1 Gospodarka krajów rozwijających sięRafał Czajkowski Wydział Geografii i Studiów Regionalnych UW

2 Zagadnienia pojęcie Trzeciego Świata, kryteria przynależnościNowy Międzynarodowy Ład Ekonomiczny problemy rozwoju gospodarczego rozwój przez handel towarami nieprzetworzonymi rozwój przez uprzemysłowienie kredyty i zadłużenie pomoc międzynarodowa Rafał Czajkowski

3 Czym jest Trzeci Świat? kraje gospodarczo zacofanespołeczności spauperyzowane Rafał Czajkowski

4 Kryteria przynależności do Trzeciego ŚwiataPKB poniżej $2000 per capita struktura produkcji struktura eksportu zużycie energii elektrycznej lub metali gęstość sieci transportowej struktura konsumpcji analfabetyzm i skolaryzacja umieralność i przeciętna długość życia stopień urbanizacji zasięg przedkapitalistycznych stosunków społecznych Rafał Czajkowski

5 Trzeci Świat w liczbachco godzinę umiera 1200 dzieci, z tego 60% z przyczyn biedy, nędzy i chorób. 1 mln dzieci nie dożywa 5 roku życia 1,5 mld ludzi żyje za mniej niż 1 dolara dziennie, przypada na nich 5% dochodu globalnego w 2000 roku na świecie zmarło na AIDS 3 mln ludzi, a 5 mln zaraziło się HIV człowiek w Zambii ma o 25% mniejsze szanse, że dożyje 30 roku życia, niż Anglik 44% zgonów dzieci ma miejsce w Afryce subsaharyjskiej łączne dochody 500 najbogatszych ludzi świata są wyższe niż dochody 416 mln ludzi biednych 10% najbogatszych ludzi posiada 54% globalnego dochodu Rafał Czajkowski

6 Nowy Międzynarodowy Ład Ekonomicznyduże dysproporcje w skali świata zmniejszenie luki rozwojowej Północ – Południe Rafał Czajkowski

7 Przyrost demograficznywzrost dochodu na mieszkańca zależy od stosunku tempa wzrostu całkowitego dochodu do tempa wzrostu liczby ludności brak kontroli urodzeń posiadanie dzieci zwiększa dochód rodziny i zapewnia zabezpieczenie na starość zwiększająca się podaż pracy może być czynnikiem zwiększającym PKB, jeśli równie szybko będą rosły nakłady ziemi, kapitału i zasobów naturalnych zaczyna działać prawo malejących dochodów z pracy Rafał Czajkowski

8 Rzadkość zasobów kraje słabo rozwinięte borykają się z brakiem zasobów naturalnych nadających się do opłacalnej eksploatacji wydobywanie użytecznych gospodarczo kopalin wymaga nakładów kapitału, który sam jest czynnikiem rzadkim Rafał Czajkowski

9 Kapitał finansowy kraje biedne mają niewiele wolnych zasobów kapitału, które mogą przeznaczyć na inwestycje większość zasobów jest przeznaczana na konsumpcję pomoc zagraniczna umożliwia zakup aktywów, m.in. maszyn korporacje międzynarodowe w krajach biednych często korzystają z zagranicznych pracowników, uniemożliwiając ludności nabycie doświadczenia w pracy, a zyski wycofują do krajów macierzystych Rafał Czajkowski

10 Inwestycje w infrastrukturękraje rozwinięte uzyskują korzyści skali i wysoką wydajność dzięki specjalizacji bez kosztownych inwestycji w energetykę, drogi, sieć telefoniczną i budownictwo mieszkaniowe kraje ubogie muszą funkcjonować w ramach mniejszych społeczności Kapitał ludzki pracownicy w krajach biednych są mniej wydajni niż w krajach bogatych, gdyż brak jest zasobów na inwestycje w opiekę zdrowotną, wykształcenie i szkolenie zawodowe przy niskiej wydajności pracy trudno jest zwiększać produkcję Rafał Czajkowski

11 Niska wydajność w rolnictwieObyczaje kultura plemienna i życie we wspólnocie niektóre kraje rozwijające się poszukują alternatywnej strategii rozwoju uwzględniającej uwarunkowania kulturowe wpisane w ich tradycje Niska wydajność w rolnictwie większość ludzi pracuje w intensywnym rolnictwie samozaopatrzeniowym wzrost produkcji rolnej wymaga lepszego wyposażenia brak zasobów na inwestycje Rafał Czajkowski

12 Rozwój przez handel towarami nieprzetworzonymikraje ubogie mogą eksportować dobra, do których wytworzenia potrzebna jest ziemia są to dobra nieprzetworzone pochodzenia rolniczego („miękkie”): kawa, bawełna, cukier oraz pochodzenia mineralnego („twarde”): miedź, aluminium eksport dóbr nieprzetworzonych stanowi 47% całkowitego eksportu dochody z eksportu są przeznaczane na zakup maszyn i rozwój przemysłu Rafał Czajkowski

13 Kształtowanie się cen surowcówod kilkudziesięciu lat ceny surowców, poza ropą naftową, spadają. Jest to spowodowane: zmniejszonym popytem – pojawienie się materiałów syntetycznych zwiększoną podażą – poprawa wydajności przemysłu i rolnictwa („zielona rewolucja”) w przyszłości ceny surowców wzrosną, z powodu wyczerpania zasobów mineralnych ... by wkrótce potem spaść, wraz z pojawianiem się nowych substytutów syntetycznych, np. kauczuku Rafał Czajkowski

14 Koncentracja eksportuWahania cen specjalizacja w produkcji wyrobów nie przetworzonych oznacza ogromną zmienność cen ceny równowagi wyrobów nie przetworzonych są podatne na wahania przez niską elastyczność cenową podaży i popytu wahania cen prowadzą do zmian wielkości wpływów z eksportu i PKB Koncentracja eksportu koncentracja eksportu może doprowadzić do załamania gospodarki, jeśli nastąpi spadek ceny produktu eksportowanego rozszerzenie eksportu pozwala ustabilizować dochody Rafał Czajkowski

15 Systemy stabilizowania cen surowcówZapasy buforowe – system zapewniający stabilizację rynku surowca. Organizacja zajmująca się ich tworzeniem dokonuje interwencyjnych zakupów surowca przy jego niskiej cenie, a sprzedaje go przy wysokiej Rafał Czajkowski

16 Ograniczanie podaży kraje OPEC utworzyły kartel i uzgodniły ilość wydobywanej ropy naftowej. Ograniczenie dostaw podbija cenę surowca i zwiększa wpływy eksportowe w ostatnich latach kraje rozwijające się próbowały stabilizować ceny kakao, kawy i cyny. np. w czasie rekordowych zbiorów Kawy w Brazylii rząd kupował ją od farmerów i spalał. Rafał Czajkowski

17 Rozwój przez uprzemysłowieniewiele krajów słabo rozwiniętych doszło do wniosku, że klucz do rozwoju znajduje się nie w większej specjalizacji w produkcji surowcowej, lecz w rozwoju przemysłu przetwórczego Rafał Czajkowski

18 Strategia substytucji importuw czasie załamania handlu światowego w latach ’30, w krajach rozwijających się nastąpił spadek dochodów z eksportu. Dlatego niektóre kraje postanowiły nie uzależniać się więcej od gospodarki światowej strategia substytucji importu (polityka antyimportowa) – zastąpienie importu produkcją krajową wspomaga rozwój własnego przemysłu, zwłaszcza nowych gałęzi prowadzi do spadku obrotów handlu światowego i ograniczenia działania zasady przewagi komparatywnej, zużywanych jest więcej zasobów Rafał Czajkowski

19 Eksport towarów przetworzonychwzrost gospodarczy opiera się na wzroście produkcji i dochodu narodowego, stymulowanym przez eksport, a nie na zastępowaniu importu produkcją krajową kraje nowo uprzemysłowione po rozwinięciu własnej produkcji odeszły od wysokich ceł i rozpoczęły eksport. Zmieniły też strukturę eksportu: zmniejszyły udział surowców, a zwiększyły udział wyrobów przetworzonych kraje nowo uprzemysłowione mają dużą szansę na szybkie opanowanie rynków międzynarodowych Rafał Czajkowski

20 Współczesne relacje Północ - Południekraje wysoko rozwinięte powinny przesunąć produkcję do gałęzi, w których mają przewagę komparatywną (biotechnologie, telekomunikacja) kraje bogate powinny zwiększyć import z krajów rozwijających się współcześnie unika się protekcjonizmu wykorzystującego ograniczenia eksportu Rafał Czajkowski

21 Rozwój oparty na kredytachkraje słabo rozwinięte są dłużnikami zaciągającymi kredyty, aby sfinansować ujemny bilans handlowy wzrost cen ropy spowodował wzrost deficytu w bilansie obrotów bieżących importujących ją krajów ubogich miarą zdolności płatniczej kraju nie jest jego PNB, lecz dochody z eksportu Rafał Czajkowski

22 Spłacanie kredytu doprowadzenie kraju do recesji spowoduje spadek importu, co w konsekwencji zmniejszy deficyt handlowy i pozwoli przeznaczyć dochody z eksportu na obsługę zadłużenia programy dostosowawcze Międzynarodowego Funduszu Walutowego i Banku Światowego umożliwią wzięcie kredytu na spłatę innych wierzycieli restrukturyzacja zadłużenia – rozłożenie rat na dłuższy okres i obniżenie ich wysokości ogłoszenie otwartej niewypłacalności lub odmowa spłaty należnych sum – groźba sankcji, większe odsetki w przyszłości Rafał Czajkowski

23 Pomoc międzynarodowa kwestie moralne „sprawiedliwy” podział dochodówbrak rządu i społeczeństwa światowego, w którym istniałaby inicjowana przez państwo alokacja dóbr zasoby Południa były eksploatowane przez kraje Północy w dobie kolonializmu „Handel, a nie pomoc” duża część pomocy trafia do elit rządzących w kraju, a nie do ludzi potrzebujących. System „przeciekającego wiadra” najkrótszą drogą do wyrównania dysproporcji w podziale dochodu na świecie byłoby dopuszczenie swobodnej migracji w skali międzynarodowej Rafał Czajkowski

24 Dziękuję za uwagę Literatura:Dobrska Zofia, Z problemów gospodarczych krajów rozwijających się Begg David, Makroekonomia Kleer Jerzy, Gospodarka światowa. Prawidłowości rozwoju Rafał Czajkowski