiały szybsze dotarcie mrówkom do szkodników. Jednostronna kontrola chemiczna roślinnych szkodników zagraża nie tylko płodności gleby, ale także naszemu zdrowiu. Szkodniki nie muszą zdominować naturalnego ekosystemu, ze względu na obecność swoich naturalnych wrogów. W zdrowym środowisku, wolnym od pestycydów, z rodzimymi roślinami, pojawią się zawsze owady pożyteczne, nasi ogrodowi sprzymierzeńcy, które przyjdą nam z pomocą. Celowe wykorzystanie owadów do powstrzymywania szkodliwej działalności innych owadów to jeden z rodzajów kontroli biologicznej, a historia stosowania tej metody sięga przynajmniej IV wieku n.e. kiedy to w Chinach mrówki były celowo manipulowane w celu zwalczania szkodników owoców cytrusowych

17 POŻYTECZNE OWADY DZIUBAŁEK GAJOWY – owad drapieżnyWystępuje na drzewach i krzewach owocowych od wczesnej wiosny do późnej jesieni. Żywią się przędziorkami, jajami owocówek, larwami miodówki jabłoniowej i pryszczarków, gąsienicami zwojkówek, namiotnika jabłoniowego oraz innych drobnych owadów. Jeżeli chcemy aby dziubałki zagościły w naszym ogrodzie w przyszłym roku, pamiętajmy iż owady te zimują wśród opadłych liści i pod korą drzew. Pozostawmy zatem w ogrodzie na zimę kryjówki, w kórych schronią się te owady pożyteczne. Dorosły zjada dziennie ok. 100 przędziorków, larwy przędziorków lub mszyć i przędziorków BIEDRONKI –owad drapieżny Drapieżne biedronki oraz ich larwy żywią się głównie mszycami i czerwcami. Jedna larwa biedronki w ciągu swego rozwoju (ok 30 dni)zjada od mszyc. Najczęściej w ogrodzie można zobaczyć biedronki siedmiokropki, a nieco rzadziej biedronki dwukropki WAŻKI drapieżne owady można spotkać nad oczkiem wodnym. Dorosłe ważki i ich larwy są drapieżne – żyją od 6 mc. Do 7 lat żywią się owadami i organizmami wodnymi - m.in. larwami komarów, much. Jednostronna kontrola chemiczna roślinnych szkodników zagraża nie tylko płodności gleby, ale także naszemu zdrowiu. Szkodniki nie muszą zdominować naturalnego ekosystemu, ze względu na obecność swoich naturalnych wrogów. W zdrowym środowisku, wolnym od pestycydów, z rodzimymi roślinami, pojawią się zawsze owady pożyteczne, nasi ogrodowi sprzymierzeńcy, które przyjdą nam z pomocą. Celowe wykorzystanie owadów do powstrzymywania szkodliwej działalności innych owadów to jeden z rodzajów kontroli biologicznej, a historia stosowania tej metody sięga przynajmniej IV wieku n.e. kiedy to w Chinach mrówki były celowo manipulowane w celu zwalczania szkodników owoców cytrusowych

18 ZŁOTOOKIE owad drapieżnyOsobniki dorosłe jedzą pyłek kwiatowy i nektar. Jednak ich larwy są bardzo zaciekłymi pożeraczami mszyc, wciornastków i wełnowców (zarówno postaci dorosłych jak i jaj tych szkodników). larwy złotooków mają dość duże "kleszcze", którymi chwytają i wysysają w ciągu swojego życia około 500 mszyc. Nie mają dużych wymagań, chociaż najlepiej rozwijają się przy temperaturze °C. Zimują ukryte pod korą starych drzew, na strychach i w altanach, można je też spotkać między oknami mieszkań. W ogrodzie możemy zidentyfikować te owady pożyteczne po obecności długich nitek (z reguły zlokalizowanych w sąsiedztwie kolonii mszyc) na których są zawieszone ich jaja (ten sposób składania jaj przez Samicę, ma chronić potomstwo przed prześladowcami). Złotooki zjadają wiele szkodników, przede wszystkim mszyce, czerwce, miodówki, przędziorki oraz zwójki, zjada w ciągu 1 mc zjada ok mszyc. BZYGOWATE to rodzina owadów zaliczana do podrzędu krótkoczułkich z rzędu muchówek. Osiągają długość do 25 mm i są charakterystycznie ubarwione - mają tułów w czarno-żółte paski, przez co często mylimy je z osami. Bzygowate są jednak dla ludzi nie groźne, a wygląd podobny do żądlących os służy ich ochronie przed drapieżnikami. Osobniki dorosłe bzygowatych żywią się nektarem kwiatów. Jednak ich larwy nie są już wegetarianami - czynią spustoszenie w koloniach mszyc, dziennie ok. 120 mszyc. Bzygowate możemy zwabić do ogrodu sadząc kwiaty o silnym zapachu. Owady te lubią przebywać wśród nagietków czy też kopru włoskiego. Biegaczowate to drapieżne chrząszcze. Zjadają owady i ich larwy, a także dżdżownice i ślimaki. Żerują w nocy, w dzień chronią się w ściółce, między butwiejącymi liśćmi, pod kamieniami Domki dla owadów  Owady chętnie szukają kryjówek wśród pozostawionych gdzieś na boku stert cegieł, dachówek, słomy, gałązek czy szyszek. Lubią też otwory w drewnie, wiązki trzciny i trociny. Wiemy na pewno, że zimują zawsze w bliskim sąsiedztwie człowieka. Jeśli takich naturalnych miejsc próżno się doszukać w naszym ogrodzie, dobrym pomysłem jest umieszczenie gotowych i ładnych domków dla pożytecznych owadów. Rozwiążą one problem niechcianego nieładu i dadzą nam satysfakcję dobrego ekologicznego działania. Ustawiamy je w miejscach słonecznych, 1,5 do 2 m nad poziomem gruntu, od wschodu lub zachodu tak, aby były chronione przed wiatrem i deszczem. Wejście powinno być wyraźnie widoczne, w pobliżu ulubionych kwiatów i ziół, aby zapewnić owadom pożywienie. Mile widziane drzewa i krzewy. Powinna być także dostępna glina i piasek.

19 ZGODNIE Z ZASADAMI STOSOWANIA ZINTEGROWANEJ OCHRONY ROŚLIN ZWALCZANIE CHEMICZNE SZKODNIKÓW STOSOWANE JEST JEDYNIE JAKO DZIAŁANIE UZUPEŁNIAJĄCE. JEŚLI JEDNAK KONIECZNE JEST UŻYCIE PESTYCYDÓW, NALEŻY PAMIĘTAĆ O: § 73 REGULAMINU ROD 1. DZIAŁKOWIEC ZOBOWIĄZANY JEST DO ZWALCZANIA NA UŻYTKOWANEJ DZIAŁCE CHORÓB I SZKODNIKÓW ROŚLIN. 2. DZIAŁKOWIEC MOŻE STOSOWAĆ NA DZIAŁCE CHEMICZNE ZABIEGI OCHRONY ROŚLIN WYŁĄCZNIE PREPARATAMI WEDŁUG DOBORU USTALONEGO PRZEZ KRAJOWĄ RADĘ PZD NA DANY ROK. 3.ZABIEG, O KTÓRYM MOWA W UST. 2, MOŻE BYĆ PRZEPROWADZONY TYLKO W PRZYPADKU, GDY MOŻLIWYM JEST ZAPEWNIENIE BEZPIECZEŃSTWA DLA LUDZI I UPRAW OGRODNICZYCH ZARÓWNO NA WŁASNEJ DZIAŁCE, JAK I DZIAŁKACH SĄSIEDNICH. 4.PRZED ZASTOSOWANIEM ŚRODKÓW OCHRONY ROŚLIN DZIAŁKOWIEC ZOBOWIĄZANY JEST DO POINFORMOWANIA O TYM SĄSIADÓW PODAJĄC NAZWĘ PREPARATU, OKRES KARENCJI I DATĘ WYKONANIA ZBIEGU. Niektóre z nich są wprawdzie zabójcze także dla organizmów pożytecznych, które w momencie oprysku znajdują się na roślinach, lecz ich pozostałości zalegają w uprawie jedynie przez krótki czas. Krótko po zastosowaniu (czasem zaledwie w ciągu 1-2 dni) można ponownie wprowadzić organizmy pożyteczne lub też poczekać, aż same spontanicznie przejdą z sąsiednich upraw. Upewnić się, że producenci materiału rozmnożeniowego nie stosują pestycydów o długim okresie karencji. Środki takie uniemożliwiają lub hamują rozwój organizmów pożytecznych. Należy unikać pestycydów o długim okresie karencji przed rozpoczęciem stosowania metod zintegrowanej ochrony roślin. Szczegółowe informacje dot. wpływu poszczególnych pestycydów na organizmy pożyteczne oraz czasu ewentualnego zalegania szkodliwych pozostałości substancji chemicznych można znaleźć w Przewodniku Koppert po Efektach Ubocznych. Przewodnik dostępny jest także w Internecie na stronie Koppert - Skutki Uboczne: Baza Danych On-line. Należy unikać nadmiernej ilości kurzu w uprawach, ponieważ hamuje on rozwój organizmów pożytecznych. okresami prewencji, czyli minimalnego czasu, jaki musi upłynąć od zastosowanego środka, by z roślinami poddanymi ochronie mogli kontaktować się ludzie oraz zwierzęta (im ten czas krótszy, tym lepiej),  2) okresami karencji, czyli minimalnego czasu jaki musi upłynąć, by można rozpocząć zbiory plonów z roślin poddanych zabiegom ochronnym przy użyciu środków chemicznych,  3) klasą toksyczności danego środka ochrony dla człowieka, zwierząt i owadów, w tym pszczół oraz organizmów wodnych.

20 Negatywne skutki monokultury:MONOKULTURA, uprawa jednego gatunku rośliny lub o podobnych wymaganiach glebowych i pokarmowych przez szereg lat w tym samym miejscu. Monokultura charakteryzuje się dużą podatnością na rozwój szkodników, owadów i czynników chorobotwórczych  Regulamin ROD w § 86 zabrania tego rodzaju upraw. Negatywne skutki monokultury: jednostronne wyczerpanie składników pokarmowych z gleby, ciągłe pobieranie wody z tych samych warstw, nadmierny rozwój chorób grzybowych i szkodliwych organizmów żywych .

21 W UPRAWIE EKOLOGICZNEJ ŚWIADOMIE REZYGNUJE SIĘ Z:SYNTETYCZNYCH ŚRODKÓW OCHRONY ROŚLIN I ZAPRAW NASIENNYCH, SZTUCZNYCH NAWOZÓW I KONCENTRATÓW, NIE WPROWADZA SIĘ ORGANIZMÓW GENETYCZNIE MODYFIKOWANYCH. UŻYWA SIĘ TYLKO NATURALNYCH NAWOZÓW I ŚRODKÓW OCHRONY, STOSUJE SIĘ PROFILAKTYKĘ PRZECIWKO CHORÓBOM

22 DLACZEGO WARTO ŚCIÓŁKOWAĆŚciółkowanie jest elementem bez którego ogród uprawiany metodami naturalnymi obyć się po prostu nie może. Polega ono na okrywaniu wierzchniej warstwy gleby różnego rodzaju materiałami organicznymi jak i nieorganicznymi lub uprawie roślin okrywkowych. Dzięki temu chronimy glebę oraz w znacznym stopniu pobudzamy jej aktwność biologiczną a sobie zaoszczędzamy wiele pracy. Możemy z powodzeniem stosować je zarówno podczas uprawy w ogrodach ozdobnych, warzywnych jak i owocowych. DLACZEGO WARTO ŚCIÓŁKOWAĆ znaczne ograniczenie rozwoju chwastów wieloletnich oraz osłabienie kiełkowania nasion chwastów jednorocznych, ograniczenie wyparowywania wody z gleby, pozytywny wpływ na organizmy glebowe rozkładające resztki organiczne, ograniczenie wypłukiwania składników pokarmowych poza zasięg systemu korzeniowego roślin, zwłaszcza na lżejszych glebach piaszczystych, ochrona gruzełkowatej struktury gleby podczas intensywnych opadów deszczu oraz w trakcie nawadniania roślin, ograniczenie wywiewania pyłu ziemnego z rabat, ograniczenie znacznych skoków temperatury gleby, zarówno podczas upalnych dni jak też mroźnych zimowych nocy, ograniczenie pobrudzenia ziemią owoców oraz kwiatów, zmniejszenie porażenia przez choroby pędów leżących bezpośrednio na wilgotnym podłożu. Na pierwszy rzut oka ściółkowanie może się wydawać niezbyt atrakcyjne. Szczególnie gdy użyty w tym celu materiał nie pełni roli ozdobnej. Jednak pamiętajmy, że w naturalnych warunkach i w zdrowym ekosystemie gleba jest zawsze okryta przez warstwę złożoną z roślin i organicznych pozostałości. Zauważmy, że jeśli w skutek działania człowieka lub przyrody okrycie zostanie uszkodzone to w tym miejscu przyroda stara się jak najszybciej naprawić szkody i odbudować zniszczoną warstwę. To własnie w zniszczonych ekosystemach, które uległy degradacji gleba jest odsłonięta, gdyż nie jest już w stanie się zregenerować. Bez odpowiedniej warsty okrycia niszczona jest wtedy przez promienie słoneczne, które powodują nadmierne parowanie i utratę wody. Wiatr, który powoduje szczególnie na glebach lżejszych ich erozje oraz deszcz, który uderzając o powłokę niszczy jej wierzchią warstę powodując powstawanie skorupy i zamujając ją. Dlatego nie możemy pozwolić aby gleba w naszym ogrodzie była przez dłuższy czas odkryta. Jes to wskazane jedynie wczesną wiosną, kiedy chemy aby szybciej się ogrzała i wysuszyła z nadmiaru wody. Przed rozpoczęciem rozkładania ściółki neleży spulchić wiechnią warstwę gleby, najlepiej jeśli zrobimy to specjalnym spulchniaczem. Musi być również dosyć wilgotna. Sprawdzamy to za pomocą wilgotnościomierza i w miarę potrzeby nawadniamy. Rozkładamy ją równomiernie na całej powierzchni. Dabjąc o to aby warstwa nie była zbyt cienka oraz zbyt gruba. Jej grubość nie powinna przekraczać paru centymetrów. Pamiętajmy, że warstwa ściółki z czasem będzie maleć w przypadku zastosowania materiału organicznego. Dlatego należy ja okresowo kontrolować. Patrząc na nią z góry nie powinno byc widać czarnej warstywy ziemi. W ten sposób upewnimy się, że nie jest zbyt cienka. Sprawdzamy ją również od spodu czy nie dochodzi do szkodliwego procesu gnicia z powodu braku odpowiedniego krążenia powietrza. Może to sprzyjać rozwoju różnego rodzaju chorób i szkodników. Jeśli tak jest to znaczy, że prawdopodobie ułożyliśmy zbyt grubą warstwę i powinniśmy ją zruszać aby się przewietrzyła. Trzymajmy się zasady, że lepiej jest kilkakrotnie w roku ściółkować cieńszymi warstwami niż rzadko warstwami grubymi.

23 ŚCIÓŁKI ORGANICZNE MULCZE (ŚCIÓŁKI Z DZIAŁKI) ŚCIÓŁKI SYNTETYCZNEKora Lekka, przewiewna, o odczynie kwaśnym, warstwa 6-8 cm ,użytek 5-6 lat Kompost Zasobny w pokarm, odczyn obojętny, warstwa cm, użytek 1 rok Folia Grubośćod 0,04-0,08mm Słoma Lekka, przepuszczalna, kwaśna 7 pH, warstwa cm, użytek 1 rok Trawa Zasobna w pokarm szybko się rozkłada , używamy wysuszonej, warstwa 8-10 cm Folia ekologiczna „biofolie” ulegają bidegradacji Trociny Lekkie , kwaśne 4,5 pH, warstwa 8-10 cm użytek 2-3 lat Igliwie pH 4-4,5warstwa 5-7 cm Agrotkanina Przepuszcza wodę odporna na uszkodzenia mechaniczne, używalność 6-7 lat Wióry drzewne Lekkie , kwaśne 4,5 pH, warstwa 8-10 cm użytek 4-5 lat Liście Najlepsze: buk, dąb kasztan, orzech, warstwa cm, wskazane mieszanie z kompostem obornikiem Agrowłoknina Przepuszcza wodę i składniki pokarmowe, odporna na uszkodzenia mechaniczne, używalność 5-6 lat Chwasty Jedynie młode bez nasion, mają podwójne działanie zmielona kora drzew iglastych o dużym udziale substancji żywicznych, wpływających na ograniczenie kiełkowania nasion chwastów oraz rozwój niektórych patogenów glebowych, stosowana jako ściółka dla roślin rozwijających się w glebie o niskim pH ze względu na swoje właściwości zakwaszające podłoże, skoszona, lekko podsuszona trawa, będąca najtańszym i najłatwiej dostępnym materiałem w większości ogrodów, rozdrobniona słoma, kolejna tania i łatwo dostępna ściółka organiczna wykorzystywana jednak głównie w uprawie warzyw oraz do pokrywania zagonów z dojrzewającymi truskawkami, by ograniczyć kontakt owoców z wilgotnym podłożem, żwir o różnej średnicy ziaren, dość popularny materiał do ściółkowania na rabatach kwiatowych, pełni efekt dekoracyjny i cechujące się bardzo długą trwałością, folie o oraz włókniny z tworzyw sztucznych, wykorzystywane głównie w większych zakładach ogrodniczych, choć są mało dekoracyjne, bardzo dobrze spełniają swoje zadanie także w niewielkich ogrodach przydomowych.

24 WARUNKI I ZASADY UPRAWY EKOLOGICZNEJ1. OTOCZENIE OGRODU 3. OCHRONA ROŚLIN 2. GLEBA 4. ZMIANOWANIE I SĄSIEDZTWO ROŚLIŃ

25 OTOCZENIE OGRODU - DZIAŁKI CELEM TEGO PRZEDSIĘWZIĘCIA JEST STWORZENIE ODPOWIEDNIEGO MIKROKLIMATU W NASZYM ORODZIE. ŻYWOPŁOTY Z DRZEW, KRZEWÓW CHRONIĄ GRZĄDKI PRZED WIATREM, HAŁASAEM, SPALINAMI, TWORZĄ SIĘ MIEJSCA BYTOWANIA POŻYTECZNYCH ORGANIZMÓW, KTÓRE SPEŁNIAJĄ WAŻNE ZADANIA W WALCE ZE SZKODNIKAMI. Stąd też działania podejmowane przez Zarządy ogrodów polegają na: Dokonywaniu nasadzeń drzew wokół opłotowania zewnętrznego ogrodu; Nasadzeniach drzew i krzewów przy parkingach ; Wydawaniu zezwoleń na hodowlę pszczół; Tworzenie zorganizowanego miejsca na odpadki organiczne; Likwidacji i eliminacji niekontrolowanej hodowli kotów.

26 CEL ten osiąga się poprzez:2. GLEBA W DZIEDZINIE TEJ CELEM JEST STWORZENIE I UZYSKANIE MAKSYMALNEJ ŻYZNOŚCI GLEBY PRZEZ ODPOWIEDNIE NAWOŻENIE, PŁODOZMIAN I WŁAŚCIWĄ AGROTECHNIKĘ CEL ten osiąga się poprzez: Dobrym przygotowaniem ziemi, Używanie nawozów organicznych (obornik, kompost, nawozy zielone), Stosowaniem nawozów mineralnych ( dolomit, mączka bazaltowa, iły), Stosowanie nawozów roślinnych ( łuska kakaowa, kiełki sojowe, popiół drzewny), Głębokie spulchnianie gleby, płytkie odwracanie, stałe okrycie i zaciemnienie gleby przez rośliny, Ściółkowanie gleby, Uprawę poplonów i międzyplonów (uprawę roślin na przekopanie) Ekologiczny ogródek musi być zapoczątkowany dobrym przygotowaniem ziemi. Ideałem byłoby przed pierwszym sezonem jej przekopanie, użyźnienie kompostem, przykrycie słomą na dwa tygodnie, a po tym czasie ponownie przekopany. Nie należy stosować chemicznych oprysków, by usunąć chwasty. W pierwszym roku, jeśli działka do tej pory uprawiana była metodą konwencjonalną, dobrze jest zrobić okres przejściowy i zasiać np. fasolę, by odbudować glebę. Fasola, groch i bób dostarczają glebie azot, który jest potrzebny dla wzrostu roślin. W następnych latach będzie już łatwiej – wystarczy przed siewem przekopać ziemię. Ważne jest stosowanie czteroletniego płodozmianu, który zapobiega wyjaławianiu gleby i hamuje rozwój chorób grzybowych roślin. Późnym latem i jesienią, po zbiorze warzyw, sukcesywnie zasiewamy na wolnych grządkach poplon, np. gorczycę lub żyto i inne zielonki które przekopujemy na zielono. Zawsze zbieramy uszkodzone i chore warzywa , nie wyrzucamy ich na kompostownik, nie palimy Roślinom należy dostarczyć niezbędnych, naturalnych substancji odżywczych i ochronnych, poprzez wykorzystanie kompostu i stosowanie oprysków naturalnych. W glebach o sprzyjających warunkach dżdżownice przerabiają rocznie ok. 35 t suchej gleby na 1 hektar, przepuszczając przez swoje ciało substancje organiczne i składniki mineralne, które rozdrabniają i wzbogacają w enzymy, przy czym wydaliny dżdżownic powodują rozkład resztek organicznych w glebie i ściółce, stwarzają także korzystne warunki dla rozwoju mikroorganizmów przez zmianę odczynu gleby z kwasowego na obojętny lub zasadowy. Korytarze dżdżownic sprzyjają przewietrzaniu gleby oraz jej spulchnianiu, dżdżownice powodują również korzystne zjawisko przemieszania niższych warstw gleby z warstwą powierzchniową, przyczyniając się do ich wzbogacenia w składniki organiczne i mineralne. Podobną rolę pełnią wazonkowce, wśród których nieliczne jedynie gatunki są formami drapieżnymi, a jeden jest pasożytem dżdżownic.

27 CEL ten osiąga się poprzez stosowanie następujących metod:3. OCHRONA ROŚLIN CELEM TEJ DZIAŁALNOŚCI JEST PROFILAKTYKA – ZAPOBIEGANIE POWSTAWANIU CHORÓB SZKODNIKÓW. CEL ten osiąga się poprzez stosowanie następujących metod: Metody agrotechnicznej; Metody mechanicznej; Metody biotechnicznej; Do ochrony roślin dopuszczonych jest kilkanaście preparatów, w tym wywary i wyciągi z roślin. (to osobny temat) Metoda higieniczno-agrotechniczna, polega na odpowiednim przygotowaniu gleby. Podczas tych zabiegów powinniśmy zwrócić uwagę na obecność szkodników, które należy zebrać, a następnie zniszczyć. Metoda ta polega również na zwracaniu uwagi na jakość i zdrowotność materiału siewnego i nasadzeniowego. W metodzie znaczenie ma także:   odpowiednie rozmieszczenie przestrzenne upraw, sadzenie roślin lubiących się, posadzenie bzu czarnego, derenia bronią się przed mszycą, aksamitki zwalczającej nicienie .   oddalenie od upraw, roślin będących źródłem szkodników lub patogenów,   odpowiedni termin siewu i sadzenia roślin oraz termin zbioru,   obecność resztek pożniwnych,   nawożenie i odczyn gleby,   okrywanie roślin włókniną ściółkowanie gleby,   ściółkowanie gleby,   stosowanie upraw mieszanych   właściwe następstwo roślin, czyli płodozmian.  Mechaniczna ochrona roślin, to najstarsza i najlepsza metoda. Polega na wycinaniu porażonych części roślin, zbieraniu i niszczeniu różnych stadiów rozwojowych szkodników, a w tym celu stosowaniu pułapek np. opasek chwytnych, różnokolorowych tablic lepowych, pułapek feromonowych, a także wykorzystywaniu barier z siatek chroniących np. przed ptakami, ściółkowanie gleby ściółki naturalne (włóknina, maty kora, trociny    Metoda biologiczna to wykorzystanie naturalnych wrogów szkodników do walki z nimi. Metoda ta polega na ochronie i stwarzaniu odpowiednich warunków do rozwoju pożytecznych organizmów. A zatem podstawą metody biologicznej jest wykorzystanie bioróżnorodności otaczającego nas środowiska. Biologiczna ochrona pozwala na stosowanie preparatów opartych na żywych organizmach, ale całkowicie wyklucza stosowanie środków chemicznych, które są zagrożeniem dla pożytecznych organizmów.   Nie należy dopuszczać do zasiedlania upraw przez owady. Wiele owadów latających, np. takich jak mszyce, motyle, muchy, pluskwiaki czy wciornastki, można utrzymać z dala od roślin, stosując odpowiednie siatki. Przykrywając glebę lub podłoże folią lub tkaniną, bądź zabezpieczając szyjki korzeniowe specjalnymi kołnierzami można chronić rośliny przed larwami żerującymi na korzeniach i podziemnych częściach roślin. Stosowanie takich środków pozwala także zahamować rozwój i rozprzestrzenianie tych larw i poczwarek, które potrzebują gleby, by przeobrazić się w postać dorosłą.

28 ZMIANOWANIE I SĄSIEDZTWO ROŚLIN CELEM TEJ DZIAŁALNOŚCI JEST STWORZENIE NATURALNEGO ŚRODOWISKA W KTÓRYM ZOSTAJE ZACHOWANA RÓWNOWAGA POMIĘDZY RÓZNYMI ŻYWYMI ORGANIZMAMI, KTÓRE BĘDĄ JEDNOCZEŚNIE PRZYNĘTĄ DLA POŻYTECZNYCH OWADÓW. CEL ten osiąga się poprzez: Właściwe następstwo plonów. Stosowanie uprawy współrzędnej;

29 TO NIC INNEGO JAK UPRAWA RÓZNYCH ROŚLIN PŁODOZMIAN TO NIC INNEGO JAK UPRAWA RÓZNYCH ROŚLIN W KOLEJNYCH LATACH NA TYM SAMYM MIEJSCU, Umożliwia to pełne i prawidłowe wykorzystanie dawki obornika i uniknięcie sadzenia na nawożonej nim grządce takich warzyw, którym szkodzi świeży obornik. LATA WARZYWO 1 ROK Silnie wyjaławiające glebę Kapusta biała, czerwona, włoska, kalafior, brukselka, pomidory, ogórki, selery. 2 ROK Cebula. por, marchew, buraki, sałata, jarmuż kalarepa, pietruszka. 3 ROK Słabo wyjaławiające glebę Groch, fasola, bób, pietruszka naciowa, rzodkiew (ka), rzepa.

30 STOSOWANIE KALENDARZA BIODYNAMICZNEGOKalendarz ten oparty jest na czasie astronomicznym, który uwzględnia ruch ciał niebieskich w kosmosie. Wzajemny układ tych ciał, a szczególnie Słońca i Księżyca, wskazuje na stan wegetacji roślin. Kalendarz precyzyjnie wyznacza terminy podejmowanych zabiegów i prac agrotechnicznych. Jego podstawą jest zależność między znakami Zodiaku a konkretnymi częściami rośliny, które zbieramy (korzeń, liść, kwiat czy owoc). Tak dobieramy porę siewu, sadzenia, pielęgnacji, zbioru, aby księżyc pozostawał w konstelacji odpowiedniego trygonu.

31 KAŻDY TRYGON ODPOWIADA OKREŚLONEJ CZĘŚCI ROŚLINY:ZIEMIA: Byk, Panna, Koziorożec- dni korzeniowe; WODA: Rak, Skorpion, Ryby- dni liściowe; POWIETRZE: Bliźnięta, Waga, Wodnik- dni kwiatowe; OGIEŃ: Baran, Lew, Strzelec- dni owocowe. Wysiew roślin i ich pielęgnacja w określone dni pobudza je do ukierunkowania na tę część rośliny, na której nam najbardziej zależy. Przestrzeganie terminów zapewnia nie tylko większą ilość plonów, ale polepsza ich jakość, zmniejsza niebezpieczeństwo występowania chorób i szkodników. Dlatego też należy dopasować część rośliny, która ma być plonem, do odpowiedniego dnia. Jeśli plonem jest: bulwa, cebula, korzeń- dni korzeniowe; liść lub łodyga- dni liściowe; kwiat- dni kwiatowe; owoc lub nasiona- dni owocowe. W dni korzeniowe dobrze jest wykonywać pikowanie, przesadzanie rozsady. W dni liściowe nie zbiera się żadnych plonów, bo szybciej się psują.

32 UPRAWA WSPÓŁRZĘDNA TO NIC INNEGO JAK UPRAWA DWÓCH LUB WIĘCEJ GATUNKÓW ROŚLIN W TYM SAMYM CZASIE NA TEJ SAMEJ POWIERZCHNI. Nie sadź obok siebie roślin (warzyw) z tej samej grupy i rodziny – np. warzyw psiankowatych – pomidora i ziemniaka. Sadź obok siebie warzywa o różnym zasięgu systemu korzeniowego – pobierające składniki pokarmowe z różnych warstw gleby. Sadź rośliny motylkowate – ich korzenie wchodzą w symbiozę z bakteriami, dzięki temu zwiększają zawartość azotu w glebie. Nie sadź obok siebie warzyw o wysokich wymaganiach pokarmowych i wodnych – będą konkurować ze sobą! Sadź rośliny (warzywa) odstraszające szkodniki – np. aksamitka odstrasza mszyce, czosnek – odstrasza większość szkodników.

33 ZALETY UPRAWY WSPÓLRZĘDNEJ:Rośliny chronią się wzajemnie przed szkodnikami i chorobami; Gleba jest przez cały rok pokryta roślinami w różnych fazach rozwoju, wskutek czego jej powierzchnia jest zacieniona; Rośliny ściślej okrywające glebę hamują rozwój chwastów; Uprawa współrzędna wpływa korzystnie na wydajność roślin dzięki wprowadzeniu do uprawy kolejnych roślin, zbiory trwają długo, a powierzchnia gleby jest dobrze wykorzystana; Jedne rośliny wpływają korzystnie na smak drugich; Różnorodność uprawianych gatunków zwiększa równowagę ekologiczną zwłaszcza w glebie, przeciwdziała zmęczeniu gleby i masowemu rozmnażaniu szkodników oraz bakterii i grzybów chorobotwórczych

34 Pojawienie się dodatkowych miejsc do rozwoju pożytecznych owadówzwalczających szkodniki , co ma związek z częściowym odzyskaniem równowagi biologicznej, Przeciwdziałanie erozji oraz silnemu zbiciu gleby, a także ograniczenie wypłukiwania składników pokarmowych w głębsze warstwy gleby, gdzie są one niedostępne dla korzeni roślin, Brak jednostronnego wyczerpania gleby, co ma często miejsce przy monokulturze, czyli uprawianiu tylko jednego gatunku na tym samym stanowisku przez dłuższy okres czasu, Ograniczenie zjawiska zmęczenia gleby, związanego nie tylko z jej wyjałowieniem, ale także nagromadzeniem w podłożu dużej ilości szkodników, a także grzybów i bakterii wywołujących choroby roślin, na sam koniec, ale moim zdaniem najważniejsze: ograniczenie lub całkowite zaprzestanie stosowania 'chemii', a co za tym idzie, nie tylko dorodne i smaczne, ale i zdrowe warzywa z własnej działki!

35 ANTYPATIA - „ZŁY” SĄSIADWARZYWO SYMPATIA „DOBRY” SĄSIAD ANTYPATIA - „ZŁY” SĄSIAD MARCHEW Sałata, cebula, por, groch, fasola, czosnek, pomidor, rzodkiewka, skorzenna, koper, majeranek, mięta, szałwia, nagietek, truskawka Kapusta, burak, ziemniak, seler PIETRUSZKA pomidor, rzodkiewka, szałwia Sałata, burak, warzywa kapustne POMIDOR Pietruszka, seler, cebula, fasola, sałata, por, szpinak, czosnek, bazylia, koper, mięta nasturcja, aksamitka Rzodkiewka, kalarepa, kapusta, ogórek, bób, groch, papryka, koper włoski, ziemniaki. OGÓREK Sałata, seler, kalarepa, fasola, groch, burak koper, rzodkiewka, szpinak, pietruszka, czosnek, bazylia, estragon, kolendra, kminek, nasturcja, słonecznik Rzodkiew, pomidor, ziemniaki

36 Antypatia - „ZŁY” SĄSIADWARZYWO SYMPATIA - „DOBRY” SĄSIAD Antypatia - „ZŁY” SĄSIAD BURAK Kalarepa, cebula, por, fasola Marchew, ziemniak, szpinak FASOLA Marchew, seler, por, kalafior Kminek, cebula, czosnek GROCH Rzodkiewka, fasola, seler, marchew Cebula, czosnek, por, szalotka, szczypiorek RZODKIEWKA Groch, sałata Pomidory, brokuł, jarmuż kalafior, kalarepa, kapusta

37 WARZYWO SYMPATIA „DOBRY” SĄSIAD ANTYPATIA „ZŁY „ SĄSIADCEBULA Por, sałata, buraki, marchew, kapustne Fasola, groch ZIEMNIAKI Kapusta, szpinak, kukurydza, bób, fasola, czosnek, chrzan Marchew, ogórek, dynia, pomidory SELER Fasola Bób, ziemniaki SAŁATA Rzodkiewka, marchew, koper, kapustne pietruszka

38 Szczególnie skuteczne kombinacje Bawełnica korówka, mszyce Choroba/szkodnik Roślinny ochronne Szczególnie skuteczne kombinacje Bawełnica korówka, mszyce nasturcja, lawenda, cząber ogrodowy nasturcja pod drzewami owocowymi fasola i cząber ogrodowy Bielinek kapustnik koper, szałwia, rozmaryn, tymianek, mięta pieprzowa, bylica, pomidory, seler kapusta z ziołami na brzegach zagonu Mączniak prawdziwy czosnek, szczypiorek kilka roślin czosnku pod drzewami, krzewami, truskawkami czy różami Mrówki lawenda, wrotycz pospolity, roszpunka Muchówki, owocówki bazylia, wrotycz pospolity, orzech włoski orzech włoski w miejscu wypoczynkowym

39 Szczególnie skuteczne kombinacjeChoroba/szkodnik Roślinny ochronne Szczególnie skuteczne kombinacje Myszy, karczowniki czosnek, szachownica cesarska, wilczomlecz, ułudka ostrzeń, nostrzyk, słonecznik, narcyzy La Riante nostrzyk w zasięgu korony drzewa, słoneczniki lub narcyzy na brzegach zagonów Nicienie aksamitka, nagietek lekarski wymienione rośliny jako rośliny okrywowe lub na brzegach zagonów Pchełki ziemne bylica piołun, mięta pieprzowa, sałata, kwitnące pędy janowca kapusta z sałatą siewki ogórka i janowiec Kędzierzawość liści brzoskwini Czosnek, cebula Czosnek wkoło drzewa

40 Szczególnie skuteczne kombinacjeChoroba/szkodnik Roślinny ochronne Szczególnie skuteczne kombinacje Ślimaki gorczyca, cebula, czosnek, nasturcja, szałwia, hyzop, tymianek Śmietka cebulanka marchew cebula z marchwią Stonka ziemniaczana chrzan pospolity, jasnota, wrotycz pospolity, aksamitka intensywnie pachnące odmiany aksamitek wśród ziemniaków

41 DIĘKUJĘ ZA UWAGĘ