1 Genetyczne aspekty upośledzenia umysłowegoDorota Gieruszczak-Białek

2 Definicja Upośledzenie umysłowe to powstałe w wieku rozwojowym funkcjonowanie intelektualne poniżej przeciętnej z towarzyszącym obniżeniem zdolności przystosowania się

3 Epidemiologia 1-3 % w populacji 80-95% upośledzenie lekkieRóżnice w poszczególnych grupach wiekowych Status społeczno-ekonomiczny badanej populacji

4 Upośledzenie umysłowe konstytucjonalne , a upośledzenie umysłowe patologiczne

5 Upośledzenie umysłowe konstytucjonalne

6 Upośledzenie umysłowe konstytucjonalneLekkie - IQ>50 Brak zmian organicznych w OUN Uwarunkowane wieloczynnikowo Ujawnia się w wieku szkolnym Korelacja z poziomem inteligencji rodziców i ich poziomem psychospołecznym.

7 Upośledzenie umysłowe patologiczneZnaczne, głębokie Określone zespoły chorobowe Często pojedynczy czynnik etiologiczny Ujawnia się w wieku niemowlęcym lub) Warunki środowiskowe i poziom inteligencji rodziców nie mają znaczenia

8 Upośledzenie umysłowe lekkie - etiologiaCzynniki konstytucjonalne Czynniki genetyczne Czynniki środowiskowe W % przypadków przyczyna upośledzenia umysłowego lekkiego pozostaje niewyjaśniona

9 Upośledzenie umysłowe lekkie – przyczyny genetyczneZespół kruchego chromosomu X Zespół Klinefeltera Stwardnienie guzowate Neurofibromatoza typ I

10 Upośledzenie umysłowe lekkie – przyczyny środowiskowePłodowy zespół alkoholowy Niedotlenienie okołoporodowe Zakażenia wewnątrzmaciczne Ciężkie niedożywienie Brak właściwej stymulacji rozwoju

11 Płodowy zespół alkoholowy

12 Płodowy zespół alkoholowyNiedobór wzrostu i masy ciała Charakterystyczny fenotyp Uszkodzenie oun Ekspozycja na alkohol w czasie ciąży

13 Płodowy zespół alkoholowy

14 Upośledzenie umysłowe znaczne i głębokie - etiologiaAberracje chromosomowe- 65%(zespół Downa, aberracje innych chromosomów autosomalnych i chromosomów płciowych) Zespoły wad wrodzonych-15-20% Uszkodzenie oun powstałe w okresie płodowym i okołoporodowym Uszkodzenie oun-postnatalne

15 Upośledzenie umysłowe znaczne i głębokie - etiologiaChoroby monogenowe-5% Wady rozwojowe oun( wady cewy nerwowej, małogłowie, wodogłowie) Zespoły będące wynikiem mikroaberracji chromosomowych W % przypadków udaje się ustalić etiologię

16 Wady rozwojowe oun - małogłowie

17 Wady rozwojowe oun – wady cewy nerwowej

18 Zespól kruchego chromosomu XFenotyp związany z mutacją w genie FMR 1(Xq27.3) Mutacja dynamiczna Zwielokrotnienie sekwencji trójnukleotydów CGG w 5’regionie pierwszego exonu genu FMR (Xq27.3) 6-54 powtórzeń -norma 43 – 200-premutacja (nosiciele premutacji-zdrowi) Wiele kobiet z pełną mutacją nie wykazuje cech upośledzenia umysłowego

19 Zespól kruchego chromosomu X

20 Zespól kruchego chromosomu XBrak expresji genu-brak białka FMR1-nieprawidłowa produkcja białek odpowiedzialnych za procesy uczenia i zapamiętywania Badania molekularne potwierdzają diagnozę kliniczną Możliwa diagnostyka prenatalna

21 Zespól kruchego chromosomu X – cechy fenotypoweDługa twarz Duże odstające uszy Duża żuchwa Duże jądra (po okresie dojrzewania)

22 Zespól kruchego chromosomu X

23

24 Zespól kruchego chromosomu X

25 Upośledzenie umysłowe sprzężone z chromosomem XX-linked nonspecific mental retardation MRX Heterogenna grupa od MRX1 do MRX75 Występowanie u mężczyzn-0.15%

26 Zespoły będące wynikiem mikroaberracji chromosomowychAberracje subtelomerowe Rodzicielskie piętnowanie genomowe ( np.Prader-Willi syndrom, Angelman syndrom)

27 Zespoły będące wynikiem mikroaberracji chromosomowychBadania z zastosowaniem techniki FISH z sondami specyficznymi dla regionów subtelomerowych wykazują submikroskopowe aberracje tego regionu niewykrywalne w analizie prążkowej 7 % w grupie dzieci głęboko upośledzonych, 0,5% w grupie dzieci upośledzonych w stopniu lekkim Rodzinne występowanie tego typu aberracji

28 Objawy kliniczne Brak charakterystycznych cech fenotypowych, na podstwie których można rozpoznać upośledzenie umysłowe Opóźnienie w osiąganiu kamieni milowych i nabywaniu umiejętności charakterystcznych dla poszczególnych okresów życia Współistnienie zaburzeń psychicznych Nieprawidłowe eeg

29 Diagnostyka Rola lekarza pierwszego kontaktuOrientacyjny test rozwoju psychoruchowego dziecka (Denver Development Screening Test-30min) Dobór testu w zależności od wieku i TOWARZYSZĄCYCH NIEPRAWIDŁOWOŚCI!! Wszystkie skale mierzą iloraz inteligencji(IQ-inteligence quotient) Upośledzenie umysłowe-IQ więcej niż dwa odchylenia standardowe poniżej średniej

30 Diagnostyka IQ 52-67- lekkie IQ36-51- umiarkowane IQ 20-35 znaczneIQ <20 głębokie

31 Diagnostyka Wywiad Badanie przedmiotowe Badania dodatkowe

32 Leczenie Brak możliwości leczenia przyczynowego Rehabilitacja EdukacjaLeczenie towarzyszących zaburzeń PORADNICTWO GENETYCZNE