1 Ewaluacja RPO WiM w kontekście konkurencyjności firm, produktów i usług Prezentacja raportu z badania

2 2 Cel i zakres badania  Główny cel badania: Określenie i ocena dotychczasowego oraz potencjalnego wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Warmia i Mazury na lata 2007-2013 na wzrost konkurencyjności firm, produktów i usług w województwie warmińsko-mazurskim.  Metodologia: W toku ewaluacji wykorzystano szereg ilościowych i jakościowych metod pozyskiwania danych z wykorzystaniem m.in. podejścia kontrfaktycznego, służącego oszacowaniu efektów netto RPO WiM.  Przedmiot badania: dotychczasowe wsparcie osi priorytetowych I Przedsiębiorczość i II Turystyka RPO WiM.  Podmioty badania: przedsiębiorcy – zarówno beneficjenci jak i nieskuteczni wnioskodawcy osi priorytetowych I i II oraz podmioty właściwe ze względu na pozostałe obszary wsparcia badanych osi priorytetowych (w tym: jednostki badawczo-naukowe, instytucje otoczenia biznesu, JST i organizacje pozarządowe wdrażające projekty ‘turystyczne’).

3 BLOK 1: Wpływ bezpośredniego wsparcia przedsiębiorstw na ich konkurencyjność

4 4 Konkurencyjność Wnioski (1) Zmiana przychodówZmiana zysków Zmiana zatrudnienia Udział podmiotów, które weszły na nowe rynki zagraniczne

5 5 Konkurencyjność Wnioski (2)  41,3% nieskutecznych wnioskodawców RPO WiM mimo to zrealizowało swój projekt (24% częściowo) (RPO śląskie – 76%, opolskie – 66%).  RPO WiM ma wyraźny pozytywny wpływ na dalsze plany inwestycyjne przedsiębiorstw. Beneficjenci angażują średnio 844 tys. PLN własnych środków w realizację projektów z RPO oraz 703 tys. PLN w kolejne inwestycje.  Dofinansowanie RPO WiM zwiększa jedynie zainteresowanie wnioskowaniem o dofinansowanie RPO WiM (a nie udziałem w innych inicjatywach / programach).

6 6 Konkurencyjność Wnioski (3)  Skala wsparcia dużych przedsiębiorstw w RPO WiM jest wyjątkowa na tle innych województw. Uzasadnieniem tego miał być ich znaczny potencjał innowacyjny – co jednak nie znajduje potwierdzenia w wynikach ewaluacji. Efekt netto RPO w przypadku dużych przedsiębiorstw jest raczej niższy niż w przypadku MSP, a koszt miejsc pracy tworzonych w dużych przedsiębiorstwach wyraźnie wyższy.  Wsparcie RPO WiM nie jest dostosowywane do potrzeb podmiotów nowopowstałych, ale nie wydaje się by była potrzeba zmiany tego rozwiązania. Sami nowopowstali przedsiębiorcy również nie zgłaszają żadnych specyficznych zastrzeżeń do dopasowania RPO do swoich potrzeb. Wpływ netto RPO na nowopowstałych przedsiębiorców jest niższy od średniej.

7 7 Konkurencyjność Rekomendacje(1)  Proponuje się w RPO w kolejnym okresie programowania utrzymać możliwość aplikowania o dofinansowanie przedsiębiorców mających siedzibę poza województwem warmińsko mazurskim, ale realizujących inwestycję w województwie w zależności od typów działań  Wsparcie dużych przedsiębiorstw powinno być dostępne jedynie na nowe inwestycje obejmujące zastosowanie nowych, wysoko innowacyjnych rozwiązań w szczególności technologicznych w produkcji i usługach. Wspierane inwestycje powinny mieć duże znaczenie dla gospodarki regionu, które może być rozumiane jako tworzenie znacznej liczby miejsc pracy wysokiej jakości, znaczące umacnianie pozycji województwa w sektorze stanowiącym regionalną specjalizację, bądź sektorze uznanym za przyszłościowy. Poza dofinansowaniem inwestycji indywidualnych przedsiębiorców, wskazane wydaje się dopuszczenie wsparcia w zakresie zawiązywania i inicjatyw klastrowych i nawiązywania współpracy z sektorem B+R

8 8 Konkurencyjność Rekomendacje(2)  Proponuje się, w przyszłym RPO uruchomienie kompleksowej pomocy (m.in. mentoring, coaching, pomoc finansowa) na założenie i rozwój firmy. Wsparcie powinno być dostępne dla faktycznych start-upów - firm dopiero tworzonych bądź niedawno powstałych, znajdujących się we wczesnej fazie rozwoju i poszukiwania swoich rynków. Preferowane powinny być firmy z sektora wysokich technologii. Typowe wsparcie na przedsięwzięcia inwestycyjne – odpowiadające np. obecnie realizowanym w RPO WiM poddziałaniom 1.1.7 czy 1.1.9 – powinno być dostępne na równych zasadach wszystkim przedsiębiorcom bez rozróżniania ze względu na czas funkcjonowania na rynku  Proponuje się by w ramach RPO przyszłej perspektywy, oddzielić wyraźnie środki na promocję (w tym gospodarczą / inwestycyjną) skierowane do JST, od dofinansowania skierowanego bezpośrednio do przedsiębiorców na kreowanie produktów regionalnych i rozpoznawalnych marek. Dodatkowo warto rozważyć zwiększenie skali wsparcia udziału przedsiębiorstw w misjach gospodarczych i targach poza granicami województwa i kraju. Wsparcie to może być realizowane poprzez jeden duży projekt własny (kluczowy / systemowy) samorządu województwa, z przedsiębiorcami jako grupą docelową – beneficjentem ostatecznym

9 9 Konkurencyjność Rekomendacje(3)  Proponujemy by w ramach RPO na przyszły okres programowania zrezygnować z wyodrębniania wsparcia inwestycji przedsiębiorców w procesy i produkty przyjazne środowisku, które miałyby służyć wzrostowi ich konkurencyjności. Inwestycje takie powinny konkurować o wsparcie w ramach jednego działania z pozostałymi przedsięwzięciami inwestycyjnymi i zasadność ich dofinansowania powinna być weryfikowana w oparciu o ocenę potencjalnego wpływu na wzrost konkurencyjności wnioskodawcy w porównaniu z pozostałymi projektami innych wnioskodawców  Jeżeli z punktu widzenia potrzeb środowiska naturalnego, za konieczne uzna się dofinansowanie projektów przedsiębiorców służące ograniczaniu negatywnego wpływu istniejącej działalności przemysłowej na środowisko, to wsparcie takie powinno być dostępne w ramach obszaru / osi priorytetowej zorientowanej na środowisko (zasoby naturalne, energetykę), a projekty powinny być dobierane ze względu na wpływ na środowisko, a nie konkurencyjność beneficjenta

10 10 Konkurencyjność Rekomendacje(4)  Rekomendujemy, aby wsparcie w ramach RPO przyszłej perspektywy podzielić wg. typów inwestycji jakie mają być w ramach niego realizowane, a następnie dobrać odpowiednie instrumenty, które pozwolą w maksymalny sposób wykorzystać środki. Dotacje powinny służyć jedynie niedochodowym przedsięwzięciom priorytetowym (raczej publicznym). Pozostałe typy inwestycji można podzielić na: generujące dochód, realizowane przez jednostki samorządowe, wówczas można je finansować w ramach „project finance”, generujące dochód, realizowane przez przedsiębiorców; dla tych stworzyć system instrumentów zwrotnych, generujące dochód i wysoce innowacyjne; dla tych projektów stworzyć model mieszany, np. dofinansowanie do kapitału, generujące dochód, ryzykowne; dla tych projektów można stworzyć system wkładów kapitałowych i finansować je poprzez fundusze podwyższonego ryzyka, natomiast dla zachęty powiązać ten system z systemem gwarancji wykupu kapitałów.

11 BLOK 2: Wpływ bezpośredniego wsparcia przedsiębiorstw na ich innowacyjność

12 12 Innowacyjność Wnioski (1)  Przedsiębiorstwa wspierane w ramach RPO są bardziej innowacyjne. Odsetek firm, które wprowadziły innowacje w ciągu ostatnich dwóch lat

13 13 Innowacyjność Wnioski (2)  Wprowadzane w przedsiębiorstwach wspartych w ramach RPO WiM innowacje mają małą skalę. Z reguły rozwiązania mają walor nowości na poziomie przedsiębiorstwa (44%/40%), w skali lokalnej (26%/30%), nieco rzadziej jest to skala regionalna (16%/18%), bardzo rzadko krajowa (7%/7%) oraz światowa (7%/5%).  Udział wartości sprzedaży nowych produktów i usług w wartości rocznej sprzedaży firmy wynosił średnio dla próby eksperymentalnej 14%, a dla próby kontrolnej 11% - są to wartości zbliżone do średniej krajowej.  Wsparcie w ramach RPO może istotnie przełożyć się na innowacyjność poszczególnych przedsiębiorstw. Jednakże w skali regionu efekt w postaci wzrostu innowacyjności gospodarki może być mały (niezauważalny?). Skala wsparcia w ramach RPO jest ograniczona, zwłaszcza w odniesieniu do potrzeb rozwojowych regionu, a efekty projektów proinnowacyjnych są ograniczone (raczej niezadowalająca skala wprowadzanych innowacji). Można więc przypuszczać, że wsparcie w ramach RPO WiM będzie miało pozytywne oddziaływanie przede wszystkim w skali wspartych przedsiębiorstw, efekty na poziomie całego regionu mogą być małe, trudne do uchwycenia.

14 14 Innowacyjność Wnioski (3)  Najważniejsze bariery wdrażania innowacyjnych rozwiązań w firmach to: (1) wysokie koszty działalności innowacyjnej; (2) wysokie ryzyko działalności innowacyjnej; oraz (3) niesprzyjająca polityka fiskalna – brak ulg dla podmiotów wdrażających innowacje. Dla firm nieinnowacyjnych dużym ograniczeniem jest brak podstawowej wiedzy o innowacyjności oraz nawiązywaniu współpracy z jednostkami B+R. Na tej podstawie można argumentować, że cały czas istnieje zapotrzebowanie na podstawową wiedzę dotyczącą innowacji – np. w formie usług informacyjnych i doradczych świadczonych przez instytucje otoczenia biznesu, a także ogólnych działań uświadamiających i promujących innowacyjność.

15 15 Innowacyjność Rekomendacje (1)  Należy rozważyć wprowadzenie mechanizmów premiujących wprowadzanie rozwiązań innowacyjnych w skali co najmniej krajowej lub regionalnej. Ponadto warto rozważyć wprowadzenie zachęt do szerszej współpracy przedsiębiorstw z instytucjami badawczo-rozwojowymi zarówno z województwa warmińsko-mazurskiego, jak i z innych regionów, a nawet spoza Polski.  Rekomenduje się podjęcie próby lepszego powiązania wsparcia w okresie po 2013 r. z RSI. Kluczowym momentem wydaje się etap programowania. Najłatwiejszym sposobem zapewnienia zgodności wydaje się po prostu przeniesienie wybranych zapisów z RSI do przyszłego RPO. Z kolei na późniejszym etapie, np. na etapie wyboru projektów, można premiować te, które bezpośrednio realizują zapisy RSI.

16 16 Innowacyjność Rekomendacje (2)  W kolejnym okresie programowania należy położyć większy nacisk na wzmocnienie merytoryczne IOB, prowadzące do wymiernych rezultatów w zakresie podnoszenia konkurencyjności innowacyjności przedsiębiorców. Owe rezultaty powinny obejmować np. zobowiązanie do uruchomienia i utrzymania przez określony czas konkretnych usług na rzecz przedsiębiorców (na które zidentyfikowane zostanie zapotrzebowanie), np. w zakresie stymulowania nawiązywania współpracy sektora nauki z sektorem gospodarki, ale też doradztwa obejmującego kwestie finansowania zwrotnego.

17 BLOK 3: Wpływ bezpośredniego wsparcia branży turystycznej na konkurencyjność jej oferty

18 18 Turystyka Wnioski (1)  W wyniku bezpośredniego wsparcia branży turystycznej wzrasta atrakcyjność jej oferty. Kierunki zmian, są zgodne z założeniami strategii rozwoju turystyki województwa, które odnoszą się do rozwoju intensywnego (podwyższanie jakości oferowanych usług) i ekstensywnego (zwiększanie liczby obiektów/miejsc noclegowych) bazy turystycznej ze szczególnym naciskiem na obiekty o wyższym standardzie. Dane pokazują, że w regionie następuje rozwój obiektów hotelarskich o podwyższonym standardzie, przy zmniejszaniu się liczby obiektów niższych kategorii.  Fakt ten ma jednak znikome przełożenie na zwiększenie ruchu turystycznego. Czynnikami osłabiającymi efekt przełożenia się zwiększenia atrakcyjności oferty turystycznej regionu na wzrost liczby turystów są: przede wszystkim – słaba (choć poprawiająca się) jakość infrastruktury transportowej i brak współpracy w tworzeniu produktów turystycznych.

19 19 Zmiana liczby kategoryzowanych hoteli, moteli i pensjonatów Zmiana liczby obiektów zbiorowego zakwaterowania w podziale na obiekty hotelowe i pozostałe Turystyka Wnioski (2)

20 20 Turystyka Wnioski (3)  Zdecydowana większość projektów dofinansowanych w ramach działania 2.1 związana jest z rozwojem produktów podstawowych, najpopularniejszych wśród turystów, które przyciągają największą liczbę odwiedzających. Infrastruktura powstała w wyniku realizacji znacznej części projektów, z racji na swój charakter i skalę, będzie wykorzystywana w dużej mierze w ramach wewnątrzregionalnego ruchu turystycznego, a więc może zostać zaliczona do produktów uzupełniających ofertę turystyczną.  Nie są zauważalne znaczące zmiany w poziomach cen/kosztów oferowanych usług turystycznych. Niewielkie wzrosty cen mają charakter powszechny i nie są wynikiem realizacji projektów dofinansowanych w ramach RPO.  Realizacja projektów przy wsparciu środków RPO WiM przyczyniła się do wzrostu konkurencyjności firm korzystających z dotacji w stosunku do firm, które z dotacji nie skorzystały.

21 21  Tendencje zmiany wskaźników dotyczących wydłużenia sezonu turystycznego są pozytywne, choć skala tych zmian jest stosunkowo niewielka. Niespełna połowa realizowanych przedsięwzięć nie będzie mieć znaczącego wpływu na wydłużenie sezonu turystycznego, przy czym największy wpływ w tym zakresie mają przedsięwzięcia realizowane w ramach działania 2.1.1, a najmniejsze w ramach 2.1.4 oraz 2.1.6  Negatywnym aspektem realizacji projektów w ramach RPO WiM, w niektórych przypadkach może być ‘przeinwestowanie’ – u przedsiębiorców, może powodować problemy z utrzymaniem płynności finansowej, a w przypadku inwestycji samorządowych – obciążenia budżetowe i konieczność okresowego zamykania obiektów.  Małe przełożenie na zwiększenie liczby turystów odwiedzających region ma znaczna część projektów realizowanych w ramach działania 2.2, które ograniczają się do skali lokalnej. Problem synchronizacji działań promocyjnych i inwestycyjnych. Turystyka Wnioski (4)

22 22 Turystyka Rekomendacje (1)  Rekomenduje się kontynuację wsparcie rozwoju bazy noclegowej o podwyższonym standardzie, w ramach której tworzona będzie baza konferencyjna i kongresowa. Zapotrzebowanie na środki wspierające rozwój bazy noclegowej o podwyższonym standardzie nadal jest znaczące, a ich wsparcie w przyszłym okresie budżetowym jest zasadne.  Rekomenduje się uwzględnienie dofinansowania projektów realizowanych w partnerstwie, klastrów turystycznych, projektów kompleksowych, tworzących zintegrowaną terytorialnie ofertę, projektów tworzących (przy udziale wielu podmiotów) produkty turystyczne lub sieci takich produktów oraz tzw. projektów hybrydowych (PPP wsparte środkami unijnymi). Jest to warunek, który wpływa na zwiększenie wykorzystania powstającej infrastruktury turystycznej i okołoturystycznej.

23 23 Turystyka Rekomendacje (2)  Finansowanie rozwoju infrastruktury okołoturystycznej powinno zostać ograniczone do inwestycji bezpośrednio komplementarnych z projektami o dużej skali, tworzącymi wspólnie zintegrowane terytorialnie produkty turystyczne. Władze regionu powinny przyjąć zasadę wspierania większych przedsięwzięć – powodujących występowanie efektów podażowych dla gospodarki regionu (przede wszystkim realizowanych przez podmioty prywatne lub w ramach PPP). Finansowanie tego typu przedsięwzięć powinno zostać ograniczone do inwestycji bezpośrednio komplementarnych z projektami o dużej skali, tworzącymi wspólnie zintegrowane terytorialnie produkty turystyczne.  Wsparcie kampanii promujących Warmię i Mazury powinno przewidywać działania ukierunkowane na promocję regionu za granicą (szczególnie w państwach sąsiedzkich) oraz w kraju, przy czym należy zadbać o spójność i kompleksowość tego typu projektów – promocja wydarzeń, produktów regionalnych nie powinna być wspierana w ramach oddzielnych projektów, a stanowić cześć kampanii promujących produkty turystyczne. Kampanie powinny uwzględniać terminy realizacji projektów infrastrukturalnych, których dotyczą

24 BLOK 4: Przyczyny i konsekwencje małego zainteresowania współpracą jednostek naukowo-badawczych z województwa warmińsko-mazurskiego (B+R) z przedsiębiorstwami

25 25 współpraca z jednostkami naukowo badawczymi - wnioski (1)  Mała aktywność beneficjentów RPO WiM w obszarze współpracy jednostek naukowo-badawczych z przedsiębiorstwami jest odzwierciedleniem zdiagnozowanego ogólnie w województwie małego zainteresowania tego typu współpracą. Tylko 7,5% badanych przedsiębiorstw współpracowało kiedykolwiek z jednostkami naukowymi.

26 26 współpraca z jednostkami naukowo badawczymi - wnioski (2)  Cały czas istotną barierą innowacyjności (szczególnie dla firm, które nie wprowadzają innowacji) jest brak podstawowej wiedzy o innowacyjności oraz nawiązywaniu współpracy z jednostkami B+R. Główną barierą w podejmowaniu przez przedsiębiorców współpracy z sektorem nauki jest brak zapotrzebowania na tego typu współpracę (83% wskazań). Przedsiębiorcy nie są świadomi korzyści płynących ze współpracy oraz postrzegają sektor nauki w sposób stereotypowy jako nieprzystosowany do wykonywania prac na rzecz gospodarki  RPO WIM w niepełnym stopniu uwzględniał zapisy Regionalnej Strategii Innowacyjności w zakresie w jakim dotyczyła ona branż kluczowych z punktu widzenia rozwoju województwa. Istotne jest wspieranie tych branż które mogą stanowić o potencjale konkurencyjnym i innowacyjnym regionu

27 27 współpraca z jednostkami naukowo badawczymi - wnioski (3)  Niewielkie zainteresowanie przedsiębiorców aplikowaniem o środki w ramach poddziałania 1.1.8 (niewykorzystana alokacja, 14 realizowanych projektów). Realizacja projektów w ramach poddziałania przez podmioty mające już doświadczenia we współpracy z jednostkami naukowymi. Konieczność dysponowania wysokim wkładem własnym (średnio ponad 3 mln zł) na realizację projektu co znacząco ograniczało możliwości ubiegania się o środki warmińsko-mazurskim przedsiębiorcom. Najniższy potencjał finansowy do podejmowania działalności innowacyjnej w grupie mikroprzedsiębiorstw  Brak możliwości komercyjnego wykorzystania pomieszczeń/aparatury w okresie trwałości projektu w sytuacji gdy beneficjent nie dysponował wkładem własnym w określonej wysokości na jego realizację i projekt objęty jest zasadami pomocy publicznej

28 28 współpraca z jednostkami naukowo badawczymi – rekomendacje (1)  Rekomenduje się położenie w przyszłej perspektywie finansowej większego nacisku na działania o charakterze informacyjno-promocyjnym, których celem będzie rozpowszechnianie podstawowej wiedzy o innowacyjności oraz oddziaływanie na wzrost świadomości przedsiębiorców i naukowców w zakresie korzyści z wzajemnej współpracy. Działania powinny być koordynowane przez IZ. Udział w ich realizacji powinny mieć regionalne instytucje otoczenia biznesu, które podejmują takie działania w formie usług informacyjnych i doradczych  Rekomenduje się w przyszłej perspektywie finansowej wydzielenie schematów wsparcia, w ramach, których wspierane byłyby branże kluczowe z punktu widzenia rozwoju województwa (np. branże wskazane w Regionalnej Strategii Innowacyjności). Wydzielenie powinno w szczególności dotyczyć wsparcia skierowanego do jednostek naukowych i przedsiębiorstw ukierunkowanego na realizację wspólnych projektów o charakterze B+R.

29 29 współpraca z jednostkami naukowo badawczymi – rekomendacje (2)  Rekomenduje się w przyszłej perspektywie finansowej opracowanie schematu wsparcia ukierunkowanego na inicjowanie nawiązywania współpracy sektora gospodarki z sektorem nauki. Wsparcie powinno być skierowane w szczególności do przedsiębiorców nie mających doświadczenia w tego typu współpracy oraz nie dysponujących dużym potencjałem finansowym w zakresie jej nawiązywania (w szczególności mikroprzedsiębiorstwa). Wsparcie mogłoby przyjąć postać tzw. małych grantów, które przedsiębiorstwa mogłyby przeznaczyć na zakup konkretnych usług w jednostkach naukowych (np. wykonanie analiz, pomiarów, przeprowadzenie audytu technologicznego)  Rekomenduje się inne unormowanie kwestii związanej z brakiem możliwości komercyjnego wykorzystywania zakupionej aparatury/wybudowanych, zmodernizowanych laboratoriów w okresie trwałości projektu. Rozwiązanie powinno iść w kierunku możliwości generowania dochodu przez poczynione w ramach projektu inwestycje

30 Dziękuję za uwagę