1 Finansowanie rozwoju Polski w kryzysie Krzysztof Rybiński 11 luty 2009
2 Pierwsze prognozy wskazują na globalną recesję w 2009 roku – według IIFŹródło: IIF, 28 stycznia 2009
3 Potwierdzone przez wskaźniki wyprzedzające OECDWskaźniki wyprzedzające OECD, sygnalizują zmiany koniunktury z około 6-miesięcznym wyprzedzeniem, niebieski obszar to okres od szczytu do dna aktywności gospodarczej Źródło: OECD
4 Awersja do ryzyka spowoduje dramatyczny spadek napływu kapitału na rynki wschodzącePrognozy napływu kapitału netto na rynki wschodzące Napływ kapitału netto z banków do krajów Europy Środkowej i Wschodniej wyniósł 217 mld dolarów w 2007 roku, spadł do 128 mld dolarów w 2008 roku. IIF prognozuje, że w 2009 roku nastąpi odpływ netto w wysokości 27 mld dolarów Źródło: IIF, 28 stycznia 2009
5 Olbrzymie emisje papierów skarbowych krajów o wysokim ratinguStany Zjednoczone – 2 biliony dolarów (pre-Obama) Kraje strefy euro – ekwiwalent 1 biliona dolarów Wszystkie kraje odnotują znaczący wzrost deficytów budżetowych, ponieważ niskie ceny aktywów nie będą wspierały prywatyzacji, to oznacza olbrzymi globalny wzrost popytu rządów na finansowanie … … w momencie gdy n.p. aktywa funduszy arbitrażowych spadły z 2 bln dolarów o prawie połowę, a skala wykorzystanej dźwigni finansowej (zwykle x4) jest radykalnie mniejsza, trwa obkurczanie bilansów banków Czy istnieje ryzyko gwałtownego zastoju na rynku obligacji krajów o wielkich deficytach?
6 Co robi rząd USA aby uniknąć wielkiej depresji?6
7 Wnioski W krajach Europy Środkowo-Wschodniej pojawi się zjawisko nagłego zastoju (ang. sudden stop), czyli zatrzymania napływu kapitału Bez podjęcia szczególnych starań rząd będzie miał trudności z emisjami zagranicznymi, ich wielkość będzie ograniczona a procentowanie wysokie (efekt wypychania krajów rozwijających się przez kraje rozwinięte) Polskie firmy będą miały jeszcze większe problemy, kwestią otwartą pozostaje finansowanie w ramach międzynarodowych grup kapitałowych Należy podjąć nadzwyczajne działania mające na celu pozyskanie zewnętrznego finansowania
8 Perspektywy dla możliwości finansowania inwestycji w PolsceSytuacja wewnętrzna 8 8
9 Najpopularniejsze formy pozyskiwania kapitału w PolsceNajpopularniejsze formy pozyskiwania kapitału w Polsce to: Kredyty bankowe Kapitał własny Fundusze Unijne Leasing Fuzje IPO Najpopularniejsze formy pozyskania kapitału w Polsce (odsetek odpowiedzi „bardzo popularne”) Źródło: „Raport Kapitał dla Firm 2008”, IPO, 2008. 9
10 Wartość IPO na GPW w latach 2000-2008IPO – po rekordowym 2007 r. znaczne spowolnienie Wartość IPO na GPW w latach * 2008 r. – prognoza. Źródło: GPW w Warszawie, Eurostat. 10
11 Europejski rynek fuzji i przejęć znajduje się w trendzie spadkowymFuzje i przejęcia w Europie Środkowej i Wschodniej oraz WNP (lewy panel: wartość – w mln EUR, prawy panel: wolumen) Źródło: „Monthly M&A Insider A mergermarket report on global M&A activity”, Listopad 2008
12 Leasing –spowolnienie z lat 2000-2002 już jest odczuwalneLeasing (w mld zł – lewy wykres; dynamika nominalna – prawy wykres) i wzrost gospodarczy Źródło: Związek Polskiego Leasingu, Eurostat. 12
13 Fundusze Unijne – dużo środków, ale trudno dostępnych dla sektora MŚPŚrodki przeznaczone na realizację programów operacyjnych w latach : około 85,6 mld euro; Duży stopień skomplikowania i czasochłonność procedur związanych z pozyskiwaniem funduszy unijnych stanowi istotną barierę dla tej formy finansowania, zwłaszcza dla małych i średnich przedsiębiorstw. Niska aktywność Polski w pozyskiwaniu środków z EBI Źródło: „Raport Kapitał dla Firm 2008”, IPO, 2008. 13
14 Pakiet antykryzysowy EBI – wybrane elementyDodatkowe wsparcie dla MSP – 3,5 mld EUR rocznie Dodatkowe wsparcie dla firm średniej wielkości – 1 mld EUR rocznie Energia i zmiany klimatyczne – 4 – 9 mld EUR rocznie Efektywność energetyczna i wykorzystanie źródeł energii odnawialnej Przyjazne dla środowiska wykorzystanie paliw kopalnych (na przykład wychwytywanie i składowanie dwutlenku węgla) Zwiększone wsparcie dla mniej uprzywilejowanych regionów i nowych państw członkowskich -2,5 mld EUR rocznie RSFF – wspieranie gospodarki opartej na wiedzy dzięki wykorzystaniu instrumentów podwyższonego ryzyka Źródło: NBP, Sytuacja na rynku kredytowym, ankieta przewodniczących komitetów kredytowych, styczeń 2009
15 Kapitał własny – w czasach spowolnienia trudny kanał finansowania inwestycjiNadchodzące spowolnienie gospodarcze pogorszy wyniki finansowe przedsiębiorstw, a tym samym ograniczy możliwości wewnętrznego finansowania inwestycji Finansowanie wewnętrzne w latach (w mld PLN) Przewidywana zdolność do bieżącego regulowania zobowiązań finansowych* * w przypadku budownictwa: przewidywana sytuacja finansowa. Źródło: GUS. 15
16 Wiele wskazuje na to, że w 2009 r. polskie firmy czeka kredytowa suszaZnaczna część nowych kredytów bankowych w Polsce była w ostatnim czasie finansowana zagranicą. Istnieje niebezpieczeństwo, że finansowanie to „wyschnie” (nie tylko brak nowych środków, ale także problemy z rolowaniem zapadających pożyczek) Zannualizowany przyrost wybranych agregatów pieniężnych oraz zadłużenia zagranicznego polskiego sektora bankowego (w mld zł). * Roczny przyrost zobowiązań sektora bankowego wobec podmiotów zagranicznych. ** Roczny przyrost zobowiązań MIF wobec krajowego sektora niefinansowego. *** Roczny przyrost należności MIF od krajowego sektora niefinansowego. Źródło: NBP, Raport o stabilności systemu finansowego, 2008. 16
17 Kryteria przyznawania kredytu zostały zaostrzone„We wszystkich segmentach rynku kredytowego doszło do silnego ograniczenia podaży kredytu. Banki silnie zaostrzyły kryteria udzielania wszystkich rodzajów kredytu oraz podniosły marże kredytowe. W przypadku kredytów dla przedsiębiorstw i kredytów mieszkaniowych banki wymagały wyższego poziomu zabezpieczenia kredytu niż miało to miejsce do III kwartału 2008 r. Takie zmiany w polityce kredytowej wynikały z bardzo wysokiej niepewności co do przyszłego stanu koniunktury, która utrudnia bankom poprawną wycenę ryzyka kredytowego. Dodatkowo wiele banków musiało ograniczyć tempo wzrostu akcji kredytowej ze względu na nasilające się ograniczenia kapitałowe” Źródło: NBP, Sytuacja na rynku kredytowym, ankieta przewodniczących komitetów kredytowych, styczeń 2009
18 Kryteria przyznawania kredytu zostały zaostrzoneŹródło: NBP, Sytuacja na rynku kredytowym, ankieta przewodniczących komitetów kredytowych, styczeń 2009
19 Popyt na kredyty słabnieŹródło: NBP, Sytuacja na rynku kredytowym, ankieta przewodniczących komitetów kredytowych, styczeń 2009
20 Wzrost premii za ryzyko, w kraju …Spread pomiędzy oprocentowaniem nowo udzielonych kredytów złotowych dla przedsiębiorstw oraz stopą WIBOR 3M Spread pomiędzy oprocentowaniem nowo udzielonych kredytów hipotecznych w CHF oraz stopą LIBOR CHF 3M. Źródło: NBP, Reuters Ecowin. 20
21 Credit Default Swaps – Polska i banki komercyjne (w punktach bazowych)… i za granicą Credit Default Swaps – Polska i banki komercyjne (w punktach bazowych) W styczniu ryzyko kredytowe Polski było oceniane gorzej niż banków będących bankami-matkami największych banków w naszym kraju; Jest to sytuacja odmienna od tego, co miało miejsce jeszcze ok. trzy miesiące temu. Wczoraj spread CDS dla Polski wynosił 317 pb Źródło: Reuters, Markit 21
22 Ryzyko wypchnięcia firm z rynku kredytowego przez rządSilny wzrost potrzeb pożyczkowych netto sektora finansów publicznych (budżet, fundusze celowe) może w jeszcze większym stopniu ograniczyć dostępność kredytu dla firm Podwójny crowding-out
23 Główne kanały oddziaływania kryzysuThis is a predetermined divider slide and should not be modified
24 Ryzyko recesji po poczwórnym szokuZewnętrzny szok popytowy (spadek eksportu) Zewnętrzny szok inwestycyjny (FDI w dół) Szok kredytowy (global deleveraging – racjonowanie kredytu, wzrost kosztu kredytu)!!! Skokowe pogorszenie oczekiwań (zaniechanie inwestycji, zaniechanie konsumpcji) Negatywny wpływ na wszystkie składowe PKB (od strony popytu)
25 Spadek eksportu – powody, działania rządu (+/-)Przyczyny Czy można podjąć działania?* Spadek popytu na polskie towary na głównych rynkach eksportowych + Ograniczenie dostępności finansowania (trade finance) w krajach, do których eksportujemy -/+ Spadek eksportu na skutek działań protekcjonistycznych (taryfowych i pozataryfowych, formalnych i nieformalnych) podjętych przez kraje do których eksportujemy Legenda: ++ istnieje możliwość silnego oddziaływania + istnieje możliwość umiarkowanego oddziaływania -/+ możliwości oddziaływania znacznie ograniczone - brak możliwości oddziaływania system poręczeń jako jeden z możliwych sposobów oddziaływania
26 Spadek inwestycji – powody, działania rządu (+/-)Przyczyny Czy można podjąć działania? Spadek prywatnych inwestycji krajowych przedsiębiorstw ++ Spadek FDI (w tym protekcjonizm) + Spadek inwestycji gospodarstw domowych (housing) Legenda: ++ istnieje możliwość silnego oddziaływania + istnieje możliwość umiarkowanego oddziaływania -/+ możliwości oddziaływania znacznie ograniczone - brak możliwości oddziaływania system poręczeń jako jeden z możliwych sposobów oddziaływania
27 Spadek spożycia indywidualnego – powody, działania rządu (+/-)Przyczyny Czy można podjąć działania? Wzrost niepewności powodujący wzrost oszczędności (precautionary saving) ++ Niższy wzrost wynagrodzeń - Ograniczenie w dostępie do kredytu (ograniczenia w podaży kredytu) + Spadek wartości majątku (efekt bogactwa) Legenda: ++ istnieje możliwość silnego oddziaływania + istnieje możliwość umiarkowanego oddziaływania -/+ możliwości oddziaływania znacznie ograniczone - brak możliwości oddziaływania system poręczeń jako jeden z możliwych sposobów oddziaływania
28 Spadek spożycia publicznego – powody, działania rządu (+/-)Przyczyny Czy można podjąć działania? Niższe dochody ograniczają planowane wydatki samorządów lokalnych -/+ Brak dostępu do finansowania ogranicza możliwość wydatków rządowych + Legenda: ++ istnieje możliwość silnego oddziaływania + istnieje możliwość umiarkowanego oddziaływania -/+ możliwości oddziaływania znacznie ograniczone - brak możliwości oddziaływania system poręczeń jako jeden z możliwych sposobów oddziaływania
29 Inne ważne obszary – powody, działania rządu (+/-)Przyczyny Czy można podjąć działania? Oczekiwania recesji powodujące zaniechanie konsumpcji i inwestycji + Bariery instytucjonalne dla inwestycji ++ Legenda: ++ istnieje możliwość silnego oddziaływania + istnieje możliwość umiarkowanego oddziaływania -/+ możliwości oddziaływania znacznie ograniczone - brak możliwości oddziaływania system poręczeń jako jeden z możliwych sposobów oddziaływania
30 Przyjęte strategiczne kierunki działania antykryzysowegoUnikanie silnego wzrostu deficytu budżetowego (wobec planowanego zsynchronizowanego zwiększenia deficytu w wielu innych krajach) Wykorzystanie mechanizmu gwarancji i poręczeń (zwiększenie zobowiązań pozabilansowych budżetu) Podtrzymanie ścieżki wejścia do strefy euro (sygnalizowanie możliwego opóźnienia poza 2012 rok) Polska stosuje strategię „jeźdźca na gapę”, która może być skuteczna pod warunkiem, że nie pojawią się działania protekcjonistyczne Polska jedzie pod prąd (oszczędności, prywatyzacja – na świecie większe wydatki, nacjonalizacja) To rozsądna strategia, ale obarczona sporym ryzykiem
31 Wejście do ERM2 obecnie politycznie trudne i ryzykowne
32 Najpierw reformy i stabilność, potem ERM2Ekstremalnie niestabilny kurs walutowy Sudden stop w EŚiW Brak konsensusu politycznego zwiększa ryzyko Wysokie prawdopodobieństwo niespełnienia kryterium budżetowego Niegotowa strategia przyjęcia euro w gotówce (przygotowania trwają około 3 lat) W tej sytuacji wejście do ERM2 należy opóźnić o 1-2 lata (w zależności od sytuacji) a ten czas wykorzystać do przyspieszenia reform, zbudowania porozumienia politycznego i stworzenia strategii wejścia do strefy euro Okres „łatwego” wejścia do strefy euro minął w 2008 roku.
33 Dziękuję za uwagę. 33