1 Elementy socjologii Katedra Psychologii i Socjologii ZarządzaniaZakład Socjologii Organizacji i Historii Biznesu zespół socjologiczny: mgr Maria Korolczuk, mgr Michał Kozłowski, stała współpraca: mgr Karolina Stangret Elementy Socjologii. Wydział Zarządzania UW © Michał Kozłowski, 2017

2 Tomasz Ochinowski dr psychologii, dr hab. zarządzaniaKierownik Zakładu Tomasz Ochinowski dr psychologii, dr hab. zarządzania pracownik Wydziału Zarządzania UW Katedra Psychologii i Socjologii Zarządzania Kierownik Zakładu Socjologii Organizacji i Historii Biznesu trener umiejętności społecznych („Trener roku 2006” zdaniem klientów firmy Institute for International Research. Polska) i doradca biznesowy; historyk historiografii oraz historyk biznesu, wykorzystujący perspektywę historiograficzną do szukania odpowiedzi na pytania o to, co przeszłość robi z organizacjami i ich otoczeniem oraz co organizacje i ich otoczenie robią z przeszłością; poszukujący w tradycjach biznesowych inspiracji dla innowacyjnych działań obecnych firm i instytucji; członek redakcji rocznika „Polska Kilo”, Instytut Historii PAN; także wykładowca w Instytucie Historycznym UW Elementy Socjologii. Wydział Zarządzania UW © Michał Kozłowski, 2017

3 Jak zaliczyć przedmiot?obecność na zajęciach dopuszczalne 2 nieobecności – nadwyżkę można zaliczyć na dyżurze aktywność: lektura tekstów zadawanych na poszczególne zajęcia należy przygotować przed zajęciami odpowiedzi na pytania do tekstu opracowanie studiów przypadków (czasem są o charakterze badań terenowych) przewidzianych na poszczególne zajęcia omówienie pojęć kluczowych dla danych zajęć udział w projekcie badawczym Egzamin ustny (to rzecz najważniejsza) można korzystać z własnoręcznych notatek, zalecana literatura dodatkowa Elementy Socjologii. Wydział Zarządzania UW © Michał Kozłowski, 2017

4 Aleksander Matejko (1924- 1999) in memoriamElementy Socjologii. Wydział Zarządzania UW © Michał Kozłowski, 2017

5 socjologa interesuje funkcjonowanie miejsca pracy „jako organizacji techniczno- ekonomicznej i równocześnie jako społeczności ludzkiej” (wg. A. Matejki, Więź i konflikt w zakładzie pracy. Warszawa: KiW, s. 210)

6 Zarządzanie (rys. ze strony yeti.jpg)ekonomia + socjologia

7 Elementy Socjologii. Wydział Zarządzania UW. © Michał Kozłowski, 2017Temat 1: A po co mi to? Elementy Socjologii. Wydział Zarządzania UW © Michał Kozłowski, 2017

8 Elementy Socjologii. Wydział Zarządzania UW. © Michał Kozłowski, 2017UPRZEDZENIA Elementy Socjologii. Wydział Zarządzania UW © Michał Kozłowski, 2017

9 Elementy Socjologii. Wydział Zarządzania UW. © Michał Kozłowski, 2017

10 Elementy Socjologii. Wydział Zarządzania UW. © Michał Kozłowski, 2017Zrozumieć socjologię „Studenci uważają czasem idee i dane socjologiczne za trudne do zrozumienia. Moim zdaniem wynika to po części z tego, że socjologia wymaga zdecydowanego odłożenia na bok osobistych poglądów i przekonań, kiedy analizuje się wyniki badań i teorie” Anthony Giddens Elementy Socjologii. Wydział Zarządzania UW © Michał Kozłowski, 2017

11 Elementy Socjologii. Wydział Zarządzania UW. © Michał Kozłowski, 2017

12 Wyobraźnia socjologiczna„…pozwala nam dostrzec, jak wiele zdarzeń, na pozór dotyczących tylko jednostki, w rzeczywistości odzwierciedla szersze kwestie” Anthony Giddens Elementy Socjologii. Wydział Zarządzania UW © Michał Kozłowski, 2017

13 Wyobraźnia organizacyjna„…zdolność do czynienia niezwyczajnych związków między ludźmi, rzeczami, perspektywami i doświadczeniami (…), która rozkwita poprzez otwarcie się na poczucie zdziwienia oraz poprzez bycie w kontakcie z tym, co inspiruje” Kociatkiewicz, J. i Kostera, M. (2012). Sherlock Holmes and the adventure of the rational manager: Organizational reason and its discontents. Scandinavian Journal of Management, 28, pp. 162–172. Monika Kostera i Jerzy Kociatkiewicz Elementy Socjologii. Wydział Zarządzania UW © Michał Kozłowski, 2017

14 Wiedza o socjologii Potoczna wiedza o społeczeństwieoparta na spostrzeżeniach przypadkowych i osobistych fragmentaryczna i niespójna apodyktyczna (nie stroni od zdecydowanych ocen, zaleceń, sądów wartościujących) Piotr Sztompka Elementy Socjologii. Wydział Zarządzania UW © Michał Kozłowski, 2017

15 „Prehistoria” - Ibn Chaldun 1332-1406Historia Powszechna, Kilab al- ’ba ( ); „Prolegomena”, „Wstęp”, „Muqaddima” (1377) teoria dynamiki świata społecznego i jego struktur teoria pracy jako kreatywnej siły kształtującej w określonych warunkach stosunki społeczne ’umran: nauka o zbiorowości ludzkiej Człowiek jest istotą społeczną (por. Arystoteles ) Zorganizowanie się ludzi w społeczeństwo odpowiada naturalnym potrzebom człowieka Realizacja potrzeb i obrona przed agresją wymaga udziału i współpracy większej liczby ludzi Dlatego: społeczeństwo konieczne dla rodzaju ludzkiego W każdej społeczności konieczna jest władza zaradcza - waz’i – broni zbiorowości, a zarazem hamuje agresję jednych członków zbiorowości wobec drugich asabia (asabijja) „solidarność grupowa”, więzy krwi, emocjonalna identyfikacja wzmacniana lub nawet współtworzona przez wspólnie wyznawaną religię obok czynników ekonomicznych w znaczący sposób warunkuje życie społeczne wyznacza duchowe zasady rządzenia posługiwanie się zasadami „asabia” legitymizuje władzę; zatracenie „asabia” w sposób konieczny powoduje utratę dominującej pozycji danego narodu, która przechodzi do innych podmiotów Ibn Chaldun Elementy Socjologii. Wydział Zarządzania UW © Michał Kozłowski, 2017

16 Nazwa „socjologia” – August Comte 1838 rok„Przekonanie, że metody naukowe można i powinno się stosować do badania zjawisk dotyczących człowieka w tej samej mierze co do wyjaśniania zjawisk natury, było w istocie jedną z cech charakterystycznych zachodzących w tym okresie przemian. W efekcie – obok ekonomii i etnografii – pojawiły się socjologia, antropologia, geografia człowieka, nauki polityczne i wreszcie psychologia i psychiatria.” Norman Davis „Rozciągnięcie na świat społeczny nowoczesnej perspektywy naukowej, stosowanej już od XVII w. w odniesieniu do świata przyrody – w astronomii, fizyce, chemii, biologii – dało początek naukowej socjologii” Piotr Sztompka August Comte Elementy Socjologii. Wydział Zarządzania UW © Michał Kozłowski, 2017

17 „Współczynnik humanistyczny”wszelkie fakty społeczne, w odróżnieniu od przyrodniczych zawsze wiążą się z działalnością konkretnych ludzi są faktami „czyimiś, a nie niczyimi” mieszczą się w zakresie życiowych doświadczeń jednostek ludzkich lub zbiorowości podmioty (jednostki lub zbiorowości) stykają się z faktami społecznymi, postrzegają je, doznają, przeżywają, interpretują i oceniają = fakty społeczne mają z natury zawarty w sobie „współczynnik humanistyczny” fakty społeczne można badać tylko z perspektywy ludzi, w których doświadczeniu wspomniane fakty występują należy postawić się w położeniu wspomnianych ludzi, „patrząc na świat ich oczami, rozszyfrowując ich hierarchie wartości, systemy reguł jakimi się posługują” (P. Sztompka, Socjologia i Społeczeństwo. W: Szlachta, B. [red.], Słownik społeczny. Kraków 2004, s. 1227) należy badać społeczeństwo zawsze z uwzględnieniem „współczynnika humanistycznego”, „ a nie w drodze oderwanej, zewnętrznej obserwacji” (jak wyżej). Florian Znaniecki Wiliam Thomas Elementy Socjologii. Wydział Zarządzania UW © Michał Kozłowski, 2017

18 Elementy Socjologii. Wydział Zarządzania UW. © Michał Kozłowski, 2017…a za tydzień… Organizacje w perspektywie socjologicznej Elementy Socjologii. Wydział Zarządzania UW © Michał Kozłowski, 2017

19 Na następne zajęcia Lektura: * Kostera, M. i Zawadzki, M. (2015). Zarządzanie dla ludzi, Dziennik Opinii. Krytyka Polityczna, nr 105, 2015, dostępne w : [pobrane ]. Proszę scharakteryzować dwa ujęcia organizacji przedstawione w tym tekście. *Kostera, M. (2012). Organizations and Archetypes. Chetltenham, Northampton: Edward Elgar, chapter 1. “A humanistic manifesto for sustainable management” , pp Proszę czytać ten tekst tak, by uzyskać odpowiedź na pytanie: do czego lektura prac socjologicznych może się przydać praktykom zarządzania na przykładzie myśli Zygmunta Baumana, Richarda Sennetta i Georga Ritzera ? Grupa ćwiczeniowa zostanie podzielona na trzy podgrupy. Każda z podgrup zajmie się jednym z wymienionych naukowców. Studium przypadku: *Matejko, A. (1969). Więź i konflikt w zakładzie pracy. Warszawa: KiW, rozdz. VIII: „Społeczny mechanizm zakładu pracy”, s Proszę na podstawie tego tekstu ułożyć projekt analizy socjologicznej Uniwersytetu Warszawskiego. Pojęcia kluczowe: Organizacja (s ), Biurokracja (s ) oraz Refleksyjność (s ). W: Giddens, A. i Sutton, Ph. W. (2014). Socjologia. Kluczowe pojęcia, tłum. Siara, O. i Tomanek, P. Warszawa: PWN.

20 główne podmioty otoczenia społecznego T. Ochinowskiego

21 trzy metafory społeczeństwa trzy socjologie (Piotr Sztompka)Orientacja systemowa i rozwojowa Auguste Comte ( , Francja), Herbert Specner ( , Wlk. Brytania) , Talcott Parsons ( , USA) metafora biologiczna: społeczeństwo to swoisty organizm, całość złożona z wielu elementów; coś więcej niż cechy jej składników; wykazuje swoiste cechy rozwoju dziś: w analizach i teoriach globalizacji, postępu technologicznego i cywilizacyjnego, modernizacji

22 trzy metafory społeczeństwa trzy socjologie (Piotr Sztompka)2. Orientacja indywidualistyczna Max Weber ( , Niemcy), Anthony Giddens (ur. 1938, Wlk. Brytania) metafora fizyczna (podejście atomistyczne): społeczeństwo to konglomerat działań jednostkowych; zadaniem socjologii jest ich wnikliwa analiza i „rozumiejąca interpretacja”; prawidłowości i prawa społeczne dotyczą ludzkich działań dziś: badanie zmian społecznych i historycznych, „stawania się” społeczeństwa

23 trzy metafory społeczeństwa trzy socjologie (Piotr Sztompka)3. Orientacja relacyjna Georg Simmel ( , Niemcy) Herbert Mead ( , USA), Pierre Bourdieu ( , Francja), Michel de Certeau ( , Francja), Michael Billig (ur. 1947, Wlk. Brytania) metafora matematyczna (geometryczna): jednostki ludzkie wchodzą ze sobą w rozmaite relacje, które przybierają różne formy społeczne; cechy i prawidłowości całości społecznych dają się wywieść z konfiguracji jednostek, a cechy i prawidłowości działań jednostkowych – z lokalizacji jednostek w sieciach relacji międzyludzkich; wspomniane konfiguracje i sieci nieustannie zmieniają się; społeczeństwo nie jest bytem, ale procesem – nieustannie staje się

24 metafora „przestrzeni międzyludzkiej” (P. Sztompka, za J. Tischnerem)ludzie zawsze żyją i działają w otoczeniu innych, pozostając z nimi w relacjach (realnych/ wyobrażonych/ wirtualnych…) nawet gdy człowiek jest sam, treścią jego życia pozostaje odniesienie do innych (kieruje się „wewnętrzną konwersacją”, Archer) przestrzeń międzyludzka podlega procesowi ciągłego stawania się dzięki coraz to innym konfiguracjom relacji międzyludzkich; zbiorowości zmieniają się, bo sieci relacji w nich bogacą się lub rozpadają, jednostki zmieniają się, bo ich „osobista” sieć włącza nowe elementy, a pozbywa się innych całości społeczne istnieją realnie tylko o tyle i dopóty, o ile i dopóki wypełnia je jakaś przestrzeń międzyludzka

25 przestrzeń międzyludzkaistotne relacje i wzajemne odniesienia między członkami całości społecznych (grup, wspólnot, stowarzyszeń, instytucji, państw narodowych, społeczeństwa globalnego) Peter Worsley: dopiero w naszych czasach ludzkość istnieje naprawdę, a nie tylko w fantazji poetów i filozofów; proces globalizacji umożliwił wytworzenie rzeczywistych relacji, zależności, powiązań między ludźmi ponad wszystkimi granicami „społeczeństwo jest wszystkim tym, co dzieje się pomiędzy ludźmi” (P. Sztompka)

26 orientacja relacyjna c.ddziś: @ interakcjonizm symboliczny: życie społeczne jest konstytuowane przez interakcje i komunikowanie się ludzi; wszystko, co specyficznie ludzkie, tworzy się w interakcjach i komunikacji z innymi (H. Mead) @ podejście retoryczne/ dyskursywne: psychika i życie społeczne są konstytuowane przez specyficznie ludzką zdolność argumentowania; są wynikiem zewnętrznej lub wewnętrznej dyskusji (M. Billig)

27 „odkrywcy codzienności”Georg Simmel ( , Niemcy) i Michel de Certeau ( , Francja) socjologia życia codziennego: praktyki codzienności Co robią „zwykli ludzie” ?

28 w ich przedsiębiorstwach)co robią „zwykli ludzie” ? Michel de Certeau (1990/ 2008): strategie a taktyki „strategia” = „rachunek sił możliwy z chwilą, gdy w jakimś ‘środowisku’ można wyodrębnić podmiot woli lub władzy” „taktyka” = „taki rachunek, który nie może liczyć na to, co własne”; dążenie do „chwytania” możliwości zysku; rozgrywanie zdarzeń tak, by uczynić z nich „sposobności” pracownicy jako „użytkownicy społecznych kodów” zmieniają je w „metafory i elipsy własnych poszukiwań” „Panujący porządek wspiera owe niezliczone produkcje; uniemożliwiając jednocześnie dostrzeżenie tej twórczości (tak na przykład dzieje się z „szefami’, którzy nie potrafią dostrzec, co innego powstaje w ich przedsiębiorstwach)

29 Kurczewski, J. (1988), Z pamiętnika życia codziennego, Res Publica,perspektywa socjologii codzienności w badaniu rzeczywistości organizacyjnej: perspektywa socjologii codzienności w badaniu rzeczywistości organizacyjnej: perspektywa socjologii codzienności w badaniu rzeczywistości organizacyjnej: „zapis i refleksja” identyfikacja faktu społecznego oraz „obarczenie zbiorowości ludzkiej odpowiedzialnością za taki, a nie inny kształt faktu w różnych jego fazach życiowych” Kurczewski, J. (1988), Z pamiętnika życia codziennego, Res Publica, nr 10, s, 7 - kanoniczne dla tej perspektywy badania w Polsce: „Umowa o kartki”, Kurczewski, J. (red.) (1985/ 2004); seminarium „Pamiętnik życia codziennego” w warszawskim środowisku socjologicznym

30 główne kategorie socjologii codzienności:fakt społeczny, odpowiedzialność zbiorowości ludzkiej za kształt tego faktu w różnych jego fazach życiowych przestrzeń międzyludzka Perspektywa mająca na celu zaradzenie narzekaniu na oderwanie się socjologii od życia. „Jest w tym (…) oczywiście tendencja dialektyczna. Albo zarzuca się zbyt wiele teorii i spekulacji, albo za dużo detalu bez uogólnień. Tymczasem najlepiej jest dbać o jedno i drugie.” Kurczewski, J. (1988). Z pamiętnika życia codziennego, Res Publica, nr 10, s. 7.

31 biurokracja = racjonalna organizacjamarzenie Maxa Webera biurokracja = racjonalna organizacja jej cele i reguły pomagają zwiększyć wydajność oraz pozwalają uniknąć zła, jakie wynika z faworyzowani pracowników na podstawie subiektywnych cech osobistych (wg. R. Kocha)

32 biurokracja idealna (http://www.netencyclo.com/pl/Biurokracja)„Zatrudnieni w urzędzie podlegają władzy jedynie w zakresie swoich oficjalnych obowiązków o bezosobowym charakterze. Posiadają więc wolność osobistą. Hierarchia urzędów w jakich działają jest jasno zdefiniowana. Każdy urząd odznacza się jasno zdefiniwanym zakresem kompetencji. Sprawowanie urzędu powiązane jest z dobrowolnie zawartą umową. Bardzo istotną rolę przy wyborze kandydata odgrywają jego kwalifikacje zawodowe.

33 biurokracja idealna c.d. (http://www.netencyclo.com/pl/Biurokracja)Pobory biurokratów odznaczają się ustaloną wysokością, wypłacaną w gotówce, pracownicy nabywają uprawnienia emerytalne. Jednak w niektórych przypadkach organ ma prawo do odwołania mianowanego urzędnika, natomiast ten ma zawsze prawo do rezygnacji. Sprawowany urząd jest traktowany jako jedyne lub główne zatrudnienie danej osoby. Zwierzchnicy mogą urzędnikowi przyznać awans uwarunkowany stażem pracy, osiągnięciami. Urzędnik pracuje w całkowitym oderwaniu od własności środków administrowania i nie ma prawa do "zawłaszczenia" swojego stanowiska. Jest on poddany ścisłej, systematycznej dyscyplinie i kontroli. ”

34 Analiza socjologiczna Wydziału Zarządzania UWElementy Socjologii. Wydział Zarządzania UW 2017

35 Work expands so as to fill the time available for its completionPrawo Parkinsona Pracy przybywa tyle, ile potrzeba do zapełnienia czasu przeznaczonego dla jej wykonania Work expands so as to fill the time available for its completion

36 Organizacja typu MP3 (Richard Sennett)Procesor (nowa jakość nadzoru) Liczy się wynik : wewnętrzna KONKURENCJA Celowe skrajne nierówności materialne („the winner takes it all”) Peryferia z procesorem łączą transakcje a nie relacje (G.Soros) „Wola korporacji jest realizowana” konsultanci (np. Jeffrey Sachs w Polsce w 1989r.) – unikanie odpowiedzialności Brak więzi powodem trudności z utrzymanie autorytetu nieformalnego (częste zmiany kierownictwa, dystans, „zarządzanie em”) Dystans : peryferia są „daleko” od centrum Krzysztof Goś Mateusz Sezonow

37 Trzy deficyty społeczneI. Mała lojalność wobec organizacji II. Zmniejszanie się zaufania między pracownikami III. Zubożenie wiedzy instytucjonalnej Krzysztof Goś Mateusz Sezonow

38 Jak w tym wszystkim znajduje się współczesny człowiek?Krzysztof Goś Mateusz Sezonow

39 rzetelny pracownik stracił swoją „widownię” Nowa rzeczywistość...? brak stabilności rzetelny pracownik stracił swoją „widownię” ograniczenie długofalowego planowania na rzecz teraźniejszości „Chcę tu i teraz” - brak gotowości do poświęceń zwycięzca bierze wszystko Lotus Notes – technologia a człowiek zmiana oczekiwań wobec stanowiska Może więc za szybko pogrzebano Webera? Krzysztof Goś Mateusz Sezonow

40 Elementy Socjologii. Wydział Zarządzania UW 2017…a za tydzień… Gdy nie wiadomo o co chodzi… Pieniądz, giełda, inwestowanie oczyma socjologa Elementy Socjologii. Wydział Zarządzania UW 2017

41 Na przyszłe zajęcia Lektura: *Zelizer, V. A. (2008). (Prze)znaczenie pieniądza, tłum. Korzewski, M. W: Sztompka, P. i Bogunia – Borowska, M. (red.), Socjologia codzienności. Kraków: Znak, s. 288 – 317. Proszę wypisać wszystkie zmienne występujące w tekście oraz słowa klucze, a także poszukać w nim odpowiedzi na tradycyjne pytanie: „czy pieniądze dają szczęście ?” Studium przypadku: *Statman, M. (2012). Czego naprawdę chcą inwestorzy, tłum. Markiewicz, M. Warszawa: Wydawnictwa Fachowe CeDeWu, rozdział 5 „Przyłączamy się do stad i pompujemy bańki”, s oraz *Grochowska, M. (2016). Big short, Kino, nr 1, s. 75. Proszę obejrzeć film Adama McKay „BigsShort” i poszukać w nim przykładów zjawisk opisanych przez Statmana Pojęcia kluczowe: Ryzyko (s ), Nowoczesność (s ) , Ponowoczesność (s ) oraz Metody ilościowe/jakościowe (s ). W: Giddens, A. i Sutton, Ph. (2014). Socjologia. Kluczowe pojęcia, tłum. Siara, O. i Tomanek, P. Warszawa: PWN

42 Temat 3: Wszystko na sprzedaż ? Zjawisko komercjalizacji życiaElementy Socjologii. Wydział Zarządzania UW 2017

43 Elementy Socjologii. Wydział Zarządzania UW 2017klient – nasz...? Zygmunt Bauman i in. KOSNUMERYZM                                                Elementy Socjologii. Wydział Zarządzania UW 2017

44 Zygmunt Bauman „postawa konsumencka” (wg A. Aldridga)1. pojmowanie życia „jako zespołu problemów, które można odseparować, mniej czy bardziej określić i w tym wyizolowaniu - rozwiązać” -nasze życie bardziej życiem decyzji niż przypadku, przeznaczenia lub losu -trzeba zarządzać własnym życiem tak jakbyśmy prowadzili niewielkie przedsiębiorstwo -gdy duży sukces to zostaje się gwiazdą wielkiej nowoczesnej korporacji Elementy Socjologii. Wydział Zarządzania UW 2017

45 Zygmunt Bauman „postawa konsumencka” c.d.2. „takie podejście rodzi poczucie powinności: jeśli nie staramy się rozwiązać jakiegoś problemu, ciąży na nas wina i wstyd” -oczekiwanie społeczne, że konsumpcję będzie się traktować jak pracę oraz praktykować ją jako obowiązek wobec społeczeństwa i siebie samego -konsumpcja jako powołanie ze strony społeczeństwa, które jest bardziej wymagające niż Bóg Elementy Socjologii. Wydział Zarządzania UW 2017

46 Zygmunt Bauman „postawa konsumencka” c.d.3. przeświadczenie: „na każdy kłopot jest jakiś sposób - trzeba tylko pójść w odpowiednie miejsce i nabyć właściwy przedmiot lub usługę” a) optymizm: każdy problem ma rozwiązanie; menedżerskie przekonanie: nie ma problemów, są jedynie szanse i możliwości b) wiara w ekspertyzę -głęboki związek konsumeryzmu i profesjonalizmu: suwerenny konsument potrzebuje stałego doradztwa i pomocy - Elementy Socjologii. Wydział Zarządzania UW 2017

47 Zygmunt Bauman „postawa konsumencka” c.d.4. istotne przekonanie: „jeśli nie możemy zapłacić w tej właśnie chwili, to przygotowano najróżniejsze systemy ratalne i kredytowe, między którymi możemy wybierać w zależności od stanu naszych dochodów” -utowarowienie kultury -Bocock: konsumeryzm = aktywna ideologia, mówiąca, iż „życie opiera się na kupowaniu rzeczy i przeżywaniu dostarczanych w pakietach doświadczeń” - - problemy produkowane po to, by można było sprzedawać na nie rozwiązania- Elementy Socjologii. Wydział Zarządzania UW 2017

48 Zygmunt Bauman „postawa konsumencka” c.d.5. „ w ramach postawy konsumenckiej sztuka życia to umiejętność wyszukiwania odpowiednich dóbr oraz wchodzenia w ich posiadanie, a więc umiejętność kupowania i gromadzenia nieodzownych po temu zasobów” -postawa konsumencka - częścią istnienia człowieka -tworzy te same lęki i frustracje, które pozornie uśmierza -ludzie nie tylko konsumują, ale stali się po prostu konsumentami -skutek: przeżywanie zubożonych duchowo życiorysów Elementy Socjologii. Wydział Zarządzania UW 2017

49 Zygmunt Bauman 3 fazy motywowania konsumentów„kupuj, bo jest Ci to potrzebne” „kupuj, bo możesz wybierać (bądź sobą)” „kupuj, bo nic nie musisz” Elementy Socjologii. Wydział Zarządzania UW 2017

50 Raymond Williams (wg. A. Aldridga) klient a konsument-ktoś, kto posiada trwałą relację interpersonalną z dostawcą -ma potrzeby, które sam niezależnie sobie wybrał; są one zaspakajanie przez sprzedawców konsument -abstrakcyjna postać na bezosobowym rynku -ma potrzeby tworzone prze ludzi, którzy je następnie zaspakajają -zamieszkuje „świat nasycony reklamą”, która staje się „podstępnym mechanizmem tworzenia potrzeb” Elementy Socjologii. Wydział Zarządzania UW 2017

51 Elementy Socjologii. Wydział Zarządzania UW 2017konsumeryzm -inne rozumienie pojęcia- (np. Nowa Encyklopedia Powszechna PWN) ruchy na rzecz ochrony konsumentów i reprezentacji ich interesów wobec producentów od pomocy klientom w dokonywaniu racjonalnych transakcji handlowych do kwestionowania konsumpcyjnego charakteru współczesnej cywilizacji główne cele organizacji tego typu: -działanie w charakterze grup nacisku -bycie źródłem informacji dla ludzi, którzy szukają jakości i wartości w nabywanych produktach/usługach Elementy Socjologii. Wydział Zarządzania UW 2017

52 Elementy Socjologii. Wydział Zarządzania UW 2017ale Raymond Williams: ironia organizacji konsumenckich - roztropni nabywcy określani tak samo jak konsumenci (teoretycznie przeciwieństwo) Adrian Aldridge: Consumers’ Association „dostarcza utowarowionej informacji indywidualnym konsumentom, ale nie jest w stanie wytworzyć dobrze poinformowanej społeczności” Elementy Socjologii. Wydział Zarządzania UW 2017

53 Elementy Socjologii. Wydział Zarządzania UW 2017Theodore Zeldin były kierownik jednego z najważniejszych programów badawczych Komisji Europejskiej „Przyszłość pracy” (...) ewolucja ludzkości nie wiedzie wprost ku społeczeństwu konsumpcyjnemu choć obfitość dóbr dla każdego i ogólna pomyślność to cele niemal uniwersalne. Drugą stroną owej ewolucji jest dążenie ku społeczeństwu usług, w którym podstawę stanowi osobista wiedza i niemal intymny kontakt z klientem, przeciwnie niż w społeczeństwie konsumpcyjnym, gdzie zakupu dokonuje się anonimowo, nie zamieniając ani słowa z kasjerem. Musimy dziś tak przebudować instytucje ekonomiczne, by przykładały więcej uwagi do naszych pragnień.”. * Zygmunt Bauman: to tylko miłe marzenie. Elementy Socjologii. Wydział Zarządzania UW 2017

54 Badanie zwyczajów zakupowych na Wydziale ZarządzaniaPodzielmy się na grupy i zbadajmy trzy punkty sprzedaży I piętro II piętro III piętro Pytania do sprzedawców: Czym się kierują klienci przy zakupie? W jaki sposób sprzedawca reklamuje swoje produkty? Pytania do klientów (min. 5 osób) Co zdecydowało o tym, że wybrałeś/wybrałaś właśnie ten produkt? Jakie znasz reklamy tego produktu? Opis otoczenia Jakie reklamy są obecne w otoczeniu? Co zachęca klientów do zakupu? Co odstrasza? Elementy Socjologii. Wydział Zarządzania UW 2017

55 Kapitał społeczny

56 Pierre Bourdieu (za Wikipedią, ale tym razem ma rację)zbiór rzeczywistych i potencjalnych zasobów, jakie związane są z posiadaniem trwałej sieci mniej lub bardziej zinstytucjonalizowanych związków wspartych na wzajemnej znajomości i uznaniu – lub inaczej mówiąc z członkostwem w grupie – która dostarcza każdemu ze swych członków wsparcia w postaci kapitału posiadanego przez kolektyw, wiarygodności, która daje im dostęp do kredytu w najszerszym sensie tego słowa. ("The Forms of Capital", 1985).

57 Robert Putnam (za Wikipedią)Kapitał społeczny odnosi się tu do takich cech organizacji społeczeństwa, jak zaufanie, normy i powiązania, które mogą zwiększyć sprawność społeczeństwa ułatwiając skoordynowane działania.Tak jak i inne postaci kapitału, kapitał społeczny jest produktywny, umożliwia bowiem osiągnięcie pewnych celów, których nie dałoby się osiągnąć, gdyby go zabrakło [...] Na przykład grupa, której członkowie wykazują, że są godni zaufania i ufają innym będzie w stanie osiągnąć znacznie więcej niż porównywalna grupa, w której brak jest zaufania [...] We wspólnocie rolników [...], w której rolnikowi inni pomagają ułożyć w stogach siano i gdzie narzędzia są powszechnie pożyczane, kapitał społeczny pozwala każdemu z farmerów na wykonywanie swojej pracy z mniejszym nakładem kapitału fizycznego w formie narzędzi i wyposażenia. Spontaniczna współpraca jest łatwiejsza dzięki społecznemu kapitałowi. (Demokracja w działaniu" 1983/1995, s. 258).

58 Bethnal Green modelowa wspólnota tradycyjne klasy robotniczej; swoista idylla klasy robotniczej; „raj” w „raju”: -wspólnota homogeniczna, -stabilna międzypokoleniowo, -sąsiedzka; solidarystyczna, -kolektywistyczna, - bez dążeń statutowych (ważniejszy charakter) -etyka wzajemności i bezinteresowna pomoc (efektywne mechanizmy społecznej kontroli wewnętrznej) równoważą bark zaufania do obcych i do oficjalnych instytucji -przywiązanie do lokalnych wartości i poszerzony system pokrewieństwa (matka-córka) przeprowadzka do „Greenleigh” (nowe osiedle na obrzeżach Londynu) = „upadek” -odizolowanie od krewnych, -wyobcowanie od nowych sąsiadów -koncentracja raczej na domu niż na ludziach, -stosunki z sąsiadami: mieszanka dumy i zawiści, -ludzie nie znają się na tyle dobrze, by móc oceniać się nawzajem po charakterze = status określany przez stan posiadania

59 Targówek warszawskie Bethnal Green. http://www. targowek. waw

60 Struktura pracy badawczej z zakresu nauk społecznychwedług propozycji Jerzego Brzezińskiego, Metodologia badań psychologicznych. Warszawa 1996 z uwzględnieniem jakościowych modeli badań

61 Przegląd podstawowej literatury związanej z problememważniejsze ustalenia badawcze kontrowersje, sprzeczne wyniki, niejasne interpretacje Sformułowanie problemu (pytania badawczego) zdefiniowanie zmiennych lub zjawisk uzasadnienie Sformułowanie hipotez [lub uzasadnienie: dlaczego w pracy nie ma hipotez?]

62 Zmienne zależne Zmienne niezależne Zmienne w badaniachKierunek związku przyczynowego (Uwaga ! Do uchwycenia tylko w eksperymentach i badaniach typu historycznego) oprac. Magdalena Popielewicz

63 2.2. Model badania: pomiar zmiennych/ „uchwycenie” zjawisk -2. Metoda 2.1. Osoby badane lub / i źródła materiału badawczego (sposób doboru/ uzyskania z uzasadnieniem) 2.2. Model badania: pomiar zmiennych/ „uchwycenie” zjawisk - model badań jakościowy czy ilościowy ? - uzasadnienie operacjonalizacja zmiennych –czyli skonstruowanie wskaźników zmiennych lub zjawisk

64 Dwa podstawowe paradygmaty współczesnych badań społecznychbadania ilościowe: Dwa podstawowe paradygmaty współczesnych badań społecznych zaangażowane badania jakościowe: zmienne i weryfikacja hipotez dotyczących populacji triangulacja i analiza dynamiki zjawisk w celu nowego naświetlenia problemu poprzez poszukiwanie wzorców Kociatkiewicz, J. i Kostera, M. (2014), Zaangażowane badania jakościowe, Problemy zarządzania, nr 1 (vol. 12), s

65 2. Metoda c.d. 2.3. Model analizy wynikówjakościowy czy ilościowy? - uzasadnienie jeśli jakościowy - to jakie reguły analizy są w nim przewidziane? jeśli ilościowy - to jakie operacje statystyczne są w nim przewidziane ? [testy parametryczne czy nieparametryczne?, jakie?, czy są przewidziane bardziej złożone techniki analizy ilościowej? jakie?] ewentualne programy komputerowe przewidziane przy analizie wyników 2.4. Schemat i plan badania 2.5. Przebieg badania

66 podstawowe metody stosowane w naukach społecznychobserwacja, wywiad, badania sondażowe, eksperymenty, metody historyczne i etnograficzne, podejście fenomenologiczne i retoryczne

67 Obserwacja Nieuczestniczącaola badacza w sposób dla wszystkich„(…) rola badacza w sposób dla wszystkich jednoznaczny określona jest jako nie mająca udziału w sytuacji społecznej, która jest badana.” Badacz obserwuje (nie interpretuje) wydarzenia mające miejsce w kręgach związanych z tematyką badań. Badacz prowadzi notatki z obserwacji. Źródło: Kostera, M. (2003), Antropologia organizacji. Metodologia badań terenowych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, oprac. Magdalena Popielewicz. Źródło: Kostera, M. (2003), Antropologia organizacji. Metodologia badań terenowych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN oprac. Magdalen oprac. Magdalena Popie

68 Obserwacja – „z czym to się je” ? (wg. rad dr. Tadeusza Kowalewskiego)Żeby nie była „zawracaniem głowy”, ale miała charakter naukowy (wprawdzie rym częstochowski, lecz przypomina o rzeczach ważnych): cel kryteria = obserwowane zmienne/ zjawiska wskaźniki zmiennych/ zjawisk (im więcej, tym lepiej w granicach rozsądku) dzienniczek ! interpretacja IIlustracje: klientow/ Elementy Socjologii. Wydział Zarządzania UW © Michał Kozłowski, 2017

69 1. PYTANIA OPISOWE (często pełnią rolę wprowadzającą) Pytania używane w badaniach etnograficznych przeprowadzanych metodą „kluczowych informatorów” (według Spradleya) 1. PYTANIA OPISOWE (często pełnią rolę wprowadzającą) -pytania typu „grand tour ” – próba wywołania bogatych w treści opowiadań, które są w pełni kierowane przez informatora: mogą dotyczyć typowych sytuacji: „Proszę opisać mi swój typowy dzień”; mogą być bardziej specyficzne: „Co zdarzyło się wczoraj?” („w poniedziałek...); mogą kierować uwagę informatora na jakąś konkretną działalność lub zadanie;

70 Pytania opisowe c.d. -pytania typu „mini-tour” – skupiają uwagę na mniejszych elementach doświadczeń (np. na rozmowie z szefem, spotkaniach integracyjnych, wypoczynku w dniu wolnym): np. „Czy może mi Pani/ Pani dać przykład czegoś, co może stać się przedmiotem rozmowy z szefem?” „Czy może Pani/ Pan opisać kilka sytuacji, które mogą doprowadzić do konfliktu w Pani/ Pana firmie?; mogą być prośbą o doświadczenia informatora, które miał odnośnie konkretnych elementów badanej rzeczywistości: np. „Proszę opowiedzieć mi o swojej ostatnie rozmowie z szefem”, „Proszę opisać mi ostatni konflikt w Pani/ Pana firmie, w który była Pani/ był Pan zaangażowany”. Uwaga: warto pamiętać o różnicach językowych, mogących występować między badaczem a informatorem.

71 Pytania używane w badaniach metodą „kluczowych informatorów” (według Spradleya)2. PYTANIA STRUKTURALNE = pytania włączające, rozszerzające i uwydatniające opis danego obszaru zainteresowań badacza: pytania weryfikujące - mają za zadanie: potwierdzić lub zweryfikować rozumienie przez badacza tego, jakie aspekty zawiera jego obszar zainteresowań, np. „Czy istnieją różne rodzaje spotkań integracyjnych w Pani/ Pana firmie?” l sprawdzić, czy dany termin usłyszany przez badacza mieści się w obszarze jego zainteresowań, np. „Czy ‘ danie komuś kopa’ oznacza jakiś rodzaj motywowania?”

72 Pytania strukturalne c.d.-pytania uwydatniające bogactwo opisu obszaru zainteresowań: „ramowe pytania zastąpienia”, np. po usłyszeniu zdania „Gdy jestem zdenerwowany w pracy idę do bufetu”, badacz powtarza część pierwszą i prosi o dokończenie przy pomocy innego stwierdzenia „pytania sortujące” – badacz podaje informatorowi zestaw terminów, każdy na oddzielnych kartkach i prosi o przyporządkowanie ich do danej kategorii, np. „ które z podanych stwierdzeń odnoszą się do motywowania pracowników?” -itp

73 Pytania używane w badaniach metodą „kluczowych informatorów” (według Spradleya) c.d.3. PYTANIA KONTRASTOWE – wyłączające oraz zwiększające ilość typów relacji w obszarze zainteresowań badacza: -prośba do informatora, by zweryfikował przeczucie badacza na temat istnienia różnych kategorii danego zjawiska, np. „Czy mam rację, iż jest różnica między spotkaniami integracyjnymi w ramach szkoleń, a tymi,, które organizowane są jako nagrody i tymi, które mają miejsce w okolicach świąt Bożego Narodzenia?” pytania wynikające z wiedzy badacza, np. „Powiedział mi Pan, iż gdy ma Pan zły nastrój do idzie Pan na siłownię. Czy może Pan wskazać inne powody, dla których Pan chodzi na siłownię, a w jakich wypadkach siłownia nic Panu nie daje?” prośby o wskazanie różnicy między znaczeniem terminów, np. „Jak jest różnica między motywowaniem a nagradzaniem?”

74 Pytania kontrastowe „potrójne pytania kontrastowe” – badany otrzymuje trzy terminy i pytanie „Które są podobne/ jednakowe, a które różnią się miedzy sobą?” „Czy ‘dać czadu’ i ‘dać powera’ oznacza to samo, podczas gdy ‘dać kopa’ znaczy coś innego/ coś jeszcze?’” „kontrastowe pytania sortujące”- prośba o podzielnie na mniejsze/ inne grupy - według kryteriów informatora- terminów pogrupowanych wcześniej przez badacza

75 Pytania kontrastowe c.d.pytania oceniające: nastawione na odkrycie wartości przypisywanych przez informatora wewnątrz kategorii ustalonych przez badacza, np. „ Jaki jest najlepszy rodzaj spotkań integracyjnych? A jaki najgorszy?”

76 ZASADY WYWIADÓW ETNOGRAFICZNYCHRóżne typy pytań powinny być zadawane równocześnie i powtarzać się Warto zadawać to samo pytanie w różnych momentach wywiadu (ułatwi to ujawnienie wszystkich możliwych przykładów, podobieństw i różnić związanych z danymi zdarzeniami lub terminami)

77 ZASADY WYWIADÓW ETNOGRAFICZNYCHNależy wyjaśniać dlaczego zadaje się dane pytanie i osadzać je w kontekście Nieetycznym jest ukrywanie głównej problematyki badań, ale wobec różnych osób należy w różny sposób ujawniać szczegóły tej problematyki Warto osadzać pytania w kontekście kulturowym i osobistym informatora, np. „Opisał Pan korzystanie z coachingu, gdy awansował Pan na wyższe stanowisko. Czy istnieją inne sytuacje, w których także mógłby Pan skorzystać z coachingu? Czy większość pracowników w Pana/ Pani firmie chce korzystać z coachingu w wypadku awansu?”

78 Funkcja pytań etnograficznych:poszerzać i wzbogacać rozumienie przez badacza tego, co informator opisał.

79 RZETELNOŚĆ/ WIARYGODNOŚĆ1.SPRAWDZENIE PRZEZ INFORMATORA - powtórne spotkanie z informatorem i zebranie jego komentarzy do badań

80 RZETELNOŚĆ/ WIARYGODNOŚĆ c.d.2. SZUKANIE DOWODÓW NIE POTWIERDZAJĄCYCH WINIOSKÓW Celowe testowanie próbek wypowiedzi (ocena przez innych informatorów, może ujawnić potencjalną stronniczość informatorów ze względu na ich cele lub pozycję w organizacji) Przedłużone zaangażowanie ( pytanie os odczucia informatorów w czasie wywiadu, czy np. powiedzieli wszystko, co chcieli powiedzieć, co sprawiało im trudności, jakie itp.)

81 RZETELNOŚĆ/ WIARYGODNOŚĆ c.d.3. TRIANGULACJA –zastosowanie wielu źródeł informacji (np. wielu informatorów), wielu metod (np. obserwacja uczestnicząca, wywiady z kluczowymi informatorami i in.), wielu materiałów ( materiałów z wielu źródeł) oraz wielu perspektyw teoretycznych

82 RZETELNOŚĆ/ WIARYGODNOŚĆ c.d.4. GRUBY OPIS - dokładny opis procesów, ram i kontekstu przeprowadzonych badań; kontekst miejsca badań i kwestii z nimi związanych, interakcje i procesy zachodzące w tym kontekście, związane z problemem badawczym, jego ocenami i opcjami politycznymi, analiza wyników i sposobów ich otrzymania opis relacji między surowymi danymi a ich interpretacją, wyjście od wstępnych przypuszczeń i analiza procesu, w którym „czysta teoria” zmieniała się pod wpływem „logiki danych”

83 Badanie zaangażowane (Robert Jay Lifton):zasada wyartykułowanej subiektywności: badacz świadomy własnego subiektywizmu ma łączyć zaangażowanie ideowe z odpowiednim stopniem bezstronności - respektowanie metodologii badań jakościowych

84 Demokratyczny dyskurs (Jürgen Habermas):Interpretacja rozumiejąca nabiera charakteru obiektywnego gdy powstaje w toku otwartej dyskusji z udziałem wielu badaczy w warunkach „idealnej sytuacji komunikacyjnej” = całkowita swoboda wypowiedzi równa pozycja dyskutantów brak nacisków zewnętrznych i argumentów pozamerytorycznych

85 3.2. Interpretacja wyników3. Wyniki 3.1. Wyniki surowe opis wyników: jakościowy / ilościowy [miary tendencji centralnej i odchyleń, rozkład procentowy itp.] graficzna prezentacja wyników [schematy, wykresy, tabele] 3.2. Interpretacja wyników ewentualne testowanie hipotez - z wykorzystaniem technik opisanych w punkcie 2.4. dyskusja dotycząca rozwiązania problemów badawczych w świetle otrzymanych wyników

86 4. Dyskusja Jak ustalenia badawcze mają się do ustaleń innych badaczy, zreferowanych w literaturze przedmiotu? Konsekwencje dla nauk społecznych Wnioski dla praktyki społecznej „Plusy” i „minusy” zastosowanej procedury badawczej Wnioski dla przyszłych badań - nowe problemy badawcze, postulaty modyfikacji warsztatu badacza itp.

87 Ach ! Szefem być ! Władza (nie tylko) w organizacji i posłuszeństwo podwładnych

88 Eksperyment Stanleya Milgrama, 1961 (http://facweb. furmanEksperyment Stanleya Milgrama, 1961 (http://facweb.furman.edu/~einstein/general/social/milgram.htm) Dlaczego działa także w grupie ćwiczeniowej?

89 Jerry Burger replikacja po 45 latach 2006max 150 V natura ludzka generalnie bez zmian 70 % badanych kontynuowałoby sesję po wymierzeniu najwyższej kary 150 V (u Milgrama 82,5 proc.) empatyczna troska i wysiłek skierowany na samokontrolę nieco różnicuje wyniki

90 (Shermer, M. 2012, Lęk kontra skrupuły. Świat Nauki, 12, s. 74).program Dateline NBC 2010 – Michael Shremer, współpraca przy „popkulturowej” replikacji eksperymentu Milgrama; ścisłe zachowanie pierwotnej procedury; instrukcja maskująca: casting do nowego reality show „Ach, co za ból”; przetestowano tylko 6 osób w dwa dni; szczegółowa obserwacja badanych: „Wbrew konkluzji Milgrama, że w większości ludzie są tak ślepo posłuszni władzy, że posuwają się nawet do wyrządzania krzywdy bliźnim, zaobserwowałem u badanych olbrzymie opory na poziomie behawioralnym oraz moralne rozterki na wszystkich etapach eksperymentu” (…) Natura moralna człowieka obejmuje z jednej strony skłonność do empatii, czułości i dobroci wobec bliskich i członków własnej społeczności, z drugiej inklinację do ksenofobii i okrucieństwo wobec obcych. Eksperymenty „wstrząsowe” nie dowodzą bynajmniej ślepego posłuszeństwa rozkazom, świadczą raczej o głębokości doświadczanych w takich sytuacjach konfliktów etycznych” (Shermer, M. 2012, Lęk kontra skrupuły. Świat Nauki, 12, s. 74).

91 “posłuszeństwo przez utożsamiane” krzywdzenie innych jako nawykReinterpretacja wyników Milgrama Stephen D. Reicher, S. Alexander Haslam i Joanne R. Smith 2012 “posłuszeństwo przez utożsamiane” utożsamianie się (1) z eksperymentatorem = społecznością naukową bądź (2) z uczniem= ogół społeczeństwa jako czynniki wyjaśniające (lepiej niż inne) posłuszeństwo wobec eksperymentatora 150 V – zmiana perspektywy „alpinizm zła” (Michael Shermer) badania historyczne (nad hitlerowskim aparatem eksterminacji, np. Yaacov Lozowick, Hitler’s Bueraucrats 2002) A co z odpowiedzialnością moralną ? krzywdzenie innych jako nawyk ALE!!! Nawyków można się oduczyć. Pomaga w tym utożsamienie się z „właściwą” grupą (Shermer, M. 2013, Alpiniści zła. Świat Nauki, 1, s. 74.)

92 ciało migdałowate w mózgu- „główną siedzibą” agresji http://nika-blue

93 Biologia i ideologia a sprawowanie władzyCo decyduje o tym, że w człowieku ujawnia się zło? działanie pierwotnych, prymitywnych instynktów uwalniane są one poprzez zastosowanie ideologii / eksperymenty Zimbardo, Milgrama / tak też działa każda dobra organizacja Człowiek przyjmuje postawę wyznawcy (Vetulani, J. 2012, Ten zły w nas. Znak, 11, s. 20.)

94 James Hoopes profesor Babson College, USA (najważniejszej uczelni na świecie w zakresie przedsiębiorczości) jeden najbardziej liczących się historyków i etyków biznesu na świecie znawcza biznesu w USA i w Azji Visting Professor WZ UW autor mi.n. False Prophets The Gurus Who Created Modern Management and Why Their Ideas Are Bad for Business Today. Cambridge MA 2003 Corporate Dreams. Big Business in American Democracy from the Great Depression to the Great Recession. New Brunswick 2011

95 Etyczne aspekty przywództwa w biznesie, dzisiaj, wczoraj i jutro James Hoopes tłum. Tomasz WojtaszukZakład Socjologii Organizacji i Historii Biznesu Uniwersytet Warszawski 19 października 2015

96 Polska rozumie przywództwo!

97 Przywództwo w biznesie potrzebuje Teoria przywództwa w biznesie jest głównie amerykańska Wczoraj Dzisiaj Jutro John D. Rockefeller Donald Trump Przywództwo w biznesie potrzebuje pomysłów z Polski i wielu innych krajów.

98 Dlaczego teoria przywództwa w biznesie została w dużej mierze stworzona w Stanach Zjednoczonych?

99 Dlaczego teoria przywództwa w biznesie została stworzona w większości w USA? Odpowiedź: przypadek historyczny. USA były największym wolnym rynkiem na świecie pod koniec XIX w. Wtedy technologia umożliwiła dużym korporacjom oszczędności związane ze skalą produkcji i transportem.

100 Trzy etapy amerykańskiej teorii przywództwa.Wczoraj 1: Scientific Management, Wczoraj 2: Human Relations, Wczoraj i dzisiaj: Values Based Management,

101 Wczoraj 1: Scientific Management, 1885-1925Traktuje robotników jak maszyny Tylko szef myśli Pieniądze motywują Częściowo prawda: liczy się siła Częściowo fałsz: tyrania

102 Wczoraj 2: Human Relations, 1925-1975Traktuje robotników jak ludzi Liderzy inspirują naśladowców Uznanie motywuje Częściowo prawda: godność jest istotna Częściowo fałsz: manipulacyjne

103 Wczoraj i dzisiaj: Values Based Leadership, 1975-2015Lider wyznaje dobre wartości Każdy jest trochę liderem Praca w zespole sprawia radość Przeważnie fałsz: promuje złudne zadowolenie z siebie

104 I te teorie rozprzestrzeniają się po całym świecieDzisiaj- teoria przywództwa w biznesie jest etycznie gorsza niż kiedykolwiek w ciągu ostatnich 100 lat Zawsze będzie trochę złych liderów Lecz złe podstawy teoretyczne będą ich tylko mnożyć Dzisiejsza teoria przywództwa tworzy moralnie zadowolonych z siebie liderów Dzisiejsza teoria jest zagrożeniem dla kultury demokratycznej I te teorie rozprzestrzeniają się po całym świecie

105 „Przywództwo” i korporacje biznesowe nie są do siebie naturalnie dopasowanePrzywództwo przychodzi oddolnie (bottom up) – Max Weber Korporacje są hierarchiami „odgórnymi” (top down) “Przywództwo w biznesie” maskuje konflikty demokracja vs. siła korporacji Jutro: otwarcie rozpoznaje konflikt “Część podwładnych uznaje charyzmę szefa przez sam fakt że posiada on władzę. Uznanie to jest dane za darmo.”

106 Przywództwo polega na pomaganiu swoim naśladowcom/zwolennikom osiągnąć to czego chcą“Niech więc książe odnosi zwycięstwa i wszystkim będzie się dobrze powodziło.” Machiavelli

107 Liderzy w biznesie pomagają sobie, a nie innymW USA, 50 lat temu liderzy z biznesie zarabiali ok 40 razy tyle co robotnicy Dzisiaj, liderzy w biznesie zarabiają 300 razy tyle co robotnicy “To moja klasa, klasa bogatych tworzy konflikt klas, i to my wygrywamy.” Warren Buffett

108 Przywódcy biznesowi kreują rosnące nierównościPrzychody przeciętnych ludzi nie wzrosły przez ponad 20 lat, pensje menadżerów wystrzeliły. “Ten spektakularny wzrost nierówności odzwierciedla eksplozję bardzo wygórowanych przychodów menadżerów, istną separację top menadżerów od reszty populacji.” Thomas Piketty

109 wracamy do warszawskiego wykładu Hoopsa ‚2015 Jutro- wiele innych nacji i kultur powinno stworzyć nowe i lepsze teorie przywództwa w biznesie Czerpiąc z lokalnej i regionalnej kultury, włączając tradycje moralności i wiary religijnej? Zaprzestanie mowy “wartości” która sugeruje że jesteśmy już wystarczająco dobrzy? Adaptacja „języka cnót” jako celów nad osiągnięciem których powinniśmy pracować? Nuczanie liderów biznesu ważności praktykowania cnót jako drogi do oparcia się moralnym zagrożeniom posiadania władzy?

110 Jutro- Polska powinna stworzyć nowe i lepsze teorie przywództwa w biznesieCzerpiąc z tradycji wartości chrześcijańskich ? “ Ziemia należy do wszystkich .” Św. Ambroży Nauczać przywódców w biznesie ważności praktykowania cnót jako drogi oporu przed moralnym zagrożeniom posiadania władzy.

111 W których miastach polskich mieszkali nobliściW których miastach polskich mieszkali nobliści? czyli o dziwności ludzkiej pamięci

112 Otto Stern (1888 – 1969) ur. w bogatej rodzinie żydowskiej w Żorach1943 – Nobel z fizyki za badania nad magnetyzmem protonu (badania z lat 30. XX w.) 1916 – zmobilizowany, skierowany do obserwatorium meteorologicznego w Łomży; miał sporo wolnego czasu; pracował naukowo; napisał dwa artykuły dotyczące zastosowania teorii kwantów do termodynamiki statystycznej; jeden z nich ma na stronie tytułowej notatkę o miejscu napisania: „Lomscha in Russich – Polen”

113 Sir Frederic Bartlett aktywny charakter pamięci instytucjonalne ramy pamięci

114 historia czytana amerykańskim studentomMłody Indianin wybrał się na polowanie na foki. W jego trakcie został przyłączony do grupy wojowników i podczas bitwy raniony. Wydawało mu się, że zaopiekowały się nim duchy. Do domu przynieśli go członkowie plemienia. Mimo że Indianin nie odczuwał bólu, to wkrótce zmarł, a z jego ust wydobyło się coś czarnego. dodawanie informacji opuszczanie fragmentów przestawianie kolejności zmiana elementów na „bardziej zrozumiałe”

115 Roos Poole (2008): continuum między pamięcią indywidualną a zbiorowąpamięć czy pamiętanie ? procesualny i społeczny charakter zjawisk związanych z zapamiętywaniem Maurice Halbwasch (1925) : „pamięć zbiorowa” (fr. "la memoire collective„) Roos Poole (2008): continuum między pamięcią indywidualną a zbiorową David Middleton i Derek Edwards (1990): „zbiorowe pamiętanie”

116 zbiorowe pamiętanie „przedsięwzięcie”, realizowane poprzez akty porozumiewania się w ramach „tu i teraz” konkretnej grupy

117 zbiorowe pamiętanie procesom przypominania, a także zapominania przypisana zostaje natura komunikacyjna i retoryczna - perswazyjna z punktu widzenia psychologii dyskursywnej pamięć przestaje być traktowana jako struktura poznawcza, jako coś „co odbywa się wewnątrz” izolowanej jednostki procesy pamiętania zostają uznane za aktywność grupową - a także szerzej - społeczną

118 „ nasze sposoby mówienia o przeżywanych przez nas doświadczeniach nie zmierzają przede wszystkim do wyjaśnienia natury tych doświadczeń samych w sobie, lecz do wyjaśnienia ich po to, by konstytuować i utrzymywać taki lub inny rodzaj porządku społecznego” (John Shotter) „Nie jest właśnie tak, że ten kto kontroluje przeszłość, kontroluje przyszłość ale [ jest tak, że] ten , kto kontroluje przeszłość, kontroluje to, kim jesteśmy” (Middleton i Edwards)

119 studia nad pamięcią organizacyjną Organizational Memory Studies (OMS) pamiętanie organizacyjne jako odmiana pamiętania społecznego John P. Walsh i Gerardo Riviera Ugnson (1991: 61): „pamięć społeczna dotyczy zmagazynowanych informacji z historii organizacji, które mogą być przeniesione tak, by miały udział w obecnych decyzjach” - pomijana subiektywna strona ludzkiego oraz społeczny aspekt gromadzenia, tracenia i odzyskiwania szeroko rozumianych informacji Michael Rowlinson, Charles Booth, Petear Clark, Agnes Delahaye i Stephen Procterinna (2010: 71) „społeczne aspekty pamiętania i rezultaty tego społecznego doświadczenia, to jest reprezentacja przeszłości w całym zestawie idei, różnych rodzajów wiedzy, praktyk kulturowych, rytuałów i pomników, poprzez które ludzie wyrażają swoje postawy wobec przeszłości i które konstruują ich relacje z przeszłością”

120 Allan Radley (1990): rola artefaktów w zbiorowym pamiętaniuDaniel M. Wegner (1986): pamięć transaktywna Daniel M. Wegner i Adrian E. Ward (2013): zacierają się granice między osobistymi zasobami pamięci a danymi z Internetu; korzystanie z zasobów internetowych podwyższa samoocenę dotyczącą zasobów umysłowych jednostki

121 Monika Kostera i Sylwia Ciuk: rzeka Lete w biznesieZapominanie organizacyjne : archetypowa antynomia uczenia się przez organizację. Dwa poziomy utraty pamięci: - pojedyncza pętla zapominania, polegająca na niepamięci o praktykach, - podwójna pętla zapomniana dotyczącą zaniku pamięci w danej organizacji o wartościach ją konstytuujących. podwójna pętla zapomnienia, czyli proces „zapominania o tym, że się nie pamięta” pozbawia członków organizacji poczucia tożsamości. podwójna pętla zapomnienia dotyczy nie tylko poszczególnych firm czy instytucji. Pojawia się także we współczesnym zarządzaniu jako dyscyplinie wiedzy, przyjmując formułę programowego ahistoryzmu

122 przypominanie organizacyjneformułowanie pytań wyrosłych z doświadczeń przeszłości w konfrontacji z wyzwaniami, wobec których organizacje stają dziś i - jak można przewidywać - będą stawać w czasie przyszłym. pytania dotyczące zarówno praktyk (czyli minimalizowanie pojedynczej pętli zapominania), jak i wartości (czyli zmierzenie się z podwójną pętlą zapominania) pytania mające swe źródło w szeroko rozumianych, poddanych krytycznej interpretacji tradycjach organizacyjnych. proces intencjonalnego, dynamicznego i dyskursywnego inicjowania oraz stawiania pytań opisanego rodzaju przez badaczy zarządzania, a także przez refleksyjnych menedżerów- praktyków= przypominanie organizacyjne chodzi o pytania powstające w toku dyskusji środowiskowych i interdyscyplinarnych, a także, rozumianych metaforycznie dyskusji teorii z praktyką zarządzania oraz przeszłości z teraźniejszością i przyszłością. „przypominanie organizacyjne” stanowi element „pamiętania organizacyjnego”,

123 Tadeusz Oleksyn, zarządzanie kompetencjamipamięć zbiorowa- składnik portfela kompetencji organizacji, obok wiedzy, kompetencji przejętych z zewnątrz, takich jak technologie czy licencje oraz kompetencji koniecznych do kształtowania produktów i technologii, a także kompetencji społecznych, czyli tych, które wiążą się z kształtowaniem relacji firmy ze środowiskiem wewnętrznym i zewnętrznym oraz z etyką. T. Oleksyn, Zarządzanie zasobami ludzkimi w organizacji. Warszawa 2014 pamiętanie organizacyjne rozumiane dyskursywnie: - stanowi samodzielny składnik portfela kompetencji organizacji - ściśle koresponduje z jej kompetencjami społecznymi

124 Co łączy tych Panów ? Louis Burt Mayer, ( 1882 - 1957) przedsiębiorca, dystrybutor i producent filmowy, współzałożyciel wytwórni filmowej Metro-Goldwyn-Mayer Siegmund Lubin  ( ) jeden z pionierów przemysłu filmowego Bracia Warner: Harry (Hirsch, ), Albert ,( Aaron ) oraz Sam i Jack, założyciele jednej z najpotężniejszych wytwórni filmowych Warner Bros. Samuel Goldwyn ( ok. 1879 – 1974) producent filmowy, twórca i zarządzający kilkoma znaczącymi studiami w Hollywood. Billy Wilder (1906 - 2002) scenarzysta, reżyser i producent, twórca m.in. Pół żartem, pół serio

125 „Pollywood”? Andrzej Krakowski (2011; 13)lepsze wykształcenie, w stosunku do pozostałych nacji traktujących Amerykę jako szansę na poprawę bytu; przypisywanie umiejętności przeżycia, dostosowaniu się do nowych warunków oraz szukaniu niezauważonych przez konkurencję możliwości, większego znaczenia niż więzom rodowym (np.. nazwisku); humanizm i humanitaryzm, przejawiający poprzez działalności filantropijną, gdy fortuna została już zdobyta; zdolność podejmowania ryzyka, związaną z niewesołymi widokami na powrót do miejsca urodzenia („Nikt na nich nie czekał, najwyżej służba w carskim wojsku i kolejne represje”); empatię jako pochodną doświadczenia różnorodnych okrucieństw i dającą im niejako naturalnie status twórcy fakt, iż „(…) pomimo wszystko, zawsze czuli się patriotami i z dumą przypominali światu, skąd przyszli. Szkoda trochę, że bez wzajemności”.

126 Stereotypy czasów globalizacji, czyli czy biznesmenowi potrzeba jest ojczyzna ?współpraca przy przygotowaniu slajdów: Przemysław Żebrowski, Malvina Tyminska i Daniel Sienkiewicz

127 „Europejski cud?” „W tamtym czasie tylko nieliczni Europejczycy zdawali sobie trud postawienia podstawowego pytania, dlaczego proces modernizacji nastąpił w Europie, a nie gdzie indziej. Odpowiedź tkwi prawdopodobnie w szczególnym zbiegu okoliczności ekologicznych, gospodarczych, społecznych, kulturalnych i politycznych, które nie zaistniały w innych, starszych i bardzo rozwiniętych, cywilizacjach świata. Trzeba podkreślić, że był to właśnie szczególny zbieg okoliczności – innymi słowy „europejski cud”” (Norman Davis)

128 nadal „europejski cud”?„Europa to przede wszystkim człowiek, a trudno i darmo – gatunek człowieka psuje się ostatnio z zatrważającą szybkością. Europejczyk traci wszystkie te cechy, które stanowiły o jego wyższości dawniej: przedsiębiorczość, pęd do rozsądnego ryzyka, zdolność indywidualnego sądu, rozsądne nieposłuszeństwo.” (A. Bobkowski, lata 40-te XX w.)

129 N. Davis, J. Goody i in: „zachodnioeuropejski cud” był przypadkiem dziejowym …Mentalnościowe skutki europejskiego „cudu” „Trudno (...) oprzeć się pokusie porównywania dzieł swoich z dziełami innych, a w konsekwencji spoglądania na biedniejszych, mniej przedsiębiorczych, czy też nieszczęśliwszych, jako na przeznaczonych z wyroku Opatrzności na sąd i potępienie(...) I nie bez przyczyny „productivity” stała się ( w koloniach protestanckich - uwaga T.O) znacznikiem wyższości jednej kultury nad drugą, jednego narodu nad innymi. Stała się w końcu religią wszystkich materializmów, gdy źródła doktryny zostały zapomniane, a wynikłe z niej przeświadczenia okazały swoją samą w sobie użyteczność, a także obrastały w nowe filozofie” (Barbara Toporska, 1962)

130 a w Europie Środkowo-wschodniej…Druga strefa gospodarcza : wyraźny kontrast w stosunku do zmodernizowanej Północy i Zachodu kontynentu uprzemysłowienie tylko lokalnych obszarów, „wysp” (jedna z nich to trójkąt: Łódź – Warszawa – Dąbrowa Górnicza) „wyspy” nie miały sił, by napędzać gospodarkę małe możliwości miast w zakresie poprawy bytu chłopów i ograniczony zakres zatrudniania ich w przemyśle, spóźniony rozwój klasy średniej, ograniczony do niektórych „wysp”, podobnie z mieszczaństwem

131 Trójkąt modernizacji na terenach dzisiejszej Polski (oprac. PTrójkąt modernizacji na terenach dzisiejszej Polski (oprac. P. Żebrowski)

132 na przykład Polska 1896 Paryż – premiera sztuki Alfreda Jarry „Ubu Król”, akcja dzieje się w „w Polsce czyli nigdzie” 1984 – brytyjski historyk Norman Davis krótką historię Polski zatytułował „Serce Europy” 2007 – inny brytyjski historyk Tony Judt: „ Wyrobiono sobie obraz Europy Wschodniej jako dziwacznego tworu, ponieważ nic o niej nie wiedziano. Bo niby skąd można było się czegokolwiek dowiedzieć? Przypominam sobie czasy, gdy studiowałem w Cambridge, a potem wykładałem w Oksfordzie. Wtedy cos takiego jak historia Polski, Czech czy Węgier w ogóle nie istniało. Historia krajów Europy Wschodniej pojawiała się jedynie jako element tzw. soviet studies i była ważna jedynie na tyle, na ile wiązała się z historia Związku Sowieckiego (…) I aby to zmienić, trzeba bardzo dużo czasu i wysiłku. Obraz polskiego hydraulika, który kradnie prace miejscowym(…) wpisuje się w te tradycje. Dziś dochodzi do tego jeszcze strach Zachodu przed globalizacją - przed niepewnym jutrem, nieszczelnymi granicami, delokalizacją, konkurencja nowych gospodarek. Otwarcie na Wschód stanowi w oczach Zachodu element tej serii zdarzeń”.

133 Niewolnik czy „slave”? „Zanim dwanaście milionów Afrykanów porwano i sprzedano w nowym świecie jako niewolników, głównymi ofiarami niewolnictwa byli Słowianie. To od nazwy tego ludu (slav) pochodzi angielska nazwa „niewolnik” (slave). Słowian, łapanych przez Rzymian, chrześcijan, muzułmanów, wikingów i Tatarów, sprzedawano na całym świecie. I słowo Słowianin zaczęło oznaczać cudzoziemca. (…) Bliżej naszych czasów, gdy Słowianami zaczęli rządzić tyrani i lud ten nie przejawiał nadziei na wyzwolenie, niektórzy doszli do ponurego wniosku, że najwidoczniej w charakterze ludzi słowiańskiego pochodzenia tkwi coś, co skazuje ich na niewolnictwo. Ale taki wniosek został wyprowadzony z fałszywych przesłanek (…)” (Theodore Zeldin)

134 nowsze spojrzenie Marek Kazimierz Barański, Historia Polski średniowiecznej. Poznań: 2012.X wiek: w Europie Zachodniej słowo servus [niewolnik] zastąpione przez sclavus, a Sclavus = Słowianin trwała zmiana językowa: niem. Sklave, fr. l’esclave, ang. slave koniec X i XI wiek – targi niewolników zapełnione „towarem słowiańskim” niewolnicy - główny „towar” wczesnośredniowiecznych kupców z Europy Zachodniej wymienny na srebro konieczne do handlu ze Wschodem także udział krajów słowiańskich w tym procederze główni dostawcy słowiańskich niewolników na rynki Europy Zachodniej i arabskie – sami Słowianie (por. nowożytne niewolnictwo w Afryce)

135 przypadek Polaków – członków zarządu francuskiej firmy Lafarage Gisp (2000-2004)oskarżenie o stosowanie mobbingu przez nowego prezesa wobec Polaków- członków zarządu (jeden proces zakończony dużym odszkodowaniem dla Polaka, drugi proces trwa) „wielkie gówno” na określenie czteroletniej pracy Polaków, ironiczne: „polska logika myślenia”, „polska inteligencja” zlecanie dyrektorowi finansowemu obliczania kosztów utrzymania prywatnego domu prezesa spółki; ironiczne stwierdzenie, ze dyrektor mógłby także skosić trawnik przed domem prezesa Skutek: oskarżenie o stosowanie mobbingu przez nowego prezesa wobec Polaków- członków zarządu (zaangażowanie polskiego i francuskiego sądownictwa)

136 Fabryka Samochodów Osobowych w Warszawie Daewoo FSO pod zarządem koreańskim (1997-2004)przekazywanie polskim robotnikom i inżynierom wiedzy oraz doświadczenia technicznego, które już posiadali niektóre elementy nowego systemu zarządzania jakością kojarzyły się w Polsce z fasadowymi obrzędami czasów komunistycznych zdarzały się wypadki agresji fizycznej wobec pracownikow ze strony koreańskich menedżerów nie respektowano przywiązania Polaków do 8 godzinnego dnia pracy nie brano pod uwagę faktu, ze w Europie władza ma charakter bardziej poziomy (np. w Polsce ważna rola związków zawodowych i nieformalnych powiązań), niż to jest w azjatyckim systemie wartości właściciel koreański firmy globalnej okazał się kryminalistą (dziś jest w więzieniu w USA) Slogan polskich robotników FSO z tamtych czasów: „Przeżyliśmy czerwonych (to jest władze komunistyczna), przeżyjemy i żółtych”

137 Zachowania ekonomiczne w warunkach kryzysu (wstępne doniesienia „informatorów kluczowych”, maj 2009)Korporacje międzynarodowe, oddziały w Polsce między innymi następujące strategie „W centrali wiemy lepiej” w IV kwartale 2008 wymagania by „zbudować przewidywany scenariusz odnośnie przychodów w roku Właściciele chcą wiedzieć, jakie są nasze przewidywania. Pamiętajmy jednocześnie, że ci właściciele są często koncernami zachodnimi, gdzie już kilka miesięcy wcześniej rozpoczął się spadek popytu i cięcie kosztów. Naturalnym oczekiwaniem właścicieli jest więc ostrożne podejście do przychodów i redukcja kosztów” Naciski na redukcję np. płac (bez względu na kondycję polskiego oddziału) potwierdziły także następne miesiące ( i inne źródło) „Bliższa ciału koszula” zamykanie działów w tańszej Polsce, by dać pracę „u siebie”

138 A bywa też tak ze stereotypami… polscy pracownicy w Wielkiej Brytanii„Brytyjski paradoks”: polscy pracownicy pozytywnie postrzegani przez Brytyjczyków, a równocześnie brak zgody na złagodzenie ograniczeń (Communicate Research, 2007) kilka miesięcy później prognoza Erica Berghopa z Europejskiego Banku Rozwoju: od następnego roku Polacy będą wracać do swej ojczyzny – w brytyjskiej prasie dyskusja „Kto zastąpi Polaków? Polacy konkurencyjni w segmencie robotników wykwalifikowanych (fachowość, a nie tylko taniość) – kursy doskonalące kompetencje brytyjskich robotników wykwalifikowanych

139 banalny nacjonalizm ideologiczne nawyki, umożliwiające rozwiniętym państwom Zachodu reprodukcję; sieć codziennych praktyk, nawykowych czynności, ideologicznych przekonań itp. zabezpieczająca trwanie państw narodowych jako narodowych „Pęd w kierunku demokracji zatrzymuje się, oczywiście, u drzwi globalnych korporacji, których szefowie nigdy nie są wybierani głosami konsumentów czy pracowników. Jako taki więc ten pęd ku demokracji, stanowiący trend globalny, raczej wzmacnia pozycję państwa narodowego, niż ją osłabia” M. Billig

140 Stwarzasz relacje państwo- gospodarka w zupełnie nowej republice (Horst Kohler. Rola państwa w gospodarce. Raport CEED Institute: ile państwa w gospodarce, www. ceedinistitue. org, za wersją w Rzeczpospolitej. Plus Minus, maja 2015, s.19). Co powinno być ostatecznym celem tej republiki ? Co przede wszystkim powinno pomóc osiągnąć ten cel ? maksymalna wolność ? maksymalne bezpieczeństwo ? maksymalna zamożność (PKB) ? maksymalna równość ? maksymalna sprawiedliwość ? maksymalne poczucie szczęścia obywateli ? wszystkie wymienione ? inne ? wszystkie wymienione powyżej i wszystkie wymienione przez Ciebie ?

141 Zaczynają się schody… „bo w prawdziwym życiu te cele i środki do nich prowadzące zazwyczaj pozostają w sprzeczności” „Nieskrępowana wolność może prowadzić do rażących nierówności” „Dbanie o równość powoduje często niesprawiedliwość i tłumi ducha przedsiębiorczości” „Dążenie do bogactwa dla niego samego może okazać się bezcelowe i skończyć nieszczęściem” „Jakość życia w każdej republice zależy od delikatnej równowagi między tym co materialne i duchowe, odzwierciedla moralną kondycję społeczeństwa, jego otwartość na talenty i inicjatywę, stabilność jego praw i instytucji i to, czy słabi i niepełnosprawni mają godziwą opiekę” Horst Kohler, jw.

142 Kto, bądź co tkwi w szczegółach ?„Czy produkcja i dystrybucja dóbr komercyjnych powinny być zostawione prywatnej inicjatywie, przedsiębiorczości i konkurencji, czy też powinny pozostawać w gestii państwowej biurokracji ?” (na ile…?) „Czy ta biurokracja kiedykolwiek zbierze konieczne informacje i prognozy, czy też będzie tylko udawała, że posiada wiedzę konieczną do odkrycia nowych potrzeb i rozwiązań, czy może lepiej zrównoważenie popytu i podaży zostawić wolnemu i uczciwemu rynkowi ?” (na ile jest on wolny i uczciwy ?) Jeżeli należy zostawić rynkowi, „to jak ten rynek będzie ewaluował z upływem czasu ? Czy wykształci w sobie tendencje do tłumienia konkurencji, czy też posiada mechanizm samokorygujący i stabilizujący ?” Horst Kohler, jw.

143 Świat „Perspektywy rodzaju ludzkiego kształtowane są przez wzrost liczby ludności, nasilającą się rywalizację o zasoby naturalne i rozprzestrzenianie się broni masowego rażenia.(…). Wraz z animozjami etnicznymi i religijnymi zapowiadają one konflikty równie niszczące jak te w XX wieku(…) Zjednoczenie świata jest pojmowane jedynie za pomocą starań człowieka o zdobycie kontroli i korzyści materialnych. Język, etykę, religię, sztukę, obyczaje, itp. można zmienić z wielkim trudem” (John Gray) „Nasze poczucie przynależności do jednego świata nigdy nie było tak silne jak obecnie, a jednak nacisk, jaki współcześnie kładzie się na ten oczywisty fakt, sugeruje, że każdy z nas, wpisując się w nurt światowych wydarzeń, równocześnie nadal pozostaje pod silnym wpływem stylu życia i sposobu myślenia charakterystycznego dla jego narodu i kultury.” (Hajime Nakamura)

144 myślenie postkolonialne Ewa Thompsonkategoria, którą polsko- amerykańska slawistka z Rice University zaproponowała przenieść z literaturoznawstwa do analizy politycznej sytuacji Polski polega na przystosowywaniu działań danego kraju wyłącznie do racji hegemonów (najsilniejszych państw) zamiast formułowania i artykułowania własnych interesów zerwanie z takim myśleniem przez polityków reprezentujących dane państwo jest ważnym krokiem ku normalności zgodnej z demokratycznycznymi regułami gry – a w działalności biznesowej ?

145 Wally Olins marka Polski ?

146 dynamizm