1 fadgŻzŻhcbe Najwięcej witaminy mają owoce i jarzyny

2 poprawia : wzrok wzrost skórę Witamina A

3 Witaminy B poprawiają : krew nerwy przemianę materii skóręJedzenie ze zbóż nieoczyszczonych reguluje przemianę materii

4 kiszonki Witamina C poprawia odporność

5 W I T A M I N A D jest niezbędna do mineralizacji kościpowstaje w skórze pod wpływem

6 C O H CUKRY G G F G G G G 1 - cukry 2 - cukry wielocukry słodkierozpuszczalne krystaliczne bez smaku nierozpuszczalne cząsteczka łańcuchowa glukoza sacharoza maltoza fruktoza laktoza celuloza G skrobia G F G G G G

7 Cukry słodkie FRUKTOZA C6H12O6 SACHAROZA (2 – C) LAKTOZA (2 – C)GLUKOZA GLUKOZA C6H12O6 FRUKTOZA

8 Cukry niesłodkie SKROBIA LEN ma w łodygach CELULOZĘ CELULOZAKONOPIE mają w łodygach CELULOZĘ

9 transportuje gazy oddechoweBIAŁKA składają się z aminokwasów aminokwasy endogenne nasz organizm potrafi wytworzyć FUNKCJA REGULUJĄCA ENZYMY umożliwiają i przyśpieszają procesy zachodzące w organizmach np. enzymy trawienne i oddechowe HORMONY wpływają na czynności wzrost i rozwój organizmów aminokwasy egzogenne musimy dostarczyć wraz z pokarmem FUNKCJA BUDULCOWA I MOTORYCZNA (mięśnie i kości) FUNKCJA TRANSPORTOWA FUNKCJA OBRONNA BIAŁKA CZUCIOWE receptorowe HEMOGLOBINA transportuje gazy oddechowe PRZECIWCIAŁA niszczą zarazki

10 Węgiel, wodór, tlen i azot to podstawowe składniki związków organicznychCukrów A grupa aminowa Białek aminokwas glicerol Tłuszczy E kwasy tłuszczowe Kwasów nukleinowych

11 NaCl POTAS i SÓD K Na Jony sodu i potasu umożliwiają przepływ impulsów elektrycznych

12 WAPŃ Ca w kościach i w nabiale potrzebny do mineralizacji kości

13

14 Zn CYNK korzystnie wpływa na stan skóry, metabolizm, wzrost ProduktZawartość cynku (mg/100 g produktu) Ostrygi 16-176 Nasiona dyni 10 Kiełki pszenicy 12 Arbuz Ziarna sezamu Gorzka czekolada 9,6 Rostbef wołowy Jagnięcina 4,2-8,7 Wątroba cielęca Orzeszki ziemne 6,6 CYNK Zn korzystnie wpływa na stan skóry, metabolizm, wzrost

15 FOSFOR P potrzebny do mineralizacji kościkorzystnie wpływa na pracę mózgu P

16 Mg MAGNEZ w zębach korzystnie działa na układ nerwowy poprawia nastrójw kakao i czekoladzie

17 mg Mg /100 g mg Fe / 100 g Pestki dyni 540 15 mak 450 Nasiona słonecznika 350 4,2 Migdały 270 3 Soja sucha 216 Kasza gryczana 220 Fasola sucha 170 Orzechy 3,3 Płatki owsiane 130 3,9 Płatki zbożowe, kasze 100 3,6

18 w krwi ŻELAZO w czerwonych krwinkach (erytrocytach) Fe w hemoglobinie

19

20

21

22 Wzmacnia szkliwo zębówF Fluor Wzmacnia szkliwo zębów

23 człowiek ma zęby zróżnicowane na :siekacze , kły , przedtrzonowe i trzonowe służą one do rozdrabniania pokarmów roślinnych i zwierzęcych, ugotowanych i surowych

24 przełyk wątroba woreczek żółciowy żołądek trzustka dwunastnica jelito cienkie jelito grube odbyt

25 amylaza trzustkowa rozkłada łańcuchy glukozowe na glukozę w dwunastnicy : amylaza trzustkowa rozkłada łańcuchy glukozowe na glukozę w jamie ustnej amylaza ślinowa rozkłada skrobię na łańcuchy glukozowe i glukozę w żołądku pepsyna i podpuszczka rozkładają białka na łańcuchy aminokwasowe w dwunastnicy : proteaza i trypsyna rozkładają łańcuchy aminokwasowe na aminokwasy w jelicie grubym masa resztek pokarmowych zagęszcza się w dwunastnicy : lipaza rozkłada tłuszcze na glicerol i kwasy tłuszczowe odbyt usuwa resztki pokarmowe w jelicie cienkim substancje odżywcze przenikają do układu krwionośnego

26 WIELOCUKIER → glukoza i łańcuchy glukozoweAMYLAZA ślinowa jama ustna WIELOCUKIER → glukoza i łańcuchy glukozowe PEPSYNA PODPUSZCZKA żołądek BIAŁKO → ŁAŃCUCH AMINOKWASÓW PROTEAZA dwunastnica TRYPSYNA ŁAŃCUCHY AMINOKWASÓW → AMINOKWASY AMYLAZA trzustkowa ŁAŃCUCH GLUKOZOWY → GLUKOZA LIPAZA TŁUSZCZ → GLICEROL + KWASY TŁUSZCZOWE

27 WITAMINY , SOLE , AMINOKWASY , GLUKOZA , GLICEROL i KWASY TŁUSZCZOWEprzenikają z jelita cienkiego do naczyń krwionośnych oplatających kosmki jelitowe w procesie DYFUZJI WODA przenika z jelita cienkiego do naczyń krwionośnych oplatających kosmki jelitowe w procesie OSMOZY

28 w jelicie cienkim po zjedzeniu obiadu (ziemniaki + kotlet + surówka) znajdują się następujące substancje : powstały podczas trawienia które nie podlegają trawieniu z rozkładu białek → z rozkładu cukrów → z rozkładu tłuszczu → aminokwasy glukoza lipaza glicerol woda witaminy błonnik (celuloza) sole

29 ZACHODZĄ JEDNOCZEŚNIEW szklance z wodnym roztworem barwnika umieszczono pęcherz ze słabszym roztworem tego barwnika W szklance z wodnym roztworem barwnika umieszczono pęcherz ze mocniejszym roztworem tego barwnika barwnik ze szklanki wchodzi do pęcherza woda z pęcherza przenika do szklanki barwnik z pęcherza wchodzi do szklanki woda ze szklanki przenika do pęcherza DYFUZJA OSMOZA OBA TE PROCESY ZACHODZĄ JEDNOCZEŚNIE DO WYRÓWNANIA STĘŻEŃ Małgorzata Ługin

30 Dyfuzja Osmoza PRZENIKANIE CZĄSTECZEK CIAŁ STAŁYCH, CIECZY I GAZÓWZ MIEJSC, GDZIE JEST ICH DUŻO DO MIEJSC, GDZIE JEST ICH MAŁO, DO MOMENTU WYRÓWNANIA STĘŻEŃ Dyfuzja woda zaróżowiła się, bo zaszła dyfuzja barwnika z owocu do szklanki CZYSTA WODA W SZKLANCE skurczony owoc stał się słodszy, bo zaszła dyfuzja cukru ze szklanki do owocu BARDZO SŁODKA WODA W SZKLANCE Owoc zanurzony w słodkiej wodzie skurczył się, bo oddał wodę Owoc zanurzony w wodzie spęczniał, bo wchłonął wodę PRZENIKANIE CZĄSTECZEK WODY Z MIEJSC, GDZIE JEST JEJ DUŻO DO MIEJSC, GDZIE JEST JEJ MAŁO, DO MOMENTU WYRÓWNANIA STĘŻEŃ Osmoza Małgorzata Ługin

31 trzustka to gruczoł trawiennyWĄTROBA TRZUSTKA ŻOŁĄDEK dwunastnica UWAGA ! CUKRZYCA trzustka to gruczoł trawienny i hormonalny wytwarza : proteazę trypsynę lipazę amylazę insulinę glukagon wątroba to gruczoł : trawienny (żółć) magazyn glikogenu i ADB odtruwający regulujący przemianę białek (zamiana nadmiaru aminokwasów w mocznik)

32 zamienia nadmiar aminokwasówWĄTROBA to największy gruczoł odtruwa krew produkuje emulgator tłuszczu – żółć zamienia nadmiar aminokwasów w mocznik magazynuje skrobię zwierzęcą (glikogen) i witaminy A , D , B

33 WĄTROBA JEST OCZYSZCZANA, GDY JEMY:

34 POSZCZEGÓLNYCH GRUP POKARMÓW.KUPUJĄC PRODUKTY SPOŻYWCZE SPRAWDZAJ ICH TERMIN PRZYDATNOŚCI DO SPOŻYCIA , I NIGDY NIE DAWAJ CZŁONKOM RODZINY ZEPSUTEGO JEDZENIA. JADŁOSPIS NALEŻY KONSTRUOWAĆ Z UWZGLĘDNIENIEM PONIŻSZEJ PIRAMIDY POKAZUJĄCEJ ILOŚCIOWE PROPORCJE POSZCZEGÓLNYCH GRUP POKARMÓW.

35 NIE SPOŻYWAJ ! CHIPSÓW KTÓRE WNOSZĄ DO ORGANIZMU ZBYT DUŻO KALORIII TŁUSZCZU, CO SPRZYJA OTYŁOŚCI chipsy i Fast foody zawierają sztucznie wytworzone smaki i zapachy FAST FOODÓW DO ORGANIZMU ZBYT DUŻO KALORII I TŁUSZCZU Z CHOLESTEROLEM POWODUJĄCYM MIAŻDZYCĘ, CO SPRZYJA OTYŁOŚCI NAPOJÓW GAZOWANYCH A ZWŁASZCZA COCACOLI KTÓRA ZAWIERA KWAS FOSFOROWY ZAKŁÓCAJĄCY RÓWNOWAGĘ WAPNIOWO – FOSFORANOWĄ I POWODUJĄCY OSŁABIENIE KOŚCI ZBYT DUŻEJ ILOŚCI SŁODYCZY, KTÓRE SPRZYJAJĄ PRÓCHNICY ZĘBÓW I OTYŁOŚCI ORAZ OSŁABIAJĄCYCH APETYT NA ZDROWE POKARMY

36 POWINIENEŚ SPOŻYWAĆ ! RYBY MORSKIE , BO ZAWIERAJĄ DUŻO FOSFORUI WITAMINY D UTWARDZAJĄCEJ KOŚCI I KORZYSTNIE DZIAŁAJĄ NA PAMIĘĆ NABIAŁ , A ZWŁASZCZA JOGURT BOGATY W WAPŃ POTRZEBNY DO BUDOWY KOŚCI I BIAŁKO KONIECZNE DO WZROSTU PIECZYWO RAZOWE PEŁNOZIARNISTE , BO ZAWIERA BŁONNIK , MIKROELEMENTY I WITAMINY Z GRUPY B KASZE, A ZWŁASZCZA KASZĘ Z PROSA, BO ZAWIERA BŁONNIK , MIKROELEMENTY Z GRUPY B

37 DBAJ O TO , ABY KAŻDY W TWOJEJ RODZINIEJADŁOSPIS POWINIEN BYĆ WZBOGACONY DUŻĄ ILOŚCIĄ OWOCÓW I WARZYW , KTÓRE ZAWIERAJĄ RÓŻNORODNE WITAMINY I SOLE MINERALNE ZIMĄ NALEŻY WYKORZYSTYWAĆ MROŻONKI Z WARZYW , BO MROŻENIE ZACHOWUJE WIĘKSZOŚĆ WITAMIN NIE ODMAWIAJ SOBIE OD CZASU DO CZASU GORZKIEJ CZEKOLADY BOGATEJ W MAGNEZ , KTÓRY PODOBNIE JAK ORZECHY, KORZYSTNIE WPŁYWA NA PRACĘ MÓZGU I UKŁADU NERWOWEGO DBAJ O TO , ABY KAŻDY W TWOJEJ RODZINIE NIE WYSZEDŁ Z DOMU BEZ ŚNIADANIA ZJADŁ CO NAJMNIEJ TRZY POSIŁKI DZIENNIE WYPIŁ OKOŁO DWÓCH LITRÓW WODY DZIENNIE ZAWSZE MYŁ RĘCE PRZED JEDZENIEM

38 Ile wody spożył człowiek wraz z 4 bułeczkami o masie 80 g każda i zawartości wody 15 %250 g mleka o zawartości wody 90% i parówkami ważącymi 180 g (20 % wody) bułki mleko parówki 4 • 80 • 0,15 = 250 • 0,90 = 180 • 0,20 = 320 • 15 : 100 = 32 • 15 : 10 = 250 • 9 : 10 = 25 • 9 = 180 • 2 : 10 = 48 g 225 g 36 g razem 309 g wody Jaki % masy posiłku stanowiły parówki Jaki % spożytej wody stanowiła woda pochodząca z parówek = 750 g 2 4 : 750 g razem 309 g wody → 100 % 36 g wody → X % 750 g → 100 % 180 g → X % 1 5 3 0 0 X = : 309 = 11,65 % X = 24 %

39 45  1,2 = 54 g białka potrzebuje ten człowiekLudzie ciężko pracujący fizycznie powinni zjadać wysokoenergetyczny pokarm (posiłek powinien być około godziny przed wysiłkiem) Dzieci i młodzież powinni zjadać wysokobiałkowy pokarm bogaty w wapń i fosfor Ludzie starsi powinni zjadać lekkostrawny pokarm ubogi w cholesterol i cukry Wszyscy powinni jeść dużo owoców, sałatek i surówek, które powinno się jeść między posiłkami zapotrzebowanie na białko intensywnie rosnącego człowieka wynosi 1,2 g na 1 kg masy ciała. Ile ( X ) twarogu (20 % białka) powinien zjeść taki człowiek ważący 45 kg. 45  1,2 = 54 g białka potrzebuje ten człowiek 0,20  Xtwarogu = 54 X = 54 / : 0,2 X = 54  5 = 270 g Odp. Ten człowiek powinien zjeść 270 g twarogu.

40 zapotrzebowanie na białko dorosłego człowieka wynosi 0,9 g na 1 kg masy ciała. O ile g mięsa za dużo zjadł człowiek ważący 75 kg , który zjadł 300 g schabu ( 4 kotlety) – z 45 % białka powinien zjeść 0,9  75 = 67,5 g białka powinien zjeść 0,45  X schabu = 67,5 g białka X schabu = 67,5 g : 0,45 = 6750 : 45 = 150 g schabu On zjadł 300 g schabu , a powinien zjeść 150 g schabu, czyli 2 razy więcej niż zaleca norma żywieniowa

41 zapotrzebowanie na białko 16 letniej dziewczynki wynosi 1,2 g na 1 kg masy ciała. O ile g białka i twarogu za mało zjada dziewczynka ważąca 50 kg , która konsumuje 120 g twarogu – z 20 % białka 60 g → 20 % X g → 100 % X g → 20 % 120 g → 100 % X = : 20 = 300 g X = : 100 = 24 g 1,2  50 = 60 g Ona potrzebuje 60 g białka, czyli twarogu 300 g Ona zjada 24 g białka , czyli o 36 g za mało. Ona zjada 120 g twarogu , czyli o 180 g za mało.

42 24 25 26 11 12 Glukoza  Glikogen  Glukoza 22 kwasy tłuszczowe 23 Glukoza  Glikogen  Glukoza 22 kwasy tłuszczowe 23 tłuszcz Skrobia  Łańcuchy reszt glukozowych  Dwucukry Glukoza 16, Białko  Łańcuchy reszt aminokwasowych  Aminokwasy  Białko Tłuszcz 20  Kwasy tłuszczowe  krople tłuszczu  Glicerol 24 25 26

43 Angina, zapalenie płuc i gruźlica to choroby bakteryjne.oskrzeliki Angina, zapalenie płuc i gruźlica to choroby bakteryjne. Chorobą wirusową jest grypa.

44 78 % azot 78 % azot 21 % tlen 17 % tlen 4 % dwutlenek węgla 0,03 % dwutlenek węgla WDECH WYDECH Wyjaśnij istotę sztucznego oddychania metodą usta – usta Ma ono sens ponieważ powietrze wydychane ma jeszcze sporo tlenu

45 DŁUG TLENOWY Gdy organizm jest słabo natleniany,a wykonuje on ciężką pracę Glukoza nie jest utleniana, lecz zostaje przekształcona beztlenowo w kwas mlekowy

46 6 6 6 + E jama nosowa, tchawica, oskrzeladrogi doprowadzające powietrze do płuc miejsce w komórce gdzie tlen jest wykorzystywany do utlenienia glukozy w celu wytworzenia energii mitochondria miejsce wymiany gazowej między krwią, a układem oddechowym pęcherzyki płucne pęcherzyk płucny narząd wentylacyjny człowieka płuca powietrze z CO2 powietrze z O2 miejsce powstawania głosu krtań + E 6 6 6 C6H12O O  H2O CO2

47 Aby doprowadzić powietrze z tlenemdo płuc i wyprowadzić powietrze z dwutlenkiem węgla z płuc Po co człowiek oddycha ? Po co człowiekowi tlen ? Aby wszystkie komórki ciała zostały natlenione Jak tlen dociera do komórek ? Tlen jest roznoszony przez hemoglobinę wraz z krwią Po co komórkom tlen ? Aby mitochondria mogły utlenić glukozę Podczas utlenienia glukozy powstaje energia Po co komórki utleniają glukozę ? Aby rosnąć i wymieniać stare komórki na nowe aby pracowały narządy wewnętrzne aby się poruszać aby myśleć Po co człowiekowi energia?