1 Historia Późnego WszechświataKrzysztof A. Meissner Instytut Fizyki Teoretycznej Wydział Fizyki UW CERN

2 Kosmologia A. Einstein 1916 – model statycznyA. Friedmann 1922 – rozwiązania opisujące rozszerzający się Wszechświat E. Hubble 1929 – obserwacja rozszerzania się Wszechświata A. Penzias, R. Wilson obserwacja promieniowania tła (COBE 1989, WMAP 2001)

3 Krótka historia Wszechświata300 tys. lat  13.7 mld lat (chwila obecna) ρ = g/cm3  g/cm3, T = 1 eV  10-4 eV (2.73 K) Wszechświat przezroczysty dla światła Tworzą się struktury (gromady galaktyk, galaktyki, gwiazdy...) Tworzą się cięższe pierwiastki (spalanie gwiazd, wybuchy supernowych…)

4 Mgławica Kraba SN II, obs. AD1054, odl ly, śr. 11 ly, pr. fali 1500 km/s

5 Obs. AD1006, odl. 7000 ly, śr. 60 ly, pr. fali 8000 km/s

6 Fala uderzeniowa

7 Skład Wszechświata Materia świecąca 4% : wodór 75% + hel 25%Ciemna materia 23% : aksjony (?), cząstki supersymetryczne (?) Ciemna energia 73% : stała kosmologiczna (?)

8 Zderzenie gromad galaktyk

9 Czarne dziury Czarna dziura – obiekt, dla którego druga prędkość kosmiczna jest większa niż prędkość światła (dla Ziemi promień Schwarzschilda to 6 mm, dla Słońca 3 km) W centrum Galaktyki jest czarna dziura o masie ok. 3 milionów mas Słońca Przypuszcza się, że w centrach większości galaktyk są masywne czarne dziury

10

11

12 1 s  300 tys. lat T = 1 MeV  1 eV , ρ = 106 g/cm3  10-20 g/cm3Era promieniowania Materia w formie plazmy (protony + cząstki α + elektrony) na koniec tworzą się atomy wodoru i helu Swiatło całkowicie rozpraszane

13 COBE

14 Podsumowanie Historia Wszechświata opisywana w ramach teorii Einsteina aż do s Opis wcześniejszy – osobliwość?, brak osobliwości?, czas? – kwantowa teoria grawitacji Na początku było Słowo…