1 Historia idei integracji regionalnej

2 Starożytność grecka  Co należy robić, aby wyeliminować wojny? Należy stworzyć takie struktury obejmujące zwalczające się narody, aby nie tylko zapobiegać wojnom, ale również uniemożliwiać ich wybuch.  Tales z Miletu (620-540 r. p.n.e.) doradzał Jończykom utworzenie państwa związkowego.  Związki państw-miast, tzw. „amfiktionie”, to efekt myśli/filozofii greckiej w odniesieniu do integracji.

3 Cesarstwo Rzymskie  Integracja regionu przez podboje na zasadach braku suwerenności partnerów.  Jedyny pozytywny aspekt to ujednolicenie prawa i wolny handel między prowincjami.  Integracja prawa w otoczeniu bezprawia (Rzym – prowincje, Rzymianin – obywatel, prowincja – niewolnik).  Oktawian August (63 r. p.n.e. – 14 r. n.e.) w polityce Pax Romana dąży do „Rzymu sprawiedliwego”.

4

5 Średniowiecze  Znaczenie nauki Kościoła: „ludzie są równi w obliczu Boga”, mają pełne prawo do wolności i godności swojej osoby.  Integracja międzynarodowa oparta na nauce chrześcijańskiej to, według Kościoła, najlepsza droga do rozwoju społeczeństw, to najlepsza gwarancja pokoju.  Św. Augustyn (354-430 r.) w dziele Civitas Dei przedstawił plan stworzenia imperium pokojowego wszystkich narodów świata.  Św. Tomasz z Akwinu (1225-1274) w dziele Summa Theogiale stwierdził, że wojny są zabronione przez samego Boga, postulował stworzenie społeczeństwa ustroju hierarchicznego z monarchą na czele, podległym papieżowi – tzw. Gradualizm.  Dante Alghieri (1265-1321) w dziele De Monarchia widział możliwość zachowania pokoju powszechnego na świecie poprzez stworzenie jednej monarchii, ale nie podlegającej papieżowi – dzieło potępiono, z indeksu zdjął Leon XIII.

6 Czasy nowożytne  Zwrot myślenia w kierunku zasady narodowościowej (w przeciwieństwie do państwa światowego i tendencji uniwersalistycznych średniowiecza).  Jerzy z Podiebradu (1420-1471), król Czech, wystąpił z koncepcją utworzenia związku chrześcijańskich władców europejskich (bez cesarza i papieża).  Erazm z Rotterdamu (1467-1536) zakładał zgodność życia chrześcijańskiego z ludzką naturą (wielka rodzina narodów!).  Henryk IV (1553-1610), król Francji w latach 1589-1610 – koncepcja Stanów Zjednoczonych Europy. Zrównoważenie sił krajów Europy, podział na 15 samodzielnych państw. Na czele: Rada Generalna Europy.  Immanuel Kant (1724-1804) w dziele Projekt wiecznego pokoju przedstawił koncepcję Stanów Zjednoczonych Europy, po raz pierwszy jako federację republikańską niepodległych państw/narodów. Idea regulowanego rozumu, rygoru moralnego i dobrej woli  Napoleon I Bonaparte (1769-1821), wprawdzie dopiero na wyspie św. Heleny, twierdził, że jego głównym celem było scalenie rozbitych narodów, zaprowadzenie spójnych praw (Kodeks Napoleona), zniesienie ceł itp.

7 Czasy nowożytne Znaczenie Rewolucji Francuskiej:  zniesienie przepisów utrudniających swobodę obrotu towarowego;  przesunięcie opłat celnych na granice zewnętrzne państw;  likwidacja przywilejów spółek i gildii;  wprowadzenie jednolitego systemu miar i wag;  kodeks cywilny;  budowa nowej infrastruktury. Koncepcje i wizje „postnapoleońskie”:  Inicjatywa monarchistyczna i antyrewolucyjna Święte Przymierze – związek głów państw w celu zapobiegania przewrotom, rewolucjom, wojnom między krajami. Brak instytucjonalizacji → rozpad Przymierza.  Victor Marie Hugo (1802-1885);  Giuseppe Mazzini (1805-1872) – twórca tzw. Małych Włoch;  Jules Michelet (1798-1874);  Uniwersalny federalizm – luźno skonfederalizowane gminy wchodzące w skład szerszej federacji (Pierre Joseph Proudhon).  Inicjatywa filozoficzno-wizjonerska Claude Henri de Saint Simon (1760-1825) – koncepcja Stanów Zjednoczonych Europy. Europa jako federacja narodów. Organizacja państwa powinien zająć się przemysł i banki. Warunek: pokojowo nastawione społeczeństwo.  Inicjatywa republikańska i demokratyczna tzw. „Młoda Europa”, Europa „Wiosny Ludów”. Europa na wzór USA:

8 Czasy nowożytne Polacy a idea integracji europejskiej (XVIII i XIX w.):  Adam Jerzy Czartoryski (1770-1861) postulował powołanie Legii Europejskiej – jako gwaranta pokoju. Rada kierownicza: Rosja i Wielka Brytania. Późniejsza wersja (emigracyjna), także Polska i Francja gwarantami niepodległości w Europie.  Stanisław Wawrzyniec Staszic (1775-1826) postulował związek Słowian w ramach Cesarstwa Rosyjskiego.  Wojciech Bogumił Jastrzębowski (1799-1882) szukał gwarancji pokoju w równości i sprawiedliwości. Projekt konstytucji dla Europy (prawo narodowe → sejm, prawo europejskie → Kongres Europejski)

9 Czasy nowożytne Koncepcje niemieckiej integracji (przełom XIX i XX):  Nurt nawiązujący do Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego (czasów świetnej przeszłości). Główny cel: powtórne urzeczywistnienie wielkości Niemiec.  Nurt bardziej realistyczny, wiążący konieczność ekspansji terytorialnej z rozwojem gospodarki światowej. Nurt ten w dwóch koncepcjach:  Mitteleuropa – przestrzeń niemieckiego przeznaczenia  Grossraumwirtschaft – gospodarka wielkiego obszaru

10 Czasy nowożytne Przedstawiciele koncepcji „Mitteleuropa”:  Ernest Moritz Arndt (1769-1860) zwolennik nacjonalizmu; Niemiec to „człowiek, któremu Bóg dał ziemię za całą ojczyznę”.  Fredrich List (1789-1846) i Constantin Franz (1817-1891) uzasadniali potrzebę połączenia gospodarek narodowych w jedną całość.  Książę Feliks Schwarzenberg (1800-1852) i Karol Ludwik von Bruck (1798-1860) postulowali integrację Monarchii Austro-Węgierskiej z Rzeszą Niemiecką w celu przeciwstawienia się zagrożeniom ze strony USA i Rosji.  Fredrich Naumann (1860-1919) na wzór Zollverein proponował utworzenie przestrzeni gospodarczej Niemiec i Austrii.

11 Czasy nowożytne Przedstawiciele koncepcji Grossraumwirtschaft”:  August Sartorius von Walterhausen (1852-1938) postulował utworzenie jednego wielkiego wolnego obszaru gospodarczego o wspólnym języku. Metoda: pacyfizm. Argumenty za „wielką przestrzenią”:  idea racjonalizacji produkcji i obniżenia kosztów;  stabilizacja koniunktury i dobrobytu;  silniejsza pozycja w stosunku do otoczenia zewnętrznego.  Sartorius zaproponował (po raz pierwszy w historii myśli integracyjnej) etapy i formy publiczno-prawne „wielkiej przestrzeni”:  zwykła umowa handlowa w sprawie ceł;  wolny handel między partnerami i wspólne układy z państwami trzecimi;  czasowa unia celna;  budowa instytucji/przedstawicielstwa łącznie z głosowaniem większościowym;  państwo związkowe;  jednolite państwo;  Niemcy głównym realizatorem;  głównym aktorem gospodarczym: kartele (ale pod kontrolą państwa).

12 Czasy nowożytne Przedstawiciele koncepcji Grossraumwirtschaft”:  Roger Battaglia (1873-1950) wskazywał na wzrost więzi między narodami i państwami. Widział rolę państwa, szczególnie w zaniedbywanych gałęziach przemysłu.  Karl Renner (1870-1950), kanclerz Austrii w latach 1918-1920, wypowiada się za „ogólnoświatowym związkiem państw” (ale państw dużych, z mniejszościami narodowymi posiadającymi dużą autonomię).  Elimer Hantos (1881-1942) polityk węgierski, określił między innymi „warunki efektywności powiększonego obszaru”:  stanowić powinien jedność geopolityczną;  reprezentować wysoki poziom techniki;  dysponować odpowiednimi zasobami sił tkwiących w ziemi;  posiadać własne źródła energii: wody, węgla i ropy naftowej;  mieć korzystne położenie komunikacyjne;  charakteryzować się dużą siłą nabywczą ludności;  posiadać wspólną ideologię.

13 Czasy nowożytne Ocena koncepcji niemieckich:  nacjonalistyczny wymiar doktryny;  potrzeba integracji regionalnej wobec przemian w gospodarce światowej (słusznie!);  ważny wkład w zakresie określenia etapów i założeń integracji;  niestety duży wpływ na narodowy socjalizm III Rzeszy;  Richard Nicolaus Coudenhove-Kalergi (1894-1972) widział niebezpieczeństwo dla Europy w dwóch wymiarach:  zewnętrznym (totalitaryzm rosyjski i czerwony imperializm, konkurencja USA);  wewnętrznym (nacjonalizm Europejczyków)

14 Czasy nowożytne Twórca Ruchu Paneuropejskiego, autor książki Pan Europa (1993), do końca życia związany z ideą integracji Europy.  1926 – I Kongres Unii Paneuropejskiej (Wiedeń).  Powstają krajowe sieci oddziałów (Austria, Francja, Niemcy, Polska, Wielka Brytania itp.).  Nie akceptowali nacjonaliści i komuniści.  Duże znaczenie moralne ruchu.

15 Czasy nowożytne Cel/znaczenie Ruchu Paneuropejskiego:  Utworzenie Stanów Zjednoczonych Europy, jednolitych politycznie i gospodarczo, ale zróżnicowanych regionalnie.  Powstanie jednego narodu europejskiego o kulturze i tradycji chrześcijańsko- hellenistycznej.  Obrona europejskich wartości kulturowych.  1943 r. V Kongres Unii Paneuropejskiej – Coudenhove-Kalergi przedstawił nowy plan utworzenia federacji państw europejskich z takimi nowymi elementami, jak:  wspólna armia europejska;  powołana Unia Ekonomiczna.

16 Czasy nowożytne Francuskie koncepcje integracji Europy przełomu wieków:  Cel: utrzymanie mocarstwowej pozycji Francji, antyamerykanizm, tolerancja wobec roli Rosji w Europie.  Koncepcja Aristide’a Brianda (1862-1932) z 1929 roku:  utworzenie Stanów Zjednoczonych Europy;  filarem Unia Celna między Francją, Niemcami i Wielką Brytanią (później inne kraje);  konkurowanie z USA.  Memoriał A. Brianda raczej bez akceptacji w Europie.

17 Okres II wojny światowej i powojenne dyskusje nad integracją europejską  Komitet Unii Federalnej (Wielka Brytania), przedstawiciele 16 państw (ze strony Polski W. Sikorski), sprzeciw ze strony USA i ZSRR.  Koncepcja Stanów Zjednoczonych Winstona Churchilla 1943r., projekt Konstytucji opracowany przez V Kongres Paneuropejski, sprzeciw ze strony ZSRR. Główną tezą było utworzenie Stanów Zjednoczonych Świata (gdzie miejsce Polski?).  Koncepcja Józefa H. Retingera: utworzenie subfederacji małych państw, później ogólna federacja europejska.  Rada Europy, Ruch Europejski.

18 Europa w ujęciu federalistycznym  Przekazanie kompetencji państwa narodowego na szczebel instytucji ponadnarodowych – Europejskie Państwo Federalne.  Podejście ewolucyjne, rola gospodarki – stopniowe dochodzenie do rozwiązań federacyjnych.  Przesłanki federalizmu:  w społeczeństwie istnieje rzeczywisty i złożony konflikt interesów;  nie ma racji i nie ma podstaw, aby przedkładać jeden interes nad innymi, wszystkie odgrywają jakąś rolę;  interesy, których nie da się pogodzić na jednym poziomie, dają się pogodzić na poziomie wyższym (ponadnarodowym).

19 Europa w ujęciu konfederalistycznym  Ch. de Gaulle: „urojeniem jest, że można by zbudować poza państwem i przed państwem coś, co miałoby aprobatę ludów i było zdolne do skutecznego działania”.  Punkt wyjścia do rozważań = realia = stare narody i państwa, a nie abstrakcyjne konstrukcje.  Dobrowolna współpraca suwerennych państw.  Instytucje ponadnarodowe = przedłużenie suwerennych państw (władze ponadnarodowe oderwane od interesów krajów członkowskich).  Interesy narodowe a nie interesy ponadnarodowe.  Minimum struktur ponadnarodowych – tylko jako forum wymiany poglądów

20 Funkcjonalizm  lata 40. David Mitrany  unikanie konfliktów o dominację i pieniądze  integracja jako proces i stan  we feeling, spill over, samo napędzanie się, nacisk na integrację gospodarczą  niezbędne przekazanie niektórych funkcji państwa na rzecz organów wspólnych  suwerenność = suwerenność łączona  funkcjonalizm jako sposób przejścia od konfederalizmu do federalizmu