1 EPIDEMIOLOGIA (gr. epi – na, demos – lud, logos – nauka, słowo)„to co przychodzi na lud” - zaraza, nauka o rozprzestrzenianiu się chorób zakaźnych
2 EPIDEMIOLOGIA CHORÓB ZAKAŹNYCHWirusowe zapalenie wątroby typu A (wzw A) – (Hepatitis viralis A) Określenie. Rozlany wirusowy proces zapalny z typowymi objawami chorobowymi wywołanymi uszkodzeniem komórki wątrobowej.
3 EPIDEMIOLOGIA CHORÓB ZAKAŹNYCHCharakterystyka kliniczna. Przebieg zależy od wieku u dzieci jest łagodny (w 90% bezobjawowy), starsi chorują pełnoobjawowo i ciężej. W okresie prodromalnym (poprzedzającym wystąpienie zasadniczych objawów chorobowych) - trwającym ok. 1 tygodnia – występują głównie objawy grypopodobne i zaburzenia żołądkowo-jelitowe. W fazie żółtaczkowej - przypada na pierwsze dni choroby i trwa od 1 do kilku tygodni – występuje powiększenie wątroby, wzrost stężenia bilirubiny i aminotransferaz. Normalizacja wyników laboratoryjnych następuje najczęściej w okresie 3-6 miesięcy.
4 EPIDEMIOLOGIA CHORÓB ZAKAŹNYCHChoroba przebiega ciężej i dłużej u chorych o złym ogólnym stanie zdrowia, wyniszczonych, z chorobami przewlekłymi. U około 0,1-0,2% chorych, choroba przybiera postać galopującą (hepatitis fulminans) z wysoką (ok. 50%) śmiertelnością. Po wzw A nie obserwuje się organicznych następstw choroby, jak przewlekłego zapalenia, marskości ani pierwotnego raka wątroby, a także przewlekłego nosicielstwa HAV. Powikłania są rzadkie. Może wystąpić w niewielkim odsetku żółtaczka cholestatyczna, nawrotowe wzw A, zespół po przebyciu wzw.
5 EPIDEMIOLOGIA CHORÓB ZAKAŹNYCHCzynnik etiologiczny. Wirus zapalenia wątroby A (HAV) jest bezotoczkowym jednoniciowym RNA-wirusem, należącym do hepatowirusów z rodziny Picornaviridae. Na ogół odporny na czynniki zewnętrzne, takie jak: temperatura, substancje chemiczne (np. kwasy, etery). Inaktywowany jest przez gotowanie, autoklawowanie, wysokie stężenia formaliny, promieniowanie UV i środki dezynfekcyjne zawierające chlor.
6 EPIDEMIOLOGIA CHORÓB ZAKAŹNYCHReplikuje się w komórkach wątrobowych, następnie uwalniany jest do kanalików żółciowych i wydalany z kałem. Wirusemię stwierdza się zarówno u ludzi, jak i u zwierząt (naczelnych) przez krótki, kilkudniowy okres, poprzedzający wystąpienie żółtaczki. Rezerwuar zarazka. Człowiek, niektóre małpy (szympansy, marmosety). Źródło zakażenia. Chory człowiek, inne naczelne w wyjątkowych sytuacjach.
7 EPIDEMIOLOGIA CHORÓB ZAKAŹNYCHDrogi szerzenia. Zakażenie szerzy się głównie drogą pokarmową, zakażeń typu kałowo-doustnych, przez zakażone produkty żywnościowe (zwłaszcza warzywa, owoce, frutti di mare, nie poddane skutecznej obróbce termicznej) i wodę zakażoną przez osoby wydalające HAV z kałem. Do zakażenia może dojść również, przez kontakty seksualne, w tym przede wszystkim przez stosunki oralno-analne. Przez krótki okres HAV wykrywany jest we krwi (potencjalne, ryzyko zakażenia drogą krwi) i w okresie wirusemii, również wirus wykrywany jest w wymazach z jamy nosowo-gardłowej i w ślinie (droga kontaktowa) – stanowiąc istotne ryzyko zakażenia wśród narkomanów.
8 EPIDEMIOLOGIA CHORÓB ZAKAŹNYCHWrota zakażenia. Przewód pokarmowy. Okres wylęgania. Od 15 do 50 dni, średnio 30 dni. Wydalanie zarazka. W kale od około 1-2 tygodni przed wystąpieniem objawów klinicznych, do około 1 tygodnia w czasie ich trwania (praktycznie do okresu wystąpienia żółtaczki). W pojedynczych przypadkach zakaźność kału występuje wcześniej i trwać może przez cały okres żółtaczkowy. W przebiegu choroby w okresie wirusemii (od 18 do 30 dni), HAV może być wykrywany we krwi – ryzyko przeniesienia zakażenia przez krew lub osocze.
9 EPIDEMIOLOGIA CHORÓB ZAKAŹNYCHOdporność populacji. Przebycie choroby powoduje powstanie trwałej odporności. Poszczepienna odporność nabyta jest wieloletnia i utrzymuje się przez okres 20, a przy stymulacji dzikim wirusem HAV, może wynosić nawet 50 lat. Przejściowe zwiększenie odporności można uzyskać drogą biernego uodpornienia gamma-globuliną ludzką.
10 EPIDEMIOLOGIA CHORÓB ZAKAŹNYCHWystępowanie. Występuje na całym świecie, szczególnie często na terenach o złym stanie sanitarnym i higienicznym. Rocznie na świecie zapada na wzw A około 1,4 mln ludzi. Wyróżnia się rejony o bardzo wysokiej, wysokiej endemiczności – dużej liczbie zakażeń/zachorowań - (Afryka, Azja, Ameryki Południowa i Środkowa), pośredniej (środkowo-wschodnia i południowa Europa). A także, niskiej i bardzo niskiej endemiczności (zachodnia i północna Europa, Ameryka Północna, Australia, Japonia) – gdzie większość populacji nie jest eksponowana na zakażenie i pozostaje nieodporna. Zawleczenia tam HAV może być przyczyną dużych epidemii.
11 EPIDEMIOLOGIA CHORÓB ZAKAŹNYCHWyróżnia się grupy zwiększonego ryzyka zakażenia: - wyjeżdżający do krajów o bardzo wysokiej, wysokiej i pośredniej endemiczności; osoby przebywające w zgrupowaniach (szkoły, oddziały szpitalne, domy opieki, więzienia, koszary; z najbliższego otoczenia chorego; zatrudnione w służbie zdrowia (zwłaszcza lecznictwo chorób zakaźnych); pracujące w styczności ze ściekami (np. służby miejskie);
12 EPIDEMIOLOGIA CHORÓB ZAKAŹNYCHWyróżnia się grupy zwiększonego ryzyka zakażenia: homoseksualiści; narkomani; chorzy leczeni preparatami krwiopochodnymi. Szczególnie niebezpieczne z epidemiologicznego punktu widzenia jest zakażenie osoby zatrudnionej przy produkcji i dystrybucji żywności i posiłków (może stanowić to przyczynę mniejszych lub większych epidemii).
13 EPIDEMIOLOGIA CHORÓB ZAKAŹNYCHW Polsce liczba zachorowań od 1978 r. spadła z rejestrowanych 58 tyś. (prawdopodobnie 10% wszystkich, głównie bezobjawowych zakażeń – szczyt zachorowań w grupie 7-9 lat), do mniej niż pod koniec lat dziewięćdziesiątych – większość zachorowań w wieku lat, a po 2002 roku z największą liczbą zachorowań wśród młodzieży i osób dorosłych (w wieku powyżej 20, a nawet 25 lat), o pełnoobjawowym i cięższym przebiegu. Od tego czasu w Polsce notuje się poniżej 100 zachorowań rocznie, a endemiczność określa się jako bardzo niską. W ostatnich 30 latach obserwowano wyraźną okresowość zachorowań co 8-10 lat.
14 EPIDEMIOLOGIA CHORÓB ZAKAŹNYCHSzerzenie zakażenia w zakładach służby zdrowia. Zakażenie pacjentów. Zakażenia szpitalne są dość rzadkie. Opisywano zakażenia na pediatrycznych oddziałach intensywnej opieki medycznej. Zakażenie personelu. Pielęgniarki pracujące na oddziałach pediatrycznych, zwłaszcza o profilu gastroenterologicznym, mają 3-krotnie większą ekspozycję na zakażenie HAV niż zdrowa populacja. Większe ryzyko dotyczy również opiekującymi się osobami upośledzonymi fizycznie lub umysłowo. Badania nie wykazują różnic w występowaniu wzw A wśród pracowników służby zdrowia w porównaniu z innymi populacjami.
15 EPIDEMIOLOGIA CHORÓB ZAKAŹNYCHZapobieganie i zwalczanie. Unieszkodliwienie źródła zakażenia – jakie stanowią osoby wydalające HAV (pod koniec okresu wylęgania i w przebiegu bezżółtaczkowym choroby) – jest praktycznie trudne do zrealizowania. Hospitalizacja chorych jest mało skuteczna pod względem epidemiologicznym. Należy dążyć do wczesnego rozpoznania zachorowań bezżółtaczkowych. Osoby będące w ścisłej styczności z chorym na wzw A (w okresie wiremii) należy objąć nadzorem lekarskim w okresie 2 miesięcy od ostatniego dnia styczności z chorym, aby możliwie wcześnie rozpoznać chorobę (wskazane określenie u nich serologicznych i biologicznych markerów zakażenia HAV).
16 EPIDEMIOLOGIA CHORÓB ZAKAŹNYCHPrzecięcie dróg szerzenia. Utrzymanie i poprawa stanu sanitarnego i warunków higienicznych (dobra pod względem sanitarnym woda i żywność, bezpieczne usuwanie nieczystości, przestrzeganie zasad higieny osobistej i higieny przygotowywania i podawania posiłków - obróbka termiczna bezpośrednio przed spożyciem, mycie i dezynfekcja zakażonych miejsc, sprzętu i innych przedmiotów z użyciem preparatów działających przez czynny chlor).
17 EPIDEMIOLOGIA CHORÓB ZAKAŹNYCHZwiększenie odporności. Najskuteczniejsze jest uodpornienie czynne, tj. szczepienie. Serokonwersja występuje u około 100% szczepionych. Postępowanie podczas epidemii. Powinno uwzględniać działania zmierzające do unieszkodliwienia źródła zakażenia: możliwie wczesne rozpoznanie zachorowań lub podejmowanie podejrzeń, rozpoznawanie przypadków bezżółtaczkowych i ich izolacja, przecięcie dróg szerzenia się choroby przez poprawę stanu sanitarnego w zakresie dostarczania dobrej wody do picia, nie zakażonej żywności, zalecenie picia wody i mleka po przegotowaniu, unikanie spożywania żywności nie poddanej zabiegom termicznym, właściwe usuwanie nieczystości płynnych i stałych, zwrócenie szczególnej uwagi na przestrzeganie zasad higieny m.in. mycia rąk.
18 EPIDEMIOLOGIA CHORÓB ZAKAŹNYCHWśród mieszkańców terenów, gdzie epidemia znajduje się w początkowej fazie rozwoju lub gdzie spodziewany jest jej wybuch, należy rozważyć przeprowadzenie akcji masowych szczepień (szczególnie osób z grup wysokiego ryzyka). Takie postępowanie jest również zalecane w razie drastycznego pogorszenia stanu sanitarnego regionu, np. w związku z klęską żywiołową.
19 EPIDEMIOLOGIA CHORÓB ZAKAŹNYCHZapobieganie zakażeniom szpitalnym i ich zwalczanie. Zaleca się szczepienia pracowników zatrudnionych w lecznictwie chorób zakaźnych, dziecięcych i zakładach opiekuńczych dla osób niepełnosprawnych. W razie ogniska konieczne są nieswoiste działania ogólnohigieniczne i izolacyjne, a także rozważenie podania immunoglobuliny osobom mającym bezpośredni kontakt z chorym. STAN PRAWNY: Ustawa o zapobieganiu i zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi z r. (zgłaszanie, rejestracja)
20 EPIDEMIOLOGIA CHORÓB ZAKAŹNYCHZachorowania zarejestrowane we Wrocławiu w latach: 2007 – 1, – 3, – 14, – 3, – 0, – 3, – 1, – 0, – 0, 2016 – 1. Zarejestrowane od 2010 roku zachorowania, były zachorowaniami zawleczonymi, po podróżach do krajów o pośredniej, wysokiej i bardzo wysokiej endemiczności m. in. Tajlandia, Indie, kraje afrykańskie, Republika Czeska (w okresie epidemicznego wzrostu zachorowań w latach 2012 – 2016) osób które uprzednio nie przechorowały wzw typu A i nie poddały się szczepieniom profilaktycznym przed wyjazdem w obszary wysokiego ryzyka.