1 Historia i dzień dzisiejszy nadzoru górniczego w Polsce Piotr Wojtacha - Wiceprezes Wyższego Urzędu Górniczego Janusz Malinga – z-ca dyrektora Departamentu GOW Kielce, 17 luty 2016 r.

2 Prawodawstwo górnicze. Urzędy górnicze w Polsce. Historia górnictwa jest ściśle związana z historią ludzkości. Poszukiwanie kruszców początkiem górnictwa. Ponad 2 mln. lat temu, homo habilus używał do polowań i życia codziennego kamiennych narzędzi. 2

3 Prawodawstwo górnicze. Urzędy górnicze w Polsce. Epoka Kamienia Od użycia pierwszych narzędzi, do wynalezienia przez człowieka pierwotnego sposobu rozniecania ognia minęło 50 000 lat. Krzemień pierwszym surowcem, który w paleolicie zaczęto wydobywać metodami górniczymi. 3

4 Prawodawstwo górnicze. Urzędy górnicze w Polsce. Narzędzie kamienne z J askini Ciemnej koło Ojcowa i J askini Okiennik koło Zawiercia. 2300 – 1800 p.n.e. Pozyskiwanie krzemienia pasiastego w Krzemionkach Opatowskich metodą drążenia płytkich dukli i szybów do głębokości 15m i średnicy do 4m wraz z siecią wyrobisk komunikacyjnych i wentylacyjnych. 4

5 Prawodawstwo górnicze. Urzędy górnicze w Polsce. Epoka metalu ok. 1 800 p.n.e. miedź, a 100 lat później brąz wypierają kamień. 700 lat p.n.e. pojawiło się żelazo (dymarki). 1044 – pierwsza wzmianka o żupie w Wieliczce w nadaniu Kazimierza Odnowiciela dla benedyktynów w Tyńcu. 1136 - zapisy potwierdzające prowadzenie eksploatacji rud srebra i ołowiu na terenie niecki śląsko-dąbrowskiej. 5

6 Prawodawstwo górnicze. Urzędy górnicze w Polsce. 1180 – „Gorączka złota” na Dolnym Śląsku, Wiek XII - dokumenty potwierdzające istnienie górnictwa w rejonie Lwówka. Prawodawstwo górnicze wyrosło z prawa zwyczajowego. Powstające prawo górnicze na ziemiach polskich wzorowało się na prawie czeskim i saskim. 6

7 Prawodawstwo górnicze. Urzędy górnicze w Polsce. 1221 -1224 – Leszek Biały wydaje pierwszy dokument zezwalający na poszukiwania górnicze w Księstwie Krakowskim i Sandomierskim. Wiek XII - XIII – Chrzanów i Bytom ośrodkami górnictwa ołowiu. 7

8 Prawodawstwo górnicze. Urzędy górnicze w Polsce. 1248-53 - udokumentowane informacje o wydobywaniu soli kamiennej w Bochni i w Wieliczce. Pierwszym, spisanym w średniowieczu, prawem górniczym było czeskie Prawo Igławskie z 1249 r., nazwane tak w Polsce od miasta Jihlavy. 1273 - król Probus nadaje przywilej klasztorowi w Kamieniu na wydobycie złota w Złotym Stoku. 8

9 Prawodawstwo górnicze. Urzędy górnicze w Polsce. Najwcześniejsze regulacje dotyczące organizacji robót górniczych w Polsce dawała „Ordynacja” z 1368 r., Kazimierza Wielkiego dla żup krakowskich opracowana przez podskarbiego Dymitra z Goraja. 1374 - Olkusz otrzymuje „ O rdynację dla górnictwa olkuskiego" od królowej Elżbiety na prawach wolności górniczej. 9

10 Prawodawstwo górnicze. Urzędy górnicze w Polsce. Ustawodawstwo w wieku XVI: - ordynacje górne i statuty aktami panującego, - lauda uchwałami samorządu gwareckiego w górnictwie kruszcowym, - mandaty, dekrety, uniwersały jednorazowymi aktami prawnymi, 1526 - książę Jan Opolski i margrabia Jerzy Brandenburski wydają przywilej „wolności górniczej" dla górnictwa rud ołowiu i srebra dla rejonu Bytomia i Tarnowskich Gór. 10

11 Statuta Montana Ilcussiensis 1505 - Statuta Montana Ilcussiensis statuty regulujące działalność górnictwa olkuskiego. 11 Prawodawstwo górnicze. Urzędy górnicze w Polsce. 1528 - wydanie 72 punktowej ordynacji zawierającej szczegółowe przepisy robót górniczych zwanej „Ordynkiem Górnym”

12 Prawodawstwo górnicze. Urzędy górnicze w Polsce. 12

13 1577 - wydanie przez Rudolfa II dla Śląska „ Ordynacji górniczej ”. Ustanawiała ona urząd nadgórmistrza, który ujednolicał sposób zarządzania i nadzorowania działalnością górnic zą. 13 Prawodawstwo górnicze. Urzędy górnicze w Polsce. Urząd Górniczy 1528 r. Urząd Górniczy w Tarnowskich Górach.

14 Prawo górnicze, oparte na zasadzie uznania bogactw wnętrza ziemi za własność panującego. 14 I Rzeczypospolita Prawodawstwo górnicze. Urzędy górnicze w Polsce. Od 1576 r. szlachta zastrzegała sobie w pacta conventa uznanie pełnego prawa właściciela gruntu do wszystkich bogactw wnętrza ziem.

15 1769 – zrewidowane Prawo Górnicze dla Suwerennego Księstwa Śląskiego i Hrabstwa Kłodzkiego (władze pruskie). 15 Urząd Górniczy dla całego Śląska przyjmowanie zgłoszeń górniczych, nadania górnicze, nadzór techniczny i gospodarczy nad kopalniami, pobór podatków górniczych, prowadzenie sądownictwa, nadzór nad szkołami przygotowującymi do zawodu. Prawodawstwo górnicze. Urzędy górnicze w Polsce.

16 1854 - austriacka powszechna ustawa górnicza. 1865– pruska powszechna ustawa górnicza. 1912 - rosyjska ustawa górnicza. 16 Prawodawstwo górnicze. Urzędy górnicze w Polsce. Galicja: 1884austriacka powszechna ustawa naftowa 1908krajowa galicyjska ustawa naftowa Czas zaborów

17  właściwe ministerstwa. 17 Prawodawstwo górnicze. Urzędy górnicze w Polsce. Trójinstancyjna organizacja władz górniczych:  władze terenowe,  władze II szczebla: Zarządy zabór rosyjski - Zarządy Starostwa Górnicze zabór austriacki - Starostwa Górnicze Wyższe Urzędy Górnicze, zabór pruski - Wyższe Urzędy Górnicze,

18 Zabór pruski XVIII i XIX w. przekazano urzędom górniczym kierownictwo techniczne i finansowe w zakładach górniczych. 18 Prawodawstwo górnicze. Urzędy górnicze w Polsce. Utworzenie Okręgowych Urzędów Górniczych podległych Wyższemu Urzędowi Górniczemu. W 1813 r. na terenie Śląska działało 12 OUG.

19 Zabór austriacki Okręgowe Urzędy Górnicze Starostwu Górniczemu Okręgowe Urzędy Górnicze: w Krakowie i we Lwowie, podległe tzw. Starostwu Górniczemu w Krakowie. 19 Zabór rosyjski Od 1816 r. Główna Dyrekcja Górnicza Zwierzchnia władza górnicza sprawująca nadzór nad kopalniami i hutami Królestwa Polskiego Od 1816 r. założona z inicjatywy Stanisława Staszica Główna Dyrekcja Górnicza w Kielcach. Zwierzchnia władza górnicza sprawująca nadzór nad kopalniami i hutami Królestwa Polskiego. Prawodawstwo górnicze. Urzędy górnicze w Polsce.

20 24 czerwca 1922 r. - 24 czerwca 1922 r. - pierwszy w niepodległym państwie polskim Wyższy Urząd Górniczy w Katowicach. 20 Okręgowe Urzędy Górnicze: Katowice, Królewska Huta (Chorzów), Rybnik, Tarnowskie Góry. Prawodawstwo górnicze. Urzędy górnicze w Polsce. 2 lipiec 1923 - „ Rozporządzenia Górniczo-Policyjnego ” wydanego przez Prezesa WUG.

21 11 kwietnia 1924 r. - ustawa o trójstopniowych władzach górniczych. 21 Prawodawstwo górnicze. Urzędy górnicze w Polsce. Minister Przemysłu i Handlu, Wyższy Urząd Górniczy w Katowicach, Krakowie i Warszawie Wyższy Urząd Górniczy w Katowicach, Krakowie i Warszawie (od 1935 r. we Lwowie), okręgowe urzędy górnicze.

22 29 listopada 1930 r. pierwsze polskie Prawo Górnicze Prawo Górnicze. 22 Prawodawstwo górnicze. Urzędy górnicze w Polsce. Główne zadania urzędów górniczych: nadania górnicze, kontrole w zakładach górniczych, tworzenie przepisów prawa górniczego.

23 1939 – 1945 II wojna światowa Likwidacja polskiej administracji górniczej, wyższe urzędy górnicze w Katowicach i Krakowie zajęły urzędy niemieckie. WUG w Katowicach funkcjonował jako część administracji III Rzeszy. Obwód lwowski Wyższego Urzędu Górniczego przejęty przez administrację sowiecką. 23 Prawodawstwo górnicze. Urzędy górnicze w Polsce.

24 1946 Ustanowiono dwa wyższe urzędy górnicze: w Katowicach (9 podległych OUG), w Krakowie (3 podległe OUG: w Częstochowie, Krakowie i Krośnie). 24 Prawodawstwo górnicze. Urzędy górnicze w Polsce.

25 1951 – 1952 Reorganizacja nadzoru górniczego: ●Wyższy Urząd Górniczy w Katowicach podległy Ministrowi Górnictwa, ●14 okręgowych urzędów górniczych w całej Polsce. 25 Prawodawstwo górnicze. Urzędy górnicze w Polsce. 1952Złoża mineralne, wody, lasy państwowe, kopalnie, drogi, transport kolejowy, zakłady przemysłowe i inne dobra stanowią mienie ogólnonarodowe i podlegają szczególnej trosce i opiece państwa.

26 Dekret z 6 maja 1953 r. Prawo Górnicze: - dostosowanie górnictwa do warunków gospodarczo-politycznych, - wprowadzenie szczególnych unormowań w zakresie szkód górniczych. 26 Prawodawstwo górnicze. Urzędy górnicze w Polsce.

27 1954 - dekret o urzędach górniczych. Wyższy Urząd Górniczy 27 większa samodzielność w działaniu urzędów górniczych, poprawa skuteczności bezpieczeństwa pracy. urząd centralny podległy Prezesowi Rady Ministrów 17 okręgowych urzędów górniczych Prawodawstwo górnicze. Urzędy górnicze w Polsce.

28 4 lutego 1994 r.Ustawa Prawo geologiczne i górnicze. 28 Prawodawstwo górnicze. Urzędy górnicze w Polsce. Udział Wyższego Urzędu Górniczego w kolejnych nowelizacjach oraz w pracach nad przepisami wykonawczymi do ustawy.

29 Prawodawstwo górnicze. Urzędy górnicze w Polsce. 27 lipca 2001 r. Prawo geologiczne i górnicze zmiana ustawy Prawo geologiczne i górnicze. 29 Przejęcie przez urzędy górnicze, od 1 stycznia 2002 r. nadzoru i kontroli nad zakładami górniczymi wydobywającymi kopaliny pospolite (około 6500 zakładów górniczych). Objęcie nadzorem prezesa Wyższego Urzędu Górniczego przez ministra właściwego ds. administracji publicznej. O d 24 lutego 2007 r. prezes WUG podlega ł nadzorowi ministra właściwego ds. środowiska.

30 Prawodawstwo górnicze. Urzędy górnicze w Polsce. 9 czerwca 2011 r. ustawę o zmianie ustawy - Prawo geologiczne i górnicze. 9 czerwca 2011 r. Sejm RP uchwalił ustawę o zmianie ustawy - Prawo geologiczne i górnicze. U stawa weszła w życie 1 stycznia 2012 r. 30

31 Struktura organizacyjna nadzoru górniczego w Polsce. 31 Wyższy Urząd Górniczy w Katowicach 11 okręgowych urzędów górniczych Specjalistyczny Urząd Górniczy

32 32 ORGANY NADZORU G ÓRNICZEGO JEDNOSTKI ORGANIZACYJNE TRUDNIĄCE SIĘ SZKOLENIEM PRACOWNIKÓW PODMIOTY TRUDNIĄCE SIĘ RATOWNICTWEM GÓRNICZYM FIRMY USŁUGOWE 3827 ODDZIAŁÓW ZAKŁADY WYKONUJĄCE PRACE GEOLOGICZNE 188 ZAKŁADY GÓRNICZE: PODZIEMNE – 40 ODKRYWKOWE – 6 494 OTWOROWE – 92 PROW. ROBOTY PODZIEMNE TECHN. GÓRNICZĄ - 17 ODKRYWKOWE – 7149

33 33 Okręgowy Urząd Górniczy w Kielcach. Kamieniołom dolomitów Laskowa Góra

34 34 Okręgowy Urząd Górniczy w Kielcach. Górnictwo na ziemi świętokrzyskiej. 2000 lat p.n.e. – ślady wydobycia darniowych rud żelaza. Podziemna kopalnia pirytu „Staszic” – ślady podziemnego zakładu górniczego wydobywającego rudy żelaza w czasach prehistorycznych. Krzemionki Opatowskie – podziemna kopalnia krzemienia pasiastego z okresu neolitu. XIV – XVII w – zagłębie górnictwa kruszcowego (Kielce, Chęciny – ołów, Miedzianka, Miedziana Góra – miedź).

35 1919 r. 1919 r. Okręgowy Urząd Górniczy w Radomiu. Nadzór nad okręgiem górniczym obejmującym obszar byłej guberni radomskiej, lubelskiej, siedleckiej i kieleckiej z wyłączeniem powiatów olkuskiego i miechowskiego. 35 Kontrola wykonania zarządzeń władz nadrzędnych, Nadzór nad produkcją przemysłu górniczego, Kontrola jakości produkcji, Sprawozdawczość w zakresie ruchu zatrudnienia i zarobków, Zatwierdzenie projektów budowy zakładów przemysłowych, Regulacja spraw związanych z bezpieczeństwem pracy, warunków bytowych i socjalnych załóg pracowniczych w kopalniach. Okręgowy Urząd Górniczy w Kielcach. Nadzór górniczy na ziemi świętokrzyskiej.

36 1946 - 1953 1946 - 1953 Okręgowy Urząd Górniczy w Krakowie. Nadzór nad zakładami górniczymi województwa kieleckiego (z wyłączeniem powiatu częstochowskiego). Kopalnie wydobywające: rudy żelaza (podziemne „Edward”, „Henryk” „Majówka” i „Staszic” oraz odkrywkowa „Zębiec”), glinki ogniotrwałe (m.in. „Klepacz”, „Grab”, „Poręba Mroczkowska”), ochrę – glinę farbiarską („Paruchy”). 36

37 Utworzenie Okręgowego Urzędu Górniczego w Kielcach. 18 marca 1953 r. rozporządzenie Ministra Górnictwa. Utworzenie Okręgowego Urzędu Górniczego w Kielcach. Właściwość miejscowa, województwa: olsztyńskie, białostockie, warszawskie wraz z Warszawą, lubelskie, kieleckie (z wyłączeniem powiatów: włoszczowskiego, jędrzejowskiego, pińczowskiego i buskiego). 17 maja 1955 r. rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów. Poszerzenie właściwości miejscowej o pozostałe powiaty woj. kieleckiego. 37 Okręgowy Urząd Górniczy w Kielcach.

38 38 Okręgowy Urząd Górniczy w Kielcach.  kopalnie rud żelaza „Edward”, „Stara Góra”, „1-go Maja”, „Majówka”, „Staszic”,  kopalnie surowców budowlanych „Sitkówka”, „Pińczów”, „Śmiłów” oraz kilkanaście małych kopalń odkrywkowych należących do Spółdzielni „Kopaliny Mineralne” i „Grys”,  kopalnia barytu w południowej części woj. Kieleckiego,  kopalnia ziemi krzemionkowej w Piotrowicach,  kopalnia fosforytu „Chałupki”,  kopalnie piasków „Biała Góra”, „Świniary”, „Grudzień Las”,  wiercenia wykonywane przez Przedsiębiorstwo Geologiczne w Białogonie,  kopalnia odkrywkowa siarki „Piaseczno” (w budowie). Zakłady górnicze nadzorowane w latach 50-tych:

39 39 Okręgowy Urząd Górniczy w Kielcach. Zakłady górnicze nadzorowane w latach 60-tych:  kopalnie rud żelaza „Starachowice” i „Strąporków”, „Staszic”, „Boży dar”,  kopalnia gliny ceramicznej „Żarnów”,  kopalnie gliny ogniotrwałej „Mroczków” i „Jakubów”,  kopalnia gliny kamionkowej „Mroczków”,  kopalnie siarki „Piaseczno” i „Machów” (w budowie),  kopalnia ziemi krzemionkowej „Piotrowice”,  kopalnie wapieni,  kopalnie piasków szklarskich „Biała Góra”, „Grudzień Las”, „Świniary”,  kopalnia bentonitu „Chmielnik”,  kopalnia dolomitu „Laskowa”,  kopalnia otworowa ropy naftowej „Pławowice”. W latach 70-tych zaprzestały działalności wszystkie kopalnie rud żelaza w regionie.

40 Okręgowy Urząd Górniczy w Kielcach. Górnictwo siarki:  Kopalnia Odkrywkowa „Piaseczno” – 1960 r.  Kopalnia Otworowa „Grzybów” – 1966 r.  Kopalnia Otworowa „Jeziórko” – 1967 r.  Kopalnia Odkrywkowa „Machów” – 1969 r.  Kopalnia Otworowa „Osiek” – 1993 r. W latach 1985-1993 funkcjonowała również Doświadczalna Otworowa Kopalnia Siarki „Machów II”. 40

41 Okręgowy Urząd Górniczy w Kielcach. 8 grudnia 1998 r. – rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów Właściwość miejscowa, województwa: świętokrzyskie, łódzkie oraz części województwa podkarpackiego (powiat tarnobrzeski i miasto na prawach powiatu Tarnobrzeg). 41 23 maja 1977 r. - rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów Właściwość miejscowa, województwa: kieleckie, radomskie i tarnobrzeskie. 27 marca 2015 r. – rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie nazw, siedzib i właściwości miejscowej okręgowych urzędów górniczych (Dz. U. z 2015 r. poz. 456). Właściwość miejscowa  utrzymanie „status quo”.

42 Okręgowy Urząd Górniczy w Kielcach. Naczelnicy i dyrektorzy. 1953 - 1955 r. 1953 - 1955 r.naczelnicy: 1953 – 1954 – F. Guzik, 1954 – 1955 – inż. Józef Grzywaczewski. 1955 r. – nadal 1955 r. – nadaldyrektorzy: 1955 – inż. J. Olesiński, 1955 – 1973 – inż. Stefan Czapla, 1973 – 1990 – mgr inż. Aleksander Targosz, 1991 – 2011 – mgr inż. Jerzy Janowicz, 2011 – mgr inż. Marzena Rabiasz. 42

43 Okręgowy Urząd Górniczy w Kielcach. 1014 - odkrywkowych zakładów górniczych, 11 - zakładów górniczych wydobywających kopaliny otworami wiertniczymi, 14 - zakładów wykonujących roboty geologiczne, 16 - ośrodków szkoleniowych. 43 Zakres nadzoru (31.12.2015 r.):

44 Organy nadzoru górniczego. Komisje problemowe. W 1996 r., decyzją prezesa WUG, przy Wyższym Urzędzie Górniczym została powołana Komisja Bezpieczeństwa Pracy w Górnictwie. O becnie przy WUG działają 3 komisje problemowe w randze organów opiniodawczo - doradczych prezesa Wyższego Urzędu Górniczego. 44

45 Organy nadzoru górniczego. Fundacja „Bezpieczne Górnictwo”. 1997 r. 1997 r. Fundacja „Bezpieczne Górnictwo” im. prof. Wacława Cybulskiego”. C ele Fundacji: wspieranie działań w zakresie zarządzania bezpieczeństwem pracy w górnictwie, inicjowanie powiązania nauki z praktyką w dziedzinie bhp w górnictwie, inicjowanie rozwoju działalności edukacyjnej w dziedzinie bhp, wspieranie opracowywania i wdrażania w górnictwie technologii podnoszących stan bhp. 45

46 Organy nadzoru górniczego. Przejmowanie dokumentacji mierniczo-geologicznej zlikwidowanych zakładów górniczych. 1999 r. 1999 r. Centrum Dokumentacji Mierniczo- Geologicznej Zlikwidowanych Zakładów Górniczych, (obecnie Samodzielny Wydział Archiwum Dokumentacji Mierniczo-Geologicznej). 46 Archiwum gromadzi, archiwizuje dokumentację mierniczo-geologiczną zlikwidowanych zakładów górniczych oraz udostępnia informacje o warunkach geologiczno-górniczych na terenach po działalności górniczej.

47 Organy nadzoru górniczego. Działalność wydawnicza. W latach 1969-1989 Wyższy Urząd Górniczy publikował kwartalnik „Bezpieczeństwo Pracy w Górnictwie”. J ego wydawanie wznowiono w 1992 r. Wtedy też zmieniono tytuł publikacji na „Bezpieczeństwo Pracy i Ochrona Środowiska w Górnictwie” O becnie ukazuje się jako miesięcznik. 47

48 Historia i dzień dzisiejszy nadzoru górniczego w Polsce Dziękuję za uwagę.