1 Elementy metodologii badań społecznychR. E. Zach Elementy metodologii badań społecznych „Jedynym kryterium słuszności teorii jest eksperyment” Albert Einstein

2 Zagadnienia Metoda badawcza Badania korelacyjneBadania eksperymentalne Porównanie badań korelacyjnych i eksperymentalnych Pomiar i operacjonalizacja Miary tendencji centralnej i zróżnicowania: średnia i wariancja Ryszard E. Zach „Elementy psychologii”

3 Metoda badawcza Ryszard E. Zach „Elementy psychologii”

4 Metoda badawcza To określony i powtarzalny sposóbzdobywania pewnego typu informacji o rzeczywistości społecznej niezbędnych dla rozwiązania określonego problemu badawczego Jednym z podstawowych podziałów prac naukowych jest podział na badania teoretyczne oraz empiryczne. W rozwoju wiedzy psychologicznej decydujące znaczenie przypisywane jest podejściu empirycznemu, opartemu na obserwacji i eksperymencie Ryszard E. Zach „Elementy psychologii”

5 Etapy procesu badawczegoTemat (tytuł badania) – zakres Gromadzimy istniejący stan wiedzy na dany temat i dokonujemy jego krytycznej analizy Sprecyzowanie głównych pojęć Sformułowanie problemu badawczego - to lista pytań Przedmiot badania Cel badania Określenie co jest jednostką analizy - osoba, gospodarstwo domowe, instytucja Ryszard E. Zach „Elementy psychologii”

6 Etapy procesu badawczegoWybór techniki badań (wywiad, ankieta, obserwacja, eksperyment Badania eksploracyjne (w tym także pilotażowe) Korekta Ostateczna operacjonalizacja pojęć, hipotez Dobranie próby Przeprowadzenie badania Zakodowanie danych według instrukcji kodowej Analiza danych, sporządzenie raportu z badań Ryszard E. Zach „Elementy psychologii”

7 Badania korelacyjne a badania eksperymentalneWiększość badań empirycznych można zaliczyć do jednej z dwóch kategorii W badaniu korelacyjnym badacz nie wpływa (albo przynajmniej stara się nie wpływać) na żadną ze zmiennych, rejestrując je jedynie i obserwując relacje (korelacje) między pewnymi podzbiorami zmiennych, na przykład między ciśnieniem krwi i poziomem cholesterolu W badaniach eksperymentalnych badacz manipuluje niektórymi zmiennymi, a następnie mierzy wpływ tych manipulacji na inne zmienne; badacz może na przykład sztucznie zwiększyć ciśnienie krwi i następnie rejestrować poziom cholesterolu Ryszard E. Zach „Elementy psychologii”

8 Badania korelacyjne Ryszard E. Zach „Elementy psychologii”

9 Czy pomiędzy zarobkami a wydatkami na lody istnieje jakiś związek?Czy pomiędzy ceną lodów a tym ile ich kupuję istnieje jakiś związek? Czy pomiędzy czasem poświęconym na naukę psychologii a oceną z kolokwium istnieje jakiś związek? Ryszard E. Zach „Elementy psychologii”

10 Tak Przy odrobinie dobrej woli na wszystkie te pytania można odpowiedzieć twierdząco Tak istnieje związek. Im więcej zarabiam tym więcej mogę kupić lodów. Im mniej zarabiam tym lodów mogę kupić mniej Tak istnieje związek. Im lody są droższe tym mniej ich kupuję. Im są tańsze tym kupuję ich więcej! Tak istnieje związek. Gdy uczę się dużo mam dobrą ocenę. Gdy uczę się mało kolokwium jest niezaliczone Ryszard E. Zach „Elementy psychologii”

11 Korelacja Daje możliwość stwierdzeniaczy istnieje związek (niekoniecznie przyczynowo-skutkowy) między badanymi cechami (zmiennymi) oraz jaka jest jego siła i kierunek Ryszard E. Zach „Elementy psychologii”

12 Badania korelacyjne W badaniu korelacyjnymbadacz nie wpływa (albo przynajmniej stara się nie wpływać) na żadną ze zmiennych, rejestrując je jedynie i obserwując relacje (korelacje) między pewnymi podzbiorami zmiennych Ryszard E. Zach „Elementy psychologii”

13 Trochę historii Sir Francis Galton – , prekursor badań nad inteligencją, statystyk, meteorolog, antropolog, kryminolog, pisarz, lekarz ….. W 1899 r. w pracy „Naturalna dziedziczność” ogłosił, że rozmiary nasion groszku pachnącego mają tendencję w kolejnych generacjach do powracania do swego średniego rozmiaru, podobnego związku dopatrzył się także między wzrostem syna i ojca itd. Dopasowywał do tych par liczb linię prostą opisującą tę zależność Ryszard E. Zach „Elementy psychologii”

14 Zależności pozorna – pomiędzy dwoma zjawiskami wydaje się istnieć zależność, ale jest ona wywołana istnieniem wspólnej przyczyny. Przykładowo waga i poziom cholesterolu w organizmie wydają się być powiązane ze sobą, niemniej jednak jest to zależność pozorna. W rzeczywistości posiadają wspólną przyczynę – ilość i rodzaj spożywanych produktów przyczynowa – rodzaj zależności, w której jesteśmy w stanie wskazać, która ze zmiennych stanowi przyczynę zmian, a która ilustruje skutek. Przykładem zależności przyczynowej może być związek pomiędzy stażem pracy (przyczyna) i wysokością zarobków (skutek) Ryszard E. Zach „Elementy psychologii”

15 Korelacja Inaczej współwystępowanie, współzmiennośćMetoda, w której mierzy się systematycznie dwie lub więcej zmiennych i sprawdza się, czy są one ze sobą związane (tj. w jakim stopniu można przewidzieć wartość jednej zmiennej na podstawie drugiej) Celem jest oszacowanie relacji (stopnia korelacji) pomiędzy zmiennymi Najczęściej odwołujemy się do tej metody wtedy, gdy chcemy sprawdzać hipotezy wyjaśniające, np. kiedy i dlaczego pojawia się interesujące nas zachowanie (np. analizujemy relację pomiędzy agresywnymi zachowaniami dziecka a ilością oglądanej w telewizji przemocy). Ryszard E. Zach „Elementy psychologii”

16 Związek statystyczny Polega na tym, że określonym wartościom jednej zmiennej odpowiadają ściśle określone średnie wartości drugiej zmiennej W analizie korelacji badacz jednakowo traktuje obie zmienne. Korelacja między X i Y jest taka sama, jak między Y i X Liczbowe stwierdzenie występowania zależności nie zawsze oznacza występowanie związku przyczynowo-skutkowego między badanymi zmiennymi Współwystępowanie dwóch zjawisk może również wynikać z bezpośredniego oddziaływania na nie jeszcze innego, trzeciego zjawiska Ryszard E. Zach „Elementy psychologii”

17 Związek miedzy zmiennymiZwiązek między dwiema zmiennymi charakteryzuje się kierunkiem (+, -, 0) siłą Ryszard E. Zach „Elementy psychologii”

18 Rodzaje korelacji (kierunek związku)Korelacja dodatnia – wysokim wartością jednej zmiennej towarzyszą wysokie wartości drugiej zmiennej i odwrotnie: niskim wartościom jednej zmiennej towarzyszą niskie wartości drugiej (np. waga i wzrost – im człowiek wyższy, tym więcej waży). Ryszard E. Zach „Elementy psychologii”

19 Rodzaje korelacji (kierunek związku)Korelacja ujemna – wysokim wartością jednej zmiennej towarzyszą niskie wartości drugiej zmiennej (np. gdyby wzrost i waga były skorelowane ujemnie, to ludzie niscy byliby grubi, wysocy zaś strasznie chudzi lub wiek i sprawność fizyczna: im jest ktoś starszy, tym mniej sprawny fizycznie). Ryszard E. Zach „Elementy psychologii”

20 Analiza związku korelacyjnegoAnalizę związku korelacyjnego między badanymi cechami rozpoczynamy zawsze od sporządzenia wykresu Wykresy, które reprezentują obrazowo związek pomiędzy zmiennymi, nazywane są wykresami rozrzutu Wzrokowa ocena ułatwia określenie siły i rodzaju zależności Ryszard E. Zach „Elementy psychologii”

21 Analiza związku korelacyjnegoW prostokątnym układzie współrzędnych na osi odciętych zaznaczamy wartości jednej zmiennej, a na osi rzędnych - wartości drugiej zmiennej Punkty odpowiadające poszczególnym wartościom cech tworzą korelacyjny wykres rozrzutu Rzadko się zdarza, że zaznaczone punkty leżą dokładnie na linii prostej (pełna korelacja); częściej spotykana konfiguracja składa się z wielu zaznaczonych punktów leżących mniej więcej wzdłuż konkretnej krzywej (najczęściej linii prostej Ryszard E. Zach „Elementy psychologii”

22 Liczbowe wyrażenie korelacjiKorelacje wyrażone są przez liczby z przedziału od -1 do +1 (siła związku) korelacja równa 1 oznacza, że dwie zmienne są całkowicie i wprost proporcjonalnie skorelowane korelacja równa -1 oznacza, że dwie zmienne są całkowicie i odwrotnie proporcjonalnie skorelowane korelacja równa 0 oznacza, że dwie zmienne nie są ze sobą skorelowane, czyli nie można tu mówić o związku liniowym między zmiennymi Ryszard E. Zach „Elementy psychologii”

23 Rodzaje korelacji KORELACJA LINIOWA DODATNIA KORELACJA LINIOWA UJEMNAKORELACJA KRZYWOLINIOWA BRAK KORELACJI Ryszard E. Zach „Elementy psychologii”

24 Zalety metody korelacyjnejmożliwość badania wzajemnych powiązań między zmiennymi możliwość systematycznego porównywania osób i grup możliwość kontrolowania jakości pomiaru (standaryzacja, obiektywność, normalizacja) – chodzi tu o metody badań korelacyjnych (zbieranie danych), w skład których wchodzą: obserwacja naturalna, sondaż, studium przypadku, badania archiwalne, kwestionariusze - testy możliwość badania zjawisk gdzie zmiana/kontrola jest niemożliwa łatwość/wydajność Ryszard E. Zach „Elementy psychologii”

25 Wady metody korelacyjnejnie pozwala na wnioskowanie przyczynowo-skutkowe (stosując korelację możemy jedynie stwierdzić, że coś współistnieje z czymś, że dwie zmienne są ze sobą powiązane ale nie możemy określić co z czego wynika, co jest przyczyną a co skutkiem) badacz nie manipuluje zmiennymi i chcąc dokonać interpretacji stwierdzonego związku między zmiennymi, to musi wyjść poza dane korelacyjne problem z korelacją pozorną – wyeliminowanie wpływu na obie zmienne trzeciej zmiennej Ryszard E. Zach „Elementy psychologii”

26 Badania eksperymentalneRyszard E. Zach „Elementy psychologii”

27 Eksperyment Stanleya MilgramaRyszard E. Zach „Elementy psychologii”

28 Eksperyment Eksperyment – metoda badania relacji przyczynowo-skutkowych Badacz losowo przydziela uczestników eksperymentu do różnych sytuacji i upewnia się, że sytuacje te są identyczne z wyjątkiem jednego, zdefiniowanego przez zmienną niezależną (badacz oczekuje, że tenże jedyny warunek będzie miał przyczynowy wpływ na reakcje ludzi) Celem jest określenie związków przyczynowo-skutkowych Występuje tu bezpośrednia interwencja badacza Ryszard E. Zach „Elementy psychologii”

29 Kanon jedynej różnicy możemy zastosować, gdy wielokrotnie zaobserwujemy, iż np. Zjawisko Z występuje, gdy zachodzą zjawiska A, B, C, D, E Zjawisko Z nie występuje, gdy zachodzą zjawiska A, B, D, E, lecz brak C Przypuszczamy wtedy, że prawdopodobnie zjawisko C ma istotny związek z występowaniem zjawiska Z Ryszard E. Zach „Elementy psychologii”

30 Kanon jedynej różnicy Np. codziennie na korytarzu na 5 piętrze gmachu B WZ na podłodze leżały niedopałki papierosów. Przebywało tam stale pięciu pracowników. Gdy Ryszard wyjechał na urlop, to zawsze było czysto. Któż jest brudasem? Najprawdopodobniej Ryszard. (Możemy to sprawdzić dodatkowo metodą zgodności. Kiedy Adam wyjechał na urlop, a reszta została, było brudno. To samo było w czasie urlopu Bogdana, Czesława, Damiana, jeśli tylko w biurze pozostawał Ryszard-śmieciuch.) Możemy sformułować kanon jedynej różnicy: Jeżeli zjawisko Z stale występowało, gdy wystąpiło zjawisko X; i stale nie występowało, gdy nie wystąpiło zjawisko X, choć inne poprzednio występujące zjawiska zachodziły również i w tych przypadkach — to prawdopodobnie zjawisko X ma istotny związek ze zjawiskiem Z. Ryszard E. Zach „Elementy psychologii”

31 Badania korelacyjne a badania eksperymentalneW analizie danych będących wynikiem eksperymentu zdarza się obliczać korelacje między zmiennymi, w szczególności pomiędzy tymi, którymi manipulujemy a tymi, na które ta manipulacja wpłynęła Dane z badania eksperymentalnego dostarczają najczęściej informacji lepszej jakościowo niż dane z badań korelacyjnych Jedynie badania typu eksperymentalnego mogą efektywnie dowieść relacji przyczynowej między zmiennymi. Jeśli na przykład stwierdzimy, że ilekroć zmieniamy wartość zmiennej A, to zmienia się wartość zmiennej B, wówczas możemy wysnuć wniosek, że zmienna A wpływa na zmienną B Ryszard E. Zach „Elementy psychologii”

32 Zmienne Istnieją dwa podstawowe rodzaje zmiennych niezależne zależneOprócz tych zmiennych wyróżniamy jeszcze zmienne pośredniczące zmienne przeszkadzające (dystraktory) Ryszard E. Zach „Elementy psychologii”

33 Zmienna zależna Zmienna zależna jest tym, co badamyPoznajemy ją dzięki analizie wyników badania zmienna, którą badacz mierzy, by sprawdzić, czy na nią wpływa zmienna niezależna (czy pojawi się oczekiwany efekt) Badacz zakłada, że zmienna zależna zależy od poziomu zmiennej niezależnej (np. czy liczba świadków zmienna niezależna ma wpływ na to czy ludzie pomogą ofierze zmienna zależna) Ryszard E. Zach „Elementy psychologii”

34 Zmienna niezależna Zmienna niezależna to to, na podstawie czego określamy zmienną zależną Jest ona kontrolowana przez badacza Zmienną niezależną (kontrolowana, przyczynę) badacz zmienia albo różnicuje, aby stwierdzić, czy ma ona wpływ na jakąś inną zmienną Badacz oczekuje, że będzie ona powodowała zmiany w jakiejś innej zmiennej (zależnej) Jest ona bezpośrednio kontrolowana przez eksperymentatora Ryszard E. Zach „Elementy psychologii”

35 Zmienne zależne a zmienne niezależneNiezależnymi nazywamy te spośród zmiennych, których wartość możemy zmieniać (zmienne manipulowane) Zmienne zależne są jedynie mierzone lub rejestrowane Terminy zależny i niezależny mają zastosowanie głównie w badaniach typu eksperymentalnego, gdzie pewne zmienne są manipulowane i w tym sensie są one niezależne od początkowych wzorców zachowania, intencji itp. cech obiektów Ryszard E. Zach „Elementy psychologii”

36 Zmienna niezależna (X)Zmienna niezależna (kontrolowana, przyczyna) – zmienna, którą badacz zmienia albo różnicuje, aby stwierdzić, czy ma ona wpływ na jakąś inną zmienną jest zmienną, nad którą badacz sprawuje w badaniu kontrolę i którą manipuluje  badacz oczekuje, że ta właśnie zmienna będzie powodowała zmiany w jakiejś innej zmiennej zmienna niezależna musi być co najmniej na dwóch poziomach np. manipulowanie oświetleniem a poziom wykonania zadania Zmienna zależna (mierzona, badana, skutek) – zmienna, którą badacz mierzy, by sprawdzić, czy na nią wpływa zmienna niezależna czy pojawi się oczekiwany efekt. Jest to zmienna związana z zachowaniem, reakcjami uczestników badania np. podawanie informacji zwrotnych lub nie a postęp w uczeniu się badacz zakłada, że zmienna zależna zależy od poziomu zmiennej niezależnej np. czy liczba świadków [zmienna niezależna] ma wpływ na to czy ludzie pomogą ofierze [zmienna zależna] y Zmienna zależna (Y) x Zmienna niezależna (X) Ryszard E. Zach „Elementy psychologii”

37 Grupa eksperymentalna i grupa kontrolnaW każdym eksperymencie musimy mieć co najmniej dwie grupy badawcze grupa eksperymentalna – grupa osób (roślin, obiektów itp.) poddana oddziaływaniu zmiennej niezależnej, którą badamy grupa kontrolna – grupa badanych o tych samych cechach co grupa eksperymentalna, podlegająca tym samym, co i ona procedurom – z jednym wyjątkiem – nie poddaje się jej oddziaływaniu zmiennej niezależnej, której wpływ się bada Ryszard E. Zach „Elementy psychologii”

38 Efekt placebo Zjawisko poprawy zdrowia lub samopoczucia u osoby przyjmującej substancję obojętną farmakologicznie Efekt obserwowany jest najczęściej w badaniach eksperymentalnych (testowania leków, w badaniach psychologicznych i terapii) Placebo, substancja obojętna farmakologicznie, podawana jest zwykle uczestnikom grupy kontrolnej. Osoby przyjmujące placebo nie są tego świadome, są przekonane, że przyjmują lekarstwo, które może umożliwić im wyleczenie Porównanie skuteczności leczenia w GE, w której pacjenci rzeczywiście przyjęli lekarstwo, z wynikami osób z GK, które przyjęły placebo, umożliwia sprawdzenie, czy testowany lek ma faktycznie oczekiwane właściwości lecznicze Ryszard E. Zach „Elementy psychologii”

39 Dobór losowy metoda doboru próby badanej, do której osoby, wybierane są z operatu losowania, za pomocą określonej techniki losowania i zgodnie z zasadami rachunku prawdopodobieństwa istotą doboru losowego nie jest losowanie, ale prawdopodobieństwo znalezienia się w próbie Ryszard E. Zach „Elementy psychologii”

40 Dobór losowy badacz bada, ilu Polaków z miasta X pije zielona herbatę i postanowi, że przebije cyrklem książkę telefoniczną i będzie dzwonić do wszystkich „przedziurawionych” abonentów, pytając o ich herbaciane preferencje, to jest to wprawdzie ślepe losowanie, ale nie jest to dobór losowy nie wszyscy mieszkańcy jego miasta mieli szanse znalezienia się w jego próbie (nie mają telefonów, mają zastrzeżone numery…) mimo losowania dobór nie jest losowy, a wyniki z próby nie mogą być uogólnione na populację mieszkańców jego miasta Ryszard E. Zach „Elementy psychologii”

41 Dobór losowy Losowy przydział badanych do grup maksymalizuje prawdopodobieństwo, że wpływ niekontrolowanych czynników zostanie wyrównany, ale tego nie gwarantuje Jeżeli badana grupa jest mało zróżnicowana pod względem wieku, szansa, że losowo podzielone grupy nie będą różnić się istotnie pod względem wieku, jest o wiele większa niż wtedy, gdy zróżnicowanie wieku badanych jest duże Im większe grupy, tym większa jest szansa, że za pomocą losowego podziału stworzymy „zbiorowe klony” Ryszard E. Zach „Elementy psychologii”

42 Eksperyment z badanie korelacyjneTyp badania Zmienna niezależna Rodzaj herbaty Zmienna Zależna Poziom energii Wnioskowanie przyczynowe Badanie eksperymentalne Manipulacja Picie lub nie zielonej herbaty w określonej sytuacji Pomiar poziomu Badanie poziomu w określonej sytuacji Możliwe przy losowym doborze do grupy Badanie korelacyjne Pomiar Liczby wypitych herbat Pomiar poziomu energii Uśredniony w wielu sytuacjach Niemożliwe Ryszard E. Zach „Elementy psychologii”

43 Ocena badań eksperymentalnych - dyskusjaNiski realizm sytuacyjny Realizm psychologiczny Ukrycie celu eksperymentu Niska trafność zewnętrzna badań. Czy próbka poddana badaniu jest reprezentatywna dla populacji Ryszard E. Zach „Elementy psychologii”

44 Pomiar i operacjonalizacjaRyszard E. Zach „Elementy psychologii”

45 Operacjonalizacja Motywacja to zmienna teoretyczna (nieobserwowalna, ukryta), która musi zostać zoperacjonalizowana, abyśmy mogli testować interesujące nas zależności Operacjonalizacja tłumaczenie pojęć abstrakcyjnych na coś mierzalnego proces przekształcania abstrakcyjnych pojęć, dotyczących przedmiotu badania, w konkretne wskaźniki i zmienne, dające się zmierzyć empirycznie. operacjonalizacja pojęcia „dobrobyt społeczny” może polegać na ustaleniu wskaźników, które zdaniem badaczy dotyczą tego pojęcia i są mierzalne w praktyczny sposób Ryszard E. Zach „Elementy psychologii”

46 Operacjonalizacja W naukach społecznych nie ma standardów tworzenia operacjonalizacji zmiennej teoretycznej Jeżeli zmienną teoretyczną jest poziom wiedzy, to możemy ją mierzyć za pomocą testu egzaminacyjnego. Wynik testu będzie wskaźnikiem wiedzy. Wynik w teście jest zmienna empiryczną (obserwowalną), która może być lepszym lub gorszym wskaźnikiem zmiennej teoretycznej (nieobserwowalnej), ponieważ na jej wartości wpływają także zmienne zakłócające takie jak: stopień motywacji, poziom koncentracji – błędy w systemie oceniania, pomyłki… Ryszard E. Zach „Elementy psychologii”

47 Miary tendencji centralnej i zróżnicowania: średnia i wariancjaW obu doniczkach średnia wysokość kwiatków wynosi 180. To, co je różni, to stopień skupienia wyników wokół średniej. Ryszard E. Zach „Elementy psychologii”

48 Wariancja i odchylenie standardoweDla każdego kwiatka możemy obliczyć jego „odległość” od średniej, odejmując od X (wysokość kwiatka) M (średnią arytmetyczną wysokości wszystkich kwiatków w doniczce) Zsumowanie podniesionych do kwadratu różnic X – M da nam miarę rozproszenia wyników wokół średniej, oznaczaną jako SS Aby miara nie zależała od wielkości próby, musimy uśrednić SS, dzieląc ją przez liczbę stopni swobody określoną na podstawie liczebności próby (n – 1). W doniczce jest 7 kwiatków, zatem n = 7, czyli n–1=6 Wynikiem tych obliczeń jest podstawowa miara zróżnicowania dla próby, nazywana wariancją. Pierwiastek kwadratowy z wariancji nazywamy odchyleniem standardowym Ryszard E. Zach „Elementy psychologii”

49 Wariancja - miara statystyczna, wykorzystywana do określenia przeciętnego odchylenia kwadratowego od średniej Odchylenie standardowe - wskazuje na przeciętne rozrzucenie wartości zmiennej wokół jej średniej. Im większe odchylenie standardowe, tym większe jest zróżnicowanie wartości średniej wśród wszystkich analizowanych przypadków Ryszard E. Zach „Elementy psychologii”

50 Wprowadzenie do metodologii badań korelacyjnych i eksperymentalnychRyszard E. Zach „Elementy psychologii”

51 Grażyna Wieczorkowska „Elementy badań społecznych”Literatura Grażyna Wieczorkowska „Elementy badań społecznych” Ryszard E. Zach „Elementy psychologii”

52 Sprawdzian nr 1 Ryszard E. Zach „Elementy psychologii”