1 Estrogeny i hormony tarczycyKonrad Królikowski
2 Podsumowanie Żeńskie hormony płciowe Hormony tarczycyRodzaje i spektrum działania Estrogeny i antyestrogeny Progestageny Działania niepożądane, przeciwwskazania i interakcje żeńskich hormonów płciowych HTZ Antykoncepcja Hormony tarczycy Wytwarzanie i działanie Leki przeciwtarczycowe
3 Wydzielanie 17-beta-estradiol Estriol Estron Progesteron PęcherzykOH HO 17-beta-estradiol Pęcherzyk pierwotny wtórny Ciałko żółte O HO Estron OH HO Estriol C=O CH3 O Progesteron
4 Spektrum 17-beta-estradiol Progesteron CH3 OH C=O HO O 1. EstrogenyII-rzędowe powiększenie macicy, piersi, itd. III-rzędowe budowa ciała, owłosienie, brak zaskórników Kości anaboliczny wpływ, wapnienie przynasad Sutek rozrost przewodów, powiększenie, pigmentacja 2. Progesteron rozwój płacików i pęcherzyków, różnicowanie tkanki, podtrzymywanie funkcji
5 Działanie na oś przysadka-jajnikEstrogeny Hamują wydzielanie FSH W małych stężeniach hamują wydzielanie LH W dużych stężeniach – pobudzają LH Progesteron Wraz z estrogenami obniża wydzielanie FSH i LH Antyestrogen – metabolizm estrogenów
6 Działanie na metabolizmEstrogeny Progestageny Lipidy Lipaza wątrobowa Katabolizm HDL Receptory dla LDL w wątrobie LDL Oksydacja LDL w makrofagach HDL Węglo-wodany insulinooporność
7 Działanie na krążenie Estrogeny ProgestagenyZatrzymanie Na i wody obrzęki Wydzielanie NO rozszerzenie naczyń RR Frakcja wyrzutowa Progestageny Wydalanie Na i wody
8 Działanie na kości (estrogeny)Stymulacja wzrostu i uwapnienia, zarastanie przynasad Bezpośrednie oddziaływanie na osteoblasty i osteoklasty Pośrednio przez IL-6, IL-1, TNF-alfa, GM-CSF Wzmaganie hydroksylacji wit. D w nerkach
9 Działanie na sutek Estrogeny Progesteron Rozrost przewodów Rak sutka?Im więcej estrogenów tym większe ryzyko Długoterminowe HTZ zwiększa ryzyko, które znika po 5 latach od odstawienia Estradiol in vitro stymuluje komórki nowotworowe Progesteron Rozrost pęcherzyków
10 Podsumowanie Żeńskie hormony płciowe Hormony tarczycyRodzaje i spektrum działania Estrogeny i antyestrogeny Progestageny Działania niepożądane, przeciwwskazania i interakcje żeńskich hormonów płciowych HTZ Antykoncepcja Hormony tarczycy Wytwarzanie i działanie Leki przeciwtarczycowe
11 Estrogeny Naturalne Sztuczne Pochodne stilbenu 17-beta-estradiolEstron Estriol Sztuczne Etinyloestradiol Mestranol Tibolon (+ wł. gestagenne + androgenne) Pochodne stilbenu Dietylostilbestrol Heksestrol
12 Właściwości Naturalne Syntetyczne Pochodne stilbenuŁatwo metabolizowane w wątrobie – słabe działanie po podaniu p.o. Najbardziej fizjologiczne działanie – stosowane w HTZ Syntetyczne Silniejsze działanie Odporne na „wątrobę” Stosowane w antykoncepcji Pochodne stilbenu Inna budowa, silniejsze działanie Możliwość reakcji utlenionych metabolitów z DNA Karcynogeneza?
13 Wskazania Antykoncepcja hormonalna – gł. syntetyczneHormonalna terapia zastępcza – gł. naturalne Niewydolność jajników Rak prostaty
14 Antyestrogeny (SERM) Klomifen Tamoksyfen Raloksyfen Głównie podwzgórzeWydzielanie GnRH Zastosowanie: niepłodność, oligospermia Tamoksyfen Głównie w sutku Rozwoju nowotworu Częściowy agonista w endometrium: hiperplazja Zastosowanie: rak sutka Raloksyfen Agonista w kościach Antagonista w endometrium i sutku Zastosowanie: profilaktyka osteoporozy u pacj. z grup ryzyka
15 Podsumowanie Żeńskie hormony płciowe Hormony tarczycyRodzaje i spektrum działania Estrogeny i antyestrogeny Progestageny Działania niepożądane, przeciwwskazania i interakcje żeńskich hormonów płciowych HTZ Antykoncepcja Hormony tarczycy Wytwarzanie i działanie Leki przeciwtarczycowe
16 Progestageny Progesteron i pochodne Pochodne testosteronuMedroksyprogesteron Dydrogesteron Hydroksyprogestron Izopregnenon Chlormadinon Pochodne testosteronu Etisteron i noretisteron Norgestrel i lewonorgestrel Noretynodrel Norgestrienon Dimetisteron Nowe pochodne Desogestrel Norgestimat Gestoden Antygestagen - mifepriston
17 Właściwości Pochodne progesteronu Pochodne testosteronuProgesteron szybko rozkładany przez wątrobę, pochodne – nie Działanie wirylizujące tylko przy dużych dawkach Pochodne testosteronu Potencjalnie silniejsze działanie wirylizujące i anaboliczne Nowe pochodne testosteronu Głównie w środkach antykoncepcyjnych Mifepriston Antykoncepcja po stosunku (>72h) przez uniemożliwienie implantacji
18 Wskazania Antykoncepcja hormonalna HTZ u kobiet z macicą EndometriozaMenorrhagia Bolesne miesiączki
19 Podsumowanie Żeńskie hormony płciowe Hormony tarczycyRodzaje i spektrum działania Estrogeny i antyestrogeny Progestageny Działania niepożądane, przeciwwskazania i interakcje żeńskich hormonów płciowych HTZ Antykoncepcja Hormony tarczycy Wytwarzanie i działanie Leki przeciwtarczycowe
20 Działania niepożądaneRyzyko: zakrzepica żył głębokich (RR 3 po roku), rak sutka (RR 1,5 po 5 latach), ChNS (?), udar (?) Zespół przedmiesiączkowy Bolesność piersi, zatrzymanie płynów, wzdęcie Zaburzenia miesiączkowania Wzrost wagi, wysypki, nudności, bóle głowy, bezsenność, depresja Gestageny: hirsutyzm, łysienie Estrogeny: przerost śluzówki macicy i ca (RR 2 jeśli same EE), mięśniaki macicy, kamica żółciowa (RR 2)
21 Przeciwwskazania Choroby w wywiadzie: zakrzepica żylna, rak sutka, ciężka migrena, kamica żółciowa, nadciśnienie tętnicze, porfiria Niewydolność lub ca wątroby, leki zmniejszające efektywność (rifampicyna, fenytoina, ampicylina, tetracykliny, gryzeofulwina) Długie unieruchomienie, operacja na miednicy mniejszej, niezdiagnozowane krwawienie z dróg rodnych, ciąża, karmienie, 3 tyg. po porodzie Palenie >20 szt./d (>35 r.ż.)
22 Interakcje Leki wiążące się silnie z białkamiLeki stymulujące bądź hamujące enzymy wątroby Antybiotyki (penicyliny i tetracykliny) zmniejszają efekt
23 Podsumowanie Żeńskie hormony płciowe Hormony tarczycyRodzaje i spektrum działania Estrogeny i antyestrogeny Progestageny Działania niepożądane, przeciwwskazania i interakcje żeńskich hormonów płciowych HTZ Antykoncepcja Hormony tarczycy Wytwarzanie i działanie Leki przeciwtarczycowe
24 HTZ ≠ Zastępowanie hormonów żeńskich zanikających w okresie menopauzyantykoncepcja Wskazania: objawy zanikowe, wypadowe i naczyniowe w menopauzie wczesna menopauza - jako profilaktyka osteoporozy
25 Rodzaje HTZ Łączona (E+P) Estrogenowa (E!) Raloksyfen Ciągładla kobiet z macicą lub endometriozą hamuje rozrost endometrium Estrogenowa (E!) dla kobiet bez macicy Raloksyfen zapobiega osteoporozie nie znosi uderzeń gorąca Ciągła hamuje krwawienia w postmenopauzie Cykliczna (P przez dni) daje regularne krwawienia w perimenopauzie
26 Podsumowanie Żeńskie hormony płciowe Hormony tarczycyRodzaje i spektrum działania Estrogeny i antyestrogeny Progestageny Działania niepożądane, przeciwwskazania i interakcje żeńskich hormonów płciowych HTZ Antykoncepcja Hormony tarczycy Wytwarzanie i działanie Leki przeciwtarczycowe
27 Antykoncepcja naturalnaTypowe stosowanie Doskonałe stosowanie Bez metody 85 Karmienie 2 - Abstynencja okresowa 25 Kalendarzyk 9 Met. Śluzowa 3 Temperatura Stosunek przerywany 19 4 Wskaźnik Pearla
28 Antykoncepcja sztucznaTypowe stosowanie Doskonałe stosowanie Tabletki łączone 5 0,1 Tabletki gestagenne 0,5 Depo-Provera 0,3 Norplant 0,05 Wkładki domaciczne 0,1-2,0 0,1-1,5 Kondom żeński 21 Kondom męski 14 3 Diafragma 20 6 Kapturek szyjkowy 9 Sterylizacja męska 0,15 0,10 Sterylizacja żeńska Wskaźnik Pearla
29 Antykoncepcja hormonalnaBlokowanie Owulacji Nadmiar Estro-/ Progestagenów Wydzielania FSH i LH pH śluzu Nieprzygotowane endometrium Wskazania: antykoncepcja, HTZ u kobiet w wieku okołomenopauzalnym, bolesne miesiączki, zespół przedmiesiączkowy, zesp. policystycznych jajników
30 Rodzaje AH Łączona Progestagenna Mini-pill Formy depot Po stosunkuSyntetyczny estrogen + syntetyczny progestagen różnofazowe (1,2,3) Progestagenna Mini-pill dla karmiących, palących , starszych, schorowanych wymaga regularności! Formy depot medroksy- progesteron i.m. co 3 m-ce lewonorgestrel w implantach do 5 lat Po stosunku 72% skutecznośći do 72h po stosunku Druga dawka po 12h Lek p/wymiotny na 1h przed zażyciem Z nowym progestagenem mniej działań ubocznych częstsza zakrzepica?
31 Podsumowanie Żeńskie hormony płciowe Hormony tarczycyRodzaje i spektrum działania Estrogeny i antyestrogeny Progestageny Działania niepożądane, przeciwwskazania i interakcje żeńskich hormonów płciowych HTZ Antykoncepcja Hormony tarczycy Wytwarzanie i działanie Leki przeciwtarczycowe
32 Wytwarzanie T3 i T4 NADCHLORANY I+ I- TIOAMIDY I- I- JODKI Tgb Tgb Tgbjodowanie Tgb DIT MIT sprzęganie Tgb DIT T4 T3 MIT utlenianie I+ I- TIOAMIDY Tgb DIT T4 T3 MIT fagocytoza I- Pompa zagęszczenie hydroliza MIT DIT T3 T4 dejodynacja I- lizosomy JODKI uwalnianie T3 T4
33 Farmakokinetyka T4, T3 T4 T3 Siła dzialania 1 4 Produkcja dobowa 80 ugZasoby poza tarczycą 800 ug 54 ug Czas półtrwania 7 days 1 day Poziom w surowicy 5-11 ug/dL ng/dL Wiązanie z białkami 99,96% 99,6%
34 Lewotyroksyna, liotyroninaDziałanie: metabolizm: temperatura, zużycie tlenu HR, pojemność minutowa, rozszerzenie naczyń, wydzielanie moczu glukoza, cholesterol, TG, WKT pobudzenie ukł. współczulnego Wskazania: Niedoczynność tarczycy różnego pochodzenia: wole proste, obrzęk śluzowaty, wole Hashimoto, po resekcji, kretynizm
35 Lewotyroksyna, liotyroninaZasady stosowania stosowana p.o. lub i.m. działa po kilku dniach, działanie utrzymuje się po odstawieniu do kilku tygodni Działania niepożądane Bezsenność, bóle głowy, uczulenia Tachykardia, dławica, blok przewodzenia Przeciwwskazania ChNS, NT, niewydolność serca, cukrzyca, gruźlica
36 Podsumowanie Żeńskie hormony płciowe Hormony tarczycyRodzaje i spektrum działania Estrogeny i antyestrogeny Progestageny Działania niepożądane, przeciwwskazania i interakcje żeńskich hormonów płciowych HTZ Antykoncepcja Hormony tarczycy Wytwarzanie i działanie Leki przeciwtarczycowe
37 Leki przeciwtarczycoweTioamidy Metylotiouracyl Propylotiouracyl Benzylotiouracyl Tiamazol Karbimazol Merkaptotiazolidyna Tiomocznik Nadchlorany (sodu i potasu) Dijodotyrozyna (DIT) Związki jodu Roztwory jodku potasu i sodu Jod promieniotwórczy
38 Tioamidy Stosowanie Działania niepożądane nadczynność tarczycydziała z opóźnieniem kilku tygodni dawkowanie p.o., zmniejszyć dawkę po uzyskaniu eutyreozy Działania niepożądane agranulocytoza, zab. wątrobowe, reakcje alergiczne, mdłości powiększenie tarczycy, wytrzeszcz interakcja z chloramfenikolem, poch. hydantoiny, antyhistaminikami metimazol propylotiouracyl
39 Nadchlorany, DIT Stosowane w nadczynności coraz rzadziejMogą wywoływać niedokrwistość aplastyczną, trombocytopenię i pancytopenię DIT – prekursor tyroksyny, hamuje wydzielanie TSH
40 Jod Formy: Płyn Lugola: jod w wodnym roztworze 1-2% jodku potasu Jodki potasu i sodu w roztworach wodnych i spirytusowych Większe dawki podawane przez 7-10 dni hamują wychwyt jodu i prowadzą do eutyreozy Wskazania: przed resekcją nadczynnej tarczycy jako środek eutyreotyzujący
41 Jod promieniotwórczy Izotopy 125I, 130I, 131I, 132INiszczy tkankę gruczołu Doustnie w nadczynności i guzach hormonalnych Dożylnie w próbach diagnostycznych
42 Podsumowanie Żeńskie hormony płciowe Hormony tarczycyRodzaje i spektrum działania Estrogeny i antyestrogeny Progestageny Działania niepożądane, przeciwwskazania i interakcje żeńskich hormonów płciowych HTZ Antykoncepcja Hormony tarczycy Wytwarzanie i działanie Leki przeciwtarczycowe